|
2011
|
|
|
Adiera popularraren kontu hori ez da hemengoa bakarrik, bestalde: beste
|
hainbat
hiztun elkartetan ere (motibo jakinengatik, ez kasualitate itsuz) agerikoa (izan) da adiera konnotatibo hori. b) Diglosiaren adiera teknikoaren barruan ere joera bat baino gehiago nabarmentzen dira.
|
|
|
Beste formulazio asko, zenbaitetan aski diferenteak badirudite ere izendapenez, bidegile horiek zabaldutako ildotik dabiltza: baita kataluniako (eta gero, handik hedatuz, gure arteko, okzitaniako eta beste
|
hainbat
hiztun herritako) conflicte linguistique ren buru biko prozesu ardatza ere, punta batean substitució duelarik eta bestean normalització177 gatozen beraz harira, jatorrizko marko kontzeptualari eutsiz ahal den neurrian.
|
|
|
Ordutik hona fenomeno hori, ezer egitekotan, indartu egin da. esan nahi du hizkuntza ukipenak edo hizkuntza kontaktuak uriel weinreich en 1953ko azalpen ezagunetik hona178 kontaktu horrek baditu bere sorburuak eta bere ondorioak. ondorioei dagokienez ezagunak dira, oro har, hiru emaitza nagusi: batetik, kontaktu horrek hizkuntz (ar) en barne osaeran (hots ebakeran, hitz altxorrean, morfosintaxian,...) eragiten dituen aldaketak; bestetik, hiztun elkarte bateko (edo bietako)
|
hainbat
hiztunengan sortzen den elebitasun moldea; azkenik, hizkuntza bien giza arteko erabileran gertatzen diren galdu irabaziak. ondoko azalpen grafikoan ematen dira hiru ondorio mota horiek: ondorio linguistikoak batetik, norbanako hiztunarengan eragiten diren ondorioak bestetik eta gizartean gertatu ohi direnak azkenik. hiru ondorio multzo nagusi horietatik hirugarrena interesatzen zaigu, hemen eta orain:
|
|
|
Funtsaren funtsean, 1965eko Conflict linguistique et normalisation linguistique bikoteak eraiki zuen soziolinguistika katalanaren (eta, bere bidez, beste
|
hainbat
hiztun elkartetakoaren) berrogei bat urteko paradigma. hitz bikote horrek eta horren altzoan, ezinbesteko hautakizun gisa, txertaturiko dilema famatuak. geroztik behin eta berriro errepikatu denez," ou bien la langue imposée va se substituer lentement mais sûrement à la langue dominée ou bien les usagers de celle ci vont oeuvrer â sa normalisation (c’est à dire à une utilisation ... Alferrik da goliaten eta daviden artean bakeak egiten saiatzea:
|
|
|
Biei egin diegu kasu nahiz eta, aurrera begira, hitzaren adiera teknikoa zehaztea den gure jomuga5 Adiera popularraren kontu hori ez da hemengoa bakarrik, bestalde: beste
|
hainbat
hiztun elkartetan ere (motibo jakinengatik, ez kasualitate itsuz) agerikoa (izan) da adiera konnotatibo hori. b) diglosiaren adiera teknikoaren barruan ere joera bat baino gehiago nabarmentzen dira6 Funtsean adar nagusi bi bereizi izan dira: diskurtso soziolinguistiko teoriko arrunta batetik, eta diskurtso politiko ideologiko jakinaren gidaritzapean eraikitakoa bestetik.
|
|
|
zenbait lekutan" hori eta hori" gertatzen da hizkuntza kontuan, eta gertaera horri diglosia esaten zaio. horra hor, gauzak esanik, bere planteamenduaren muina115 Bide horretan barrena jardun zuten Ferguson-ek (1959), gumperz ek (1962, 1964), Fishman-ek (1967) eta, handik gutxira, heinz kloss ek (1976): soziolinguistika sortu berriaren kontzeptu giltzarrietako bat bihurtu zen diglosia, eta gainerako zientzia jardun gehienetan bezala neutraltasun ebaluatiboz erabili nahi izan zen terminoa. hankaz gora jarri zen ikuspegi hori soziolinguistika katalanean, okzitaniakoan eta, handik aurrera, mundu zabaleko
|
hainbat
hiztun herri minorizatutan: tartean, hemen.
|
|
|
h hiztun elebakar batzuk, eta Lhiztun elebakar besteak68; (c) (diglosia,+ elebitasuna): hiztun elkartea ez da diglosia giroan bizi baina hiztunak(
|
hainbat
hiztun) elebidun dira69, eta (d) (diglosia, elebitasuna): hiztun elkartea ez da diglosia giroan bizi eta hiztunak ez dira elebidun, elebakar baizik70 goiko bigarren berrikuntza ere gogoan izan behar da, punta muturreko lau situazio paradigmatiko horien izaeraz ondo jabetzeko. horrela," elebidun" esaten denean kasuan kasuko hiztunak bi kode linguistiko dituela71 esan nahi da soilsoilik (kode horiek bi hizkuntza diferente edo hizkuntza beraren bi aldaera, hurbil edo urrun, izan litezkeelarik). era berean, hiztun elkarte bat" diglosikoa" dela esaten denean hiztun elkarte horrek bi kode linguistiko72 darabiltzala esan nahi da (kode horiek bi hizkuntza diferente edo hizkuntza bereko bi aldaera, hurbil edo urrun, izan litezkeelarik). oker ulertu da, sarri, Fishman-en lau situazio paradigmatiko edo polarren taula hori. ez da askotan ulertu, hasteko, lau punta mutur deskribatzen dituela ardatz biko taula horrek. egoera posible askoren arteko lau punta mutur bakarrik direla horiek. punta muturreko lau mugarri. errealitatean, Fishman-ek berak argi azaldu izan duenez, oso gutxitan aurkitzen dira justu justu lau gelaxka horietariko batean koka litezkeen hiztun herri edo hiztun taldeak.
|
|
|
hiztunak (guztiak, gehienak) elebidunak diren gizarte diglosikoa batetik, eta hiztun elebidunik (ia) ez duen gizarte diglosikoa bestetik. diferenteak dira, gizarte horren funtzionamendu linguistiko globala oso bestelakoa delako. gainerakoan, ordea, bat datoz biak Ferguson-ek 1959an diglosia txapelpean deskribaturiko kasu konkretuekin74 oso diferentea da, aldiz, taulako hirugarren kasua: (c) kasua alegia. hiztun elkartea ez da hirugarren kasu horretan diglosia giroan bizi, nahiz eta hiztunak(
|
hainbat
hiztun, ez ezinbestean guztiak edo gehienak) elebidun diren. hirugarren egoera hau oso diferentea da. Soziolinguistikan oro har, eta gure arteko ezagutza edo tradizio soziolinguistikoan bereziki, (c) kasua ez da askotan aurreko bietatik ondo bereizten jakin:
|
|
|
(...)" Ahuldutako hizkuntzaren osasun egoera axal axaletik deskribatzeko eta egoera hori arras negatiboki baloratzeko erabiltzen da diglosia..."(...)" Adiera popularraren indar hori ez da hemengoa bakarrik: beste
|
hainbat
hiztun elkartetan ere (motibo jakinengatik, ez kasualitate itsuz) agerikoa (izan) da". egia da erabilera horren adibideak ugariak direla gure artean. hona hemen horietako bat, herri minorizatuetako eskola umeen artean ezberdintasunaren kontzientzia jorratzearen garrantziaz ohartarazteko Joxe Manuel odriozolak idatzi duen pasartea baliatuta: " Identitate lehian ikaragarrizko asimetria dagoenez, hizkuntzen arteko aldeak eta xehetasunak zehatz mehatz azaltzen ez bazaizkio umeari, ideia okerrek mendean hartuko dute hura.
|
|
|
gizakion uste aburu sinesmenek ezin ukatuzko indar ahalmena dute gizarte osoaren jarduera sozioekonomikoan (eta horren bidelagun diren botere harremanetan) eragiteko. Beste hitzetan esanik, Ak Bn eragiten duen bezala Bk ere An eragin dezake eta, hainbatetan, eragiten du. horrexegatik dugu euskaldunok eta mundu zabaleko beste
|
hainbat
hiztun herri beregainek, mila arazo eta mila kezka-biderekin batera, itxaropenerako oinarri razionalik ere. guztia ez da, zorionez, transformazio bide lineal eta unifaktoriala. konplikatuagoa eta konplexuagoa da etorkizuna: guri dagokigu konplexutasun horretaz jabetzea eta, horren baitan, irtenbide argi, baliagarri eta gizabidezkoa aurkitzea. diglosia berri baten moldaera lanabes egokia izan liteke horretarako:
|
|
|
Nolanahi ere, ez dago gaur europan estaturik bere lurraldean hizkuntza bizi bat eta bakarra duenik. estatu batzuetan onartuago eta zainduago, Itziar Idiazabal – Eleaniztasuna hezkuntzaren derrigorrezko beste utopia bat? eta besteetan ukatuago edo menperatuago, denetan daude estatuaren izena daramana eta ofiziala edo nazionala deitzen denaz gain
|
hainbat
hiztun erkidego, indar eta bizitasun ezberdinekin (Barreña et al., 2005). historian zehar gertatu diren hizkuntza ukipen egoerek, askotan, eta banan banaka, hizkuntza askoren desagertzea ekarri dute. galera horiek historian zehar nola bizitu diren jakitea ez da erraza, baina gaur badakigu arriskuan bizi diren hizkuntza erkidego guztiek kezkaz bizi dutela bere hizkuntzaren galera (Martì et al. 2... 50 bat hiztun izango dira, Amazonia aldean bizi dira, eta orain hogeita hamar urte ia desagertu ziren droga trafikoaren eraginez jasandako sarraskietan. euren hitzetan, gaur aitonak diren lau gizon salbatu ziren eta bere hizkuntza, eta bere oroimenak, kantuak eta erritualak gogoratuz nanuyo hizkuntza bere seme alabei irakastea erabaki zuten nahiz eta haien hizkuntza espainolez nahikoa ordezkatua egon. gaur bizibide eta ondasun oso eskasekin jarraitzen duten arren, harro erakusten dute kapaz direla euren artean nanuyo hitz egiteko, eta badirela zenbait gazte eta haur bere hizkuntza etxean ikasia dutenak eta ondorengoei transmititzeko prest daudenak.1 gaur ukipen egoera bortitzean bizi dira hizkuntza gutxitu gehienak, guztiak ez esatearren.
|
|
2013
|
|
|
Euskal herrian
|
hainbat
hiztun komunitate daude. Erdal elebakarrek ezin dituzte Euskal Herriko erdal eta euskal hizkuntz komunitateak kohesionatu.
|
|
2015
|
|
|
euskararen eskala bat osatzeko proposamenak" artikulua argitaratu da. Egilearen hitzetan" munduko hainbat hizkuntza hilzorian direnez, eta beste hainbeste egoera gutxituan daudenez,
|
hainbat
hiztun eta eragilek egoera hori iraultzeko hamaika ekimen jarri dituzte abian. Egoeraren azterketa zehatza edo diagnostikoa egitea behar beharrezkoa da eta horretarako sortu dira hizkuntzen bizi indarra neurtzeko eskalak".
|
|
|
Laburpena. Munduko hainbat hizkuntza hilzorian direnez, eta beste hainbeste egoera gutxituan daudenez,
|
hainbat
hiztun eta eragilek egoera hori iraultzeko hamaika ekimen jarri dituzte abian. Ekimen horiek eraginkorrak izan daitezen, ordea, egoeraren azterketa zehatza egitea behar beharrezkoa da eta horretarako sortu dira hainbat erakundek erabiltzen dituzten hizkuntzen bizi indarra neurtzeko eskalak.
|
|
2016
|
|
|
Iñaki Martinez de Lunak idatzi du" Diskurtso multzo koherentea XXI. mendeko giltzarri (bizikidetzarena, identitatearena, berdintasunarena, aniztasunarena, erantzukizunarena, justiziarena eta errespetuarena)" artikulua, gaur egungo euskal hiztunen aniztasuna kontuan hartuta, diskurtso berrituak lagungarriak izan daitezkeelakoan. Izan ere, hainbat eta
|
hainbat
hiztun berri ez dira hiztun komunitatearen kide sentitzen, nahiz eta euskaraz hitz egiten jakin. Egilearen iritziz, ingurune euskaldunik ez dute beren egunerokoan, eta" gabezia horien iturburua euskaldun horiek izandako hizkuntza sozializazioa da".
|
|
|
hizkuntza politikaren xedea oker identifikatzea (hizkuntza politikaren subjektua ez baita hizkuntza, hiztuna baizik); azken 30 urteetan euskararen egoerak izandako bilakaera behar bezala ez aitortzea; dena egina dagoela pentsatzea; euskaraz jakiteari eta euskara erabiltzeari gizartean aitormen desberdina egitea:
|
hainbat
hiztunen artean euskara batuaren balioa apaltzea; euskara aniztasunarekin ez identifikatzea; testuinguru soziala aldatu dela ez ikustea; euskararen biziberritze prozesua periferiatik irudikatzea eta" gutarrentzat" bakarrik diseinatzea. Arriskuak arrisku, honaino iristen asmatu dugu.
|
|
|
Bra pasatzea (eta handik aurrera Bn jardutea) adierazten du batak, luzezabaleko zentzuan; neurri batean edo bestean A eta B hizkuntzez baliatzen den hiztun elkarte edo hiztun talde elebidunean
|
hainbat
hiztunek A eta B hizkuntzak (solasaldi, pasarte edo xeheagoko atal bakanetan) nahas mahas erabiltzea esan nahi du besteak. has mahas erabiltzea esan nahi du besteak. Teoriaz aski horniturik85 daude code alternation, code switching, code mixing, code shifting edo styleshifting moduko kontzeptu terminoak86 Aplikazio alorrean, aldiz, ilunago dira kontuak.
|
|
|
" Ad Hoc Expert Group on Endangered Languages" delako lan-taldea sortu zuen UNESCOk 2003an. Munduko
|
hainbat
hiztun herriren biziindarra zenbatekoa den neurtu ahal izateko lagungarri moduan, dokuMikel Zalbide – Mintzajardunaren egoera eta azken urteotako bilakaera. Aurrera begirako erronkak mentu interesgarria landu zuen aditu talde hark eta UNESCOk urte hartan bertan kaleratu:
|
|
|
• Gure egungo osasunedo ahuldade egoera ahalik eta modu sistematizatu eta sinpleenean azaltzeko prestatu da taula. Izatez posible den (bizi indar beteko
|
hainbat
hiztun herrik bere baitan duen) egoera osasuntsuagorik ez da beraz kontuan izan328 Diagnostiko guztiek bezala, EODAk argitu nahi duena ez da" ahal izanez gero non egon nahi genuke edo non egotea komeni litzaiguke?"," non gaude?" baizik. Loturik daude biak, hainbat aldetatik, baina gauza bi dira eta bakoitzak bere analisi propioa eskatzen du.
|
|
|
Hiztun elebidun guztiek ere ez, ezinbestean: aparteko esfortzua egin ohi du
|
hainbat
hiztun elebidunek, A eta B kodeak ez nahasteko.
|
|
|
" datuak ulergarriagoak egiteko, kategoria edo label batzuen azpian aurkezten dira. Esate baterako, euskararen ezagutza mailak bereizteko,
|
hainbat
hiztun talde finkatzen dira. EAEko kasuan, joera izan da hiztunak hiru multzo ezberdinetan sailkatzekoa:
|
|
|
Jende asko da munduan zehar, bere buruari galdera hau egiten diona: " zergatik ari dira hainbat eta
|
hainbat
hiztun herri (hiztun herri osoak, bertako hiztun talde jakinak eta, bereziki, herri (zati) horien hizkuntza propioak) ahultzen, bakantzen eta galtzen. Zergatik gure hizkuntza, konkretuki?
|
|
2018
|
|
|
Egungo gizarteak multilingue eta
|
hainbat
hiztun plurilingue izatearen arrazoi nagusitzat, ondoko hiru jo daitezke: 1) Lurralde berean, historikoki ukipen egoeran egon diren eta dauden bi edo hizkuntza gehiago egotea; 2) Globalizazioak ezarritako komunikazio premiei aurre egitea; 3) Gizatalde migratzaile batzuk harrera gizarteari kanpoko hizkuntzak eramatea.
|
|
|
Jakina denez, azken hamarkadetan, hainbat eta
|
hainbat
hiztun (ume eta gazte bereziki) eskolaren bidez euskaldundu dira. Onartuta dagoenez, horiek dira egun euskararen sostengu nagusienetariko bat.
|
|
2019
|
|
|
XX. mendeko transformazio demografiko, ekonotekniko, soziokultural, lurralde antolamenduzko eta soziopolitikoek eragin ohargarria izan dute arnasguneetan: kalean bezain handia eta, agian, han baino bizkorragoa. eragin bizia sortu dute transformazio horiek arnasguneetako
|
hainbat
hiztunen eguneroko mintzajardun arruntean. ordura arte arnasgune bizi osasuntsu izandako zenbait eskualdek eta hainbat herri herrixkak arnasgune izateari utzi dio XX. mendean: batez ere azken 60 urtean gertatu da hori. horregatik, a) arnasgune izandako ingurumen horien
|
|
2021
|
|
|
Hala adierazten dute munduan zehar bertako hizkuntza gutxiagotua indarberritzeko sortu diren ekimen batzuek: Madagascar-en malgatxea lantzeko esperientziak (Rabenoro, 2019); aipatu dugun Kolonbiako nasa yuwe hizkuntzaren irakaskuntzaren inguruan sortu den mugimenduak (Idiazabal, 2017); edo Afrikan, Camerunen, esate baterako,
|
hainbat
hiztun komunitatetan integraturiko ekimenek (Sadembouo eta Djomeni, 2019).
|