|
2009
|
|
|
Ikaragarria eta guztiz erabakigarria da euskararen bizi indarra trinkotzeko ahaleginean aurreratu daitekeena, etxetik euskal hiztun direnek euskara esparru guztietan, eta bereziki
|
ez
formaletan, ohikotasunez erabiltzen badute euskara, gero eta gehiago horrela bakarrik izango baitira euskara adierazkortasun biziz eta naturaltasunez erabiltzen duten hiztunak. Erabakigarria da euskaldun berriek hizkuntzari eman diezaioketen bizi indarra, eskolan nahiz unibertsitatean, zerbitzu publikoetan ez ezik familian eta lagunartean euskara erabiliz.
|
|
|
Lehen urratsa, euskara bera mundu horretarako prestatzea da, eta bide bikoitza ikusten dugu horretarako: alde batetik, euskararen korpusa egokitzeko ahalegin koordinatu bat, informazioaren eta komunikazioaren teknologietan adituei ere hitza emango diena; eta, bestetik, hizkuntzaren erabilera formalen gerruntzea askatzea eta hizkera
|
ez
formalen jarioa zabaltzea, belaunaldi gazteen artean batik bat.
|
|
|
Bide horretan ezin da atzera pausorik eman, are gehiago aurreratu behar da, zalantza izpirik gabe. Baina zalantza izpirik gabe diogu, halaber, hizkuntzaren bizi indarrarentzako guztiz kaltegarria gerta daitekeela hizkuntzaren erabilera arrunt eta
|
ez
formaletan atzera egitea, etxeko sutondoa eta auzo bizitza euskarazko doktore tesien harrotasunean abandonatzea, alegia. Eta arrisku hori euskarak gaur aurrez aurre dituen arrisku handienetakoa da, handiena ez bada.
|
|
|
Ahalegin berezia egin da gune erdaldunetan, nolanahi ere, eskolaz kanpoko jardueretan euskararen erabilera bermatzeko. Horretarako, eskolaren eta auzo, herri edota hiriko elkarteen arteko lankidetza protokoloak bultzatu behar dira, ikasleei euskara esparru
|
ez
formaletan erabiltzen jarraitzeko zirkuitu egokiak eskaintzearren. (...) Egia da, jakina, guztiz posible dela euskara bigarren hizkuntza gisa eskolan ikastea, eta egia da, halaber, edonork bihur dezakeela horrela ikasitakoa bere barruko hizkuntza, baina baldintza zehatz bat dago horretarako:
|
|
|
Hizkuntza gutxiagotuen kasuan behar beharrezkotzat jotzen da etxetik jasotako hizkuntzari eskolan ere jarraipena ematea, hain zuzen ere hizkuntzaren lanketa formalaren bidez erabilera afektibo eta
|
ez
formaletarako hizkuntza hori haurrek erabilera jasoetarako ere beregana dezaten. Hizkuntza normalizatu eta hegemonikoen kasuan, ordea, ez da hori ezinbestekotzat jotzen, hain zuzen ere, gizarte bizitzan indar handiz erroturiko hizkuntzak direnez gero, eskolatik kanpoko faktoreek aise orekatzen baitute eskolan jaso gabe utzitakoa, horrexegatik ez da kasu horietan ezinbestekoa iraganean ama hizkuntza deituriko lehen hizkuntzan eskolatzea.
|
|
|
Zeinahi izanda ere praktikan jartzen den hizkuntza politika, eraginkor izan nahi badu, helburu guztien artean helburu nagusi izango ahal du euskararen ezagutza eta erabileraren arteko tartea pixkanaka gutxituz joatea, eta euskararen errealitate sozialaren argitan, gainera, tarte hori batez ere esparru
|
ez
formaletan murriztea, hots, lagun artean, auzo giroan, etxeko salan eta hedabideen kontsumoan. Alde horretatik begiratuta, azken urteotan lortutako elebidun gehikuntzak neurriko jarraipena luke hedabideen kontsumoan.
|
|
|
Alde horretatik begiratuta, badira bi eginkizun garrantzi betea hartzen dutenak: trinkotzea etxetik euskal hiztun diren eta egunerokoan euskara erabiltzeko aukera ugariak dituzten euskal hiztunen euskararen erabilera formal eta
|
ez
formala, batetik, eta arautzea eta finkatzea eremu publikoan bi hizkuntzen erabilera aukerak, bestetik.
|
|
|
Bistan da etxetik euskal hiztun direnentzako euskara hala izango ez balitz, nekez izango dela ia ezertarako ohiko hizkuntza bigarren hizkuntza gisa eskola edo euskaltegiaren bidez eskuratu dutenentzat. Lehen hizkuntzatzat dutenek eta harreman formaletan ez ezik harreman
|
ez
formaletan ere, edo harreman ez formaletan batez ere, erabilera hizkuntza euskara dutenek eta izan dezaketenek gizarteratu dezakete inork eta ezerk baino gehiago euskara.
|
|
|
Bistan da etxetik euskal hiztun direnentzako euskara hala izango ez balitz, nekez izango dela ia ezertarako ohiko hizkuntza bigarren hizkuntza gisa eskola edo euskaltegiaren bidez eskuratu dutenentzat. Lehen hizkuntzatzat dutenek eta harreman formaletan ez ezik harreman ez formaletan ere, edo harreman
|
ez
formaletan batez ere, erabilera hizkuntza euskara dutenek eta izan dezaketenek gizarteratu dezakete inork eta ezerk baino gehiago euskara.
|
|
|
bizi nahi duten bi hizkuntzen funtzioak mugatzeaz hitz egiten bada, garrantzi handiko alderdia da, indarberritu nahi den hizkuntzarentzako oso bereziki? funtzio
|
ez
formalen kontua, edo, nahiago bada, hizkuntzarekiko lotura naturala eta barnekoia etengabe sendotzearena. Testuinguru horretan proposatzen du Fishmanek euskarak" ahalik eta funtzio intimo eta tradizional gehien" bereganatu behar dituela.
|
|
|
Eta oraindik ere zalantzapean jarraituko balu, nahikoa luke euskararen hazkunde demografikoari erreparatzea, gehiago baitira, erruz gehiago, gaur euskaraz dakitenak, nahiz eta ez neurri berean jakin. Hori guztia behar beharrezkoa izan arren, eta gizarte osoaren ahaleginari esker (gurasoen, maisu maistren, euskara irakasleen, arlo ugaritako profesionalen, ehunka euskaltzaleren eta herri aginteen ahaleginari esker) egin diren urratsak berealdikoak izan arren, nekez esan daiteke euskararen aurrerabide iraunkorra bermaturik dugula baldin eta eremu
|
ez
formaletan, lagunartean, etxean eta hurbileko gizarte bizitzan euskararen erabilera trinkotu ez bada eta hazkunde nabarmenik gertatu ez bada. Eta ikerketek diotenaren argitan, ezin da ondorio guztiz baikorrik atera esparru ez formaletako euskararen erabileraren bilakaeraren gainean.
|
|
|
Hori guztia behar beharrezkoa izan arren, eta gizarte osoaren ahaleginari esker (gurasoen, maisu maistren, euskara irakasleen, arlo ugaritako profesionalen, ehunka euskaltzaleren eta herri aginteen ahaleginari esker) egin diren urratsak berealdikoak izan arren, nekez esan daiteke euskararen aurrerabide iraunkorra bermaturik dugula baldin eta eremu ez formaletan, lagunartean, etxean eta hurbileko gizarte bizitzan euskararen erabilera trinkotu ez bada eta hazkunde nabarmenik gertatu ez bada. Eta ikerketek diotenaren argitan, ezin da ondorio guztiz baikorrik atera esparru
|
ez
formaletako euskararen erabileraren bilakaeraren gainean. Badago kontu horri arduraz eta kezkaz begiratzeko motiborik.
|
|
|
(eta orain datoz" baina" gogaikarriak): eremu publikoan askoz gehiago erabiltzen da, bai, baina esparru afektibo pribatuan ez da horrenbeste hazi euskararen erabilera; gaurko elebidunek ez dute atzoko elebidunek baino gehiago erabiltzen euskara, eta esparru
|
ez
formaletako ez formalenean, familian alegia, gutxiago erabiltzen dute; euskara bigarren hizkuntzatzat ikasi duten askok esparru publikoan erabiltzen dute, bai, baina esparru pribatua gaztelaniarentzako gordetzen dute; ordea, lehen hizkuntza euskara duten eta esparru ez formal afektiboan nagusiki edo ia esklusiboki lehenago euskara erabiltzen zutenetariko askok gaztelaniari ere atea ireki diote az...
|
|
|
(eta orain datoz" baina" gogaikarriak): eremu publikoan askoz gehiago erabiltzen da, bai, baina esparru afektibo pribatuan ez da horrenbeste hazi euskararen erabilera; gaurko elebidunek ez dute atzoko elebidunek baino gehiago erabiltzen euskara, eta esparru ez formaletako
|
ez
formalenean, familian alegia, gutxiago erabiltzen dute; euskara bigarren hizkuntzatzat ikasi duten askok esparru publikoan erabiltzen dute, bai, baina esparru pribatua gaztelaniarentzako gordetzen dute; ordea, lehen hizkuntza euskara duten eta esparru ez formal afektiboan nagusiki edo ia esklusiboki lehenago euskara erabiltzen zutenetariko askok gaztelaniari ere atea ireki diote azken urteetan....
|
|
|
(eta orain datoz" baina" gogaikarriak): ...a horrenbeste hazi euskararen erabilera; gaurko elebidunek ez dute atzoko elebidunek baino gehiago erabiltzen euskara, eta esparru ez formaletako ez formalenean, familian alegia, gutxiago erabiltzen dute; euskara bigarren hizkuntzatzat ikasi duten askok esparru publikoan erabiltzen dute, bai, baina esparru pribatua gaztelaniarentzako gordetzen dute; ordea, lehen hizkuntza euskara duten eta esparru
|
ez
formal afektiboan nagusiki edo ia esklusiboki lehenago euskara erabiltzen zutenetariko askok gaztelaniari ere atea ireki diote azken urteetan.
|
|
|
Kontua ez da, beraz, errailaz aldatzea, erraila zabaltzea baizik. Kontua da esparru formalean egin den aurrerakadak ez duela berez bermatzen euskararentzako" behar adinako" tokirik, eta, beraz, aurrerakada horri eustearekin batera, esparru publikoan ere oreka handiagoaren bila jarraitzearekin batera, arreta berezia eta lehentasunezkoa jarri behar zaiola eremu
|
ez
formal eta afektiboari. Beste modu batez esanda:
|
|
|
Beste modu batez esanda: kontua ez da esparru bataren eta bestearen artean aukera baztertzaile bat egitea; kontua da jakitea bi eremuen artean erronka nagusia zein den, kontua da, batez ere, jakitea euskararen bizi indarraren partida zein zelaitan jokatzen den; kontua da, halaber, ohartzea eremu pribatu eta
|
ez
formalaren pisua hain handia eta erabakigarria izatean, denboran belaunaldiz belaunaldi asko luzatzen diren prozesuak direla hizkuntza biziberritzeko prozesuak, eta euskararena, jakina, ez dela salbuespen bat. Horrexegatik, ezbairik gabe, pazientzia, patxada, jarraikitasuna eta zuhurtasuna bidelagun baliosoak dira honelako prozesu batean.
|
|
|
Euskal hiztunen erkidegoa sendotzea eta pixkanaka haztea ez ote da aldez aurretiko baldintza euskara neurri batean ezagutzera iristen direnen zati bat bederen egiazki euskal hiztun izatera iristeko? Egoera ahulean dagoen hizkuntza bat etengabe eta modu iraunkorrean indarberritzeko nahitaezko eta lehentasunezko baldintza ez al da hura esparru formaletan bezala
|
ez
formaletan ohikotasunez erabiltzen duten hiztunen komunitatea indartzea?
|
|
|
Euskara indarberritzekotan, eskolaz kanpo ere aurreratu beharra dago, eskolan bezainbeste edo gehiago: ikasgelako lau hormez kanpo eskolako jolastokian edo jantokian egiten den euskararen erabileran, gizarte bizitzako alor ugarietako erabileran, jarduera
|
ez
formaletako erabileran. Erabilera sozialak beste ezerk ezin du balioetsi eta indartu eskolaren bidez eskuratutako euskara gaitasuna.
|
|
|
Hain zuzen ere horrek esplikatzen du euskararen bilakaera soziala ezberdina izatea Euskal Autonomia Erkidegoan, Nafarroan eta Iparraldean. Eta, hirugarrenik, uztarri berean jarri ditugun hiru faktore horietarik erabakigarriena herritarren atxikimendua dela, hori gabe ez baita posible familia bidezko transmisioa bermatzea, ezta esparru
|
ez
formaletan erabilerari eustea, ez eta herri aginteak jarrera sustatzaile aurreratu bat bultzatzera jartzea. Alde horretatik egokiak dira Crystalen hitzok [21]:
|
|
|
Eskolako hizkuntza akademiko nagusia (zabalduena) den bezala ote da euskara ikasgelatik kanpora ere ikasleen eta irakasleen arteko harreman
|
ez
formalagoetako komunikazio hizkuntza?
|
|
|
Erabilera, beraz, esparru publikoan handitu da, herri aginteen arauen eraginpeko esparruan; ez, ordea, esparrurik pribatuenean, etxeko salan eta sukaldean ez baita gehiago erabiltzen. Elebidun gehiago izateak, elebidun kopuruaren hazkundeak alegia, ez du konpentsatzen gaur egun elebidunek atzokoen aldean egiten duten euskararen erabilera apalagoa esparru
|
ez
formaletan. Gehiago, erruz gehiago, osasun zerbitzuetan eta zerbitzu publikoetan erabiltzen dute, eta bakarrik zertxobait gehiago seme alabekin eta lankideekin.
|
|
|
Gogora dezakegunez, inoiz baino euskal hiztun gehiago daude, inoiz baino euskaraz hazi eta hezitako jende gehiago eta inoiz baino euskara tituludun gehiago dago, milaka hiztun EGAren beraren jabe dira, unibertsitateko selektibitate probak egiteko ikasleen %55ek euskara aukeratzen du, eta abar. Baina horietako askok eta askok beren arteko harreman
|
ez
formaletarako euskararen ordez gaztelania hautatzen dutenean, legearen eta plangintzaren bidez konpon ezin litekeen zerbaiten aurrean jartzen gaituzte. Etxeko salan edo sukaldean euskara erabiltzeko aukera edukita, gaztelaniaren erakarmenak irabazten gaituenean, edo euskarazko hedabideei bizkarra erakusten diegunean, alferrik jarriko gara herri aginte ahalguztidunen arau eta plan mirarigileek arazoa konpondu zain.
|
|
|
Estandar ezberdinetarako etengabean trebatu eta egokituriko euskara da XXI. mende hasiera honetako euskal hiztunok behar dugun hizkuntza. Erabilera formaletarako nahiz
|
ez
formaletarako hizkuntza arin malgua. Jario humanistikoan beste, teknologia eta zientziaren eremuetan natural dabilena.
|
|
|
gaztelania hutsezko jardunaren bizkar irabazi du tokia euskarak. Esparru
|
ez
formaletan, ordea, elebidunen artean etxeko, lagunarteko eta auzo bizitza hurbileneko erabileran, neurri batean, tokia galdu du euskarak; gaztelaniazko edo ele biko jardunak lekua jan diote garai bateko euskara hutsezko jardunari.
|
|
|
Egoera hura neurri handi batean iraultzea lortu da azken hamarraldiotan. Baina, nolanahi ere, bistakoa dirudi gaur egun etxetik euskaraz dakitenetatik gero eta gehiago direla, hainbat arrazoi tarteko, beren ama hizkuntza edo lehen hizkuntza euskara izan arren, berau esparru
|
ez
formaletan pixkanaka bigarren hizkuntza bihurtzen dutenak edo, onenean ere, gaztelaniaren parean jartzen dutenak. Honek guztionek, etorkizuneko perspektiban, berebiziko garrantzia du hain zuzen ere gazteei dagokienez, eta arreta berezia eskatzen duen kontua da, ezbairik gabe.
|
|
|
Zertzelada loditan marraztu berri dudan hizkuntz errealitatearen aldaketak erronka berriak dakarzkie gure gazteei. Horietan lehena, hizkuntzaren erabilera formaletatik
|
ez
formaletarako zubia igarotzeko ezinbestekoa den adierazgarritasuna eta hizkuntz baliabideen aberastasuna eskuratzea. Eta, gainera, hizkuntza handi baten presio komunikatibo saihetsezinak markaturiko giro batean.
|
|
|
Arazo andana luzea, benetan, ia esaldi batean bilduta: adierazgarritasuna, hizkuntz baliabideak, hizkuntzaren erabilera formala eta
|
ez
formalak, simetria formalarentzako esperantza urriko diglosia... Ahaleginak egin dira gure gazteek asma dezaten bide berriak urratzen euskararen eta eleaniztasunaren mesedean.
|
|
|
Horregatik hizkuntza politikaz jarduteak esan nahi du hizkuntzaren gainean bainoago gizarte bizikidetzaren antolamenduaz jardutea. Gainera, gizakiok hizkuntzekiko lotura eta atxikimendu diferenteak ditugu, ez baita lotura bera lehen hizkuntza, bigarrena edo hirugarrena, etxekoa edo Internetekoa, erabilera formaletakoa edo
|
ez
formaletakoa... izateak eragiten duena. Eta lotura diferenteak bezalatsu ditugu pertzepzio diferenteak hizkuntza bakoitzaren balio, erabilgarritasun eta prestigioari dagokienez ere.
|
|
2019
|
|
|
Armairuko traje eta alkandoretan ibili ditu eskuak, arropa formaletan eta
|
ez
formaletan, eta garai bateko Lale berpizteko han diren osagai guztietan. Traje bat aukeratu eta ispilu aurrean jarri du, haren itxura aztertuz:
|
|
|
Balio ez duena bizitzaren eremu askotarako. Baina haren itzalak bertan goxo egiten badu gizartearen beste eremuetan, kazetaritzan, jardun
|
ez
formaletan, kaleko karteletan, telebistako sail entretenigarrietan, eskuin zein ezkerreko alderdi eta sindikatuen jergan?, legeak seinalatutako presentzia izango du hizkuntzaren sareak, baina argi ibili ez ote den ari barrutik ahultzen, indarra galtzen.
|
|
|
Berbelitzek dioenez, halako hizkera batek berezkoak omen ditu monotonia, lexikoaren unibokotasuna, kate morfosintaktiko askotan bera, kolore bakarra eta balio apala izatea jardun
|
ez
formaletarako, beti ere Berbelitzek dioenez.
|