|
2002
|
|
|
Nerabezaroan arrisku egoerak eragiten dituzten kausarik ohikoenak honako hauek dira: gorputzaren hazkundeak eta nerabeek hilerokoaren bidez izaten dituzten galera fisiologikoek eragindako burdina behar areagotuak.Hazkunde handia dela eta, burdina erreserbek ez dituzte betetzen eskakizunak, eta nerabeek joera
|
handiagoa
dute gaixotasun hori garatzeko. Horri gehitu behar zaio gaur egungo haur eta nerabeen dieta, askotan burdina askoko elikagaietan pobrea, eta horrek are gehiago handitzen du anemia arriskua.
|
|
2005
|
|
|
OMEren arabera, pisu txikia jaiotzean ere erabakigarria da. 2.500 g tik beherako pisua duten haurtxoek (Espainian jaioberrien %9) immunitate erantzun asaldatua eta eskasa dute, eta joera
|
handiagoa
dute gaixotasun alergiko eta infekziosoekiko. Haurren elikadura alergia, gehienetan, arnas eritasun alergikoen ondorengo preludioa da, hala nola errinitisa eta asma, polenak, akaroak, animaliak edo onddoak sentsibilizatzeko.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen arabera (OME), jaiotzean pisu txikia izatea ere erabakigarria da. 2.500 g tik beherako pisua duten haurtxoek (Espainian jaioberrien %9) immunitate erantzun asaldatua eta eskasa dute, eta joera
|
handiagoa
dute gaixotasun alergiko eta infekziosoekiko. Haurren elikadura alergia, kasu gehienetan, arnas eritasun alergikoen ondorengo preludioa da, hala nola, errinitisa eta asma, polenak, akaroak, animaliak edo onddoak sentsibilizatzearen ondorioz, nahiz eta egoera batzuetan alderantzizkoa izan daitekeen, akaroei edo polenari alergiak sortuz has dadin eta animalia eta elikagai batzuekin jarrai dadin.
|
|
|
Tabakismoa da iktuserako alda daitekeen arrisku faktore nagusietako bat. Izan ere, neurologoen arabera, erretzaile batek erretzaile ez den pertsona batek baino ia bi aldiz probabilitate
|
handiagoa
du gaixotasun hori izateko. Iktusa, kasuen %18tan zuzenean tabakoari egozten ahal zaiona, ezgaitasun eta heriotza arrazoi ohikoenetako bat da biztanlerian.
|
|
2006
|
|
|
Osasunaren ordezkari probintzialaren arabera, Ángeles López Fuster ek, Hegoaldeko Parkeko bi ikaslek eta lehen zentroko jantokia erabiltzen zuen San Fernandoko beste batek A hepatitisa harrapatu dute. A hepatitisa haurrengan eragin
|
handiagoa
duen gaixotasun infekziosoa da, eta gripearen sintomak izaten ditu: sukarra, apetitua galtzea, ondoeza orokorra, nekea eta urdaileko eragozpenak.
|
|
2007
|
|
|
Gene (E4) hori populazioaren %15 inguru da, eta haren jarduerak lipoproteina baten ekoizpena eragiten du, apolipoproteina (ApoE4) izenekoa. Oklahomako Ikerketa Medikoen Fundazioko zientzialariek, orain, aita baten E4 jasotzen dutenek hiru aldiz arrisku
|
handiagoa
dute gaixotasuna izateko. Gainera, arriskua hamar aldiz handitzen da bi gurasoek sortzen dutenean genea.
|
|
|
Gizon edo emakume izateak eragin desberdina du gorputzeko gantzaren banaketan eta osasunean dituen ondorioetan. Sabeleko gantz metaketa duten emakume argalek arrisku
|
handiagoa
dute gaixotasun kardiobaskularra izateko, egoera berean dauden gizonek baino. Obesitate eta Nutrizio Sareko Ikerketa Biomedikoaren Zentroaren (CIBEROBN) lehen bilera zientifikoan eztabaidatu da gai hori.
|
|
2008
|
|
|
Arazo horren aurrean, adituek azpimarratzen dute koordinazio handiagoa dagoela asistentzia maila primarioaren eta espezialistaren artean, historia kliniko informatizatu bakar batekin, pazientearen jarraipen hobea, eskura dauden baliabideen kudeaketa egokiagoa, azterketa osagarriak bikoiztea saihesteko, medikazioa hobeto kontrolatzeko eta tratamendua betetzeko. AEBn. gaixo mental gehiago hiltzen dira bihotzarekin edo diabetesarekin lotutako arazoengatik suizidioagatik baino Ikerketa batzuen arabera, diabetesa ohikoa da eskizofrenikoak diren gaixoen artean horietako bat zinko bakoitza, eta, gainera, gainerako biztanleek baino bi aldiz probabilitate
|
handiagoa
dute gaixotasuna garatzeko. Adituen arabera, pazienteen bizimodua kontuan hartu beharreko faktorea da, ez baitira, oro har, dieta egokiaren edo ariketa erregularraren ezaugarri.
|
|
|
Era berean, altuera txikiagoa pisu irabaziarekin ere erlazionatzen da, norbanakoaren energia beharrak murrizten baitira. Bestalde, gehiegizko pisua arindu egin dezake hipotiroidismoak, kolektibo horretan eragin
|
handiagoa
duen gaixotasunak. Eta gehiegizko pisua, berez, pertsona horiei eragiten dieten beste baldintza edo malformazio batzuen faktore astungarria da, hala nola bihotzaren eritasunak eta muskulu hipotonia.
|
|
2009
|
|
|
Zehazki, lan horrek adierazten du tabakoaren ohiko kontsumoak lau aldiz handitzen duela artritis erreumatoidea izateko arriskua. Gainera, artritis erreumatoidea duen eta erretzen duen paziente baten semeak, biztanleria orokorrak baino ia 10 aldiz arrisku
|
handiagoa
du gaixotasuna izateko, ikerketa honen egileek esan zuten. Gaixotasun Erreumatikoen aurkako Europako Ligaren azken biltzarrean (EULAR, ingelesezko siglak) aurkeztu zen, Kopenhagen (Danimarka), eta Alejandro Balsa La Paz Ospitaleko Erreumatologia Ataleko buruak koordinatu du azterketa.
|
|
|
Ondorioz, Gobernu zentralak laneko gaitz edo istripuen kotizazioak murrizten ditu, bideratua dagoen diru funtsak erabiltzen ez direlako. Laneko istripuek baino askoz ere koste
|
handiagoa
duten gaixotasun horien gastua kanpora botatzen da, eta gizarteak ordaindu behar izaten du ohiko gaixotasuntzat hartzen direlako. Osakidetzako kudeatzaileek ez diote garrantzi handirik ematen iruzur horri.
|
|
2010
|
|
|
Itxura normaleko elikagai batek gaixotasun bat transmiti dezake, egoera egokiak gertatu badira. Hala ere, kontuan hartu behar da hasierako kutsaduraren ondorioz itxura, usaina edo zaporea aldatzen duten mikroorganismoak garatu dituen elikagai batek, ondoren kontserbazio baldintza desegokiak edo manipulazio urritasunak dituenak, probabilitate
|
handiagoa
duela gaixotasunak transmititzen dituen mikrobio ugalketa paraleloa jasateko, eta alderantziz. Asalduraren eta kutsadura patogenoaren bi baldintzak aldi berean gerta daitezke.
|
|
2011
|
|
|
Espezialisten arabera, nazioarteko ahalegina egin behar da osasun sistema nazionalak koordinatzeko eta inplikatutako profesional guztien (epidemiologoak, klinikoak, mikrobiologoak, oinarrizko ikertzaileak eta albaitariak) parte hartzea barne hartzen duen diziplina anitzeko ikuspegia ezartzeko. Ez infekziosoak Azaleratzen ari den gaixotasunaren ikuspegi berrienak kutsagarriak ez diren eta gero eta lehentasun
|
handiagoa
duten gaixotasunak hartzen ditu, hala nola asma. Eritasun bat azaleratzen ari dela esaten da azken urteetan izan duen eragin maila nabarmen handitzen denean biztanleriaren artean.
|
|
|
Obesitatea, arrisku faktore ezaguna, garrantzi berezia hartzen du emakumearen kasuan. Gizon baten pisu bera izanik, emakume batek arrisku
|
handiagoa
du gaixotasun kardiobaskularra izateko, are gehiago gantza enborrean eta sabelean metatzen bada (“obesitate zentrala” deitzen zaio). Espainiako Bihotzaren Elkartearen datuen arabera, pisua %10 galduz gero, nabarmen murrizten da gaixotasun koronarioarekiko joera.
|
|
|
Alzheimer gaixotasunean parte hartzeagatik ezagunak ziren arloetako neurrietan jarri zuen arreta bereziki talde zientifiko horrek. Gaixotasunari lotutako eremuetan garun tamaina txikiagoa zutenek askoz joera
|
handiagoa
zuten gaixotasuna garatzeko neurri handiagoak zituztenek baino. “Neurri hori Alzheimer gaixotasunarekin lotutako garuneko lehen aldaketen irudi markatzaile garrantzitsua izan daiteke, eta gaixotasun horri lotutako dementzia nork garatuko lukeen aurresaten lagundu dezake, baita, seguruenik, dementzia garatu aurretik zenbat denbora egongo litzatekeen ere”, azaldu du Bradford Dickerson ikerketaren zuzendariak.
|
|
2012
|
|
|
Hala ere, agerian da, denborak aurrera egin ahala, organismoak hainbat aldaketa izaten dituela. Horien ondorioz, pertsonak arrisku
|
handiagoa
du gaixotasun jakin batzuk izateko. Zahartzeak gero eta zailtasun handiagoa dakar oreka fisiologikoari eusteko eta, horrekin batera, edozein erasoren aurrean zaurgarritasuna areagotu egiten da.
|
|
|
“Garrantzitsua da nabarmentzea Estatu Batuetako erdialdean eta hegoaldean bizitegi bizitza izan zutenek, hurrenez hurren, arriskuak %47 eta %75 murriztu zituztela, iparraldean bizi zirenekin alderatuta”, idatzi dute autoreek. Ikerketak erakutsi zuen emakumeen arriskua handitu egin zela, baina, hala ere, oraindik ez du argitu genero desberdintasun espezifikoek begian duten eragina —hala nola luzera axialaren aldeak edo bizimoduarekin lotutako ingurumen faktoreak—, eta, horren ondorioz, emakumeek arrisku
|
handiagoa
dute gaixotasun hori jasateko.
|
|
|
Irudia: Suediako ikur eta keyholea Elikagai batzuk gehiegi kontsumituta, arrisku
|
handiagoa
dute gaixotasun kronikoak izateko edo bihotza ukitzeko. Adibidez, gantz aseak, trans gantzak, azukreak eta gatza.
|
|
|
“Ia kutsatzaile guztiek, baldintza klimatikoen arabera, urrutitik jarduten dute” Egun jakin batean sute baten kearen eraginpean egoteak ez du hainbesteko garrantzirik epe luzean, airearen hainbat osagai mota kutsatzaileen eraginpean egoteak, batez ere lantegien eta autoen emisioek. Izan ere, horien eraginak zerikusi
|
handiagoa
dute gaixotasun kardiobaskularrekin, tumoreekin edo epe luzera gaixotasun larriagoekin. Beraz, ez du hainbesteko eraginik sute bateko kea arnasteak, ez eta hainbat motatako gasak isurtzeak eragindako kutsadurak ere.
|
|
2013
|
|
|
irakaslea ibili zen koordinatzaile, eta hauxe nabarmentzen zen bertan: mantenugai batzuek lotura
|
handiagoa
dutela gaixotasun kronikoak pairatzeko arriskuarekin (nutrizio arloan ezarrita dauden kopuruak gaindituz gero), eta lotuen daudenak gantz azido saturatuak eta trans gantzak, azukreak eta gatza direla.
|
|
2014
|
|
|
Oinarri genetikoari dagokionez, Alzheimerren gaixotasuna garatzeko arriskua
|
handiagoa
dute gaixotasun hori dutenen lehen mailako senitartekoek (Silverman et al., 1994). Biki monozigotikoek gaixotasun horrekiko adostasun handiagoa dute biki dizigotikoek baino (Bergen, Engedal eta Kringlen, 1997).
|
|
|
David Ponceren ‘elkar ezagutzeko elkar ezagutzea’ Oinazearen kausa emozionala izan daiteke. Emozio guztien artean, baikortasuna baikortasuna dela dirudi; izan ere, azterketa askok lotura
|
handiagoa
dute gaixotasunaren aurrean, eta bizi itxaropen handiagoa dute; gainera, pertsona optimistek osasun fisiko eta mental hobea hautematen dute. Aitzitik, duela urte batzuk, Mayo Clinic Proceedings aldizkarian, ‘1960 urtean, izaera ezkor eta ezkorra ebaluatu zen’ artikuluan, izaera ezkor eta ezkor bat ageri da, funtzionamendu fisiko eta mental eskasaren pertzepzioarekin.
|
|
2016
|
|
|
Prostatako minbiziaren kasuen% 10ek herentziazko osagai bat izan dezaketela kalkulatzen da. Zenbait ikerketak erakutsi dutenez, prostatako minbiziaren lehen mailako (aita, neba arrebak) aurrekariak dituzten gizonek bi aldiz
|
handiagoa
dute gaixotasun hori pairatzeko arriskua. Adina.
|
|
2020
|
|
|
Kendu tabakoa. Erretzaileek arrisku
|
handiagoa
dute gaixotasun kardiobaskularrak garatzeko. Tabakoak zortzi milioi pertsona hiltzen ditu urtero planetan.
|
|
2022
|
|
|
Gaur egungo ebidentzia zientifikoaren zorroztasunarekin esan dezakegu lotura estua dagoela ultraprozesatuen kontsumoaren eta transmititu ezin diren gaixotasun batzuen artean, hala nola bihotz hodietakoak, diabetesa eta obesitatea. Hau da, ultraprozesatu gehien kontsumitzen duten pertsonek arrisku
|
handiagoa
dute gaixotasun horiek izateko. Hala ere, ezin dugu argi eta garbi esan ultraprozesatuek eragiten dituztela gaixotasun horiek.
|
|
2023
|
|
|
Gizarte laguntzak estresaren eta gaixotasunaren arteko biguntzaile gisa jokatzen du. Bai gizonen kasuan, bai emakumeen kasuan, ezkongabeek eta batez ere dibortziatuek ezkonduek baino arrisku
|
handiagoa
dute gaixotasun arazoak edukitzeko. Ezkonduak osasuntsuago bizi dira.
|