|
2000
|
|
|
Baina batez ere etxeko atarian jesarrita dagoen gizonak eman dit atentzioa, zeren, lur berde esmeralda aurretik, itsaso koloreanitza atzetik, eta zeru beruna goitik, bera da paisaiaren oreka, bera eta bere arropa beltzak, eta bere pentsamendu gaelikoak. Aipatutako beste hiru elementuak hain dira neurrigabeak, hain amaigabeak, hain infinitu eta absurduak,
|
ezen
bere aulkitxoan jarrita lasai pentsatzen ari den gizon hori baita paisaia zoragarri hau orekatzen duena, paisaia hau existitzearen arrazoia. Munduaren zentroa da gizon hori, berak jakin gabe.
|
|
|
Banekien, bai, norekin konparatzen ninduen aitak, eta banekien
|
ezen
bere erran harekin heresetzat hartu ninduela, nihaur banintz bezala, jaun Esteban Etxegoienen ondotik, etxeko bigarren protestanta. Baina ez, orduan ere oker nenbilen...
|
|
|
Bada, jaun Albert Etxegoienek bazuen anaia bat, zeinari Henrik baitzeritzan, eta zeinak kutxa tipi batean gordetzen baitzuen Estebanek skribatu karta. Eta jaun Albert Etxegoienen anaia hura egun batean Maulerat ezkondu, eta badirudi
|
ezen
bere ondasunen garraioan kutxatxoa gurditik erori zitzaiola, eta halaxe galdu zuela gutuna. Eta Henrikek hartu desgustua izugarria izan zuan, zeren bera ere protestant baitzen, eta zeren, halatan, biziki estimatzen baitzuen karta hura, halako moldez, non bere morroietarik batekin itzuli eta gibelatu baitzen, haren bila... alferrik.
|
|
|
Nire adinekoa edo zelarik, burutsu eta adimendutsu zen Jesus, sinagogako doktoreen doktore eta jakintsuen jakintsu, baina nago
|
ezen
berak ere ez ziola osabari hirugarren lezione hartarik fitsik ere endelegatuko, enekin batean egon izan balitz; baina nola, alde batetik, ekialdeko leihotik ilargi zuria deika ari baitzitzaigun, bere sekeretutxoak erakutsi nahian, nik uste, eta nola, bertzetik, teleskopiotik behatzea zen ene orduko gutizia gutiziatsua, baietz ihardetsi nion, guztiz ulertu niola. Eta hark, orduan:
|
|
|
Ildo beretik erran dezaket
|
ezen
bere teologi eskoletan ere gutitan aipatu izan zuela heresia eta, baldin aipatzen bazuen, ez zela hereseen aurka ibiltzen, ahotik apoak eta sugeak zerizkiola, eliz gizon kasik gehienei bezala; aitzitik, bere berezko ohituren aurka, bere solasa neurriz kanpoan apaintzen ibili gabe, hitz xume haien erraiterat mugatzen zen: " Otoitz egizue, beren gaitzetarik libra daitezen", karitatea eta urrikalmendua bertze sentimendu guztien gainetik ipintzen zituela.
|
|
|
—Ez nago, oro har, pentsatzeko moduaz eta moldeaz denaz bezainbatean, Axularrekin akort, eta gero eta gutiago nago, baina, filologoa naizen aldetik, erran dezaket
|
ezen
bere Gero hau euskararen monumentua dela, deusezetik edo kasik deusezetik eraikia: mirakulu bat, Joanes...
|
|
|
—Bai, egia da Kristok erran zuela
|
ezen
bere mundua ez zela mundu honetakoa, baina egia da, halaber, ez zuela erran ez zela noizbait izanen... Eta hortxe ditugu lehen giristinoak, Paradisu horren lekuko izan zirenak...
|
|
|
—Orthezerat itzuli ondoren, ene lagun protestant batek, zeinari Jacques de Bela baitzeritzan, gutun bat skribatu zidan, non jakinarazi baitzidan
|
ezen
berak ere gutun bat jaso zuela eta kontuz ibili beharra nuela, zeren baitzirudien, gutunak zioenaren arabera, ezen bizkondearen aldeko jende batzuk goganbehartsu zeudela nitaz, Mathalasen buruaren kontu hura zela kausa: " espainiarraz" goganbehartsu zeudela, alegia, zeren frantsesentzat espainiar bainintzen, are espainiarrago gauzak okertzen hasi zirenean —eta, behakoa iluntzen zenuela, zeure etorkizunaren berri bazeneki bezala, erantsi zenuen—:
|
|
|
Turutak iragarri zuenean ezen Villagrandeko dukea tribunan azaltzeko puntuan zela, guztiak zutitu eta isildu ziren, eta kapela edo sonbrailua jarria zutenek burutik kendu zuten, dukeari zor zioten begirunea zela kausa. Dukeak, bere aldetik, jendearen abegi ona eskertzeko, eskua luzatu zuen baterat eta bertzerat eta, noiz eta ikusi baitzuen
|
ezen
bere tribunako lagun adiskideak nor bere lekuan zeudela, eseri zen eta gorako mugimendu bat egin zuen eskuaz, festa hasteko. Eta, jendearen txaloek eta oihuek airean bat egiten zutela, turutots bat aditu zen.
|
|
|
...a, hargatik, Urbiaingo bakardadean mundu haren falta sumatzen zuelako edo, noiz eta Iruñarat edo Donibane Lohizunerat joaiten baitzen —begi ordeen konpontzeko, liburu batzuen ekartzeko edo Piarres Oihartzabal kapitainarekin egoiteko... edo, baita Pazkoarekin eta Mendekostearekin konplitzeko ere, erraiten zuenean, iduri egiteko, ezen konfesatzera joan behar zuela, nahiz eta gerorat jakin nuen
|
ezen
bere konfesione haiek eramaitenago zutela bekatu bat gehiagoren egiterat bertze guztien barkatzerat baino—, ez zen koadroren bat edo bertze ikusi gabe geratuko, ezagutzen ez zuen pintoreren baten studiorat joan behar bazuen ere hartarakotz. Nik harekin joan nahi izaiten nuen batzuetan eta erraiten ere nion, baina hark beti ihardesten zidan ezen haiek bidaia tipiak zirela eta nik bidaia handi bat merezi nuela, Pisarat eta Galileoren jaioterrirat lehenik, eta Pariserat gero.
|
|
|
—eta, behakoa are gehiago zorrozten zuela, eran tsi zuen—: Ba al dakik
|
ezen
bere denborako greziarrek fedegabetzat izan zutela hura ere. Zeren baitirudi planetak bezala gabiltzala gu ere, biraka, iragan puntuetarik berriro iragaiten garela...
|
|
|
—Aitari hitz eman nioan, eta bete egin behar nian hari emanikako hitza, nitaz ahalke ez zedin amoreakatik, ezta nihaur neure buruaz ere. Horregatik, noiz eta pintatzeari utzi bainion, berdintsu segitu nian, urtean karta pare bat skribatzen, donejoanetan bata eta gabonetan bertzea, aitak pentsatzen segi zezan ezen ez nuela etsiko eta amak sinets
|
ezen
berak taroteko kartetan ikusi izarra noizbait loratuko zela Italiako zeruan...
|
|
|
Baina denborak eta naturalezak gauza bakoitza bere lekurat eta bere neurrirat ekartzen dute, eta, nola Alexandro Handiari Demostenesek bere bizitzako lezionea eman zion, enperadoreak prometatu zionean
|
ezen
berak nahi zuena emanen ziola, eta filosofoak ihardetsi ezen aparta zedila eta hastan zedila eguzkiaren paretik, zeren eguzkia hartzen ari baitzen —nunc quidem paululum a sole—, hala eman zidan osaba Joanikotek ere bere lezionea handik gutirat, eguzki izpirik gabe utzi ninduena.
|
|
|
Baina orduan Antonio Ibarbia mintzatu zen, zeren eta Antoniok buru buruan sarturik baitzeukan orduko
|
ezen
bere asmoetarako irabazi behar zuela Joxe Aberasturi:
|
|
|
Ordea, borroka hark ez zuen historia luzerik izan, zeren, hasi bezain sarri, lehenengo entseiuan zauritu eta akabatu baitzuen Joxe Aberasturik, eta hala gelditu zen eskarnio egin ustea eskarniatua eta odol isurle ustezkoa odolustua, lurrean etzanik, bere kapelu hegal zabala —baita ile-ordea ere— burutik kanpoan eta bere iduri irrigarri harekin, zeren halakoa baitzen haren begitarterat bildurikako keinua, eta zeren buruan orraztatu gabeko bi ile baitzituen, biak ere nahasirik eta izurturik. ...kaitarra ez zen isiltzekoa, eta ihardetsi zion ezen hura gezurra zela eta bere ohorearen kontrako falta, gezurti deitzen ari zitzaiolako eta koldar, eta erran zion, halaber, ezen, baldin gizona bazen, egin zezala urrats bat aitzina berak ere, zeren munduko denbora guztia emanen baitzion bai bere lekuan jartzeko eta bai bertze prestakuntza guztien egiteko ere, nahiz eta aitzinetik jakinarazten zion
|
ezen
bere lekua, handik gutirat, hilen lekua izanen zela eta bere lagun hil berriaren lekua. Eta, orduan, gaztelau hark keinu bat egin zien bere lagunei eta guztiek, supituki eta deblauki, jauzi batean ezpata biluztu eta bizkaitarra inguratu zuten.
|
|
|
Eta jakin zuenean
|
ezen
bere neska lagun indiarra haurdun zegoela, erran zidan:
|
|
|
Eta segidan kontatu zidan
|
ezen
bera zuria eta indiarra sentitzen zela, biak baterat, zeren aita zuria izan baitzuen eta ama indiarra, eta bere ariman ere bi kolore haiek igartzen zituela, eta ez zuela nahi kolore batek bertzea uka zezan eta irents, baina eskutik joan zitezen.
|
|
|
Jelosiaren ispilu eta mirail ote zen, bada, amaren behako hura? Eta, ohartu zenean ama
|
ezen
bere ahalegin haiek guztiak alferrikakoak zirela bai osaba bereganat erakartzeko bai, aitzinago, bere ahizpa Emilianiganat; eta ohartu zenean, halaber, ezen gizon hark nekez errespetatuko zituela graduz eta kondizinoz zegozkion kortesi arauak, eta alferrik zebilela, ondorez, hura arrastoan sartu nahian, zeren hurrengoan berdin tratatuko baitzuen osabak zerbitzuko jendea —Maddalen, berezikiAmaren hondar aitorrari bagatxezkio, hala dirudi.
|
|
|
Eta, jaun zelako, gizon berezia zen eta bere eskubide bereziak zituen: erran nahi baita
|
ezen
bere berezitasun hari iduri guztiz berezi bat zegokiola, guztiaren eta guztien gainetik zegoèn jaunaren iduria, bere baitarat araua eta arauaren salbuespena biltzen zituena... eta, hala, badakit —zeren gerorat jakin bainuen— ezen, itsas portuetarat joaiten zenean, ez zela elizaz eliza ibiltzen, egarria ur benedikatuz asetzeko asmotan, baina Priaporen ohorez egin zitezkeen bertze bedera...
|
|
|
Baina gaur erran diezazueket ezen hemendik urte guti batzuetarat Urbiaingo markesa izanen naizela, eta ez Nahinuke koa: izan ere, Villagrandeko dukeak promes egin dit
|
ezen
berak ere ahaleginak eginen dituela ene nahiaren eta ene gutiziaren betetzeko, Espainiako armadari lotuko nauen tratua eta engaiamendua akabatu bezain sarri —eta, pausa luze bat egiten zuela eta irri zabal batek begitartea guztiz hartzen ziola, erran zuen—: Eta orain dator onena, zeren eta, tratuaren sinatzeko eta neure esker onaren agertzeko, geure etxerat gonbidatu baitut dukea.
|
|
|
Izan ere, aita handinahi hutsa zen, eta jakin zuenean ezen printze eta bertze noble batzuk, hango eta hemengo gorteetan, baita Nafarroakoan ere sasoin batean, tigreaz6 baliatu izan zirela ehiza egiteko, bururatu zitzaion
|
ezen
bera ez zela gutiago eta tigre haietarik bat ekarri behar zuela Urbiainerat.
|
|
|
Baina, zergatik zetozkidan bururat kontu haiek, bai, baldin neure otoitzetan, bertzenaz ere, artez mintzatzen banintzaion Jainkoari, bertze ararteko baten beharrik gabe? Eta orduan, Jainkoari zintki eta fintki otoitz egiten niola, eskatu nion
|
ezen
bere argiz argi nintzala eta goberna zezala ene burua... eta orduan gogoratu zitzaidan ezen, nola ibili bainintzen bortz sei urtez haragiz haragi, putaner gaixto bat bezala, hala, bertze bortz sei urtez eginen nuela penitentzia eta eginen niela, halatan, haragiari eta haragikeria suerte guztiei uko, aldi bateko asea eta gehiegikeria bertze aldi bateko goseaz eta eskasiaz pagatzen nuela, kastitate... Eta, beharrak beharturik eta konbentzimenduak konbentziturik, erran nion Jainkoari, nigar purpuilak begietan, hil nintzala eta akaba nintzala molderik moldegaitzenean, baldin neure hitza betetzen ez banuen, eta baldin ordaintzen ez banuen zuzentki eta onestki neure bekatuaren deskargua eta pagamendua.
|
|
|
Eta guk bagenekien ezen In dietarat zihoazen giristinoek hutsaren hurrengotzat zituztela beltzak eta indiarrak, eta bagenekien, halaber, ezen bertze ikusmolde batetik abiatu behar genituela geure egiteko guztiak, zeren biok ere irakurria baikenuen orduko Bar to lo mé de las Casasen Brevísima historia eta zeren baikenekizkien, halatan, bertze historia batzuk ere, indiarren holokaustaren berri emaiten zigutenak: ...o bati... hurbildu zitzaion frantziskotar bat, erran ziona zer sinetsi behar zuen eta zer ez, baldin zerurat joan nahi bazuen, zeren, bertzenaz, infernurat joanen baitzen; eta, hura aditu bezain fite, kezkatu zen cacique a eta galdetu zion frantziskotarrari ea giristinoak zerurat joaiten ziren; eta ihardetsi zion frantziskotarrak baietz, eta buruzagi indiarrak erran zion, ordainean eta ustekabean,
|
ezen
berak orduan infernurat nahi zuela, zeren eta ez baitzuen hain jende krudelarekin zerurat joan nahi.
|
|
|
Kinka larri hartan, dukearen medikuaren baitan egon zitekeen salbabidea, eta erran ere zigun guztioi la lasaitzeko eta la la lasaitzeko, hura erran bezain fite kanporako bidean jarri bazen ere, eskuak galtzetarat eramanik. Ez dakit Uraitzeko jauntxoak erran ez ote zuen
|
ezen
bera ez zela sugegorrien beldur eta osabaren kakategirat zihoala, baina gainerako zaldunek berehala jakinarazi zioten ezen zaldunen lehen araua eta eginbeharra beren damen babestea zela, eta nola dama guztiak kanporat baitzihoazen, hala joan zen hura ere bere emaztearen gibeletik, finean.
|
|
|
Ez dakit. Zeren eta baitakizu ezen ehiza dabilen lekuetan ehiztaririk onena dela jaun Gezur —emanen ahal dit Bertzeokoak honako izen propio hau erabiltzeko baimendua eta lizentzia, bere don Bildurren eredurat! — Baina, gezurra edo egia izan, dukearen hitzak buru buruan sartu zitzaizkion Mattini... are gehiago dukeak antzeko hitzak xuxendu zizkionean adio egiteko orduan, eta promes egin zionean
|
ezen
bere etxerat eramanen zuela —dukearen etxerat, bai! —, frogen froga hura gainditu ondoren. Eta Mattinek, nola aita bezalakoa baitzen eta buruan gauzaren bat sartzen zitzaionean ez baitzuen etsiko, halaxe erran zuen:
|
|
|
—Oker nengoan, Pedro, hirekin, eta hoa, bai, hemendik. Izan ere, hi famaz mintzo haiz, arteaz eta libertateaz mintzatu beharrean, eta ahalkea emaiten didak. Eta ez zagok, bertzalde, mahatsa eskatzerik elorriari —begiak zabalik zituen osabak, betzuloetarik ateratzerat balihoazkio bezala, ukabilak bularraren kontra hertsirik; eta uste izan nuenean
|
ezen
bere ukabil haiekin edozer egiteko gai izan zitekeela, aitzitik, lasaitu eta hedatu zituen eskuetako hatzak eta bigundu zuen apur bat bere behakoa, erraiten ziola—: Halarik ere, bazekiat ezen Italiatik enegatik etorri hintzela, eta, halatan, enea dela kulpa eta hobena, eta ez dudala desenkusarik...
|
|
|
Eta egunak argitzerat egin zuen, eta Bucciok galtzoinak ikusi zituen ohaburuan, leihoa zabaldu bezain fite. Eta, usterik
|
ezen
bereak zirela, eskuan hartu zituen, janzteko asmotan... baina, gero, paratu zen bere beztimenden kutxari beha eta, ikusi zuenean han bertze pare bat, pentsakor geratu zen, bere buruari erraiten ziola:
|
|
|
Zuhaurk ere imajina ditzakezu laudorio haiek, eta, halatan, ez dizkizut orain honat ekarriko, jaun André. Bakarrik erranen dizut ezen, aitaren kortesiazko hitzen ondotik, aita jesuita mintzatu zela koadroaren justifikazino teologikoaren egiteko, eta gero Pedro Huizi bera, zeinak, ene gurasoei eskerrak eman ondoren, erran baitzuen
|
ezen
berak ez zekiela hitz egiten, pinturen eta koloreen bidez ez bazen, eta, beraz, bere hitzak aditu nahi bazituzten, belarria koadrorat hurbiltzea zutela onena, ea zer erraiten zien.
|
|
|
Biharamunean, berriz, trabailari batzuk etorri ziren —Ofizio Sainduaren erranetarat haiek ere—, gurdi batean taulak eta oholak zekartzatela, baita iltzeak, uhalak eta lokarriak ere, zeinekin eraiki baitzuten, dorretxearen aitzinean, txabola bat: galdetu nion trabailari buruari ea zertarako ari ziren txabola hura egiten, eta hark ihardetsi zidan
|
ezen
bera eta bere trabailariak bertze batzuen manuko zirela eta haien manuen betetzerat etorri zirela, eta ez zekitela bertze deus ere. Eta orduan pentsatu nuen ezen hura sorpresarekin lotua egon zitekeela, eta, halatan, mila burutazio izan nituen, guztiak ere alferrikakoak, zeren eta handik astebeterat etxeko kanoi zaharra —ehundabatgarrena— jaitsi baitzuten jauregitik, dorretxeari beha ipintzeko.
|
|
|
Edo, ez al dakizu nola mintzatzen zen etxean izaiten genituen solasetan, eta zer erran zion aita Bartolomeri, txakur madarikatuak aita jesuitaren parean hanka altxatu zuenean eta zera egin zionean...? Eta ez al dakizu
|
ezen
bere dorretxerat bakartu zenetik ez dela mezatarat behin ere joan, eta ez duela Pazkoarekin konplitzen. Bai, badakit ezen hori ez dela aski arrazoin Joanikot luthertartzat hartzeko, eta froga agerikoago bat genukeela, baina hori ere etorriko da.
|
|
|
" Bertze egunen batean egonen gaituk eta orduan erabakiko ditiagu geure diferentziak". Eta galdetu nion Mignoni zein zen gizon hura eta zer erran zion, eta Mignonek ihardetsi zidan
|
ezen
bere bezero bat zela, baina ez zuela gau hartan ikusi ere egin nahi, zeren ni kementsuago eta oldartsuago bainintzen eta zeren gau hartan ni nahi baininduen eta ni izendatu baininduen bere baratzeko baratzezain bakar. Eta hain ohoraturik sentitu nintzen haren hitzekin eta hark eskaintzen zidan karguarekin, non, neure ergelkerian, musu eman bainion masailean.
|
|
|
Eta, zen bezalakoa zelako, hari buruzko iritziak aldatzen hasi zitzaizkidan. Libertatea omen zen itsasoa, kapitainaren erranetan, eta nik ere hala sentitu izan dut usu, baina itsasoak irakatsi zidan, halaber,
|
ezen
bere baitako zituela menekotasuna eta libertate faltarik handiena ere.
|
|
2008
|
|
|
Bilera haiek, berez, gai guztiak izaten zituzten solasbide: ehiza, markes jauna ehizazale itsua zen, kontsula ez hainbeste?, politika, Espainiaren eta Ameriketako herrien arteko harremanak, industrializazioa eta modernizazioa, markes jaunak noiznahi esaten zuen
|
ezen
bera ez zela ingeles bazkidearekin abiarazi zuèn meategiaren abentura hartan sartuko, baldin eta buruan Espainiaren modernizazioa eta garapen ekonomikoa izan ez balitu, pentsatzekoa den arren helburu lehenagoko bat ere izango zuela eragile:
|
|
|
Bilera haiek, berez, gai guztiak izaten zituzten solasbide: ehiza –markes jauna ehizazale itsua zen, kontsula ez hainbeste–, politika, Espainiaren eta Ameriketako herrien arteko harremanak, industrializazioa eta modernizazioa –markes jaunak noiznahi esaten zuen
|
ezen
bera ez zela ingeles bazkidearekin abiarazi zuèn meategiaren abentura hartan sartuko, baldin eta buruan Espainiaren modernizazioa eta garapen ekonomikoa izan ez balitu... pentsatzekoa den arren helburu lehenagoko bat ere izango zuela eragile: bere garapen ekonomiko propioa eta pertsonala–, artea, familia, baita Madrilen bertan gertatutako edozein txikikeria ere...; bilera haiek, beraz, pribatuak izaten ziren, bi gizonen artekoak; etxeak ongi bereizitako bi zati zituen, eta bi gizonek haietako bat hartzen zuten, egongela zabal bat zeukana, zerbitzuko neskamea haien menera, jan edatekoak –pastak edo pastelak, kafea eta botila bat absenta– edo tabakoa –habanoak– ekartzen zizkiena eta etxeko jaunaren aginduen zain egoten zena, haren esku txilinari adi.
|
|
2009
|
|
|
Reginak, berriz, 1924ko udaberrian, albiste ilun bat jaso zuen Madrildik: Natividaden karta bat zen, zeinean jakinarazten baitzion
|
ezen
bere ama, Villalbako markesa andere agurgarria, zendu egin zela; harekin batera, markesa andereak Reginari berari urtebete lehenago baieztatu zion bezala, Natividadek bere erabakiaren berri ematen zion: baietz, berandu gabe mundutik erretiratu eta moja joango zela.
|
|
|
formazioak eta irudi geometriko erregularrak egituraren oinarrian, jakiteko zein zen bakoitzaren lekua, zeinetik inortxo ere ezin baitzen milimetro bat ere aldendu, zigorraren eta giltzapearen mehatxupean; sekretu haiek, sekretutik ezer gutxi zutenak, hain ziren agerikoak ikusi nahi zuenarentzat? ...n neurrian, nazka eta higuina gailendu zitzaion Domingori, ez bakarrik sarjentuaren aurkakoa, estamentu militar osoaren aurkakoa ere bai; han, izan ere, burazagiek hitz handiak erabiltzen zituzten, sarjentuak handienak?, aberria ala hil; ez dago bandera baten erabilpen hoberik heroien hil jantzi bihurtzea baino???, berak ere, maila batean, onartuak zituenak, ez al zion, bada, aitari inoiz adierazi
|
ezen
berak ere moro fedegabeen aurka ekingo ziola, zerutik mana berria banatzeko asmotan, pin pan pun??, baina testuinguru hartan beste begi batzuekin ikusten zituenak, zeren, galdera bat egitearren, berak ordura arte ikusi izan zituen bezalakoak ote ziren gerretako heroiak, sarjentu putakume hura bezalakoak, adibidez?
|
|
|
Ilunabar aldean Madrilgo geltokira iritsi zirenean. Teofilo Maria biharamunean iritsiko zen, Frantziatik?, orbetarrek Damaso aurkitu zuten zain, amaren galdera zaparradari ahal moduan erantzun ziona: zer moduz dago?, begiak irekitzen al ditu?, medikuek Domingo ikusten utzi al dizute?, harik eta erabaki zuen arte
|
ezen
bera. Regina, ospitalera zihoala, minutu bat gehiago ere ezin aguantatu baitzuen semea ikusi gabe.
|
|
|
amarena, izeba Ernestinarena eta Rakel neskamearena, eskuaren eskuzabaltasunean laburbildua, baina baita Maria Bibianaren eta Adaren ura ere, haien azal zuri guria, leuntasunaren irudia zirudiena; haien gonak, airearekin dantzan egiten zutenak, eta haien usaina, berezkoa nahiz koloniak erantsia!?, bere beste egarri batzuk pizten zizkiòn ura? bi arreben aurrean ohartu balitz bezala
|
ezen
bera. Domingo, erdi bat bakarrik zela, eta halaxe bultzatuko zutela naturak eta patuak, borondatearen aurkako borrokan sarri, beste erdiaren bila, zoriona eta zoritxarra lagun, plazera eta sufrimendua; ura, ur polimorfoa:
|
|
|
Adak, izan ere, bazuen, guztiok bezala, alde argi bat, eta bazuen, halaber, alde ilun bat, baita, tartean, argiaren eta ilunaren arteko konbinazio guztiak ere? baina, guztiok ez bezala, badirudi
|
ezen
bere bizitzaren memento batean, orduantxe, beharbada, bi muturrak nagusitzen hasi zitzaizkiola, berezkoa ote zuen joera hura neskak, generen batek edo sustatua eta bizi baldintza psikiko gogorrek hauspotua??, orain argiaren eta orain ilunaren mende, argialdiak eta ilunaldiak elkarri zerraizkiola, gauak eta egunak elkarri darraizkion bezala.
|
|
|
Eta Nazario ohartu zen
|
ezen
bere bizitza guztiz aldatu zela.
|
|
|
Ortega Gassetek hitzontzi arduragabetzat hartu zuen, Pío Barojak petrikilotzat eta Ramón y Cajalek Erdi Aroko lotsagarritzat; orbetarren artean ere ez zen gutxiago gertatu: etxeko mediku don Zoilok, izan ere, iruzurtitzat zuen, baina ez Teofilo Mariak, zeinak esaten baitzuen
|
ezen
bere lagun baten aitak azalean, besoetan eta bularraldean, orban zuri batzuk zituela, pezetako txanponak baino handiagoak, mediku jaunak istantean kendu zizkionak, bere terapia hura, trigeminoterapia?
|
|
|
bizinahia eta iraun nahia halaxe mintzatzen zitzaizkion, beharbada, Nazariori, kontzientziaren maskararik eta mozorrorik gabeko zoko batetik; oheratu aitzin, baita oheratuta gero ere, Regina bainugelatik noiz etorriko zain zegoela, harekin arestian. Benjamin Mariaren ohorezko afarian? trukatutako soak eta keinuak oroitu zituen Nazariok, bereak intentzioz beteak, emaztearenak ere bai, menturaz; hain handiak ziren, izan ere, Nazarioren irrika irritsak, non bai baitzirudien
|
ezen
bere begiradaz, bere intentzioaz eta bere gurariaz, kutsatzen zuela emaztearen begirada, ez honena objektiboki halakoa zelako, Nazariok halaxe ikusi nahi zuelako baizik, bere haragi su gosearen arabera; ondorioz, emazteak luzatzen zizkiòn irriak ez ziren, ausaz, berak. Nazariok?
|
|
|
Eta korutik bere burua bota, eta noiznahi aritzen zen eliz gangaren azpian, jira eta bira, planeatzen, harik eta korura igotzea debekatu zioten arte, berak. Cupertinoko Josek? guztiz onartutako erabakian, zeren asko duenak gutxi duenari lagundu behar baitio eta zeren bai baitirudi
|
ezen
bere hegaldiekin komunitatearen errezoak eta zeremoniak oztopatzen zituela, guztia esan behar da eta. Eta azkenean, santu egin zuten, jakina,, fraide hegalariaren?
|
|
|
Heldulekurik gabe zegoen, eta hantxe heldulekua, neurri neurrikoa! Konbertsio bat bezalakoa izan zen, buru buruan sartu baitzitzaion
|
ezen
berari ere fraide hegalariaren etorkizuna zetorkiola: hark bezala, Domingok ere txoriekiko mirespena zuen, baina bazuen, gainera, Cupertinoko Josek ez bezala, jainkozko marka edo seinale bat, ez baitzuen jada dudarik ezen marka hura jainkozkoa zela?, bera jaio zen egunean leihotik kanario bat sartu, sehaska ertzean bere kanta kantatu eta berriro itzuli baitzen leihotik, auskalo nora; seguru fraide hegalariari ez zitzaiola antzekorik gertatu, bestela aipatuko baitzuen, bai, apaizak, makalak ziren-eta sermolariak horrelako ñabardurak ahazteko!
|
|
|
Kristoren aurpegia? esan zion Gabinori behin batean?, eta bazirudien
|
ezen
bere jarrera hura indar iturri gertazen zitzaiola, Maria Bibiana etengabe ibiltzen baitzen gaixo batengandik beste batengana, haien beharrei eta haien eskariei lotuta, ordu bakoitzari beste ordubeteko etekina ateratzeko gai zèn emakume nekagaitza iduri.
|
|
|
Guztiek esaten zuten Adak musikarako dohain berezia zuela, kantatu ere primeran kantatzen zuen, bere ahots zuri ezin garbiagoarekin, halako eran, non askotan eskatzen baitzioten, urtemugetan edo etxean gonbidatuak zituztenetan? kanta zezala, baina berari ez zitzaion behartuta kantatzea gustatzen, barru barrutik sortzen zitzaionean baizik, txori abeslari apetatsu bat iduri; orduan itxuraldatu egiten zen, eta entzuleak itxuraldatzen zituen, bai baitzirudien
|
ezen
berari hezur muinetatik irten zitzaiona entzuleei ere hezur muinetaraino iristen zitzaiela, Adaren ahots zuriaren bibrazioek entzuleen sentiberatasunaren hariak bibraraziko balituzte bezala, tonu eta frekuentzia berean; une hartan, baina, amak gramofonoan Haendelen Aleluia jarri zuenean, alderantziz gertatu zitzaion, bera baitzen orduan hartzailea eta beste batzuk, diskoa grabatu zutèn koruko pa... emaileak; berdin zitzaion, musika gizakiaren espirituan halako zirrara hil edo bizikoa eragiteko gai denean, inportanteena ez baita, apika, nor den emailea eta nor hartzailea, musika bera baizik:
|
|
|
Bestelakoan, Adaren irudia zuen noiznahi buruan; irudiz ez ezik, gorputzez ere etorri zitzaion, Alberto hil zèn egunaren biharamamunean, gorpua Galiziara gauez igorri aitzin; Domingok ez zuen arrebaren bisitarik espero, dozena bat gizon emakumek beilatzen zuten hilotza une hartan?, eta nora ezean gelditu zen istant batez; jarraian, egoerak hartara bultzatuta edo, besarkada batean eta negar batean urtu ziren; Domingok, baina, ez zuen arrebarenganako grina berezirik sentitu; aitzitik: bazirudien
|
ezen
bere animalitate guztia zaldi otzandu bat zela, sublimazioaren zelaietan etzanda, horregatik zen bere negar hura mingarria, bai, baina baita gozoa ere. Domingoren begi lurruntsuetan txinparta batek dir dir egiten zuen tarteka?, huraxe balitz bezala Alberto eta Ada maitatzeko erarik ederrena, hurbilean urrun eta urrunean hurbil.
|
|
|
Urte erdian edo, ederki eutsi zion Domingo Orbek bere jarrerari: sinetsi nahi zuelako sinesten zuen, eta sinesten zuelako jarri zuen borondatea sinesten zuenaren zerbitzuan, pentsaturik
|
ezen
bere sinestearen eta bere borondatearen ahalegin hutsez Jainkoaren nahia irabazi eta hegan egingo zuela, halako eran, non iruditu ere iruditu baitzitzaion, bizpahiru bider, hegan egitera zihoala, planeatzen ere ikusi baitzuen bere burua segundo luze batzuetan, ekisainduko ostiak indar misteriotsu bezain erreal batez erakarrita:
|
|
|
–Zepelin bat! , zuzendu zuen, era berean, Gabinok, zeinak, nola ikusi baitzuen
|
ezen
bere zuzenketak amonari irri xamur bat piztarazi ziola, halaxe bukatu baitzuen bere jarduna, aitari zuzenduta?: Eta globo urdinak zoriontsu egiten nau ni, eta zepelin berdeak egingo du amona?
|
|
|
lehen planoan, biak azaltzen dira, Teofilo Maria eta Tasio, elkarren alboan, bataren besoa bestearen bizkar gainean, esku hedatuak lagunaren alde bereko besoari heltzen diola, heltzen eta estutzen, albotik itsatsitako gorputzak itsatsiago gerta daitezen edo; atzeko planoan, berriz, Tasioren maserati zuria. Tasiok behin baino gehiagotan aitortu zion Teofilo Mariari
|
ezen
bera bere automobil hartan sentitzen zela benetan boteretsu: boterearen mila aurpegiren artean, maseratia zuela, alegia, berearen ikur; horregatik, beharbada, boterearen ikurra atzean zutelako, Tasio Loidik argazkian erakusten zuèn begirada kementsua zen oso, argazkia zuri beltzean izateak koloretasunaren su artifizialak ekidin eta benetakoago bihurtzen zuen, beharbada, argazkiaren mamia?, baina Teofilo Mariarena ere ez gutxiago?
|
|
|
bere kopa haietako bat zen, estropezuaren ondorioz zakutik, korapilo askaerraz batez ixten zuen Nurmik zakua, kopak noiznahi ikusi erakutsi ahal izateko? erori zitzaiona; eta hala, ikusi zuenean
|
ezen
bere izatearen zati bat, izatearen herena, zehatzago esanda, izatea eta izateari buruzko kontzeptuak neurtzerik balego, atzean utzi zuela, atzera jo zuen koparen bila, hain fortuna gaiztoarekin, erabakiak gortuta behar zuen Nurmik, sarjentuaren haserrezko oihuak ez entzuteko:
|
|
|
–Etxeko anai arrebetan zaharrena naiz, Ada, eta errespetua zor didazu, badakizu? , eta, nola sumatzen baitzuen
|
ezen
bere hitzek ez zutela ez Damasorengan, ez Maria Bibianarengan eta ez izeba Ernestinarengan eragin berezirik izan (haien aurpegierak ez zuen bestelakorik adierazten), aitarengana jiraturik, esan zuen?: Ez al da egia, aita?
|
|
|
(?) Teofilo Mariak, amaren oihua entzun zuenean: . Ez diogu uzten!?, halako arintze bat nabaritu zuen barru aldean, aurretik bizi izandakoaren ondorio izan zitekeena, pilotuak egindako saioan bere mugak eta bere ezintasunak atzeman baitzituen, beharbada, jakinarazten ziotenak
|
ezen
bera. Teofilo Maria, ezin zitekeela pilotu izan, bere burua pilotuaren tokian irudikatzen zuen bakoitzean, halako ezinegon bat igartzen zuen urdail hesteetan, elikagai dijerituen trinkotasuna guztiz mehetu eta arinduko balitzaio bezala?, inondik ere:
|
|
|
makilazkoa baino; ikusi zutenean, halaber, Ildefonsok bere argudioa zuela: . Matematikarik gabe bizi daiteke, baita Gramatikarik eta Geografiarik gabe ere, baina ilusiorik gabe, nekez?; eta ikusi zutenean, azkenik,
|
ezen
berak. Ildefonsok, ofizio hartarako balio zuela, maisu onaren marka eta zigilua baitzuen, serio izan behar zuenean serio izaten zekiena, eta jolasean jostalari, bakean utzi zuten.
|
|
|
–Zepelin bat! –zuzendu zuen, era berean, Gabinok, zeinak, nola ikusi baitzuen
|
ezen
bere zuzenketak amonari irri xamur bat piztarazi ziola, halaxe bukatu baitzuen bere jarduna, aitari zuzenduta–: Eta globo urdinak zoriontsu egiten nau ni, eta zepelin berdeak egingo du amona...
|
|
|
Ortega Gassetek hitzontzi arduragabetzat hartu zuen, Pío Barojak petrikilotzat eta Ramón y Cajalek Erdi Aroko lotsagarritzat; orbetarren artean ere ez zen gutxiago gertatu: etxeko mediku don Zoilok, izan ere, iruzurtitzat zuen, baina ez Teofilo Mariak, zeinak esaten baitzuen
|
ezen
bere lagun baten aitak azalean –besoetan eta bularraldean– orban zuri batzuk zituela, pezetako txanponak baino handiagoak, mediku jaunak istantean kendu zizkionak, bere terapia hura –trigeminoterapia– aplikatu bezain laster.
|
|
|
–Etxeko anai arrebetan zaharrena naiz, Ada, eta errespetua zor didazu, badakizu... –eta, nola sumatzen baitzuen
|
ezen
bere hitzek ez zutela ez Damasorengan, ez Maria Bibianarengan eta ez izeba Ernestinarengan eragin berezirik izan (haien aurpegierak ez zuen bestelakorik adierazten), aitarengana jiraturik, esan zuen–: Ez al da egia, aita?
|
|
|
Bestelakoan, Adaren irudia zuen noiznahi buruan; irudiz ez ezik, gorputzez ere etorri zitzaion, Alberto hil zèn egunaren biharamamunean, gorpua Galiziara gauez igorri aitzin; Domingok ez zuen arrebaren bisitarik espero –dozena bat gizon emakumek beilatzen zuten hilotza une hartan–, eta nora ezean gelditu zen istant batez; jarraian, egoerak hartara bultzatuta edo, besarkada batean eta negar batean urtu ziren; Domingok, baina, ez zuen arrebarenganako grina berezirik sentitu; aitzitik: bazirudien
|
ezen
bere animalitate guztia zaldi otzandu bat zela, sublimazioaren zelaietan etzanda... horregatik zen bere negar hura mingarria, bai, baina baita gozoa ere –Domingoren begi lurruntsuetan txinparta batek dir dir egiten zuen tarteka–, huraxe balitz bezala Alberto eta Ada maitatzeko erarik ederrena, hurbilean urrun eta urrunean hurbil.
|
|
|
Eskolan lana lortu eta maisu-lanari ekin zionean, ilusionismo saioak tartekatzen hasi zen Ildefonso Esparza, ilusionismoa ia beste gaien mailan jarriz, baita astean behin ordubeteko saioak antolatuz ere, aste batean Matematikako orduan, hurrengoan Gramatikakoan, eta hurrengoan Geografiakoan; hasieran izan zituen, bai, arazo batzuk guraso batzuekin, baina ikusi zutenean ordu hura, okerrera beharrean, onerako zela... mutilei ongi pasarazteko ez ezik, diziplinari eusteko ere baliatu baitzuen Ildefonsok emaitza ezin hobearekin, gurasoei erakutsiz ezen eraginkorragoa zela hitzezko mehatxua –" Gaizki portatzen dena, saiorik gabe!" – makilazkoa baino; ikusi zutenean, halaber, Ildefonsok bere argudioa zuela: " Matematikarik gabe bizi daiteke, baita Gramatikarik eta Geografiarik gabe ere, baina ilusiorik gabe, nekez"; eta ikusi zutenean, azkenik,
|
ezen
berak –Ildefonsok– ofizio hartarako balio zuela, maisu onaren marka eta zigilua baitzuen, serio izan behar zuenean serio izaten zekiena, eta jolasean jostalari, bakean utzi zuten.
|
|
|
Adarena, baina, kontu sakonago bat ere izan zitekeen: Adak, izan ere, bazuen, guztiok bezala, alde argi bat, eta bazuen, halaber, alde ilun bat, baita, tartean, argiaren eta ilunaren arteko konbinazio guztiak ere... baina, guztiok ez bezala, badirudi
|
ezen
bere bizitzaren memento batean –orduantxe, beharbada– bi muturrak nagusitzen hasi zitzaizkiola –berezkoa ote zuen joera hura neskak, generen batek edo sustatua eta bizi baldintza psikiko gogorrek hauspotua? –, orain argiaren eta orain ilunaren mende, argialdiak eta ilunaldiak elkarri zerraizkiola, gauak eta egunak elkarri darraizkion bezala.
|
|
|
lehen planoan, biak azaltzen dira, Teofilo Maria eta Tasio, elkarren alboan, bataren besoa bestearen bizkar gainean, esku hedatuak lagunaren alde bereko besoari heltzen diola, heltzen eta estutzen, albotik itsatsitako gorputzak itsatsiago gerta daitezen edo; atzeko planoan, berriz, Tasioren maserati zuria. Tasiok behin baino gehiagotan aitortu zion Teofilo Mariari
|
ezen
bera bere automobil hartan sentitzen zela benetan boteretsu: boterearen mila aurpegiren artean, maseratia zuela, alegia, berearen ikur; horregatik, beharbada, boterearen ikurra atzean zutelako, Tasio Loidik argazkian erakusten zuèn begirada kementsua zen oso –argazkia zuri beltzean izateak koloretasunaren su artifizialak ekidin eta benetakoago bihurtzen zuen, beharbada, argazkiaren mamia–, baina Teofilo Mariarena ere ez gutxiago...
|
|
|
Nurmi ziztuan irten zen, jakina, baina, sarjentuaren aginduan zentratuegi egon zelako, edo bere buruan konfiantza handiegia zuelako –hiru kopek hartarako eta gehiagorako eskubidea ematen zioten–, kontua da ez zuela ikusi edo ez zuela behar bezala neurtu lur eremu harritsu hartan lubakitik lauzpabost metrora zegoèn koska txiki bat, eta hala, bota puntaz harekin estropezu egin, inkili ankala bi pauso eman, eta lurrera erori zen... baita berehala jaiki eta lasterrari ekin ere, lehen harkaitzera iritsi arte; hara iritsi ahala –tiro arrastorik ere ez tarte hartan–, ezkerretara begiratu zuen –bigarren harkaitzera, eta gero, basora–, baita eskuinetara ere jarraian, sarjentua zegoèn norabidean –haren begitartea aztertu nahian zebilen, ausaz, hanka sartzearen ondorioz sutan zegoen ala ez jakiteko–, harik eta ikuseremuan zuèn objektu batek bere arreta osoa bereganatu zuen arte: bere kopa haietako bat zen, estropezuaren ondorioz zakutik –korapilo askaerraz batez ixten zuen Nurmik zakua, kopak noiznahi ikusi erakutsi ahal izateko– erori zitzaiona; eta hala, ikusi zuenean
|
ezen
bere izatearen zati bat –izatearen herena, zehatzago esanda, izatea eta izateari buruzko kontzeptuak neurtzerik balego– atzean utzi zuela, atzera jo zuen koparen bila, hain fortuna gaiztoarekin –erabakiak gortuta behar zuen Nurmik, sarjentuaren haserrezko oihuak ez entzuteko: " Atzera hortik, Nurmi, kaka Jainkoari eta kaka hiri!" –, non, koparen parera iritsi baino metro pare bat lehenago, tiro jasa batez josi baitzuten –metrailadorearen burrunbak dar dar zeragion aireari, zarata eta zalaparta–, bere izatearen zati galdu baten bila joan zenak zati guztiak galtzen zituela, koparen gainera zerraldo eroriz.
|
|
|
Sendategiko ardura nagusia moja komunitate batek zeraman, eta Maria Bibiana bat gehiago izaten saiatzen zen, halako eran, non gaixoetako bat, egun batean, sor Piedad deitzen hasi baitzitzaion, sendategiko gaixoen artean berehalako arrakasta izan zuèn izengoitia; Maria Bibiana, bestela, ebanjelioko aginduei lotuz, Jainko sufritzailearen irudia ikusten ahalegintzen zen hurko gaixoaren baitan –" Asko dira gaixoen aurpegiak, baina gurutzeak aurpegi bakarra du: Kristoren aurpegia" esan zion Gabinori behin batean–, eta bazirudien
|
ezen
bere jarrera hura indar iturri gertazen zitzaiola, Maria Bibiana etengabe ibiltzen baitzen gaixo batengandik beste batengana, haien beharrei eta haien eskariei lotuta, ordu bakoitzari beste ordubeteko etekina ateratzeko gai zèn emakume nekagaitza iduri.
|
|
|
zenbatetan gogoratzen zitzaion, sarjentuak ezkerretarako agindua ematen zuenean, eskuinetarakoa egitea, baita alderantziz ere, Teofilo Mariarekin jauregian inoiz egin zuen bezala, baina ezin...!; Domingo, gainera, gero eta gehiago konturatzen zen zertarako zen egitura hura guztia: ...gailendu zitzaion Domingori, ez bakarrik sarjentuaren aurkakoa, estamentu militar osoaren aurkakoa ere bai; han, izan ere, burazagiek hitz handiak erabiltzen zituzten, sarjentuak handienak –" aberria ala hil; ez dago bandera baten erabilpen hoberik heroien hil jantzi bihurtzea baino"... –, berak ere, maila batean, onartuak zituenak –ez al zion, bada, aitari inoiz adierazi
|
ezen
berak ere moro fedegabeen aurka ekingo ziola, zerutik mana berria banatzeko asmotan, pin pan pun? –, baina testuinguru hartan beste begi batzuekin ikusten zituenak... zeren, galdera bat egitearren, berak ordura arte ikusi izan zituen bezalakoak ote ziren gerretako heroiak, sarjentu putakume hura bezalakoak, adibidez?
|
|
|
Ilunabar aldean Madrilgo geltokira iritsi zirenean –Teofilo Maria biharamunean iritsiko zen, Frantziatik–, orbetarrek Damaso aurkitu zuten zain, amaren galdera zaparradari ahal moduan erantzun ziona: zer moduz dago?, begiak irekitzen al ditu?, medikuek Domingo ikusten utzi al dizute?, harik eta erabaki zuen arte
|
ezen
bera –Regina– ospitalera zihoala, minutu bat gehiago ere ezin aguantatu baitzuen semea ikusi gabe.
|
|
|
Adak ere –Maria Bibianak bezainbat, baita gehiago ere, beharbada– zerbait sinetsi behar zuen, kosta ahala kosta, berari tokatu zitzaionez gero, gertakari haietan, han zeudenen artean, parterik txarrena, nola baitzen izugarrikeriaren irudiari aurre egin behar izatea, haurraren heriotzaren eragile izateaz gain; horregatik, premia premiazko zerbait sinetsi nahi zuelako, zabaldu zituen eskuak eta zabaldu zituen adimenaren ate eta leiho guztiak, zernahi hartzeko prest, edozeren zain, basamortuko eguzki haizeak astindutako lur idor kiskalia lehen euri tantaren zain geratzen den bezala; ondoren, handik –adimenaren ate leihoetatik– sartu zitzaizkion amaren hitzak; guztiaz ere, Ada urduri zegoen, antsietateak jota, eta antsietateak berak eragotzi zion gauza batzuk ulertzea –" probidentziala" eta" abstraktua" bezalako kontzeptuak ere ulergaitzak egiten zitzaizkion, ausaz–; argi eta garbi ulertu zuen, baina, anaiatxoa aingerutxo bihurtu zela bat batean, berari sinestea izugarri kostatzen zitzaion arren, amak ahoskatutako hitzen argiak garaitu ezin balu bezala berak ikusi zuèn izugarrikeriaren itzala; gero, ordea, zeruko musika hura iritsi zen, eta musikak irabazi zuen Ada lehen notatik beretik, begiak itxi eta izarrak eta izarrak ikusi baitzituen –" Musika izar euri bat da niretzat" aitortuko zuen aurrerago, musikaren definizio aski partikularrean–, zeruko musika zeramatenak, izar bat nota bakoitzeko. ...e primeran kantatzen zuen, bere ahots zuri ezin garbiagoarekin, halako eran, non askotan eskatzen baitzioten –urtemugetan edo etxean gonbidatuak zituztenetan– kanta zezala, baina berari ez zitzaion behartuta kantatzea gustatzen, barru barrutik sortzen zitzaionean baizik, txori abeslari apetatsu bat iduri; orduan itxuraldatu egiten zen, eta entzuleak itxuraldatzen zituen, bai baitzirudien
|
ezen
berari hezur muinetatik irten zitzaiona entzuleei ere hezur muinetaraino iristen zitzaiela, Adaren ahots zuriaren bibrazioek entzuleen sentiberatasunaren hariak bibraraziko balituzte bezala, tonu eta frekuentzia berean; une hartan, baina, amak gramofonoan Haendelen Aleluia jarri zuenean, alderantziz gertatu zitzaion, bera baitzen orduan hartzailea eta beste batzuk –diskoa grabatu zutèn koru... esan nahi baita Adarena ez zela jada ohiko espazioa, izugarrikeriaren itzal beltz beruntsuak estalia, beste bat baizik... edo espazio bera zen, beharbada, musikaren aireak garbitua, edo argiaren bela urdinak, baden eta ez den haizearen erratz bihurtutakoak... harik eta munstroaren formak argiaren baitan ezabatu eta musikaren egituran urtu ziren arte; edo ez zen hala izan, menturaz, munstroaren itzala nekez ezabatuko baitzen Adaren oroimenetik; Aleluia hura entzuten ari zèn memento haietan, ordea, nork daki musikaren soinu uhinak oroimenean sartu ez ote zitzaizkion Adari eta han munstroa sehaskatzea lortu –argiaren bela urdina musikaren airean kulunka–, baita munstroa lotaratzea ere, musikaren arintasuna –uhinen mehetasun bera zuena– itzal beltzaren astuntasunari eusteko gai balitz bezala, nork daki...?
|
|
|
Benjamin Mariaren omenezko afarian, sumendiaren indarra sentitzen zuen Nazario Orbek bere baitan, eta sumendiaren indarrarekin oheratu zen, aspaldiko partez; urte erdian bizi izandako tentsioaren eta gabeziaren eraginagatik –tentsioak, besteak beste, emaztearekiko urruntasuna ekarri zion–, halako antzutasun existentzial batean murgildu zen, bere baitan hustasun bat zabaldu balitz bezala, erabatekoa ez zena, bere baitan zerumuga bat zeukalako: ...entziaren maskararik eta mozorrorik gabeko zoko batetik; oheratu aitzin, baita oheratuta gero ere, Regina bainugelatik noiz etorriko zain zegoela, harekin arestian –Benjamin Mariaren ohorezko afarian– trukatutako soak eta keinuak oroitu zituen Nazariok, bereak intentzioz beteak, emaztearenak ere bai, menturaz; hain handiak ziren, izan ere, Nazarioren irrika irritsak, non bai baitzirudien
|
ezen
bere begiradaz –bere intentzioaz eta bere gurariaz– kutsatzen zuela emaztearen begirada, ez honena objektiboki halakoa zelako, Nazariok halaxe ikusi nahi zuelako baizik, bere haragi su gosearen arabera; ondorioz, emazteak luzatzen zizkiòn irriak ez ziren, ausaz, berak –Nazariok– uste zituen bezalakoak –irri, irrits eta irrist–, bestelakoak baizik, airearen laztana b...
|
|
|
Beste egun batean, berriz, bere leihotik atera eta zuhaitz baten adarrera eraman zuen Jainkoak... eta beste egun batean, fraideek ezin garraiatu zutèn gurutze astun bat hartu eta mendi tontorrera eraman zuen hegaldi batean. Eta korutik bere burua bota, eta noiznahi aritzen zen eliz gangaren azpian, jira eta bira, planeatzen, harik eta korura igotzea debekatu zioten arte, berak –Cupertinoko Josek– guztiz onartutako erabakian, zeren asko duenak gutxi duenari lagundu behar baitio eta zeren bai baitirudi
|
ezen
bere hegaldiekin komunitatearen errezoak eta zeremoniak oztopatzen zituela, guztia esan behar da eta. Eta azkenean, santu egin zuten, jakina," fraide hegalariaren" izenpean:
|
|
|
Heldulekurik gabe zegoen, eta hantxe heldulekua, neurri neurrikoa! Konbertsio bat bezalakoa izan zen, buru buruan sartu baitzitzaion
|
ezen
berari ere fraide hegalariaren etorkizuna zetorkiola: hark bezala, Domingok ere txoriekiko mirespena zuen, baina bazuen, gainera, Cupertinoko Josek ez bezala, jainkozko marka edo seinale bat –ez baitzuen jada dudarik ezen marka hura jainkozkoa zela–, bera jaio zen egunean leihotik kanario bat sartu, sehaska ertzean bere kanta kantatu eta berriro itzuli baitzen leihotik, auskalo nora; seguru fraide hegalariari ez zitzaiola antzekorik gertatu, bestela aipatuko baitzuen, bai, apaizak, makalak ziren-eta sermolariak horrelako ñabardurak ahazteko!
|
|
|
Urte erdian edo, ederki eutsi zion Domingo Orbek bere jarrerari: sinetsi nahi zuelako sinesten zuen, eta sinesten zuelako jarri zuen borondatea sinesten zuenaren zerbitzuan, pentsaturik
|
ezen
bere sinestearen eta bere borondatearen ahalegin hutsez Jainkoaren nahia irabazi eta hegan egingo zuela, halako eran, non iruditu ere iruditu baitzitzaion, bizpahiru bider, hegan egitera zihoala... planeatzen ere ikusi baitzuen bere burua segundo luze batzuetan, ekisainduko ostiak indar misteriotsu bezain erreal batez erakarrita: bi edo hiru aldietan gelditu zen, ordea, hantxe, zegoèn lekuan, planealdirik eta hegaldirik gabe; Domingok, ordea, ez zuen etsi, aita predikariak eman baitzion koartada,"... zeren, nola Jainkoak guztia baitaki, komeni zaiguna ematen baitigu beti"; baina, etsi ez zuen arren, bere nahiaren eta errealitatearen arteko adostasun ezak zapuzten zuen maila batean; eta nola, bestalde, Domingoren gorputzak nekez jasan baitzezakeen bere intentsitate gehiegizko hura luzaroan, kontua da naturaleza berriro menderatzen hasi zela borondatea, pittinka izan bazen ere, gorputz arimen mugimendu oharkabe batean, eta hala, gai bakarraren mende bizi zèn mutila –bere balizko bokazioaren inguruan beti– aintzat hartzen hasi zen beste gai batzuk ere –jolas garaiko futbol partida, bazkalorduko edo hirian gertatutako edozein albiste, esate baterako–, egunerokotasunak –denboratasunak– bere lurrak berreskuratzeari ekin balio bezala, eternitatearen aurkako lehian:
|
|
|
Reginak, berriz, 1924ko udaberrian, albiste ilun bat jaso zuen Madrildik: Natividaden karta bat zen, zeinean jakinarazten baitzion
|
ezen
bere ama, Villalbako markesa andere agurgarria, zendu egin zela; harekin batera, markesa andereak Reginari berari urtebete lehenago baieztatu zion bezala, Natividadek bere erabakiaren berri ematen zion: baietz, berandu gabe mundutik erretiratu eta moja joango zela.
|
|
|
(•) Teofilo Mariak, amaren oihua entzun zuenean: " Ez diogu uzten!", halako arintze bat nabaritu zuen barru aldean, aurretik bizi izandakoaren ondorio izan zitekeena, pilotuak egindako saioan bere mugak eta bere ezintasunak atzeman baitzituen, beharbada, jakinarazten ziotenak
|
ezen
bera –Teofilo Maria– ezin zitekeela pilotu izan –bere burua pilotuaren tokian irudikatzen zuen bakoitzean, halako ezinegon bat igartzen zuen urdail hesteetan, elikagai dijerituen trinkotasuna guztiz mehetu eta arinduko balitzaio bezala–, inondik ere: lurrekoa zuela, alegia, nortasun agiria, eta ez airekoa; beharrik ere ez zuen, egia esan, airekorik, fabrika zuzendari on bat izateko fabrika bat behar baitzen lehenik, eta airearen gainean eraikitako fabrikek haizetik asko baitzuten –guztia–, fabrikatik ezer ez; bere gaitasun eza Domingoren gaitasunaren aurrean jarri zuenean, ordea, orduantxe iritsi zitzaizkion gabeziak eta orduan sortu aldeak, bekaitzak baizik ezin ezaba zitzakeenak:
|
|
|
amaren sabelarenak, izeba Ernestinarenarenak, baita Rakel neskamearenarenak ere, hain zituen Domingok laket lur haiek, beretakotzat bezain aterpekotzat zituenak; oharkabean sentitzen zuen era hartan, gainera, berezko senak hartara eramango balu bezala, halabeharrez eta ezinbestean; ura: amarena, izeba Ernestinarena eta Rakel neskamearena, eskuaren eskuzabaltasunean laburbildua, baina baita Maria Bibianaren eta Adaren ura ere –haien azal zuri guria, leuntasunaren irudia zirudiena; haien gonak, airearekin dantzan egiten zutenak, eta haien usaina, berezkoa nahiz koloniak erantsia! –, bere beste egarri batzuk pizten zizkiòn ura... bi arreben aurrean ohartu balitz bezala
|
ezen
bera –Domingo– erdi bat bakarrik zela, eta halaxe bultzatuko zutela naturak eta patuak, borondatearen aurkako borrokan sarri, beste erdiaren bila, zoriona eta zoritxarra lagun, plazera eta sufrimendua; ura, ur polimorfoa: bihotz hunkitua bezain biguna, izotzaren azal muinak bezain gogorra eta lurruna bezain lurruntsua, ametsen osagai; ura, hiru egoera eta elementu bakar bat; ura, betiko ura, Maria Bibianaren eta Adaren munduarena:
|
|
|
Eta Nazario ohartu zen
|
ezen
bere bizitza guztiz aldatu zela.
|
|
2011
|
|
|
Zurezko mahai higatuan eseri eta begira hasi naiz, ea agurea topatzen dudan, bizar zuri eta azal zimurtua. Ez da hona arrotzik maiz sartzen, seguru asko,
|
ezen
berak ezagutu nau ni berehala, eta bere mahaian esertzera gonbidatu:
|
|
|
7 urte bete arte udak Sukarrieta eta Mundaka aldean igaro zituen, baina gero jesuiten eskolan sartu zuten (Bilbon lehenengo, Tuteran ondoren) eta gogo txarrez atera zen handik. Hainbeste,
|
ezen
bere lan ugaritan antzematen baita erlijioak eta irakaskuntza hark utzitako arrasto ezkorra, aurrerago agertuko dugunez. Madrilera alde egin zuen, zinema ikasteko irrikatan, baina gurasoei ezin hori esan eta Medikuntza hasi eta Kazetaritza karrera bukatu zuen ondoren.
|
|
|
|
ezen
bertatik bertara baikaude,
|
|
2012
|
|
|
eta zenbait zulorekin haizea sar zedin. Hain arduratsua izan zen neskatoa,
|
ezen
bere panpinaren oheko edredoia ipini baitzidan barruan, etzan ahal izateko. Halere, izugarrizko astindua hartu eta zeharo ondoezturik geratu nintzen bidaiaz, nahiz eta ordu erdikoa bakarrik izan.
|
|
|
Emazte ezkonberriak bere aitari erregutu zion ohizko txantxetatik libra zezan. Halere, bere lehengusuen arteko arrantzari bat (zeinak, gainera, ezkonsari gisa pare bat ekarria baitzuen) bere ahoaz sarraila zulotik ura puzka botatzen hasia zen, Rouault zaharra heldu zenean horrelakorik eragozteko doi doi garaiz, eta hari esplikatu zion
|
ezen
bere suhiaren gradu itzaltsuak ez zuela ametitzen halako oieskeriarik. Lehengusuak, dena den, nekez eman zuen amore arrazoi haien aurrean.
|
|
|
Bere gaixoaldiaren gogorrenean, hilzorian zegoela uste izan zuen egun batean, jaunartzea eskatu zuen; eta, bere gelan sakramenturako prestakuntzak egiten ari ziren eran, jarabez jositako komoda aldare gisa antolatzen zuten bitartean eta Felicite dalia lorez lurra ihaurtzen ari zen heinean, zerbait indartsua sentitzen zuen Emmak bere gainean pasatzen, zeinak baitzuen libratzen bere oinazeetatik, hautemate orotatik, sentimendu orotatik. Bere haragi arinduak ez zuen jada pisatzen, beste bizitza bat hasten zen; iruditu zitzaion
|
ezen
bere izatea, Jainkoarengana igoaz, maitasun hartan deuseztatzera zihoala, lurrunetan suntsitzen den intsentsu piztua bezala. Ur bedeinkatuz ihinztatu zituzten oheko maindireak; apaizak erretiratu zuen kopoi santutik hostia zuria; eta bozkario zerutiar batez aurreratu zituen bere ezpainak aurkezten zitzaion Salbatzailearen gorputza onartzeko.
|
|
2013
|
|
|
Are gehiago: Hamzak ez zuen dudan jartzen
|
ezen
bere amak Paradisuan behar zuela ordurako: toki hobe batean, alegia?
|
|
|
Hamzak, jarraian, xehetasun eta ñabardura oroz kontatu zion Faysali kontatu beharrekoa, bere bizitzaren azken boladan agitutako gauza ezohikoen zerrenda eginez, eta lagunari erakutsiz, era hartan,
|
ezen
berea Allahren dei bat izan zela, argialdi edo argi eztanda batek argitua: bamm, bamm eta bammm!
|
|
|
Tartean geratzen ziren aldizkako bisitak, urriak bezain sentituak, egiaztatzen zutenak
|
ezen
beren arteko harremanak egun bateko baino iraunkorragoak zirela; momentu haiek, gainera, ezin egokiagotzat zituzten konfidentziak eta isil mandatuak egiteko:
|
|
|
Baina Raissak, une hartan bere obsesioaren mende zegoenak, errealitatea distortsionatu eta hasperen hura bertze era batean interpretatu zuen, beharbada? hasperen hura baiezko bat ere izan baitzitekeen, adierazten zuena
|
ezen
bere sexu grinak. Raissarenak, senarrarena piztu zuela istantean; gero, senarraren gainean paratzen zela, jaidura biziz erran zion:
|
|
|
Amaiak ez zuen galderaren zentzua ikusten, eta benetako harriduraz erantzun zuen. Hainbeste,
|
ezen
bere aurpegiak Leona konbentzitu zuen. Egia esanda, arindu bat izan zen gezurrik esan behar ez izatea.
|
|
|
Hamzak, jarraian, xehetasun eta ñabardura oroz kontatu zion Faysali kontatu beharrekoa, bere bizitzaren azken boladan agitutako gauza ezohikoen zerrenda eginez, eta lagunari erakutsiz, era hartan,
|
ezen
berea Allahren dei bat izan zela, argialdi edo argi eztanda batek argitua: bamm, bamm eta bammm!
|
|
|
Are gehiago: Hamzak ez zuen dudan jartzen
|
ezen
bere amak Paradisuan behar zuela ordurako: toki hobe batean, alegia...
|
|
|
Tartean geratzen ziren aldizkako bisitak, urriak bezain sentituak, egiaztatzen zutenak
|
ezen
beren arteko harremanak egun bateko baino iraunkorragoak zirela; momentu haiek, gainera, ezin egokiagotzat zituzten konfidentziak eta isil mandatuak egiteko:
|
|
|
Senarrak, ordainean, entzuteko moduko hasperen bat egin zuen, kexazkoa izan zitekeena edo loaren inertziak sortutakoa. Baina Raissak, une hartan bere obsesioaren mende zegoenak, errealitatea distortsionatu eta hasperen hura bertze era batean interpretatu zuen, beharbada... hasperen hura baiezko bat ere izan baitzitekeen, adierazten zuena
|
ezen
bere sexu grinak –Raissarenak– senarrarena piztu zuela istantean; gero, senarraren gainean paratzen zela, jaidura biziz erran zion:
|
|
2014
|
|
|
–Badakizu zer? . Q k, nigana hurbilduz, horrenbeste,
|
ezen
beraren ezpainetatik irtendako zigarroaren kea irentsi dudan.
|
|
|
Ezagunegiak. Hain ezagunak,
|
ezen
bere egunerokoan idatzi zituenak direla konturatu baita.
|
|
2015
|
|
|
kopiatik jatorrizko bat egiten zekien. Hala izanik ere, gizon hura ez zen zorioneko,
|
ezen
berari benetan gustatzen zitzaiona artista izatea baitzen, bere Gauguin edo Monet miretsiak bezalaxe. Nolanahi ere den, zientifiko itzaltsuak ez zuen inoiz jatorrizkotik kopia bat egitea lortu, horixe delarik, azken finean, artista guztiek mundua mundu denez geroztik beti egin izan dutena.
|
|
|
Esperantza. Nahi edo desiratzen dena gertatuko delako edo lortuko delako ustea, irakurri du, eta pentsatu
|
ezen
berak jakin badakiela zer nahiko lukeen, baina, zoritxarrez, ez duela hori gertatuko delako usterik, errazago lukeela, agian, lehenik antonimoa definitzea, etsipena.
|
|
2016
|
|
|
Bihotza ziztu bizian hasi zitzaion taupadaka biriken artean. Aurrekoetan baino ederragoa iruditu zitzaion, nahiz eta guztiz arrunt jantzita joan, hain arrunt
|
ezen
bera ia dotoreegi zihoala sentitu baitzuen une batez. Iratik, ordea, bazirudien ez zuela arropa berezirik behar bere edertasun naturalagatik.
|
|
2017
|
|
|
Areago, hainbesterainokoa zen gorputzari aitortutako botere tekniken izaera, produktiboaz? Foucaultek zuen jakin mina,
|
ezen
bere analisian alde batera utzi baitzuen botere harremanei buruzko kritika oro. Gorputzari buruzko Foucaulten teoriaren izaera ia defentsiboa are gehiago nabarmentzen du gorputza praktika diskurtsibo hutsez osatuta irudikatzeak; gogo handiagoa du boterea nola hedatzen den deskribatzeko, haren iturriak identifikatzeko baino.
|
|
2018
|
|
|
Natur egoeratik gizarte zibilera pasatu eta estatu bat eta haren lege unibertsalak ezartzeko erabakiaren oinarrian, ebaluazio arrazoitu eta arrazional bat zegoen, urrats horrek gizon guztiei ekarriko zizkien abantailen ingurukoa. Norbanako bakoitzak argi ikus zezakeen
|
ezen
berak, beste gizabanakoekin batera, etekina aterako zuela baldin eta, egoera hartako segurtasun falta endemikoaren ordez (izan ere, gizon bakoitzak, familiaburu gisa, interes eta desira partikularren arabera ebazten zituen gauzak egoera hartan), gizarte bat ezartzen bazen eta bertan norbanako guztiak modu berean bazeuden lotuak lege unibertsal batzuei. Jatorrizko kontratuari esker, teorian, arrazoimenak pasioa eta alderdikeria mugatuko zituen.
|
|
|
Ez zen gai irakurtzeko. Hain zegoen beldurtuta
|
ezen
bere gorputzak buruari kasu egin zion.
|
|
|
Azkenean heldu zen unea, Marta mutilaren etxera joan zen, biluztu egin ziren isilik, Iratxe ez esnatzearren, elkar musukatu eta zirriak egiten egon ziren, baina unea heldu zenean izugarrizko porrota jaso zuten. Iñakik zuela hiru hilabete karteran zeraman kondoi bakarra atera zuen, baina uneko larritasunaren eta esperientzia ezaren erruz, hainbeste denbora behar izan zuen jartzeko,
|
ezen
bere lekuan jarri orduko zakilak behar zuen itxura tentea galdua baitzuen. Saiatu zen hura berriro altxatzen eta lortu ere lortu zuen, baina Martaren aluan sartzen saiatu zenean mina egin zion, min itzela.
|
|
|
Zuzendariak onartu egin zuen zuria naizelako eta, barnetegiaren izen onerako, beharrezko zaiolako mestizoen artean zuri batzuk edukitzea. Era berean esan zion amak ni libre utziz gero ondo lan egiten nuela institutuan, eta bere semeekin gertatutakoa hain zela izugarria, hain larria,
|
ezen
bere txikitxoaren ikasketak baitziren geratzen zitzaion esperantza bakarra.
|
|
|
Azkenean heldu zen unea, Marta mutilaren etxera joan zen, biluztu egin ziren isilik, Iratxe ez esnatzearren, elkar musukatu eta zirriak egiten egon ziren, baina unea heldu zenean izugarrizko porrota jaso zuten. Iñakik zuela hiru hilabete karteran zeraman kondoi bakarra atera zuen, baina uneko larritasunaren eta esperientzia ezaren erruz, hainbeste denbora behar izan zuen jartzeko,
|
ezen
bere lekuan jarri orduko zakilak behar zuen itxura tentea galdua baitzuen. Saiatu zen hura berriro altxatzen eta lortu ere lortu zuen, baina Martaren aluan sartzen saiatu zenean mina egin zion, min itzela.
|