|
2004
|
|
|
Euskararentzat hil edo biziko erabilera esparruak zein diren erabakitzeko unean, funts funtsean, bi ikuspegi daude gure artean. Alde batetik, hizkuntza funtzio
|
ez
formalen aldeko jarrera azaltzen dutenak dauzkagu: hauek, eskuarki, hiztunaren bertatik bertako bizi giroa osatzen duten ahozko komunikazio sareak euskaraz atxikitzearen aldeko hautu garbia egiten dute.
|
|
|
Beste alde batetik, berriz, aurreko planteamenduan ageri diren arrazoi azalpenak gutxietsi gabe, erabilera eremu formaleko hizkuntzaren eginkizun komunikatiboak ere besteak bezain funtsezkoak direlako iritziari eusten diotenak daude. Ez dute uste, alegia, jarduera komunikatibo
|
ez
formaletako erabilera maila behar bezala berma daitekeenik, alde eta aldi berean, funtzio formaletako erabilera maila kementsu erroturik eta hedaturik ez baldin badago.
|
|
|
hain zuzen ere, erabilera eremu batzuk oroz gainetik lehenestekoa eta besteak bazter uztekoa irizpide arruntegia dela gaineratu nahi nuke. Hizkuntza baten etorkizuna soil soilik erabilera eremu
|
ez
formaletan oinarritu nahi izatea, batez ere egungo gizarte molde modernoan, ez dirudi oso arrazoi sakona denik. Besterik da, noski, garai bateko gizarte egitura tradizionaletan, non hizkuntzen erabilera esparruak, orain ez bezala, aski bakartuak eta bakanduak zeuden.
|
|
|
Horretan omen datza, alegia, berreskurapenaren gakoa. Hautu horren aldeko arrazoiak adituta, badirudi, beste inon baino areago erabilera esparru
|
ez
formalak direla gaitz nagusien giltzarri. Mitxelenak ere gauza bera aitortu zuen orduko hartan.
|
|
|
Gatozen, ordea, hizkuntza funtzioen zorioneko dikotomiara: hots, hizketajardunaren esparru
|
ez
formalak erabilera formalen aurrez aurre jartzeko gure arteko zenbaitek erakusten duen grina ezin gordezko horretara. Hizkuntzaren erabilera sozialak gaurko egungo gizarte sisteman behinolako banaketaren mugarririk ez baldin badu, zertara datoz dikotomiaren aldeko aldarriak?
|
|
|
Eusko Jaurlaritzari egin dakiokeen kritika horretan bat etorrita ere, eta ez daukat nik noski politika hori zilegitzeko asmorik eta gogorik, ez dut ikusten oso argi dikotomiaren zer hori zertara datorren. Edota, eremu formaletan egin den inbertsio ahalegintxoa egin gabe, euskarak beti bereak izan dituen esparru
|
ez
formal horietara begira jardun behar ote zen bada erabat eta osoki. Dirudienez,, horrenbeste euskal industria?
|
|
|
Erabilera sozial murritzeko mintzaira dela medio, etengabeko zilegitasun auzia planteatzen zaio euskaraz bizi nahi duen hiztunari. Estatus nazional eta sozialaren aterperik ezak, hainbat eta hainbat funtzio formaletan eta
|
ez
formaletan, euskaldunaren babes gabezia larria salatzen du eguneroko komunikazio jardunean.353
|
|
|
Hor ez dago bakarka jarduteko aukerarik: funtzio
|
ez
formalen jardunak komunikazio kode formalaren osagaiak bere egiten ditu eskuarki; eta alderantziz ere, antzeko gauza gertatzen da gaur egun. Ez dago berezko mugarri garbirik hor, ahozko eta idatzizko kultura elkarrekin etengabeko trukean dabiltzanez. Mugarri horiek lausotzen eta are desagertzen ari dira ezarian ezarian.
|
|
|
Hots, familiaren baitako hizkuntza harremanen zer nolakoak aletzen. Hizketa modu
|
ez
formalaren eremu zabalean, dudarik gabe, sendiaren esparruko hizkuntza politika ez da bigarren mailako auzia izango euskararen normaltze ildoan. Hor ahozko komunikazioan gailentzen den mintzairak egundoko eragina izango du bertako kideen hizkuntza gaitasunean.
|
|
|
Erabileraren gako nagusi bat hiztunaren gaitasun komunikatiboan baldin badago, zera arakatu genuke puntu honetan: gaitasun hori lorgarria ote da familia gisako esparru
|
ez
formal batean huts hutsik, gainerako esparru formalekin dituen harreman dialektikoak kontuan hartu gabe. Badago beste modu bat galdera berbera egiteko:
|
|
|
Eskola curriculumaren alderdi nagusiak bitan bana bagenitza, alde batetik ikasliburuetan jasoa dagoen esanahiaren eta ikuspegiaren zer nolakoa geneukake, eta beste aldetik, berriz, modu
|
ez
formalean hezurmamitzen den balio eskala: hots, irakasleriaren irizpide, uste eta nahimena.
|
|
|
Honenbestez, curriculumaren maila
|
ez
formalaz ere zer edo zer esan genuke.460 Irakasle eta andereñoen soslai ideologikoak eragin zuzen zuzena izan ohi du hezkuntzaren dimentsio nazional honetan. Auzi hori dela-eta, frankismoaren garaietako militantzia jarrera hura zer neurritan agortu ote zaigu hezkuntza eredu nazionalen arteko borroka ideologikoan?
|
|
2007
|
|
|
Arta ematen du, XIX. mendearen buru aldera, Herrien Psikologia berriro eredu biologikora itzuli dela. Baina orain modelo biologikoa oinargina da,
|
ez
formala soil, eta gutxiago Herder-entzat bezala makulu bat bakarrik: historia, hots, giza izpiritua organismo bat da, bere garapide biologiko modukoa daukana.
|
|
2008
|
|
|
Jokabide horren zergatikoak azaldu nahi ditugunean, frankotan zera esan izan dugu: eskolak ez duela ahozko gaitasunik lantzen, ez duela ahozko erregistro
|
ez
formalik ontzen, eta gero ikasleak ez direla gauza ahozko diskurtsoaren osagai horiek baliatzeko. Arrazoiaren parte bat izanda ere, ez zait iruditzen azalpen hori aski denik gure gazte jendearen hizkuntza praxia behar bezala argitzeko.
|
|
|
Hauen arduragabekeria ez baita nolanahikoa. Hala, etxeko eta eguneroko erabilera esparru
|
ez
formaletan euskaraz bizi diren bitartean, ez dute sentitzen inolako kontraesanik hizkuntzaz eta ideologiaz nazio zapaltzaileen erreferentzia guneetan biziagatik. Badirudi gauzarik normalena dela kioskora joan eta Vocento taldeko egunkariak erostea.
|
|
2011
|
|
|
Hizkuntz borrokaren luze laburra ez da soil soilik soziolinguistika aplikatuaren prozedura teknikoetan agortzen. Kontua ez da biziberritze politikaren indarra eremu
|
ez
formalean, etxeko eta inguruko gizarte sareak, ezarri behar den edo ez erabakitzea, edota komunikazio eremuko arlo jaso eta formaletan dosifikatu behar den, hezkuntza, administrazioa, hedabideak??
|
|
|
Hizkuntza diglosikoaren aldeko normalizatze plangintzak bi eremu hartu behar ditu aintzat bertan esku hartzeko: batetik, esparru formalak daude eta, bestetik,
|
ez
formalak. Krisi soziolinguistikoan dagoen hizkuntzak ez du aski izango inoiz bere esku zeuden eguneroko erabilera eremu arruntak bereganatzea.
|
|
|
Duela gutxi arte ahozko kulturan oinarritu den gizarte tradizionalean diglosiaren makulua aski izan zitekeen herri gisa bizirauteko. Beste hitz batzuetan esanda, esparru
|
ez
formaletako ahozko erabilera nahikoa izan zitekeen jatorrizko hizkuntza baztertua atxikitzeko. Gaur, ordea, gutxieneko masa kritikoa zertan den kalkulatzeko, transmisioaren etenik gabeko jarioa bermatzeko, nahikoa ote dugu ahozko eta ohiko erabilera eremuak atxikitzea. Ez dirudi, inondik ere.
|
|
|
Egungo munduaren ezaugarri ekonomikoak, sozialak eta kulturalak gaingiroki ezagututa, agerikoa da hizkuntzaren bizi indar etnolinguistikoaren zerizana hertsiki loturik dagoela kultura idatziaren eremu publikoarekin. Horregatik, ez dut begiko, eremu formal eta
|
ez
formalen arteko barne dinamika hain sakona den garaiotan, eremu horiek bereizteko sumatu izan dudan joera.
|
|
|
Transmisioaren jarioa eten duen harreman soziolinguistikoen botere egitura ez baita ahozkoaren ohiko esparruetara mugatzen. Aitzitik, jatorrizko hizkuntza etxetik eta bere bereak izan dituen esparru
|
ez
formaletatik egotzi duen indar soziala ez dago ohiko esparru horietan batez ere. Hizkuntzaren erabilera bizitza sozialaren esparru guztietan ahalbideratzen duen gune hegemoniko berrietan dago indar ordezkatzailea, ez familiaren eta etxe inguruko betiko eremuetan.
|
|
|
–Gutxienezko formulari (erabilera esparru
|
ez
formaletan hizkuntza bizia izatea) ausardia falta aurpegiratu ohi zaion moduan, jakituria falta eta are itsutasun soziologikoa egotzi ohi zaio osabetezko formulari (erabilera esparru ez formaletan eta formaletan ohiko hizkuntza izatea komunitate osoan): duguna eta izatea nahi genukeena bereizten ez jakitea, hasteko.
|
|
|
–Gutxienezko formulari (erabilera esparru ez formaletan hizkuntza bizia izatea) ausardia falta aurpegiratu ohi zaion moduan, jakituria falta eta are itsutasun soziologikoa egotzi ohi zaio osabetezko formulari (erabilera esparru
|
ez
formaletan eta formaletan ohiko hizkuntza izatea komunitate osoan): duguna eta izatea nahi genukeena bereizten ez jakitea, hasteko.
|
|
|
Latinoamerikako diglosiapeko hizkuntzek, orain arte, beste leku askotakoek bezala, erabilera eremu
|
ez
formaletako jarduna aski izan dute bizirik irauteko. Ez dute alfabetatzeko premiarik eduki hiztunek.
|
|
2015
|
|
|
98),, gehienezko jomuga bezala aurkezten dizkigute gutxienezko eskakizunen azpitik dauden gauzak?; izan ere, berak dioen moduan (1991: 103), esparru formal eta
|
ez
formal guztiak bereganatzen dituenean baino ez baitago hizkuntza erabat normalizatuta. Une hori iritsi arte, tokian tokiko egoerari erreparatuta, dudarik ez fase elebidunak beharrezko izango direla, baina fase modura ulertuta, beste egoera baterako (gure kasura etorrita, euskara, gune euskaldun eta erdi euskaldunetan bederen?
|
|
2016
|
|
|
Euskara nazio hizkuntza bihurtzeak zera esan nahi du, ordea: gizarte modernoaren funtzio formalak eta
|
ez
formalak modu osagarrian eta elikagarrian garatzea. Gezurra badirudi ere, oraindik ez dugu euskara normalizazio sozialaren gurdian sartu, horrek bereziki euskarazko sozializazio bikoitza duelako neurri».
|
|
2017
|
|
|
eta
|
ez
formalak
|
|
2019
|
|
|
Udalek eskainitako zerbitzuek eta antolatutako ekitaldiek berebiziko garrantzia dute, eta uste dut jada ez dela onargarria euskarazko eskaintza orokortuta eta finkatuta ez edukitzea, hainbat udalerritan gertatzen den bezala. Neurri serioak eta iraunkorrak hartzeko garaia da eta eremu
|
ez
formalean eta aisialdiko eskaintzan euskarari erabateko lehentasuna ematekoa, horretarako baldintza soziopolitikoak eta aukerak dauden eremu eta alorretan behintzat. Eta haur eta gazteei zuzenduriko ikus entzunezkoetan euskarazko eskaintza ugaltzearen erronka dugu beste lehentasun ekidinezin bat.
|
|
|
Behin hiztunen kopurua emendatzen ari zela ikusi, estandarra finkatu, eta bere erabilera esparru formal guztietan bermatu eta gero, ordea, hizkuntza bera kezka iturri bihurtu zen. Kezka nagusiak haur eta gazteen adierazkortasun maila, hizkuntzaren kalitatea eta hizkera
|
ez
formala ziren. Horiekin batera, egoera gutxitua nozitzen duten ia herrialde guztietan sortu den eztabaida batek indar berezia hartu du azken urte hauetan:
|
|
|
Batuaz idazten du!?. Bere ustez, batua zen ikastolan zerabilten hizkera jasoa eta ez zuen ulertzen nola bere adineko inork erabil zezakeen harreman
|
ez
formaletan.
|
|
|
Guztiek ez dituzte erabiltzen hitz eta esapide berberak, baina hizkuntza prozedurak oso antzekoak dituzte(?) Gazteekin bakarrik erabiltzen dute (gazte hizkera), euren kide jotzen dituztenekin, egoera
|
ez
formaletan eta ia ahozkoetan.
|
|
|
Zentzu honetan, hezkuntzan eta helduen euskalduntzean euskararen ezagutzaren unibertsalizazioa lortu eta erabilera dinamikak sustatze aldera egin den eta egin den lanak osagarri ezinbestekoa du eremu
|
ez
formalean, eta derrigorrezko jarraipena lan munduan. Hurrengo hamarkadetarako erronka behinenak ditu hor euskalgintzak.
|
|
|
Hizkera
|
ez
formala sustatzeko eta bultzatzeko, bereziki ingurune erdaldunetan, hezkuntzan egin daitekeen lanaren ezinbesteko errefortzu izan lukete aisialdiak eta hedabideek, non EiTBk gaur egun jokatzen duena baino askoz ere paper garrantzitsuagoa bete lukeen.
|
|
|
Zabaltzen ari den fase berrira begira, eta datorren Euskaraldia abiapuntutzat hartuta, uste dut normalizazio prozesua bi esparru nagusitan bultzatu genukeela lehentasunez, erabilera ardatz eta helburu izanik: lan munduan eta esparru hurbil
|
ez
formalean.
|
|
|
Baina, honekin batera, aipatu ditugun datu, egoera eta joera guztiak aintzat harturik, bigarren esparru bat ere estrategikotzat jotzen dut: haur gazteen esparru hurbil
|
ez
formala, alegia, eskola orduz kanpoko bizitza soziala; batez ere, familia esparrua, aisialdia eta kultura.
|
|
|
hitz egiterakoan behin baino gehiagotan aipatu dugu belaunaldi gazte honek euskararen erabilera bere bizitzan integratzea lortuz gero, urrats erraldoia emango genukeela hizkuntza normalizazioari begira. Jauzi erraldoia eman beharra dago esparru
|
ez
formal honetan ere, bereziki atal hauetan: familia, eskola orduz kanpoko era guztietako jarduerak, eremu digitala eta sare sozialak, eta adin hauetara zuzenduriko kultur eta ikus entzunezko eskaintza.
|