|
2000
|
|
|
Baietz erantzuten diot Txemari, gustatu zaidan galdetzen didan bakoitzean. Baina txortan ari garenean
|
ez
dut berarekin pentsatzen, ez dut batere sentitzen. Ematen du ginekologoaren urteroko kontsultan nagoela, burdin zati hotz hori barruraino sartzen didanean.
|
|
|
Baina ez: don Fidelek
|
ez
zuen bere botereaz eta bere ahalaz mintzatu nahi egun hartan; aldiz, bazirudien ezen bertzeetan baino urrunagorat joan nahi zuela, eta, horrela, hark eman berri zidàn eskubideak ordain balu bezala nik hari aditzeko obligazinoa, be hakoa apur bat ilundurik, erran zidan:
|
|
|
" Biltzar guztian aditu dut —erran ziean— piztien beldur zaretela, zeren Urbiain basoz josia baitago, eta basoetako itzaletarik mehatxatzen zaituztete zuen etxe aitzinean... Ordea, nola olak zura beharrezkoa izanen lukeen gau eta egun, zeren, herensuge zintzur luzeen idurirat, olak ere
|
ez
baitu bere gosea nehoiz asetzen, hala, probetxua eta onura, baldin ene asmoak onartuko bazenituzte, bi aldetarik iritsiko litzaizueke: izan ere, batetik, piztiak muga hertsiagoetarat gibelatu eta baztertuko genituzke, paraje oihantsu hauek soildu eta garbitu ondoren, eta, bertzetik, bizibidea eman niezazueke eta basoko trabailuetan enplega zuetarik hainbat".
|
|
|
—Astelehen arratsaldean hil baitzen, ezta? Bazkalondoan bederen, kafea hartzera bildu ginelarik, Ximu..., zera, Fernandok —Josefinak
|
ez
zuen bere senarrari ematen genion goitizena maite— izeba oraindik bizirik zegoela erran zidan.
|
|
|
Aitzineko ortzegunean ere, atso hila ugaldetik atera zutenean, zubi ondoan zen, Potzolorekin ele melean. Harrigarria, inoiz
|
ez
baitzuen bere jarioak famatu. Abuztuko astelehen horretan ere solasturi zebilen.
|
|
|
Bere" txilibita" jaten ari zela, Soria gorrotoa eta aldi berean miresmena sorrarazten zituen ikuskizuna zen, erabat biribildua izateko gure isiltasun bekaiztiaren laguntza behar zuena. Duintasun afera bat bazen hitzetaratu gabeko ikusmin horretan —inork
|
ez
zuen bere burua beheitituko, Soriaren" txilibita" ikuste hutsak tripa barnean eragiten zizkion erreakzio kimikoak aitortzeraino—, baita zakur makilatuaren etsimendua ere: Soriak, bere ogitartekotik, eskupean gintuen ordenako saindu fundatzaileari ere ez zion emanen, bere hilobi italiarretik jalgi eta horretara propio gure patioan agertuta ere.
|
|
2001
|
|
|
Senarrak zazpuzten badu, emazteak
|
ez
du bere etxera joaterik. Etxean ez lukete onartuko.
|
|
|
‘Eta nire aita bada, zergatik
|
ez
dut bere abizena? ’
|
|
2002
|
|
|
Noizean behin horretaz aprobetxatu izan zen. Baina nolanahi ere ez zen Irene bezalakoa;
|
ez
zuen bere burua femme fataletzat. Irenek bilduma egiten ariko balitz bezala hartzen zituen mutilak:
|
|
2003
|
|
|
Zuek, ertzaintza osoa mobilizatuta ere, ez zenuten inoiz harrapatzeko itxurarik. Bere azken nobelek zerbait hutsala, alferrikakoa zutela ohartu zen zuek, kritikariok, ezer esan baino lehen; bere burua imitatzen hasia zegoela eta nitasun berri bat asmatu behar zuela erabaki zuen, jendeak lehen egunean bezala irakur zezan, eta horretarako
|
ez
zuela bere burua hiltzea beste biderik. Bere aitzindariak bezalaxe, benetako Romain Garyk bezalaxe, gezur handi baten gainean, iruzur baten inguruan eraiki nahi zuen bere ahots berria:
|
|
2004
|
|
|
Euskararen defentsan, Zeruko Argia, 1977/7/10 Orobat, ikus Gurutz Larrañagaren kritika hau: . Euskaldunak
|
ez
du bere burua alfabetatugabetzat jotzen, eta ez du euskal alfabetatzea planteatu ere egiten. Euskararen indartzea eta berreskuratzea erdaldunen bizkarrera botatzen du?.
|
|
|
Pistoladuna ez zen Josebarengana joan, berarengana zuzenean baizik. Baina suposatzen zen Talde Iraunkorraz aparteko inork
|
ez
zuela bere egitekoen berri. Orduan?
|
|
|
Bularrean, sabelean eta belarrietako atzeko aldean. Eta ondoren esan duena
|
ez
du berak esan, arantzek atera diote barrutik:
|
|
2005
|
|
|
3 ezkerra. Eraikin zahar honek
|
ez
du bere itxura berriztatua fatxadan bakarrik erakusten, atezain automatikoan begi elektronikoak berehala ezagutu ditu.
|
|
|
Naroa aldakak astintzen hasi da, baina berehala etsi behar izan du. Argi dago gizonak
|
ez
duela bera askatzeko batere asmorik, eta berehala laguntza guztiak alferrekoak izango dira. Amorrua hazten sentitu du, irainduta.
|
|
|
Ez! Ez dakit zure arazoa aztertzen hasteko presa handia duzun, baina uste dut bihar arte
|
ez
dugula berarekin elkartzerik.
|
|
|
–Anderrek
|
ez
zuen bere burua hil –begirada galdua zuen arrebak hori esatean, eta amak arrazoia eman zion berehala: " Noski, istripua edo..."
|
|
|
Ez, ez zuen beste azalpenik, baina seguru zegoen senarrak
|
ez
zuela bere burua hil, eta mutil horrenak azaldu zezakeen, bere iritziz, zergatik garbitu zuten. Bere paper guztiak arakatuko zituen, ordenagailua miatu; Fernandori buruzko zerbait agertu zen.
|
|
|
–Baina orain uste duzue Anderrek
|
ez
zuela bere burua hil, ez da hori?
|
|
|
–Egin zuena gaizki dago, baina
|
ez
zuen beragatik egin, ez bakarrik behintzat, nigatik eta umeengatik ere egin zuen. Eta ez litzateke bidezkoa izango bakarrik uztea.
|
|
|
" Zeuri begira egongo dira, polita!" pentsatu zuen Silviak, esperientziak erakutsia baitzion mutilek
|
ez
zutela berarekin denbora inbertitzeko asmorik agertzen Zezilia aldamenean zuenean.
|
|
2006
|
|
|
ama ospitalean Germani deika, Karlos autobus geltoki batean poltsa handi batekin, Lewis euskaltegiko afarian barrez lehertzen, Maialen ohetik deika, izeko negarrez... Sentitzen du, Alice bezala, mundu ezezagun batera jaurtia izan dela eta mundu horretatik irteteko bidearen bila dabil, baina, Alicek ez bezala,
|
ez
du berak ate askoren artean hautatzeko aukerarik. Ate bakarra ikusten du aurrean.
|
|
|
Guztiz ezezaguna egin zaio izekoren tonua. ozpindu egin da. nekatuta dago. Ez du hegan egiten jada, eta
|
ez
du bere bidean argi distiratsurik uzten. lurrera jaitsi da. Lurra zapaldu du.
|
|
|
Epaiketa egin ziotenean
|
ez
zuen bere errua ezkutatu, eta epaimahaiak ez zuen inolako zalantzarik izan erabakia hartzeko, hamalau minutuko ekitaldia nahikoa izan zuen emateko.
|
|
|
Bidean harrapatu eta Inkisizio Santuaren eskuetan utzi zituzten. Badirudi Manexen amona juduak
|
ez
zuela bere fedea ukatu, hala uler daitezke, behintzat, bilobaren hitzak: ... qui a été un témoin au temps de l’inquisition, fede juduaren testigutza eman zuela, alegia.
|
|
|
Haren aitak manatuta, ahaleginetan ari zen erreginarengandik ez urruntzeko eta hura nahikeriarik apalenean ere zerbitzatzeko. Hain etorki handiko damekiko joan etorriak arrotz zitzaizkion arren,
|
ez
zuen bere lana hain gaizki eginen, Joana bera abiatu baitzen Katalinarendako laudorioetan. Ingurukoek baieztapen keinuak egiten zituzten.
|
|
|
Ez zen gordeka aritzen. Alabaina, inoiz
|
ez
ninduen berarekin eraman. Ezta nik eramateko galdatu ere.
|
|
2007
|
|
|
Hirugarrena, Barojarena, honek
|
ez
baitu bere bizian idea susmorik izan. Ken ezazue edozein boutade kutsu, eta garbi ikusiko duzue.
|
|
|
Bera dela subjektu eta egintzaile, eta librea dela. Praxian, hizkuntzaren ikerketak hura (hizkuntza bakoitza) bere buruaren egile antzo kontsideratu behar duela, ez natur produktu bezala; h. d., hizkuntza ez dela ikusi behar, ardi bakoitza ardi espeziearen birproduktu bat den moduan, hizkuntza bakoitza hizkuntza generoaren, edo indogermanikoa espeziearen kasu bat, aurretiko eredu bat bariazioekin manifestatu baino egiten
|
ez
duena bere modutxora. Hizkuntza bat ez da ezein beste ereduren birprodukzioa, bere propioarena baino.
|
|
|
Igaro duen kafetegiaren atea ireki du emakume batek, eta, gizona irribarrez dagoela ikusita, irribarrez erantzun dio. Baina
|
ez
du berak emakumea ikusi, kafetegitik irtendako usaina aditu, botereak kafearen usaina duela pentsatu, eta aurrera egin du, bere lorategi pribatutik ibiliko balitz bezala, plast plast, putzuen gainetik, burua goian, etxe orratzen gerizpean.
|
|
2008
|
|
|
esan nahi baita san Isidroren eredu nolabait idea lista atzean utzi eta artzain xelebrearen eredu errealistari atxiki zitzaiola? mutilak
|
ez
baitzuen bere burua angelusak eta arrosarioak errezatzen ikusten, aingeruek aurreratu ziezaioketèn lan balizkoaren truke, egia ote zen, gainera, ipuin baten antz handiagoa zuèn san Isidroren istorio hura??, eskura zuenean beste aukera hura, mende berean eta herri ez hain urrun batean bizi izandako hezur haragizko gizon bati lotua, auzoko bati, azken batean?, zeinak gizarteari jolasa eta diberts... airea bezala behar zituenak, bizitzan arnasa hartzen jarraitzeko.
|
|
|
Silver herrenka zihoan bere makuluarekin, marmar batean; sudur zuloak zabalduta eta dardarka zeuzkan; eroa bezala madarikazioka hasten zen euliak aurpegi bero, distiratsuan jartzen zitzaizkion bakoitzean; amorru bizian tiratzen zion berarekin lotzen ninduen sokari, eta aldian behin nigana jira eta heriozko begirada bat botatzen zidan. Egia esan,
|
ez
zuen bere pentsamenduak gordetzeko batere ahaleginik egiten; eta, egia esan, inprimatuta baleude bezalaxe irakurtzen nituen nik. Urrearen hurbiltasun berehalako hartan, beste guztia ahaztua baitzen; bere promesa eta sendagilearen abisua iraganeko kontuak ziren; eta zalantzarik ez nuen altxorraz jabetzea espero zuela, gero gauaren babesean Hispaniola aurkitu, bertara igo, eta, uharteko gizon zintzo guztiei zintzurra moztu ondoren, itsasora jotzeko hasieratik pentsatu bezala, hilketaz eta aberastasunez zamatuta.
|
|
|
Gurekin bizi izan zen denbora guztian kapitainak
|
ez
zuen bere janzkeran batere aldaketarik egin, behin kinkilari bati erosi zizkion galtzerdiak salbu. Kapelaren hegal bat askatu zitzaiolarik, halaxe zintzilik ibili zuen aurrerantzean, enbarazu handia egiten zion arren egun haizetsuetan.
|
|
|
Ez zitzaizkion gauzak nahi bezala atera. Bigarrenarena
|
ez
zuen berak nahi izan; hark sartu zuen muturra beste batentzat prestatutako zepoan. Gauzak ez zitzaizkion nahi bezala atera, ez, lana bikoiztu zitzaion, eta ezker besoak ez zion behar bezala laguntzen gehien behar zuen une hartan.
|
|
|
Susmorik txikienak ere ihes egin du. Inork
|
ez
du bere etxea galdeketa toki bihurtu nahi.
|
|
|
Nire autoarekin itzuli batzuk emana nintzen, zer sumatuko, auzo horretatik. Ford zahar bat nuen, milaka zebiltzan kalean,
|
ez
nuen beraz neure burua nabarmentzeko arriskurik. Nire asmoa ez zen haiekin aurrez aurre topo egitea, eta gutxiago kontuak eskatzen hastea.
|
|
|
Hirurak zeuden, beraz, elkar zelatatzeko moduan. Horregatik, beharbada, ama nagusiak, deseroso behar zuenak,
|
ez
zuen bere deserosotasuna adierazteko keinu nabarmenik egin... harik eta frai Millanek bere asmo bitxi hura azaldu zuen arte, santuak estaltzeko komenientziaz mintzatzen zela... orduan bai, nahigabezko keinu ageriko bat egin zuen. Ama nagusia, beraz, haserre zegoen, eta are gehiago haserretu zen frai Millanek sermoiaren azkenean bere alderdi arrai eta umoretsua erakutsi zuenean, moja bati baino gehiagori irri zabala eragin ziona, berari ez baina; aitzitik:
|
|
|
Baina ikuspegia aldatu ziola gehiegi esatea da, beharbada, Beñardo Orbe zen bezalakoa baitzen, eta, alde horretatik, egokiago litzateke esatea bere zinezko izaeraren kontzientzia bereganatu zuela memento horretan, edo, bestela esanda, kontzientziaren mugimendu hura izan zuela aldaketa, bere bizi ereduaren aldaketara ere eraman zuena ezinbestean: esan nahi baita san Isidroren eredu nolabait idea lista atzean utzi eta artzain xelebrearen eredu errealistari atxiki zitzaiola... mutilak
|
ez
baitzuen bere burua angelusak eta arrosarioak errezatzen ikusten, aingeruek aurreratu ziezaioketèn lan balizkoaren truke –egia ote zen, gainera, ipuin baten antz handiagoa zuèn san Isidroren istorio hura? –, eskura zuenean beste aukera hura, mende berean eta herri ez hain urrun batean bizi izandako hezur haragizko gizon bati lotua –auzoko bati, azken batean–, zeinak gizartea... Artzain xelebre hura bezalakoa izango zen, bai horixe," bere" pasadizo txinpartatsu propioekin... baita" bere" baratzeko bertsoekin ere, zergatik ez!
|
|
2009
|
|
|
Eskalea atzetik etorri eta aitonari lepotik heldu zion,, egin dezagun borroka, hala nahi du jainkoak?. Aitonak kolpe batez eskalearen besarkada askatu eta
|
ez
zuela berarekin borroka egingo esan zion, ahotsa altxatu gabe. Eskaleak, orduan, pare bat bultzakada eman zizkion bularrean; aitonak ez zion erantzun eta aurrera jarraitu zuen, beti gure atzetik.
|
|
|
higitzen duena edo, arima unibertsala):
|
ez
zaitu berak eramango, zuk eraman duzu bera. Zentzua zure bizitzari ez dio biziak emango; zeuk eman diozu bizitzari zentzua, arauak, balioa.
|
|
|
Eta gure egunotakoxe Villasanteren literatura apologetikoa, adibidez, apenas egungoagoa XVIII. mendeko materialista zaharrak baino. (Gertatzen dena da, ateismoak interesik
|
ez
duela berak bere baitan: ateismoa erlijioa dagoelako bakarrik da interesantea, harena interes deribatua besterik ez da hortaz; eta, paradoxalki, hura interesatzen jarraitzearen aurrebaldintza, berak ezabatu gura lukeenaren iraupena da).
|
|
|
Berak azaldu zigun istorioa. Janine izan zuenean bazekien Janineren aitak
|
ez
zuela berarekin ezkontzeko gogorik. Horregatik pentsatu zuen Janine zoriontsuago izango zela guraso ordekoekin.
|
|
|
Turntinek ezetz, ordea. Bai, aitortu zuen berak izan zuela sexu harremanik Irenerekin; haurrak, ordea,
|
ez
zituela bereak. Beste gizasemeren bat zutela aita.
|
|
|
–Badakizu nolakoa den txakur hori:
|
ez
du bere hezurra askatu nahi, erran zuen Xabierrek. Kopeta ilundu zuen?.
|
|
|
aintzat hartu gabe; azkeneko bisitan, hala ere, Domingo bera haserretu zitzaidan, nire erabaki haiek arriskutsutzat jota: ezetz eta ezetz,
|
ez
zuela bere patua, bere bizimodu gogorra, alegia, niretzat nahi, eta ez zuela nire bisitarik onartuko:
|
|
|
Damasok esana zion amari Domingoren osasunaz arduratzen zèn ospitaleko kapitain medikuak esana: gaixoari ez zitzaizkiola bisitak komeni, eta hargatik
|
ez
zuela berak, Domingoren anaia zen arren, hura ikusi; Reginak, baina, semeek ez zituztèn beste argudio batzuk zituen, beste talaia bat, nondik gauzak erabat desberdin ikusten baitzituen, antza: Reginak ez baitzuen ahazten, nahita ere ezin!?
|
|
|
Honi, ordea, kosta egiten zitzaion ahizpari barkatzea; hasieran, gainera, gelara sartzea ukatu zion: ezetz,
|
ez
zuela berarekin hitz egingo kakalardoekin eta sugegorriekin nahiago bi bider salatu zuenarekin baino, harik eta Maria Bibianaren esaldi batek?. Belauniko jartzea nahi baduzu, jarriko naiz, baina barkatu, horrela ezin dut eta?, bihotza bigundu zion arte:
|
|
|
–emaguzu gaur egun hontako ogia?, Probidentzia Nazario Orberen bitartekaritzaz baliatu balitz bezala, munduan Jainkoaren borondatea bete zedin! Izan ere, Nazario Orbek
|
ez
zuen bere burua zekentzat ez eskulaburtzat, bakarka joan zitzaiòn langile borondate oneko bati baino gehiagori lagundu baitzion, urliari lanpostu bat eskaintzeko, sandiari mailegutxo bat eta berendiari jaiegun bat. Egia zen, orobat, langile batzuk ere bota zituela inoiz, sindikalista bat baino gehiago ere bai, baina hura ezinbestekotzat jotzen zuen, Elizak berak ere ez baitzuen besterik egin bere jardunean antzinatik, heretikoak, apostatak eta suerte orotako fruitu ustelak baztertzen eta eskomikatzen zituela?
|
|
|
Teofilo Mariak, mugimendu instintibo batean, anaiari paparretik heldu eta larderiaz so egin zion; egun hartan, baina, Domingok
|
ez
zituen bere begiak, besteetan bezala, beheratu; aitzitik: eutsi egin zion, halako eran, non, anaiaren parean eta anaiaren mailan jartzen zela, esan baitzion:
|
|
|
Badakizu zer esan zien, baina, aitak? Bera enpresaria zela eta ez politikaria, eta, enpresari bezala, argi eta garbi ikusten zuela Espainia Euskal Herria baino handiagoa zela, baita Espainiako merkatua Euskal Herrikoa baino handiagoa ere, eta berak
|
ez
zuela bere enpresarentzat halako mugarik nahi, benetako eta behar bezalako enpresaria izan nahi zuelako, ahalik eta handiena. Eta nazionalistek burla eta barre egin zioten.
|
|
|
Elizako organoaren notak ere iristen zitzaizkion tarteka, baina, ohi ez bezala?. Nik ez dakit nola den, baina organoaren musika entzun eta barruan halako indar bat nabaritzen dut, odola olatuka hasiko balitzait bezala? esan zion behin batean izeba Ernestinari?, Domingok
|
ez
zuen bere baitan bizi indarraren misterioaren bultzadarik sentitu; esan nahi baita hura bere burua engainatzeko modu bat besterik ez zela, begiratua helburuan finkatu arren, beste mila gauza eta beste mila kontu pasatu baitzitzaizkion gogotik. Domingok betileak gora eta behera higitzen zituen etengabe?, kontrolatu ezin zuèn irudien sekuentzia etengabean: elizarako bidean ikusitako zalgurdiak eta automobilak, elizara sartu baino lehenago ikusi zuèn eskalea, hiru banku aurrerago zuèn gizonaren buru soila, bola gazta bat zirudiena, Adaren ile txirikordak, Damasoren betaurreko lodiak, berriro zalgurdiak eta automobilak, eta berriro burusoila eta bola gazta?
|
|
|
putakumeak!??, Domingori anarkisten aldeko jarrera inkontziente bat pizten baitzitzaion, anarkistak zer ziren ez zekien arren; orain ere ez zekien gehiegi: bazekien erradikalak zirela, dena ala ezer ez?, eta horrek erakartzen zuen, baina
|
ez
zuen bere burua politikan sartuta ikusten, bere ordura arteko munduak beste batzuk izan zirelako, agian; Domingok, beraz, ahaztuak zeuzkan nerabezaroko historia haiek, ustez, baina, aitarekin eztabaida hura izan zuenean, denborak atzera egingo balu bezala sentitu zen une batez, barruan aitaren aurkako oihua eta erreboltaren oihua berritzen zitzaizkiola, gutxieneko zentzu batek haiek isilarazten b...
|
|
|
hura, jakina, amarekiko adostasuna agertzeko modu bat izan zitekeen, baina aitak beti hitz egiten zuen memento erabakigarrietan, gainerakoen aurrean beti erakutsi behar izango balu bezala bera zela etxeko jauna, etxekoandrearen gainetik zegoena eta azken hitzaren jabea; aitak, baina, pilotuak eta miresten zituenak, azken hitza isildu zuen: zergatik?; zalantzaren bat zuelako ote zen, edo aita ere Domingoren iritzia aintzakotzat hartzen hasia zelako?; azterketa hartan guztian Domingok
|
ez
baitzuen bere jarrera aldaketa ahazten, aitarena ere eragin zuena, azken bolada hartan; eta hala ere, hala eta guztiz ere?, egoerarik okerrenean jarri zen halako batean, gertatu ere gerta baitzitekeen etxeko bide guztiek kale itsu batera jotzea: berdin zitzaion, kale itsuaren gainetik jauzi eginda, etxetik alde egingo baitzuen:
|
|
|
ukatzeko bazen ere; Jainkoaren ustezko ordena, gizonek ezarria baitzen? eta bere esku kailuz eta maskurrez josiak ez baitziren halabeharrak bideratutako zerbait, bere miseriazko soldata halabeharraren fruitua ez zen bezala; ezetz, apaizek
|
ez
zutela bera engainatzen, halakoxea baitzuen Nikolaik bere gorputz hura, kapitalak mila bider zigortua, bere esanetan, oroitarri bihurtua, etengabe oroitarazten ziona berea errudun eta errugabeen arteko historia zela, ez patuak bideratua baina bai klaseetan banatutako gizarteak:
|
|
|
Pater Noster, Ave Maria, Salve Regina, Ego Peccator... Henrike ni baino trebeago agertzen zen, baina horretan merezimendu handirik ez zuen,
|
ez
baitzituen bere gogotik ezabatuak papista zeneko denborak. Halako abantailarik izan gabe ere, horri abantaila erraten ahal bazaio?, nire buruak leku egin zion hitz sorta arrotzari.
|
|
|
Haren semea, haatik, ez zen nekatzen jauregiko neskato guztiak tentatzeaz. Bertzeen begipean zegoenean ere, Henrikek
|
ez
zuen bere amaren heineko sua Erlijioaren aldera. Ikusia naiz Nafarroako printzea igandeko otoitzean intxaur jaten eta azalak ministroari jaurtitzen.
|
|
|
Tikia, meharra, begi ñarroa, ahotz idorraren koloreko ilea, bular eta gerrialde emakumetu gabeak... Batere
|
ez
zuen bere ama Léonine zenarengan miresten nuenetik. Ahoan gatza zuen, ordea.
|
|
|
Honi, ordea, kosta egiten zitzaion ahizpari barkatzea; hasieran, gainera, gelara sartzea ukatu zion: ezetz,
|
ez
zuela berarekin hitz egingo kakalardoekin eta sugegorriekin nahiago bi bider salatu zuenarekin baino, harik eta Maria Bibianaren esaldi batek –" Belauniko jartzea nahi baduzu, jarriko naiz, baina barkatu, horrela ezin dut eta" – bihotza bigundu zion arte:
|
|
|
Beraz, badakizue...! ’– aintzat hartu gabe; azkeneko bisitan, hala ere, Domingo bera haserretu zitzaidan, nire erabaki haiek arriskutsutzat jota: ezetz eta ezetz,
|
ez
zuela bere patua –bere bizimodu gogorra, alegia– niretzat nahi, eta ez zuela nire bisitarik onartuko: zakurraren ipurdira bidali ninduen, garbi hitz eginda!
|
|
|
esan nahi baita berez erremindua zena are erreminduagoa egin zela, zoritxarren ondorioz; komunista egin zenean, gainera, aurkitu zuen, ongi aurkitu ere, nori leporatu zoritxar haiek, kasualitatetik edo zuhurgabetasunetik haratago zihoazenak: ...ao noiznahi eta horregatik erabiltzen zuen ahoan Jainkoaren izena apaizek bezainbat, Jainkoari lotutako guztia –haren existentzia, lehenik eta behin– ukatzeko bazen ere; Jainkoaren ustezko ordena, gizonek ezarria baitzen... eta bere esku kailuz eta maskurrez josiak ez baitziren halabeharrak bideratutako zerbait, bere miseriazko soldata halabeharraren fruitua ez zen bezala; ezetz, apaizek
|
ez
zutela bera engainatzen, halakoxea baitzuen Nikolaik bere gorputz hura –kapitalak mila bider zigortua, bere esanetan– oroitarri bihurtua, etengabe oroitarazten ziona berea errudun eta errugabeen arteko historia zela, ez patuak bideratua baina bai klaseetan banatutako gizarteak: ezetz, haren kontra ez zegoela etsipen barkamenezko politika egiterik, borrokazkoa baizik, errudunen aurkako gorroto gupidagabea bitarteko!; Nikolaik, hortaz, historia garratz hura zeukan –bere mendeku gose hura, azken batean– bere bihotz behin eta berriz minduan, Teofilo Mariarengandik pixontzia jaso zuenean; Nikolaik, bestalde, ganbarari zeriòn hatsa eta kiratsa aditu behar zuen –kexatu ere, kexatzen zitzaion Grigoriri noiznahi:
|
|
|
Damasok esana zion amari Domingoren osasunaz arduratzen zèn ospitaleko kapitain medikuak esana: gaixoari ez zitzaizkiola bisitak komeni, eta hargatik
|
ez
zuela berak, Domingoren anaia zen arren, hura ikusi; Reginak, baina, semeek ez zituztèn beste argudio batzuk zituen, beste talaia bat, nondik gauzak erabat desberdin ikusten baitzituen, antza: Reginak ez baitzuen ahazten –nahita ere ezin! – Domingo bere baitaren baitan eduki zuela bederatzi hilabetetan, bere haragiaren aterpe beroan; Reginarenak, beraz, beste argudio batzuk ziren:
|
|
|
putakumeak!" –, Domingori anarkisten aldeko jarrera inkontziente bat pizten baitzitzaion, anarkistak zer ziren ez zekien arren; orain ere ez zekien gehiegi: bazekien erradikalak zirela –dena ala ezer ez–, eta horrek erakartzen zuen, baina
|
ez
zuen bere burua politikan sartuta ikusten, bere ordura arteko munduak beste batzuk izan zirelako, agian; Domingok, beraz, ahaztuak zeuzkan nerabezaroko historia haiek, ustez, baina, aitarekin eztabaida hura izan zuenean, denborak atzera egingo balu bezala sentitu zen une batez, barruan aitaren aurkako oihua eta erreboltaren oihua berritzen zitzaizkiola, gutxieneko zentzu batek haiek isilarazten b...
|
|
|
Teofilo Mariak, mugimendu instintibo batean, anaiari paparretik heldu eta larderiaz so egin zion; egun hartan, baina, Domingok
|
ez
zituen bere begiak, besteetan bezala, beheratu; aitzitik: eutsi egin zion, halako eran, non, anaiaren parean eta anaiaren mailan jartzen zela, esan baitzion:
|
|
|
Hasi zituen, bada, apaizak ofizioak, ekin zioten eliztarrek Pange lingua kantatzeari, geratu zen Domingo ekisainduari begira, ohi bezala... baina, ohi ez bezala, borondatearekin inoiz baino gehiago ahalegindu arren, ez zuen ia ezer sentitu; berak, ordea, hegan egin nahi zuen, edo, hegan egin ezean, hegan egiten ariko balitz bezala, era hartan sentitu izan baitzuen Domingok bizpahiru bider Jainkoaren graziaren isuria, eta hain data gogoangarrian –zangoen osasuna jarri zuen jokoan, astebete eskas lehenago! – hura gutxienez merezi zuela irizten baitzion; hala, begiratua ekisainduaren ostia zurian kontzentratzen saiatzen zela... ezer ez! Elizako organoaren notak ere iristen zitzaizkion tarteka, baina, ohi ez bezala –" Nik ez dakit nola den, baina organoaren musika entzun eta barruan halako indar bat nabaritzen dut, odola olatuka hasiko balitzait bezala" esan zion behin batean izeba Ernestinari–, Domingok
|
ez
zuen bere baitan bizi indarraren misterioaren bultzadarik sentitu; esan nahi baita hura bere burua engainatzeko modu bat besterik ez zela, begiratua helburuan finkatu arren, beste mila gauza eta beste mila kontu pasatu baitzitzaizkion gogotik –Domingok betileak gora eta behera higitzen zituen etengabe–, kontrolatu ezin zuèn irudien sekuentzia etengabean:... elizarako bidean ikusitako zalgurdiak eta automobilak, elizara sartu baino lehenago ikusi zuèn eskalea, hiru banku aurrerago zuèn gizonaren buru soila, bola gazta bat zirudiena, Adaren ile txirikordak, Damasoren betaurreko lodiak, berriro zalgurdiak eta automobilak, eta berriro burusoila eta bola gazta...
|
|
|
hura, jakina, amarekiko adostasuna agertzeko modu bat izan zitekeen, baina aitak beti hitz egiten zuen memento erabakigarrietan, gainerakoen aurrean beti erakutsi behar izango balu bezala bera zela etxeko jauna, etxekoandrearen gainetik zegoena eta azken hitzaren jabea; aitak, baina, pilotuak eta miresten zituenak, azken hitza isildu zuen: zergatik?; zalantzaren bat zuelako ote zen, edo aita ere Domingoren iritzia aintzakotzat hartzen hasia zelako?; azterketa hartan guztian Domingok
|
ez
baitzuen bere jarrera aldaketa ahazten, aitarena ere eragin zuena, azken bolada hartan; eta hala ere –hala eta guztiz ere–, egoerarik okerrenean jarri zen halako batean, gertatu ere gerta baitzitekeen etxeko bide guztiek kale itsu batera jotzea: berdin zitzaion, kale itsuaren gainetik jauzi eginda, etxetik alde egingo baitzuen:
|
|
|
Badakizu zer esan zien, baina, aitak? Bera enpresaria zela eta ez politikaria, eta, enpresari bezala, argi eta garbi ikusten zuela Espainia Euskal Herria baino handiagoa zela, baita Espainiako merkatua Euskal Herrikoa baino handiagoa ere, eta berak
|
ez
zuela bere enpresarentzat halako mugarik nahi, benetako eta behar bezalako enpresaria izan nahi zuelako, ahalik eta handiena. Eta nazionalistek burla eta barre egin zioten.
|
|
|
" emaguzu gaur egun hontako ogia", Probidentzia Nazario Orberen bitartekaritzaz baliatu balitz bezala, munduan Jainkoaren borondatea bete zedin! Izan ere, Nazario Orbek
|
ez
zuen bere burua zekentzat ez eskulaburtzat, bakarka joan zitzaiòn langile borondate oneko bati baino gehiagori lagundu baitzion, urliari lanpostu bat eskaintzeko, sandiari mailegutxo bat eta berendiari jaiegun bat. Egia zen, orobat, langile batzuk ere bota zituela inoiz, sindikalista bat baino gehiago ere bai, baina hura ezinbestekotzat jotzen zuen, Elizak berak ere ez baitzuen besterik egin bere jardunean antzinatik, heretikoak, apostatak eta suerte orotako fruitu ustelak baztertzen eta eskomikatzen zituela... eta berak Elizako eta Elizarako gizontzat baitzuen bere burua, Eliza eta Elizaren jokabidea eredu zituena, elizgizona ez izan arren; bere bertuteen aldeko balantzan, gainera, langileei oporrak ematen hasia zen, honi astebete eta hari hamar egun, probintzian enpresari gutxik bezala...
|
|
2010
|
|
|
Tartalo agertu zaizu? Edo Herensuge??; eta berak ezetz, ez zitzaiola ametsetan ez Tartalo, ez Herensuge eta ez zepelin beltzik agertu; ikusten nuena ikusten nuen nik, ordea, eta orduan, malko artean esan nion
|
ez
nuela bera hiltzerik nahi?; baina izeba gaizki zegoen, bai, eta zerbait egin behar nuen hiriburura itzuli aitzin; eta hala, gau hartan, oherakoan, belaunikatu eta, Ama Birjinari hiru agurmaria errezatu ondoren, amets bat eskatu nion Jainko ahalguztidunari, baita Jainkoak entzun ere, edo, amonari laguntzeko saioan, nik neuk asmatu ote nuen amets hura?, horixe ez baitakit zehatz mehatz?:... amets hartan zerura zihoàn zepelin zuri bat ikusi nuen, amonaren arima zeramana, aingeru zuri batek gidatuta; eta amonari ametsa kontatu, eta hura pozezko negar batean urtu zen, eskerrik asko eta eskerrik asko?; handik egun gutxira hil zen, ni jada Regina enera itzulia nintzela?, irribarrez hil ere, osaba Ismael eta izeba Bittoriren esanetan?
|
|
|
Baina aita zer moduz dabil? Aspaldi
|
ez
dut berari buruzko berririk. Uste dut arazoren bat izan zuela Txinan, ezta?
|
|
|
Ez da lehenengo sakrifizioa izan erabakia hartu zuenetik, eta ez da azkena izango. Inork
|
ez
ditu berak baino pozago edukiko izpirituak, inork ez die eskaintza gehiago egingo, inork ez die berak baino odol gehiago opalduko. Eta gainera, hurrengo odola marabut boteretsu batena izango da.
|
|
|
Ilaje ederrenaren azpian katuek ere tripatxoa daukatela erakutsiz jabearen hitz usain gozodunei jarraitu zien etxeko epelera. Ondo zekien denek
|
ez
dutela berak duen epelean eta bero jateko zortea, askok eta askok kale bazterretan igaro behar izaten dutela gaua.
|
|
|
Tartalo agertu zaizu? Edo Herensuge?"; eta berak ezetz, ez zitzaiola ametsetan ez Tartalo, ez Herensuge eta ez zepelin beltzik agertu; ikusten nuena ikusten nuen nik, ordea, eta orduan, malko artean esan nion
|
ez
nuela bera hiltzerik nahi...; baina izeba gaizki zegoen, bai, eta zerbait egin behar nuen hiriburura itzuli aitzin; eta hala, gau hartan, oherakoan, belaunikatu eta, Ama Birjinari hiru agurmaria errezatu ondoren, amets bat eskatu nion Jainko ahalguztidunari, baita Jainkoak entzun ere —edo, amonari laguntzeko saioan, nik neuk asmatu ote nuen amets hura?, horixe ez baitakit zehatz mehatz—... amets hartan zerura zihoàn zepelin zuri bat ikusi nuen, amonaren arima zeramana, aingeru zuri batek gidatuta; eta amonari ametsa kontatu, eta hura pozezko negar batean urtu zen, eskerrik asko eta eskerrik asko...; handik egun gutxira hil zen —ni jada Regina enera itzulia nintzela—, irribarrez hil ere, osaba Ismael eta izeba Bittoriren esanetan...
|
|
2011
|
|
|
Bi bizikleta ipini dituzte auto gainean, bata aurreraka, atzeraka bestea. Xabierrek,
|
ez
zuela berea bustitzea nahi, eta maleteroan kuzkurtuta ekarri du etxetik. Ez dirudi euria dakarrenik, hala ere.
|
|
|
Gertatuaren giltzak buruzagitzaren bileretako agirietan egon behar duela iritzirik, ikerketak abiarazten ditu; berehala, buruzagitza bitan banatua zegoela deskubritzen du, eta desadostasun horiek galarazten zutela garaipena. Lehendakariak
|
ez
du bere burua martiritzat aurkeztea beste irtenbiderik ikusten, eta bere kolaboratzaile leialari ematen dio hiltzeko agindua. Hiltzailearen oinordeko batek historialariari kontatu zionez, bere adiskideari tiro egin zion unean galdu zuen burua.
|
|
|
–Bai, Fool, bai. Ez apezpikua, ez zalduna, ez zerbitzaria, inor ere
|
ez
duk bere erregeaz sekula kexatu.
|
|
|
–El uso de la fuerza proporcionada es la actuación habitual de la policía española?, edo, uso escrupuloso de la fuerza reglamentaria?. Estatuak inoiz
|
ez
du bere hiztegian, biolentzia, erabiltzen.
|
|
|
Orain hasi den mendea subjektuaren mendea da. Subjektuak ez du nahi proiektu erraldoirik, azkenean bere aurka bueltatzen direlako, subjektuak
|
ez
du bere bizitza sakrifikatu nahi inongo ideia handiren izenean, subjektuak ez du bere bizitza beste norbaiten esku utzi nahi. Subjektuak uste du alderdi politiko guztiek subjektuen, herritarren interesak ahaztu dituztela.
|
|
|
Maria Dolores Gonzalez Katarain. Yoyes?, talde armatuko lehenengo buruzagi emakumezkoaren bizitza eta heriotza. Taberna zuzendari ausart gisa aurkeztu izan dute, baina horrek
|
ez
du berarentzat inongo interesik. –Zuzendari ona, hori da entzun nahi dudana, eta hala da gainera.
|
|
|
Izugarrizko zuzendaria da, onena esango nuke? baina
|
ez
zuen bere burua halako proiektu batean ikusten, ez zuen sentsibilitate hori?. Beste zigarro bat piztu du jarraitu aurretik.
|
|
|
Ordea, Ke arteko egunak filmean ageri den errepide kontrolean, gaztelaniaz mintzatuko dira guardia zibilak. Mihi gaiztoek kritikatu izan diote film horrek berak
|
ez
dituela bere postulatuak guztiz betetzen, talde teknikoan adibidez denak ez baitira euskal herritarrak, eta Pedro Sansinenea filmeko protagonistaren rola Pedro Armendariz Junior aktore mexikarrak antzezten du. Junior telenobeletako aurpegi ezaguna da Hego Amerikan, 140 pelikula baino gehiago egin ditu, eta Pedro Armendarizen semea da, Mexikoko zinemaren Urrezko Aroan ospea lortu zuen aktorearena.
|
|
|
Bera isil isilik zihoan; ea arazo honek berarekin zerikusirik duela iruditzen zaion. Dena kontatu diot, nire bizitza anodinoa, ekintza gabea, horrek eramaten du bat bere buruarengan gehiegi pentsatzera; galdetu diot ea Mikelek norbait hil duen, egunkariek baietz diotela, ez omen daki, bazirudien ez zitzaiola inporta, nola ez, arazoak
|
ez
zuen berarekin zerikusirik, lekua eta kronologia berbera izanik ere, baina egia da ez dakidala garondoan pistola bat duen baten keinuak interpretatzen, ez naiz ausartu galdetzera inporta zaizu norbait hil badu? , ziurrenik galdetuko zidan ea torturak inporta zaizkidan, edo Lasa eta Zabalarena zer iruditzen zaidan, eta ez nuke tiroz hiltzeko aparkatu arte ere itxoingo, zuhurregia ez dena.
|
|
|
Ilea bustirik ere xanpu usaina zerion, zergatik
|
ez
luke bere aitak harro egon behar, seigarren aldiz kanoa irauli zaigunean ere etxetik dutxatu berri datorrenaren itxura mantentzen badu, oinak berdin gurutzatuz, berea nire aurpegira hurbilduz begiak oso zabalik, oreka galdu gabe, arrauna askatu eta eskua nire izterrean pausatuz.
|
|
|
Lurren etxera sartzeko tentazioa handia izan zen hala ere, bereko kristalezko ateari begiratu nion nire lorategitik?. Lurrek
|
ez
zuen bere etxera inoiz gonbidatu, horregatik beragatik nahi zuen bertara itzuli,, bere lorategian itxirik geratu nintzen egunean ez nuen ezer arrarorik ikusi, baina halakorik ez balego, gonbidatuko nindukeen; bera nirera maiz etortzen zen?. Kuriositatea bazuen Lur idazten ari zena irakurtzeko, baina beldur pixka bat ere ematen zion jasan zuen kretinismo estetiko dosiren batekin topo egiteak; ez zuen Lurrengandik ezer ederrik espero, simetriarik, harmoniarik, horretarako obra ikusi behar da norberaren erraien gainetik, Lurrek egiten ez dakien zerbait, eta ez zegoen horrek ekar zitzakeen asperraldiak eta auzo lotsak agoantatzeko prest.
|
|
|
Bizitza biriketatik besoetara, oinetara, bere espresio estetikora igaro balitz bezala. Inoiz
|
ez
du bere burua hilik sentitu, inoiz ez du ez bizitzeko asmorik izan, zain egon zitekeen neurri batean,, garai batean heriotzaren zain, senarraren heriotzaren zain gero, niretik gero eta gertuago?, baina presentea ia ukigarri zitzaion komunean ixten zenetan, entre bambalinas.. Ez, ez, hori ez zen koldarkeria hutsagatik; bai, nik ere irakurri dut Georges el amargado; badugu antzekotasunik agian, ona... Horrek gutxi iraun zidan niri.
|
|
|
Ez, agian ez da hori. Agian harritu egin naiz; berari buruz idatzi behar banu inoiz
|
ez
nuke bere ahotan, guapa zaude, bezalako esaldi bat jarriko, gutxiago niri, baina egitera behartu nau.
|
|
|
aldez edo moldez, norberaren hizkuntza bertan behera uzteko aitzakia aurkitu nahi izaten du hiztun akituak. Bestela esanda, balio sozialik
|
ez
duen bere hizkuntzan ezin dela bizi adierazi nahiko du era batera edo bestera.
|
|
|
Hizkuntza menderatuan bizi ez denak
|
ez
du bere larruan duintasun zauririk jasan. Are gutxiago segregazio sozialik, Eduardo Landetak, garai bateko euskaldun hutsak gogoan, ondo asko deskribatu zuen egoera lazgarri hartan bezala.
|
|
|
Horregatik, bada, besteak dira beti, ez norbera, dagokion ama hizkuntza bazterrean utzi eta beste hizkuntzaren bat ikasi eta erabili dutenak. Hori horrela izatekotan, egia esan, izatez, ez legoke arazorik, inork
|
ez
bailuke berea bere kabuz utziko, eta aniztasunak irabaziko luke.
|
|
|
Markelen ligeak, aspaldi honetan, mugimenduaren barrukoak izan dira, eta horrek mugapen nabarmenak dituen arren, abantaila praktikoak ere bai:
|
ez
du bere burua saltzen gehiegi ahalegindu behar, ezaguna eta estimatua delako lehendik ere; eta ez dauka konpromiso sentimentaletatik ihesi dabilela azpimarratu behar, denek asumitua eta onartua dutelako zein diren Markelen lehentasunak. Horregatik aski berria eta deserosoa zaio oraingo egoera, bera baino dexente gazteagoa den neska bat seduzitzen saiatzea, eta inongo maitasun promesik gabe gainera.
|
|
2012
|
|
|
Abokatuak kartulina bana eman zien, bertan poliziaren aurreko deklarazioak eta gazteak etenik gabe egiten aritu ziren proba eta testen emaitzak zeuden. Pablok berehala bere kopia ireki eta irakurtzen hasi zen; Itziarrek
|
ez
zuen berea ukitu, leihotik begira gelditu zen, abokatuak kartulina mahai gainean uzten zion bitartean.
|
|
|
Kantu dira osoki, ez letra musikatuak, ez musika letraz osatuak, ez doinu akordez aberastuak, ez tradizio berreskuratua. Garbi ikusten da
|
ez
dituela berak sortu; sortzera eman dizkio bizitzaren aurrean daukan bere jarrerak. Izan ere, harreman esoteriko samarra dauka musikarekin.
|
|
|
–Dasilva kontu handiz ibili zen Belateko istripua itxuratzerakoan, erran zuen?. Egia da hainbat arrasto utzi zituela hura ezbeharra izan ez zela iradokitzen zutenak, baina
|
ez
zuen bere esku hartzearen frogarik batere utzi gertalekuan. Hala ere, froga nagusia berekin eraman zuen.
|
|
|
–Ez,
|
ez
dut berarekin hitz egin nahi, esan zuen An dreasek, ordenagailua mesanotxe gainean jartzen zuela.
|
|
|
Era berean, pelikanoarengatik esaten zen beste janaririk
|
ez
zuenean bere bularraldea urratu eta handik isuritako odola eskaintzen ziela umeei, seme alabengatik dena emateko prest dagoen guraso onaren eredu; edota bazirela sugearen begiradarekin liluratuta betiko galtzen ziren txorikumeak, non ikas baitzitekeen ez dela inoiz bekatuaren eta bekatarien deiak liluratuta bide zuzena galdu behar. Etsenplu zaharrak predikarien ahotan.
|
|
|
Modu berean egin bide zituzten hiltzaileek bi goputzekikoak. Baina pentsa daiteke gizon hori bizirik dagoela, eta
|
ez
duela bere burua ezagutarazi nahi, hilketaren errua egotziko ote dioten beldurrez. Orobat pentsa daiteke ideia hori darabilela buruan, hain berandu?, Marierekin ikusi zutela agertu baita aitorpenetan; baina horrek ez zuen eraginik batere gertaeren unean.
|
|
|
ez da bigarrena hartzen duenik, non
|
ez
duen berak hil lehena.
|
|
|
Haserre bizian jarri ondoren, nola ausartzen ginen houyhnhnmen gainean ibiltzen galdetu zuen ugazabak, ziur baitzegoen bere etxeko morroirik ahulena ere gai zela yahoorik indartsuena gainetik botatzeko edo lurrean etzan eta garagarrak irabaziz animalia hori hil arte zanpatzeko. ...ioetarako erabiltzen zela; gazte ziren bitartean, gogor jotzen zituztela, edozein bihurrikeriagatik; arrak, gainean jendea erabiltzeko edo garraioetarako zirenak, jaio eta bi urtera edo, irendu egiten zituztela gehienetan, haizekeriak kendu eta otzan eta eztiago bihurtzeko; bazekitela zer ziren sariak eta zigorrak ere; baina mesedez, har zezala gogoan jaun ohoragarri hark, gure herriko houyhnhnmek
|
ez
zutela bere herriko yahooek baino adimen izpi bat gehiago.
|
|
|
Hau denbora pasa barregarria izan zen ugazaba eta haren etxekoentzat, baita iraingarria ere niretzat. Zeren eta orduan ezin bainuen luzaroago ukatu benetako yahooa nintzela gorputz adar eta itxura osoan, emeek ere, beren espeziekoa banintz bezalaxe, berezko joera baitzuten nireganako; gainera, animalia haren ilea ez zen gorria (nolabaiteko aitzakia izan zitekeena irrits ezohiko samarrarentzat), baizik eta basarana bezain beltza, eta aurpegia ere
|
ez
zuen bere espezieko gainerakoena bezain nazkagarria, zeren eta, nire ustez, ez baitzituen hamaika urte baino gehiago izango.
|
|
|
Eskierki, Emmaren gaixoaldiaren gogorrenean, hark, bere faktura handitzeko abaguneaz baliatuz, berehala eraman zituen berokia, gauetarako poltsa, baten lekuan bi kaxa, eta beste gauza pila bat ere. Charlesek alferrik esan zion haien beharrik ez zeukala, merkatariak harro erantzun baitzion erosgai haiek guztiak enkargatu zitzaizkiola eta
|
ez
zituela beretzat hartuko; bestalde, Madame bere eriondoan gaitzitzea zatekeela; Monsieurak gogoetatuko zuela; labur, pronto zegoela auzitara eramateko, bere eskubideak bertan behera utzi eta bere merkantziak atzera bueltan eraman baino lehen. Haiek dendara itzultzeko agindu zuen Charlesek; Feliciteri ahaztu egin zitzaion; Charlesek berak bazuen beste kezkarik; hartaz ez zuten gehiago pentsatu; monsieur Lheureux erasoan itzuli zen, eta, oraintxe mehatxuka oraintxe zinkurinka, halaxe maniobratu zuen non Bovaryk azkenean ordainduko bat sinatu baitzion sei hilabeteko epeaz.
|
|
|
A, joana zen, bere bizitzako xarma bakarra, zorion baten esperantza posible bakarra! Nolaz
|
ez
zuen berak zorion hori atxiki, aurkeztu zitzaionean! Zergatik ez zion eutsi bi eskuez, bi belaunez, joan nahi izan zuenean?
|