|
2008
|
|
|
Eta eginkizun ditugun gauza horien artean, tokian tokiko aldaerak, aldaera jasoak, erabilera eremu
|
ez
formalean euskararen erabilera indartzeari begira baliatu beharreko erregistroak eta abarrak hezkuntza munduan bideratu ahal izateko marko bat eraikitzea dago. Izan ere, eskola zein ikastoletan askotariko erregistroak baliatzeko moduko erabilera eremuak daude, beraz, horiek kontuan, erabilera formaletan ez ezik erabilera ezformaletarako ere erregistro desberdinak sustatzeko, baliatzeko aukerak egon litezke.
|
|
|
Hartara, hizkuntza normalkuntza euskararentzat hiztunak mantentzera eta gehitzera zein erabilera eremuak irabaztera bideratutako prozesu sozialtzat definituko genuke. Horren kariaz, alderdi
|
ez
formal zein formaletan, ahozko zein idatzizko elkarrekintzetan, hizkuntza komunitatearen barne erlazioetan euskara ohiko hizkuntza bihurtuz edo mantenduz.
|
|
|
bestelako aldaerak kontuan hartu beharra eta komunikazio egoeraren araberako euskara egokia erakustea eta erabiltzea hain zuzen. Horrexetara datoz, bada, txosten honetan jorratu nahi ditugun gaiak; batetik, bestelako aldaerak kontuan hartu behar direla, eta, bestetik, zertarako eta komunikazio egoeraren araberako erregistro egokia gauzatzeko, batez ere erregistro
|
ez
formala lantzeko.
|
|
|
Aipu horri zerbait gehiago eransteko moduan gaude, ebaluazio lanetan izandako eskarmentuari esker, hau da, ahozko harremanetan eta idatzietan, erregistro formalen eta
|
ez
formalen alderdien formak nahasian ematen dira3 Baina jarrai dezagun aurrera arazoa deskribatzen Euskararen kalitateaz txostenak jaso dituen iritzien ildotik:
|
|
|
Baina umeak eskolaratu orduko badirudi etxeko euskarari garrantzia kentzen diogula eta haren gainetik jartzen dugu eskolan ikasitakoa. Horren ondorioz, guraso euskaldun euskalkidunek sarri askotan amore ematen dute etxean sartzen den eredu horren aurrean eta ez dute ez adorerik, ez konfiantzarik, umeak eskolatik dakarren eredu formal horri eurena, seguruenez eskolatik kanpoko erabilera
|
ez
formaletan erabiltzeko egokiagoa dena, kontrajartzeko edo euskaraz txarto esandakoa zuzentzeko.
|
|
|
jasoa, neutroa, kolokiala, familiarra, behe maila. Sailkatze horretan familian, lagun artean eta, oro har, erregistro
|
ez
formaletan erabili beharreko hizkuntza erregistroa gutxietsi egin dugu, artean euskarak betetzen ez zituen funtzioetara hedatu nahian. Eta hara, orain non dugun gabezia, hain zuzen behe maila izenaz bataiatu ditugun erregistro horietan.
|
|
|
Hortik aurrerantzean, batari zein besteari, eredu familiar batetik eredu estandar eta jasoago baterako urratsak egin dira. Horrez gainera, eskolan hizkuntzaren erabilera noiz den formala eta noiz
|
ez
formala zehaztu behar da eta horren araberako trataera eman.
|
|
|
Gorago aipatu denez, erregistro bakarra besterik ez darabilte gazte askok eta gabezia horretatik datozke, besteak beste, euskararen kalitate eskasa eta egoera eta esparru
|
ez
formaletan erdaraz aritzea. Egoera hori irauli nahian, lehenik eta behin, bi kontzeptu horiek zer diren ondo ulertzea ezinbestekotzat jotzen dugu eta, bigarren pauso batean, egoera eta esparru ez formaletan erabili beharreko erregistro hutsunea nola bete proposatu nahi dugu, ezer berririk asmatu beharrik ez dagoela azpimarratuz eta dagoeneko erregistro ez formal hori ondo garatuta duen hizkera eredua kontuan hartuz Ikastolako erabilera esparruetan, betiere bakoitzaren ingurune soziolinguistikoaren arabera.
|
|
|
Gorago aipatu denez, erregistro bakarra besterik ez darabilte gazte askok eta gabezia horretatik datozke, besteak beste, euskararen kalitate eskasa eta egoera eta esparru ez formaletan erdaraz aritzea. Egoera hori irauli nahian, lehenik eta behin, bi kontzeptu horiek zer diren ondo ulertzea ezinbestekotzat jotzen dugu eta, bigarren pauso batean, egoera eta esparru
|
ez
formaletan erabili beharreko erregistro hutsunea nola bete proposatu nahi dugu, ezer berririk asmatu beharrik ez dagoela azpimarratuz eta dagoeneko erregistro ez formal hori ondo garatuta duen hizkera eredua kontuan hartuz Ikastolako erabilera esparruetan, betiere bakoitzaren ingurune soziolinguistikoaren arabera.
|
|
|
Gorago aipatu denez, erregistro bakarra besterik ez darabilte gazte askok eta gabezia horretatik datozke, besteak beste, euskararen kalitate eskasa eta egoera eta esparru ez formaletan erdaraz aritzea. Egoera hori irauli nahian, lehenik eta behin, bi kontzeptu horiek zer diren ondo ulertzea ezinbestekotzat jotzen dugu eta, bigarren pauso batean, egoera eta esparru ez formaletan erabili beharreko erregistro hutsunea nola bete proposatu nahi dugu, ezer berririk asmatu beharrik ez dagoela azpimarratuz eta dagoeneko erregistro
|
ez
formal hori ondo garatuta duen hizkera eredua kontuan hartuz Ikastolako erabilera esparruetan, betiere bakoitzaren ingurune soziolinguistikoaren arabera.
|
|
|
Orain arte esandako guztien artean, gabezia nabarmen bat azpimarratu dugu behin eta berriz, erregistro
|
ez
formala landu beharra hain zuzen. Erregistro ez formal hori gehienbat ahozko kodean gauzatzen da, eta hain zuzen ahozko komunikazioak pisu handia hartu du, besteak beste, Curriculum diseinu guztietan.
|
|
|
Orain arte esandako guztien artean, gabezia nabarmen bat azpimarratu dugu behin eta berriz, erregistro ez formala landu beharra hain zuzen. Erregistro
|
ez
formal hori gehienbat ahozko kodean gauzatzen da, eta hain zuzen ahozko komunikazioak pisu handia hartu du, besteak beste, Curriculum diseinu guztietan.
|
|
|
Armentia ikastolakoek hizkuntza estandarra darabilte ikasleen aurrean, irakasle bakoitzak jatorriaren arabera har dezakeen ñabardurekin. Langileen arteko harremanak neurri handi batean estandarrean gauzatzen dira, baina bada joera ere norberaren aldaera erabiltzeko egoera
|
ez
formaletan.
|
|
|
Ikastolen zenbait adibide osatze aldera, Julian Maia irakasleak Gernikan, Beran eta Lesakan eginiko galdeketaren emaitzen berri emango dizuegu, ez hainbeste zein hizkuntz hautu egin duten jakiteko, baizik jarduera akademikoan eta
|
ez
formalean nola jarduten duten ikusteko:
|
|
|
Hala, ikasleen adina eta inguruko gizartearen euskalduntasun gradua kontuan hartuz, erabaki dugu Ikastolaren lehen etapetan zein hizkuntz eredu lehenetsiko dugun. Hau da, lehenengo etapetan ahozko erregistro
|
ez
formal/ familiar bat eskaini behar diegu ikasleei Ikastolaren jarduera guztietan (kurrikularrean eta ez kurrikularrean), hautatzen den hizkuntz eredua edozein dela ere. Etapetan gora egin ahala, erregistro ezformal/ familiarra bakarrik erabiliko dugu Ikastolako jarduera eta eremu ezformaletan, geroxeago zehaztuko denez esku hartze eremuen berri ematen dugunean.
|
|
|
/ Erregistro familiarra erabiliko da, beti ere ahozko kodean. Hortik aurrerako etapetan erregistro familiarra dagokion ahozko esparru
|
ez
formalean erabiliko da.
|
|
|
(1) Esparru
|
ez
formala da, ludikoa, afektiboa eta, beraz, eredu familiarra erabiltzeko modukoa.
|
|
|
(2) Ziklo honetan 3 etapa ditugu. Irakurketa idazketari ekin ahala,
|
ez
formaletik formalera, ahozkotik idatzira igarotzen hasiko
|
|
|
Gainera, kontuan hartu behar dugu lehenengo urte horietan ahozko kodea dela nagusi, umeek ez dakitela ez idazten, ez irakurtzen eta, beraz, eredu hori
|
ez
formala denez, ez dugu inolako eragozpenik ikusten eredu familiar batetik abiatzeko. Idazketa eta irakurketa lantzen hasten denean, ondo bereizi da ahozko kodean eta kode idatzian nola jokatzen den.
|
|
|
6.5 Euskararen eremu formalak eta
|
ez
formalak Ikastolan
|
|
|
Demagun irakasleak ataza bat jarri duela gelan, talde txikitan burutzeko eta gero azalpenak emateko jendaurrean; ikasleek ataza edo arazo horri irtenbide bat emateko euren artean nahitaez hitz egin, eztabaidatu edo ados jarri dute; geroxeago ahoz bateratu diren iritzi horiek paperera eraman dituzte, eta azkenik, jendaurrean, gainerako ikaskideen eta irakaslearen aurrean azaldu dute lan taldean erabaki dutena. Taldean burutu beharreko lan hori, hizkera eredu
|
ez
formal batean egitea da zentzuzkoena, geroxeago paperean jartzean kodez aldatuko dira eta, azkenik, euren erabakiak aurkezteko garaian, berriz, hizkera eredu formal bat erabili beharreko egoera batean geundeke, izan ere, ahoz esateko prestatutako testu idatzia da, kode mistokoa hain zuzen.
|
|
|
Beraz, arlo kurrikularrean hainbat egoera, ataza eta jarduera, osorik ez bada ere, zati batean hizkuntzaren erabilera
|
ez
formalari dagokio. Egoera horiei etekina ateratzea litzateke kontua, ikasleak noiz egin hizkuntzaren erabilera formala eta noiz ez formala jabetu daitezen.
|
|
|
Beraz, arlo kurrikularrean hainbat egoera, ataza eta jarduera, osorik ez bada ere, zati batean hizkuntzaren erabilera ez formalari dagokio. Egoera horiei etekina ateratzea litzateke kontua, ikasleak noiz egin hizkuntzaren erabilera formala eta noiz
|
ez
formala jabetu daitezen.
|
|
|
Oro har, aditu guztiak bat datoz ahozko hizkerek protagonismo handiagoa behar dutela esatean. Hala, ahozko hizkuntzaren erabilera
|
ez
formala denean, malguago jokatzea proposatzen dugu (fonetismoak eta laburtzapenak onartuz). Kode idatzian, berriz, euskalkiaren eta herriko ezaugarriak onarturik ere, ahoz gertatzen diren fonetismoak ezarian ezarian baztertzera jo behar da.
|
|
|
Leku askotan zalantzan ibiliko gara erregistro bakoitzean bultzatu beharreko ereduak hautatzerakoan. Ikastola bakoitzeko partaideek, irakasleek hausnartu dute gai horren inguruan, bai eta erabaki ere zein eredu erabiliko dugun esparru
|
ez
formalean, eta zein formalean. Eta batean eta bestean, nolako ahoskera eskainiko dugun eredu gisa (arduragabea, estandarra, zaindua?.).
|
|
|
Euskalki berezirik ez duten eremuetan edo aspaldi galdua duten eremuetan, alferrik hasiko gara euskalki erreferentzial baten bila inguruotan. Hala ere, Koldo Zuazoren proposamena oso egokia izan liteke, esparru formaleko eta
|
ez
formaleko hizkerak bereizteko:
|
|
|
Hemengo hau marko bat da, orientabideak, proposamen irekia, baina ez da derrigorrean bete beharreko araua. Beraz, ikastola bakoitzak zehaztu eta erabaki luke egoera
|
ez
formal eta formalean zer nolako hizkera moldea erabili, beti ere profesional guztien arteko gutxieneko adostasun eta koherentzia ziurtatuz.
|
|
|
6.5 Euskararen eremu formalak eta
|
ez
formalak Ikastolan... 59
|
|
2010
|
|
|
Izan ere, baliabide pedagogiko garrantzitsua baita jokoa, hezkuntzaren eremu formalerako nahiz eremu
|
ez
formalerako. Esparru ez formalean, esaterako, euskaraz jolasteko eta euskaraz bizitzeko aukera ematen dute euskarazko jokoek, eta euskararen normalkuntzarako tresna baliagarriak dira.
|
|
|
Izan ere, baliabide pedagogiko garrantzitsua baita jokoa, hezkuntzaren eremu formalerako nahiz eremu ez formalerako. Esparru
|
ez
formalean, esaterako, euskaraz jolasteko eta euskaraz bizitzeko aukera ematen dute euskarazko jokoek, eta euskararen normalkuntzarako tresna baliagarriak dira.
|
|
2023
|
|
|
ikasleak trebeagoak dira euskarazko gaitasun pasiboetan aktiboetan baino; euskarazko aldaera edo erregistro jaso, formal eta azalpenezkoetan aurrera egin dute; atzera, berriz, mintzamenaren esparru informal, barrenkoi eta intimoetan, aurrera euskara batuaren ezaguera formal eta aplikazio praktikoan; atzera euskararen hots ebakeran. Eta esandakoa aztertzen badugu, ahozko gaitasunarekin estuki lotutako horietan egin da atzera edo ez da aurreratu espero zen bezainbeste (erabilera
|
ez
formalean, hots ebakeran...).
|
|
|
Ahozkoak asko dauka elkarreraginetik, hortaz, ahozkoa lantzeak elkarrekintza bideratzeko aukera ematen du. Horrek beste aukera zein zailtasun batzuk ere irekitzen ditu, alderdi formala zein
|
ez
formala lantzeko aukera ematen baitu, idatziak baino gehiago esanen genuke, eta horrek bestelako ate batzuk irekitzen dizkigu, gaur egun, oraindik ere, irekitzen zailak direnak murgiltze ereduan.
|
|
|
Ikasgaietan erabiltzen duguna, hain zuzen ere. Beraz, hizkuntza
|
ez
formaletik eta informaletik urrun gelditzen zaigu, ikasgelan ahozkotasuna espresuki erabiltzen ez badugu erregistro horiek lantzeko. Batzuetan ez gara konturatzen, ikasgelan erregistro guztiz formala erabiltzen dugula, eta harritzen gaitu, etxean edo gizartean euskara erabiltzeko aukera handirik ez duten ikasleek erregistro ez formala eta informala erabiltzeko zailtasunak izateak.
|
|
|
Beraz, hizkuntza ez formaletik eta informaletik urrun gelditzen zaigu, ikasgelan ahozkotasuna espresuki erabiltzen ez badugu erregistro horiek lantzeko. Batzuetan ez gara konturatzen, ikasgelan erregistro guztiz formala erabiltzen dugula, eta harritzen gaitu, etxean edo gizartean euskara erabiltzeko aukera handirik ez duten ikasleek erregistro
|
ez
formala eta informala erabiltzeko zailtasunak izateak. Ardura ez da eskolarena bakarrik, baina elkarlana behar da afera horretan, gero ikusiko dugun moduan.
|
|
|
7. Ahal den neurrian, irakasgai guztietan landu behar dituzte hizkuntza formala zein
|
ez
formala ikasleek. Ahozkotasuna landu behar dugu:
|
|
|
Eta garrantzi handikoa da, halaber, eskolak bere gizarte ingurunearekin duen harremana lantzea, elkarren arteko ezagutza erraztuko duten ekimen, ekintza eta jardueretan lagunduz eta euskararen erabilera indartzeko elkarrekin lan eginez. Horretarako, jarduera komunitarioak egin daitezke, eta eguneroko erregistro
|
ez
formalean hizkuntza erabiltzeko eta orokortzeko espazioak sortu.
|
|
|
Auzoko haurrek, eskolatik aterata, badute euskaraz non eta norekin egin, arlo
|
ez
formalean eta modu ludikoan. Gainera, gurasoek seme alabei kalitatezko denbora tartea eskaintzen diete, elkarrekin ongi pasatzeko eta gozatzeko.
|