|
2000
|
|
|
1987ko Joseba Sarrionandiak idatzi zuen Marinel zaharrak betirako kondenatu bat besterik ez dela badakien bezala, eta" Tren luze bat" ean" Trena beti infernurantz doa" la badakien bezala. Coleridge
|
ez
ezik, Kafkaren narrazioen absurdua eta ulertu ezinaren oihartzuna sumatzen da, zein oker egin duen ez dakien kondenatu horren patu gogorrean, azken batean giza patuaren ezinbestearen eta ulertezinaren sinboloa baita.
|
|
|
Hamairu istorio labur dira eta ipuin bakoitzaren hasieran itzultzaileak egileen eta obren iruzkin eta aipamenak egiten ditu. Poesian bezala, narratiban ere Sarrionandiarengan Jon Miranderen eragina nabaritu genezake, aurrerago aipatuko ditugun bere lehenengo bi ipuinen estiloan eta taxuan
|
ez
ezik, umore beltzeko narrazio hauek itzultzeari ekin ziolako, zuberotarrak hasitako arloari jarraipena emanez. Bestalde, umore beltzeko ipuinen arloan badira zenbait adibide Sarrionandiaren ipuin originalen artean ere esate baterako," Ukabilka" ipuina Ifarraldeko orduak liburuan (1987).
|
|
|
Leku eta denbora ardatzen tratamenduari dagokionez, kritiko gehienek nabarmendu dute Sarrionandiak" aldi iraganetara labaintzeko duen joera" (Argia), Susako komentariogileak gehitzen du narrazioetako leku eta denbora asko zehazgabeak
|
ez
ezik, ez denbora eta ez espazio direla. Leiendazko denbora eta tokiak dira, fabularen edo narrazio fantastikoen koordenadetan kokatzen dituelarik:
|
|
2001
|
|
|
Garaiko euskal nobela irakurleak ohituta zeuden euskaraz kontateknika tradizionalak
|
ez
ezik, istorio lineal eta" betikoak" ere irakurtzera. Txuma Lasagabasterren artikulu klasikoa gogoratuz12, 1957ko Leturiaren egunkari ezkutua dateke, 1969a baino lehenago, ohiturazko nobelen mundu ikuskeratik aldentzen den bakarra (nahiz eta, jakina denez, tarte horretan ohiturazko nobelen gaietatik ihes egiten zuen hainbat nobela argitaratu zen).
|
|
|
Baina ez da zalantzarik zinemak eratu duela zati handi batean abangoardiaren hizkera, eta horixe izan dela Atxagarengan indarra izan duen moldea. Mende hasieraren ondoren ikusmenak, gero eta indar handiagoa hartu du gure bizitzan, telebistaren bidez, eta horregatik, literaturaren eta zinemaren arteko loturaz jarduteak interesa du, neurri handi batean, gure literatura
|
ez
ezik, gure begirada ere eratu duelako zinemak.
|
|
|
Espazialitatearen erabilera garrantzitsua da. Poema irakurtzeko
|
ez
ezik, ikustekoa ere badelako.
|
|
|
Poesia, orduan, ez da errealitatearen imitazio edo mimesia, baizik eta errealitatearen kreazioa, hau da, poiesia. Munduaren inzitazioa
|
ez
ezik, hobeto esanda, mundu kreazioa ere bada poesia." (NENH, 190)
|
|
2002
|
|
|
Eta horretarako, errealitatea eta fikzioa nahasten dira, argazki eta irudi aukeratuen inguruan, irakurleon begietara osatuz doan puzzlea antolatzeko. Ezin esan ohiko amodiozko istorioa denik, azken batean, amodioaz
|
ez
ezik gertutik asaldatzen gaituzten beldurrez ere hitz egiten baita bertan. Perpaus eta ahapaldi kalkulatuak, edo ezer soberan ez dagoen sentsazioa, dira Ixiar Rosazen lehenengo eleberri honen indarra bermatzen duten ezaugarriak.
|
|
|
Horiekin batera, egoera politikoaren salaketa ere burutu ohi du askotan mota honetako eleberriak (ad: Peru Leartzakon gatazka existentzialista
|
ez
ezik, euskal gatazka politikoa ere garrantziko gaia da). Adituen arabera, eleberrigintza sozialaren jatorria XIX. mendeko errealismoan eta naturalismoan legoke.
|
|
|
1965etik euskaltzain urgazle da eta 1999tik ohorezko euskaltzain. Euskara ikasteko metodoak
|
ez
ezik, hainbat hiztegi ere kaleratu ditu Gereñok. Autore eta editore emankor honek honako eleberri hauek ere idatzi zituen, besteak beste:
|
|
|
Ustela aldizkari apurtzaile eta antikonbentzionala zen eta abangoardia kontzeptuari lotuta dagoen literaturaren autonomia aldarrikatzen zuen. Horregatik barneratu izan dira" autonomiaren belaunaldia" delakoan Ustela taldekoak
|
ez
ezik, garai beretsuan sortu zen Pott aldizkariko kideak (1978). Pott taldea, B. Atxagak Ustela utzi eta bere ekimenez Bilbon sortua, osatzen zuten, Atxagaz gainera, J. M. Iturralde, J. Sarrionandia, R.
|
|
|
Horregatik ez gaitu harritu 1996an argitara emandako Bihotz bi. Gerrako kronikak nobelaren berridazketarekin topo egiteak, liburu honetan ageri den Bi bihotz, hilobi bat narrazioak horixe frogatzen baitigu, berridazketa zilegi
|
ez
ezik beharrezkoa ere badela. Proposamen honen aurrean, irakurleak prest egon du etengabe egiten eta berregiten doan istorioan parte hartzeko.
|
|
|
Eta istorio hori hurrenkera kronologikoa errespetatuz edo irakurleari etengabeko ohar eta iruzkin metanarratiboak eskainiz kontatzen da. Molde tradizionalean bideratutako narrazio hau tipologia desberdinetan sailka genezakeen eleberria dugu, izan ere, Lur bat haratago, eleberri historikotzat
|
ez
ezik, ikasketaeleberritzat edo abentura eleberritzat ere har baikenezake. Joxe Azurmendik liburuaren aurkezpenean ongi esan zuen modura, XVII. mendearen berreskurapen bikoitza egiten da liburuan, bai literario linguistikoa, baita historikoa ere.
|
|
|
Rocka deskubritu zuen belaunaldiari begirada ironikoa, esperpentikoa esango genuke, bota dio Epaltzak eleberri honetan. Izenburuan
|
ez
ezik liburu guztian presente dagoen Lou Reed en Rock" n" Roll abestian esaten zaigun modura: " Rock and rollak bizia salbatu zion.
|
|
|
Jon Kortazarrek oroitarazi digun moduan, 1990etik 2000 urte bitartean 38 idazlek argitaratu zuten euren lehen poema liburua eta horien artean kausi ditzakegu 70eko hamarkadan jaiotako euskal idazle berri asko: Kirmen Uribe, Asier Serrano, Igor Estankona, Jose Luis Padron, Urtzi Urrutikoetxea, Castillo Suarez, Xabier Olaso, etab. Poesiarentzat garai onak ez diren hauetan, guztiz azpimarratzekoa da poeta gazteon lan gehienak kaleratu dituen Susa argitaletxearen ahalegina, poesia sail bat
|
ez
ezik, Koldo Izagirrek zuzendutako XX. mendeko euskal poesia kaierak izeneko bilduma eskaini diguna. atxikiz ulertua (grekerazko" kanon" hitza zurginek neurketak egiteko erabili ohi zuten makilatxoa izendatzeko erabiltzen baitzen), ezta zentzu biblikoan ulertua ere, baizik eta XVIII. mendeaz geroztik literatur kritikan eta teorian aztertu den modura ikertuz: hizkuntza desberdinetako literaturetan eredugarritzat hartuak izan diren testu edo egileen inguruko hausnarketa gisara.
|
|
|
Eleberrigileak
|
ez
ezik ipuingileak ere aztertzen dituzte Hegats aldizkariaren 4 (1991) eta 8 (1994) aleek. Era berean, narratibazko nahiz poesiazko lanak ditu aztergai Ínsula aldizkariak 1998ko azaroan argitara eman zuen ale monografikoak.
|
|
|
Gaurtik begiratuta, euskal itzultzaileek funtsezko ekarria egin dute, zalantzarik gabe, hizkuntza literarioa sendotzeko eta aberasteko. Euskal irakurleen literatur horizontearen aberasgarri, gaur egun, Lermontov, Woolf, Joyce, Stevenson edo Carlo Levi euskaraz irakurtzea gomendagarria
|
ez
ezik, plazerra ere bada. Edozein modutan, nabarmentzekoa da euskarara itzulitako ondare unibertsal honek ez duela, oraingoz, Manu Lopezek aurkeztu berri duen doktorego tesitik kanpo15, euskal kritikaren arretarik merezi izan.
|
|
|
Horretaz hitz egiten da liburu honetan baina, batez ere, hitz egiten da euskal eleberrigintzak azken hamarkadetan izan duen sendotze eta ugaltze harrigarriaz. Kantitatez
|
ez
ezik, kalitatez ere azken hiru hamarkadak izan baitira euskal eleberria fikziozko mundu iradokitzailez jantzi dutenak. Eta horixe da, finean, poetikak eta modak alde batera utzita, eleberri bati eskatzen zaiona, munduak eraikitzea, fikziozko mundu sinesgarriak sortzea.
|
|
|
Denbora anakroniak
|
ez
ezik, espazioaz egiten den erabilera sinbolikoa ere aipatu nahi genuke. Etxea, Gernika edo Paseo Berria leku bereziak dira, familia, politika edo haurtzaroarekin lotzen gaituztenak, eta oroimena abiarazteko baliagarriak.
|
|
|
" Pertsonaia babesgabea" deritzon tipologiakoa dela diosku, egoera larri eta bitxian galduta sentitzen den pertsonaia, hain justu. Bere iritziz, pertsonaiaren babesgabetasuna, fikzioan kontaturiko egintzen bidez
|
ez
ezik, obraren alderdi formalen bidez ongi azaltzen da. Otegik aurreko eleberrietan agertutako zenbait pertsonaiarekin konparatzen du Ugalderena:
|
|
|
Euzko Gogoa utzi zuten literato gazteak Egan aldizkarira pasatu ziren (esan bezala, 1948an sortua, baina 1954tik aurrera euskarazko kolaborazioak onartu zituena). K. Mitxelena filologoa zuzendaritza taldean egon zen Eganen bigarren garai hartan, eta idazle zein filologo belaunaldi berrien bultzatzaile
|
ez
ezik, euskararen batasunaren eragile nagusia ere izan zen.
|
|
|
M. Albérèsentzat, hona zer den eleberri modernoa: ...ria" bat" izan nahi beharrean," behaketa, aitorpen, azterketa" izan nahi duena;" gizakia edo historiako garai bat pintatzeko, gizarteen mekanismoa aurkitzeko eta, azkenik, azken xedeen arazoak planteatzeko asmo" moduan agertzen dena3 XIX. mendearen erdialdean hasitako modernitate hori ñabartu eta gainditu egin zuen uhin berri batek, Modernism izenekoak, zeinak formak
|
ez
ezik, eleberria ulertzeko modua bera aldatu baitzuen 1870etik
|
|
|
2 Edonola ere, egia da garai hartako kritikak" benetako" modernitatea Saizarbitoriaren lanekin etorri zelako iritzia zabaldu zuela. Sarasolak idatzitako liburuan
|
ez
ezik (ik. Txillardegiren eta Saizarbitoriaren nobelagintza, 1975), hainbat argitalpenetan ere defendatu zen uste hori.
|
|
|
Par. Bertze gauzak eztitezke, beraz, ez bat
|
ez
ez bia, ez nehongo numeruz expressa edo agerrazi.
|
|
|
Eta ez bai ta
|
ez
ez, an dijoaz irurak Altuna-rengana, Iparragirrek zuan musika premiña, nork eskiñi ba zutela ta.
|
|
2003
|
|
|
Eta olerkari berak legez esango deutsugu, Mikel, maitasunik handienaz, inok
|
ez
ezek sekula epeldu ezineko maitasun beroaz:
|
|
|
Dan dana eukita be, bakerik ez dogunean, gure bihotzak zulo handi bat eukiten dau, inok
|
ez
ezek bete ezindako zuloa.
|
|
2004
|
|
|
Simon Berritsuk
|
ez
ezik, ekidazuarrek ere erabili dute gaur berriketa hemen elizpean meza nagusi aurretik: Olazaharko Juan, Amaia, Koldo, Gezalako Andoni, Don Trifon ta beronen zerbitzariak, hitz sariketa, eta abar.
|
|
2005
|
|
|
Ilunpetik, bazterretik, idatzi nahi digun idazlearen aurrean gaude. Izena
|
ez
ezik, bere identitatea ere ezkutatzen du. Darabilen ezizena" Mikelats22 Gorroto" eta berak bere nortasuna zelan definitzen duen baino ez dakigu.
|
|
|
Esperimentazio aro hau hizkuntza proposamenetan ere ikusi behar da. Lehenengo argitalpenak bat datoz euskara batuaren sortzearekin, eta dialektikan
|
ez
ezik, praktikan ere bada proposamenak gauzatzeko ahalegina, horra M. Zaratek batua eta euskalkia (bizkaiera) erabiltzeko ahalegina eta X. Kintana ereduzko batua agertu nahiz.
|
|
|
Pistak ematen dizkie irakurleei. Horrela, eutsi
|
ez
ezik, beste genero bateko irakurzaleak ere irabazi ditu. Gainera, horretaz gain, batean zein bestean, traiektoria handia erakutsi du.
|
|
|
Kontatzen zaizkigun istorioak beltzak dira, Estatu Batuetako idazleen genero beltzetik asko dute. Genero beltzaren eragina gaiaren tratamenduan
|
ez
ezik, ipuinen egituran ere islatzen da. Obsesioz beteta daude eta sexua bera ere modu patologikoan azaltzen da.
|
|
|
Bizkaiko sistema literarioan, jakina, Euskal Herrikoaren abstrakzioa Bizkaira mugatuz gero, gertaera esanguratsua agertzen zaigu. Bestalde, Euskal Herriko mendebaldean
|
ez
ezik, ekialdean ere susma dezakegu antzeko egoera. Euskara estandarraren ondoan euskalkian garatzen den literaturaz ari gara.
|
|
|
Deskribapenotan jendeak gune bezeria betetzen du. Egileak lekuen erretratua
|
ez
ezik bidean aurkitzen duen jendearena ere egiten du, horretan ezartzen du arreta.
|
|
|
Idazle horietako askok onartu dute Pott bandan egon ziren idazleen ipuingintzaren eragina. Eragin hori ipuingintzara
|
ez
ezik, eleberrigintzara ere hedatu zen, narratiba osora.
|
|
|
Horrela, Sonbreiru baten istorioa ipuinak Alvaro Cunqueiroren lan bat gogoratzen du, edo T.S. Coleridgeren Marinel zaharraren balada gogoratzen duen Marinel zaharra ipuina. Horrezaz gain, izenburu esanguratsuak
|
ez
ezik, izenburuok testuaren lehenengo lerroetan ere errepikatzen dira. Sarrionandiak joera hau apurtuko du, hurrengoan berriro berreskuratzeko, Atabala eta euria bilduman.
|
|
|
Horrela, ipuinetan ugariak izango dira elementu igarleak, beleek heriotza igarriko dute, kalatxoriek ekaitza... baita ugariak ere, esan bezala, amaiera prestatzen duten aieruak. Berriz ere estrategia honek irakurketari lagundu
|
ez
ezik, erlatibismora jotzen duen literatur planteamendu oso bat irudikatzen du.
|
|
|
Kritikak zeharkakoagoak izango dira eta irakurleei keinu gehiago egingo zaie mezuetan inplikatzeko. Kritikak, gainera, euskal gizartearen alderdi batentzat
|
ez
ezik Espainia (Zezenia) eta Frantziako (Hexagonia) gertaeren gainean edota instituzioetara ere zabalduko dira (soldaduska, euskal gudariak egon zireneko Frantziako kontzentrazio eremuak...). Horretaz gain gaiak lekutzeko orduan denak ez dira Euskal Herrian kokatzen, bada ahalegin berezia leku askotako kontuak ekartzeko (Afrika, India, Israel, Georgia...), hona izenburua justifikatzen duena.
|
|
|
Egoera hau erabat aldatu zen 80ko hamarkadan, euskal literatura osoa garatze prozesu arin batean murgildu zen, baina aurreko urteetakoekin alderatuta ipuingintza izan zen gehien garatu zen generoa. Kopuruak hobetu
|
ez
ezik, 80ko hamarkadan euskal ipuin modernorik onenetakoak ezagutu ere egin dira. Hamarkada horren gailurra Atxagaren Obabakoak narrazio bildumak ezarri zuen.
|
|
|
Soziala izan nahi duen zerbaiten aurrean gaude, gizakiaren aldekoa. Beraz, argumentua zehazteko
|
ez
ezik, azpi izenburuok, zikloaren ideia emateaz gain, Arestiren literatura definitzeko ere balio digute. Moralismoaren ikuspegitik, izenburuetan erabilitako adjektiboek aditzera ematen duten moduan, aztertu genuke.
|
|
2007
|
|
|
Edonola ere, Ignazio erdaraz idazteko
|
ez
ezik, bere kabuz euskaraz zirriborratzen ikasteko ere gai izan zen. Hala eta guztiz ere, bere hezkuntzan izan zituen hutsuneak onartuta, ordurako soldaduskatik itzulitako mutila zela, berriro eskolara joan eta bi urtean ibili zen bertan.
|
|
|
Pirinio kateko biztanleak euskal izatearekin lotzen duten beste ezaugarri batzuk ere badira, hizkuntza
|
ez
ezik. Herri jakintza eta sinesteen aldekoak dira batzuk.
|
|
2008
|
|
|
25 Beste batzuek diote" bertuteak
|
ez
ezik, hutsak ere" esan behar direla.
|
|
|
XX. mendean, formalismoak literaturaren azterketa zientifikoa izan zuen helburu; horrela, literaturaren historiak bigarren mailan utzi ziren eta testuaren azterketak lehenetsi, subjektiboak izan zitezkeen azterketa modu guztiak baztertuz (interpretazioa, kasu). 1970eko hamarkadan, berriz, teoria sistemikoek irauli egin zuten handik aurrerako azterketen ikuspegia; teoria haiek literatura komunikazio ekintza gisa definitu zuten, alegia, hainbat faktorez osatuta dagoen sare sozial gisa; ondorioz, testua
|
ez
ezik, komunikazio literarioan parte hartzen duten faktore guztiak aztertu behar zirela aldarrikatu zuten, literatur analisiak ikuspegi zabalagoz proposatuz; testuari ez ezik, igorleari, hartzaileari, merkatuari eta beste zenbait faktoreri erreparatzeko beharra azaleratu zen.
|
|
|
XX. mendean, formalismoak literaturaren azterketa zientifikoa izan zuen helburu; horrela, literaturaren historiak bigarren mailan utzi ziren eta testuaren azterketak lehenetsi, subjektiboak izan zitezkeen azterketa modu guztiak baztertuz (interpretazioa, kasu). ...rkadan, berriz, teoria sistemikoek irauli egin zuten handik aurrerako azterketen ikuspegia; teoria haiek literatura komunikazio ekintza gisa definitu zuten, alegia, hainbat faktorez osatuta dagoen sare sozial gisa; ondorioz, testua ez ezik, komunikazio literarioan parte hartzen duten faktore guztiak aztertu behar zirela aldarrikatu zuten, literatur analisiak ikuspegi zabalagoz proposatuz; testuari
|
ez
ezik, igorleari, hartzaileari, merkatuari eta beste zenbait faktoreri erreparatzeko beharra azaleratu zen.
|
|
|
Euskal Literatur Sisteman maila bi baino gehiago bereizteko beharra
|
ez
ezik, hierarkiaren maila bakoitza ongi hornituta edukitzearen garrantzia ere azpimarratu dute batzuek, maila bakoitzean" prototipo" bat egotea saihestuz. Bestalde, hierarkia literarioek oinarri sendoak izan behar dituzte, literaturan bertan oinarrituko direnak:
|
|
|
Kongresu hartako ekarpenak mugarri izan ziren aurrerantzean egingo zen literaturaren didaktikarako. Izan ere, testua literatur didaktikaren erdigunean kokatzea proposatu zen, testu azterketen bidez. Horrez gain, testu azterketak literaturaren berezko ezaugarriak identifikatzera bideratu behar zirela planteatu zuten; modu horretan, ikasleak baliabide haiek barneratuko zituen, eta gai izango zen testuak aztertzeko
|
ez
ezik, sortzeko ere. Bestalde, kongresu hark berrikuntza garrantzitsua ekarri zuen literaturaren historiaren alorrean; jakintzagai hark nazioaren eta kronologia linealaren mugak gainditu behar zituela proposatu zen.
|
|
|
Azken urteotan indartu egin da ikasleen sorkuntza literarioa garatzeari eman zaion garrantzia (horren erakusle dira, esaterako, literatur tailerrak). Ondorioz, Batxilergoko EHLren helburu nagusia, testuen ulermena garatzea
|
ez
ezik, testuen ekoizpena garatzea ere bada. Hori da EAEko curriculumean helburu orokorretan zehazten dena; ikasleak gai izan duela egoera eta helburu komunikatibo desberdinei begira, ahoz nahiz idatziz, diskurtso koherente eta zuzenak sortzeko (Nafarroakoan ez da halako jarduera proposamenik jaso7).
|
|
|
Ikasleen literatur sorkuntzari dagokionez, egiten zaio aipamenik Espainiako curriculumean. Horren arabera, obren lanketek eta interpretazioek testuarekin gozaraztea
|
ez
ezik, ikaslearen sorkuntza ere motibatu behar dute. Horrez gain, Hego Euskal Herriko curriculumetan baino gehiago azpimarratzen da sorkuntzaren garrantzia, eta ebaluazio irizpideetan jasotzen da sorkuntza ere baloratu egin behar dela.
|
|
2009
|
|
|
Uztapideren Lengo egunak gogoan, Xalbadorren Odolaren mintzoa liburuaren hitzaurrea edo Manuel Lasarteren idatziak, euskaraz hitz lauz ditugun bikainenetarikoak dira. Emaitza hori bertsolariei eurei
|
ez
ezik, bertsolarien akuilari, aholkulari eta zuzentzaile izan den Antonio Zavalari zor diogu hein handian. Berau izan da bertso eta bertso-paper biltzaile nagusia.
|
|
|
Halakoetan, testua bertsoz zein kantuz emango zen, baina testuarekin batera, ikuskizunak ere garrantzia izango zuen, ikusteko efektuen bitartez. Testua
|
ez
ezik, antzezpenak ere garrantzi handia dauka ikuskizunean, ikusleak harrapatu eta lanarekin goza dezaten.
|
|
|
Manuel Lekuona(), biltzailea
|
ez
ezik, ikertzaile handia ere dugu. Literatura OralVasca obra izan zen herri literaturaren esparruko ikerketa urratu zuena.
|
|
|
herria. Hitz berria sortu
|
ez
ezik, sentiberatasun berri bat ere sortu eta hedatu zen Europa osoko literaturazaleen artean. Literaturaren ederra, idatziz ezarritako sorkariei ez eze, beste era bateko sorkariei ere ondo zetorkien, zorionez.
|
|
|
Eta sano zeregin garrantzitsua zen auzunearen bizimoduan. Eliztarrei mezatarako deia egiteko
|
ez
ezik, zeregin sozial garrantzitsuak ere betetzen zituzten: kanpaiak joaz batzarretarako deia egiten zen, hildakoen berri eman," ordara joaz" babazuza edo abazuze iragartzeko, edo etxeren zein basoren bat erretzen zegoela adierazteko.
|
|
|
Berba egin dugun lekukoen arabera, landareak sartzea eta herri basoetan behar egitea jatabear askoren lanbidea izaten zen gerra aurretik. Egun seinalatu bakarrean
|
ez
ezik, urte osoan jarduten zuen baso-lanetan hainbat gaztek, aldea etxeko beharraren osagarri modura, eta beste beharmoduetan sartzeko zituzten eragozpenen eraginez. Dena dela, urtean behingo landare sartzean parte hartu beharra biztanle guztiek ez zuten gogo onez onartzen.
|
|
|
Andra Mariaren egunean
|
ez
ezik, urteko edozein egunetan joaten ziren erromesaldian Begoñara. Bertan etxekoen hildakoei meza atera eta oinez itzultzea izaten zen ohikoena.
|
|
|
Odol lodiari aurre egiteko beste modu bat, odol atarate edo sangriak izan dira. Pertsonei
|
ez
ezik animaliei ere egiten zitzaien, abeltzaintzaren atalean ikusiko denez. Besoetatik edo belarritik ateratzen zieten odola, eta horretara, odola berritu, mehetu eta gaitzak osatzen ei ziren.
|
|
|
San Juan egunaren bezperan
|
ez
ezik, San Inazio egunean ere joaten ziren jatabearrak Gaztelugatxera, Arrietako, Errigoitiko... eta beste herri batzuetako biztanleekin batera.
|
|
|
Artzainak
|
ez
ezik zerreru edo zerrariak ere baziren artzain ataundarrak.
|
|
|
Tronkalekotasunaren azpian familia ulertzeko era berezia igar liteke. Aitita amamak, gurasoak eta seme alabak
|
ez
ezik, jaiotetxekoak diren garaitiko neba arreba eta lobak ere familiaren baitan hartzen ditu.
|
|
|
Etnografikoki ez dago alde makala Jata eta Goikomendi mendietako bizkarretan bizi direnen Billelabaso, Goieta eta inguruko zenbait etxe eta ibarrean bizi direnen artean Ergoien osoa eta Erberako zati eder bat. Ekonomia ereduari
|
ez
ezik, beste hainbat ezaugarriri eragiten dien ezberdintasun hau atalka aztertuko dugu.
|
|
|
Bestetik, uda partean, neska mutilek erreketan bainatzeko ohitura zeukaten sargori egunetan. Garbiketarekin
|
ez
ezik, olgeta munduarekin lotuta ageri dira uda sasoiko erreka eta putzuak.
|
|
2011
|
|
|
(Juan Garziaz) Ez da lan makala, gero, Euskadi Saria eraman
|
ez
ezik, Itzulist itzultzaile jendea biltzen duen zerrendako heroiaren lana kritikatzen jartzea.
|
|
|
Beti esan ohi da itzulpenak, lur batetik bestera birlandatua izan den zuhaixkak bezala, ez duela gure artean indarrik; hala ere itzulpen batzuk, bultzada haundikoak
|
ez
ezik, besteentzat eredugarri ere izan direla uste dut. Buruan dauzkat horietako batzuk:
|
|
|
Juan Luis Zabalak itzulpen dezentekoa egin du, kontuan hartuta, ez dela batere erraza halako itzulpen bat eta, besterik uste duenak, har dezala, esaterako," Harlemgo erregea" eta saia dadila txuria beltzean ipintzen, amak erakutsi zion hizkuntzan. Gaztelaniaz ere, lanak ematen ditu ulertzeak, hizkuntzaren edertasunagatik
|
ez
ezik, testuari darion irudi mordoagatik ere bai, surrealistak baitira.
|
|
|
Beti esan ohi da itzulpenak, lur batetik bestera birlandatua izan den zuhaixkak bezala, ez duela gure artean indarrik; hala ere itzulpen batzuk, bultzada haundikoak
|
ez
ezik, besteentzat eredugarri ere izan direla uste dut. Buruan dauzkat horietako batzuk:
|
|
|
Azterketaren garrantziaren edo sakontasunaren araberako sailkapen honetako lehen lekuan azterketa akademikoa dago. Izen hori ematen diot uniber tsitatearen inguruan
|
ez
ezik literatura eta itzulpena babesten duten erakundeen baitan egiten den azterketa motari. Horren egileek, irizpide eta metodo akademikoak erabiltzeaz gain, ikergaiez bestelako azterketa motetakoek baino askoz luze eta sakonago hausnartzeko aukera izaten dute.
|
|
|
Baina ez dirudi hala denik. Euskal Herrian hizkuntza eta kultura normalizaturik baleude, halako egoera bat salatzeko modukoa
|
ez
ezik, guztiz tamalgarria ere litzateke. Baina euskal kazeta, irrati, telebista eta aldizkari batzuetan genero literatura dramatikoa, poesia, kritika bera, biografia, zientzi fikzioa... batzuen gaineko iruzkinik (edo aiputxorik, sikiera) ere agertzen ez den bitartean, egile eta itzultzaile saiatu batzuk sancta santorum, olinpotxo eta parnasotxo guztietatik at dauden artean, hainbat argitalpen ikusezin direla, literatur kritika hutsezko aldizkari espezializatu barik edukitzeke, alegia, egile, itzultzaile eta argitaratzaile guztiak berdintasun egoeran ez dauden arteraino, kritika negatiboez berba egitea baikorregi izatea da.
|
|
|
Eta eleberriaren erritmo biziak
|
ez
ezik, Garikanoren itzulpenak ere badu horretan zerikusia. Itzulpen onak itzulpen direla nabaritzen ez direnak direla esan ohi dugu.
|
|
2012
|
|
|
Mayoei dagokienez, ohitura zabala izan da, Euskal Herrian
|
ez
ezik kanpoan ere. Denetan oinarria bera da, baina herritik herrira aldaerak daude formalismoetan.
|
|
|
Zaldiak, tiroak, konpainia bakoitzeko kantinera bat... dira gainerako osagarriak. Alardea
|
ez
ezik, San Martzial ermitara joatea ere ohikoa da egun horretan.
|
|
|
Urtaroetako lanen egutegia gizarte nekazariarekin lotuta dago, soroetan garai bakoitzean zer landu edo zer batu behar zen, horretarako lanak ondo finkatuta. Jaiak, ostera, nekazaritzako lanen arabera
|
ez
ezik, gure inguruan urte liturgiko katolikoaren arabera ere ordenatzen dira.
|
|
|
Landareek
|
ez
ezik zuhaitzak ere garrantzi handia hartzen du udako ospakizunotan. Herri askotan lizar edo makal luze adargabea jartzen dute plazaren erdian edo elizaren aurrean.
|
|
|
Buztarria
|
ez
ezik, behar ebanak etxalde handien jaubeak, seme alaba gitxiko etxeak, alargunak, etab. jentea bere hartzen eban esku alogermr. artoak jorratu, indabak batu, gariak ebagi eta jo, otea ebagi eta batu, eta holakoak egiteko. Lehenago lursail guztiak labretan ziran eta behar handia egoan; horregaitik auzoko mutil gazteak ibilten ziran behar horreek egiten eta gero ordaindu egiten eutseen; etxe batzuetan bazkaria bere bertan egiten eben.
|
|
2013
|
|
|
Gotorlekuan preso gehiegi zeuden, eta espazioaren gabeziaz gain, jipoiak, hotzak, hezetasunak, goseak eta garbitasunik ezak presoen osasun egoera erabat okerragotu zuten. Indarkeriazko erailketak
|
ez
ezik, hotza, gosea eta gaixotasunak izan ziren hildako preso askoren heriotzaren zergatia. 1937ko urtarrilaren 1etik 1945eko uztailaren 6an presondegia itxi zuten arte, 305 preso hil ziren gotorlekuan.
|
|
|
Oroimenak inperatibo kategoriko berria bultzatu zuen: gogoratu egin behar da, gogorazi egin behar dugu, etorkizunean hainbat gertakizun lazgarri berriro gerta ez daitezen (Reyes Mate 2008) 5 Joxek, bertsoen bidez, seme fusilatuak gogoratzean justizia egin nahi zuen; hain zuzen ere, gogoratu
|
ez
ezik, kantuen bidez hilketak salatu zituen, antzeko jazoera izugarriak berriro gerta ez zitezen.
|
|
|
Lantzeko kamabala ospetsuenetakoa
|
ez
ezik ikusgarrienetakoa ere bada. Miel Otxin gaizkilea, kamabal hauetako protagonista, harrapatu eta erretzen dute inauteri asteartean, Miel Otxin txatxoen artean, Lantz, 1987 eta hori da ekitaldi nagusia.
|
|
|
Puntu honetan, inauteri egunak
|
ez
ezik, arrrreko ospakizunak ere kontuan hartu behar dira. San Anton, Kandelario, San Blas, Santa Ageda, Eguen Zrrri... janariak bedeinkatzeko eta eske errondak egiteko egunak dira.
|
|
2015
|
|
|
Neurri batean, bada, eta aurreko zenbakiko testuaren ildotik, aldizkariotan (Oh! Euzkadin
|
ez
ezik Ustela eta Potten ere) agertutako zenbait joera heterodoxoren kritikatzat har zitekeen Azurmendirena. Ñabardurak egiten zituen alabaina.
|
|
|
78 Euskal Herrikoa
|
ez
ezik Kataluniako zenbait liburu eta saiakera pedagokiko hartzen zituen aintzat halaber. izan zela azpimarratzen zuen, sehaska kantetatik zehazki. Hortik aurrerako saiakerak aletzen joaten zen artikuluan, non Ixaka Lopez Mendizabalen Xabiertxo nabarmentzen zen batez ere XX. mendeko material pedagogikoen artean.
|
|
|
Aipatutako irratiaren urteurrenean idatzia, haren historia eta kritika egiten zuen aldi berean testuak. Jesuiten irratiaren jabe zirenak bizkar trufa egiteko aprobetxatu
|
ez
ezik bertako gaitz eta bertuteei buruz ere baziharduen. Kritikak batez ere irratiaren zuzendari Ignacio Arregiri zuzentzen zizkion, besteak beste garaiko bortizkeriazko gertakariak kontatzeko moral bikoitzagatik.
|
|
|
Hala ere, artikuluaren amaieran egiten zuen biraketa zen ziur aski interesgarriena. Bizitasuna tradiziotik
|
ez
ezik sormenetik etor zitekeela azpimarratzen baitzuen, eta beraz, euskaldun berriaren lana ere izan zitekeela hori. Horrekin lotuta, euskara jatorraren kritika egiteko baliatzen zuen, zentzu saizarbitorianoan noski.
|
|
|
Muga aldizkarian artikulu bat argitaratu zuen Oteizak zenbait gogoeta linguistikorekin eta haien harira idatzi zuen Landak Quo vadis, Jordi?, burlaizez idatzi ere. Besteak beste" sonema" kontzeptua asmatu zuen Oteizak, eta Landak kontzeptu hori
|
ez
ezik Oteizak proposatutako teoriak uzten zituen irrigarri erreparo handirik gabe. Artikuluaren amaiera irakurtzea besterik ez dago ikusteko testu osoaren tonu trufatia.
|
|
|
Bazirudien euskal literaturaren urrezko edo zilarrezko aroa, Arestik batik bat gidatua, amaitua zela. Denboraren ikuspegiarekin, baina, bitxia da garai hori modu horretan ikustea, lehenago esan bezala, ekinbide literario bizia zegoelako
|
ez
ezik handik etorriko zirelako, aldez edo moldez, denbora gutxira argitaratuko ziren Atxaga, Izagirre, Saizarbitoria eta enparauen lan gorenak. Testu horretan, ordea, Hernandez Abaituak iraganeko autoretzat eta etorkizun gabekotzat jotzen zuen Saizarbitoria, inoiz esana zuelako lehen hiru nobelak idatzita ez zuela gehiago idazteko asmorik.
|
|
|
Pepper51 ipuinagatik, eta han lortutako diruak baliatu zituen52 Pott Tropikalak sortutako zuloa estaltzeko. Izan ere, aldizkariaren gastuei aurre egiteko sarietara aurkeztea erabakia zuten pottkideek53, eta hala lortu zituzten garai hartan zenbait sari Atxagak
|
ez
ezik Sarrionandia eta Iturraldek.
|
|
|
Erlijio kontuekin loturik halaber, hezkuntza katolikoaren inguruan beste behin futitzen ziren Oraindik eta betiko testuan. Hezkuntzaz orokorrean
|
ez
ezik hezkuntza literarioaz partikularki, zeinak euskal literaturaren kasuan kutsu katoliko nabaria izan zuen ordura arte.
|
|
|
Han hemenka nobelak eduki arren, euskal literaturak ez zuela nobelagintzarik azpimarratzen zen. Nobelagintza bat izateko, nobelak
|
ez
ezik mugimendu oso bat sortu behar baitzen, sormenezkoa eta kritikoa, eta horren aztarnarik ez omen zegoen orduan. Horrekin batera, poemagintza ugaria izanagatik poema nazionalik ere ez zegoela gaineratzen zen.
|
|
|
Jostailu pedagogikoen ideia, bada, bat etorriko litzateke horrekin. Umeak jolastu
|
ez
ezik ikasi ere egin behar du momentu orotan, eta, hala, bere gaitasun ludikoa murriztu. Testua eskolaren kritikarekin amaitzen zuen.
|
|
|
Deborden analisi gai funtsezkoenetakoa, garrantzitsuena ez bada, kooptazioa izan zen, hark récupération terminoarekin definitzen zuena. Mekanismo horrek espektakuluaren gaitasun nabarmenena adierazten zuen; hots, ezein mugimendu disidente edo kontrakultural jasan
|
ez
ezik integratzeko gaitasuna, eta hala, status quo a indartzeko gaitasuna. Espektakuluaren gizartearen kontrako mugimendu eta ekintzek espektakuluaren gizartea berau indartzeko joera izaten dutela maiz alegia.
|
|
|
Euskarazko alorreko Espainiako Kritika Sariak 1976an sortu ziren eta, Euskadi Sariak, bestalde, 1983an. Azkenik, Olaziregiren arabera (2000), 1982ko Elebitasun Dekretua funtsezkoa izan zen euskal literatur sistemaren genesian, argitaletxeak ugaritzea
|
ez
ezik liburu ekoizpena ekarri zuelako.
|
|
|
Sarrionandiak kontrakultura zentzu zabalean erabiltzen du, underground terminoarekin senidetuz, eta egiazki, zentzu nasai horretan ondo kabitzen ahal dira Pott
|
ez
ezik beste aldizkariak ere.
|
|
|
Nobela bat euskaraz idazteko intentzioa izan zuela ematen zuen jakitera, baina ia inork irakurriko ez zuenez, bertsio abertzalea ondoren egitea deliberatu zuela. Hitzaren erabilera
|
ez
ezik euskal literatura gutxiesten zuela kritikatzen zioten. Onaindia Euskadiko Ezkerrako idazkari nagusia zen orduan eta bazuen izan ezizenarekin (Jon Lariz) idatzitako euskarazko nobela bat:
|
|
|
Joxe Azurmendiren bigarren artikulua ere aski interesgarria zen. Guillaume Apollinaireren jaiotzaren ehungarren urteurrena aprobetxatzen zuen poetaz
|
ez
ezik euskal literaturako arazo konkretu bati buruz idazteko. Apollinaireren bizitza eta obraren zenbait zertzelada emanda, hark ekarritako berritasun batean jartzen zuen arreta:
|
|
|
54 Atxagaren gidoia
|
ez
ezik, Potten kutsu nabaria zuen ikuskizunak, Ordorikak eta Iturraldek parte hartzen zutelako eta Sarrionandiaren testuren bat erabiltzen zutelako. Bestetik, Henry Bengoa, azken batean, Sarrionandia beraren metafora bat litzatekeela esan izan du kritikoren batek edo bestek. izango da gure nortasuna betiko, ideiarik ez edukitzea irudimenik gabeko pertsona imitatzaileak izatea, horra hor non den gure gordebeharrezko altxor preziatua.
|
|
|
Kolaborazionistatzat beste batean. " Falanjista berriak" izenekoan, berriz, Arestiren kontra
|
ez
ezik Saizarbitoriaren kontra epelak idatzi zituzten, tituluari jarraiki biak faxista eta falangistatzat joaz.
|
|
|
Tira, egon gaitezen hemen minutu batzuk eta libre geratuko zarete gero". Zur eta lur
|
ez
ezik harri eta belarri, laster jakingo dute Partido del Trabajoko militante ohi bat dela komisario burua, auskalo nolatan hor bukatu duena. Lasaitu ederra hartu dute Gordoniz kaleko eraikin gotortu hartatik irten direnean.
|
|
|
Ordurako proiektutik aldenduta zebilen arren, taldeko kide batzuk bisitan joan zitzaizkion. Oso egoera tamalgarrian aurkitu zuten, gaixo
|
ez
ezik baldintza ekonomiko aski penagarrian. Hori ikusirik, diru kopuru bat bildu ostean4, proiektu editorial berri bat martxan jartzea bururatu zitzaien, zeinetan Arestik lan egin zuen.
|
|
|
Ordukoak dira Xabier Gereñoren hainbat narrazio eta nobela edo euskara batuari buruzko zenbait lan, besteren artean Xabier Kintana eta Txillardegik idatziak. Izan ere, poesiaren garaia
|
ez
ezik saiakerarena ere izan zen hura. Orduan idatzi zituen Gotzon Garatek marxismoari buruzko erreferentzia batzuk edo Joxe Azurmendik bere lehenengo saiakera lanak.
|
|
|
Hamabosgarreneko elkarrizketa Santiago Onaindiari egin zioten. Euskal idazle eta fraide karmeldarra zen, batez ere poesian nabarmendu zena, bere ekoizpen poetikoagatik
|
ez
ezik Olerti aldizkaria sortu zuelako. Azurmendik bederatzigarren aleko Euskara batua eta euskara literarioa artikuluan aipatu zuen Onaindia bere prosa ez omen zelako aberatsa, eta hortik abiatzen zuten solasa.
|
|
|
1982a, beraz, urte garrantzitsua da ezker abertzalearen baitan borroka armatua alde batera uztea erabakitzen duelako bertako sektore handi batek. Haren praktika uztea
|
ez
ezik haren zilegitasuna zalantzan ipin tzea ekarri zuen halaber, eta hori dela eta, ezker abertzalearen bi korronteen arteko tentsioa ez zena soilik indarkeriaren eztabaidak eragindakoa, jakina areagotzea ekarri zuen. Hortik aurrera, esan daiteke, ezker abertzalearen zatiketa atzera ezina bihurtuko zen, eta biolentziaren inguruko eztabaidak geroz eta mikaztuagoak.
|