|
2000
|
|
|
Ezkontzak inoizkorik askeenean direnean; berdintasun politikoak baldintzen desberdintasun muturrekoena desagerrarazi duenean, hau da, ezkontideek izadiaren goi arnas gozoei men egin eta harrokeriazko aurreiritzien aurka borrokatu behar ez duten une horretan bertan. Gizarte deusezkeria horiek, hain zuzen ere, sortzen zituzten, ezkon hitzetan eta ezkontzetan, deserosotasuna, premia larriak eta zergatik
|
ez
esan, patuaren ezinbestekotasuna ere.
|
|
|
Edonola ere, gorde beharrekoa eta askatasun esparruan uzteko modukoa: legeak, jakina, giza gogoari hurbiletik dagokion horretan askatasunik
|
ez
badio ematen norbanakoari, norbanakook eurok, besterik gabe, legea saihesteko ahalak eta leherrak egiten dituzte. Eskuzabaltasun estaliek eta itxurakeriek izango dute han habiatoki, testamentu egiteko ahalmena debekatuta edo murriztuta badago; eta iruzur arbuiagarrienak suertatuko dira familietan, horiek zintzoenak izanda ere.
|
|
|
Hipotesi anitz izan daitezke, baina ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea: norbaiti, hausnarketa egoeran izanik, gogoeta teorikoak
|
ez
dio ezertarako balio, norbait hori zientzialari, filosofo, pertsona arrunt edota Napoleon estratega izanagatik ere.
|
|
|
" Zer nahi duzu esan ‘garbiketa etnikoa’ eta ‘argitze kontzeptuala’ gauza bera direla adierazterakoan?", galdetuko genioke Horkheimerri, 1937an Vienako Zirkuluaren kontrako halako analogia ilunak ezarri zituenean. Dakigunez, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak, denak
|
ez
esatearren, hil edo erbesteratu egin zituzten naziek.
|
|
|
" Horrelako erregea zeremonien etiketak harrapatuta bizi da, debeku eta betebeharren sareak harrapatuta, eta halakoen xedea ez da erregearen duintasuna, are gutxiago erosotasuna, baizik eta bera, bere herria eta unibertso osoa, naturaren harmonia nahaspilatuz, hondamendira bidaliko lituzkeen jokamoldetik aldentzea. Betebehar hauek
|
ez
diote inolako erosotasunik ekartzen; aitzitik, haren egintza oro oztopatuz, ezereztu egiten diote askatasuna eta sarritan bizitza osoa zama nekoso eta tristea bihurtzen diote, babesteko xedea izan arren".
|
|
2001
|
|
|
Mendebaldeko kulturan egon den fundamentalismo modu agian famatuena, baina ez bakarra, kristautasuna izan da, bizi dugun mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak nahi ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza eman
|
ez
badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu. Munduaren ezintasun honek eta bestelako ahuldadeek mundua hauskor eta kontingente bihurtzen dute kristauaren begietan, eta kontingentzia horren azalpen bat bilatzen du, eta ahuldade eta ezintasunen gainetik munduak dituen existentzia, erregulartasuna eta nolabaiteko indarraren zergatia ere bilatzen ditu.
|
|
|
Azkenik, judizio orok modalitatea ere badu. Judizio hauen bereizgarria da judizioaren edukiari
|
ez
diotela ezer gehitzen, zeren kopularen balioak oro har pentsatzearekin duen harremanarekin baitute zerikusia. Judizioa agian egiazkoa da, edo benetan egiazkoa da, edo halabeharrez da egiazkoa.
|
|
|
Jarrera honek, bere filosofiaren ezintasuna baino gehiago, beste kategorizazioen aukera eta taula eguneratzeko ahalgarritasuna adierazten du. Beste kategoria batzuk onartzeak
|
ez
dio kalte handirik egiten Kanten sistemari, osatu egingo luke gehienez ere. Hala ere, objektuez oro har beren kantitate, nolakotasun, erlazio eta modalitatearen arabera juzgatzea proposamen zentzuduna da neurri handi batean.
|
|
|
Ezberdintasuna ez dago objektuan, batak kantitatea eta besteak nolakotasuna aztertzean, adibidez; baizik eta egiturazkoa da. Hiruki baten aurrean filosofoak ez daki zer egin, bere adigaiek
|
ez
diote ezer laguntzen; matematikaria, berriz, berehala hasten da irudi horren eraikuntza erregelak aztertzen. Bakoitzak bere metodoa du, eta Matematikarena ezin da, arrakastatsua delako, Filosofian erabili.
|
|
|
Eta erantzun horrekin gizakiaren izaera eta gizakiaren jardun oro azalarazten dugu funtsean, ez bakarrik ona egitearena, baita ere egiaren eta ederraren bilatze, erabiltze eta sortzearena, beti ere maitatuz. Kantek —norbaitek bai? —
|
ez
dio erantzun zuzenik ematen gizakiaren izaerari buruzko galdera honi eta beste erantzun luzapenezko hau ipintzen dio aurretik: ‘azter dezagun lehenbizi azterlariaren aztergaitasuna’ Gure ustez, ordea, Kanten galdera benetako funtsezko galderatik ihesa da, bigarrengo mailako galdera da.
|
|
|
Eta ez banaiz gauza hitz egiteko, hala ere entzun egin behar didate. Nire alde laguntza eskatuz
|
ez
diot inori eskatzen kalte egitea edo ezer kentzea bere buruari, nire eskakizuna besteei ere euren eginkizuna betetzen laguntzea baita, nik laguntza eskatzean neurea betetzea den bezala; besteak maitagogoago egiten laguntzea, ahaldun laguntzaileari ni behartsuk laguntzea. Eta, horrela, alderdi bion egitekoak —laguntza eskatu eta eman— eginkizun elkartu, maitakizun bikoitz baina bakar egiten dugu, ‘eskubide’ kontzeptua gaindituz edo ondoriozko eginez.
|
|
2002
|
|
|
Gauzen eginbide egokia bermatzeko ondoko baldintzok betetzen direla ziurtatuko da presoa askatasun egoerara itzuli aurretik. Ezerk eragozten
|
ez
badio, preso ohia armadan sar daiteke, ohituta baitago bera baino goragokoak diren nagusiei obeditzera; soldadu ona izatera irits liteke, beraz. Inor beldur izan daiteke, ordea, preso ohiez osatutako armada batek ez ote duen bere izen ona alferrik zikinduko.
|
|
2003
|
|
|
Lehenengoa hitz egiten Fedro da, izen bereko Platonen beste elkarrizketa baten protagonista, eta bere hitzaldian bere haserrea adierazten du poetek eta sofistek
|
ez
diotelako maitasunari duen garrantzia ematen. Batez ere haren onurak ez daude behar den bezala goretsita, eta horregatik uste du maitasunaren onurak aldarrikatu eta goraipatu behar direla.
|
|
|
Eta ausardia kontuetan ‘Aresek ere
|
ez
dio aud rre egiten’19 Maitasunari. Ez baitu Aresek Maitasuna harrapatzen, Maitasunak Ares baizik, Afroditak, esaten denez.
|
|
|
Areago oraindik: sugegorriak kosk egin dionaren egoera bera jasaten ari naiz ni ere, diotenez hori gertatu zaionak
|
ez
dio inori nolakoa zen esan nahi sugegorriak kosk egindakoei ezik, minaren era218 ginez edozer egin eta esatera ausartu bazen ulertu eta barkatuko dioten bakarrak direlakoan. Niri bada zerbait mingarriagoak kosk egin dit eta kosk egin daitekeen mingarrienean, bihotz, arima ala deitu behar zaion moduan, filosofiazko hitzaldiek zauritu eta kosk eginda, sugegorria baino basatiago direnak arima gazte izaeraz gaitua harrapatzen dutenean eta edozer egin eta esanarazten diotenak.
|
|
|
Bestela esanda, kasu horretan gizakiak jakingo luke bi xedapen horiek nola lotu bere ondasuneta familia egoerarekin, edota seme alabei begira dituen eginbeharrekin; halaber, gizakiak beste pertsona bat aitortu behar izango balu edo norbaiti eskuzabaltasunen bat eman balio, jakingo luke harako xedapenak nola egokitu egoera horiei. Baina gizaki orok
|
ez
dio espiritu horri ekiten; alderantziz, batzuek euren ondasunak xedatzeko askatasunaz abusatu edo ondasunon nahiz negozioen egoera jakin ez, eta seme alabei begira dituzten eginbeharrak urratzen dituzte. Horregatik, ez litzateke zuzena izango askatasun zehaztugabea uztea horretaz abusatu dezaketenei, baina, aldi berean, gizaki bakoitzarentzat lege bat ezartzea ezinezkoa izango litzateke.
|
|
|
Lehendabiziko aginduari dagokionez, besteari egin behar diot nik niretzat nahi izango nukeena. Bigarrenari ekinez,
|
ez
diot besteari egin behar nik niretzat nahi izango ez nukeena. Bi axioma moral horiek hurrengo bi erregela hauetan labur daitezke:
|
|
|
Bestalde ere, kapitulu bakoitzaren azpitituluak eta oharrak kendu dira, garaiotako irakurleari deus ere ekartzen
|
ez
diotelakoan. Hasian hasi, testu bera izan behar da erakargarria kasu honetan, eta ez horrenbeste, osterantzekoak.
|
|
|
Are garrantzitsuagoa, burutzapen horrek amaiera irekia du, era guztietako ikerketak uzten baititu egiteke. Eta, azkenik, onartutako burutzapen bat da, jadanik berarekin lehiatu duten edo alternatibarik aurkeztu nahi
|
ez
dioten kideez osatutako talde batek bere egin duen heinean. Aitzitik, kide horiek modu askotara saiatzen dira hura hedatzen eta ustiatzen, laster ikusiko dugun legez.
|
|
2004
|
|
|
Descartesek babesa eta lasaitu galanta aurkituko du era horretara definitutako askatasunean. Askatasuna bere berea du,
|
ez
dio inork kenduko, ezta Galileo kondenatu zutenek ere.
|
|
|
Hobe dugu horrelakorik ez egitea, ez badugu eromenean erori nahi edo, beharbada okerrago dena, ez badugu erotzat jo gaitzaten gura. Goizean gosaltzen dugu eta ez gara zalantzan hasiko oraindik lo ote gauden —beharbada erdi lo eta erdi iratzarrita gauden arren—; esertzen gara telebista ikusteko eta
|
ez
diogu gure buruari galdegiten ea pantailan agertzen den kontu hori benetan gertatu den ala ez —sarritan, larregitan, ziri ederrak sartzen dizkiguten arren—; lagunekin elkartzen gara eta ez gara ingurukoei galdegiten hasten ondoko lagun hau atzoko edo herenegungo lagun berbera ote den, umorez, orrazkeraz, janzkeraz, e.a. oso aldatuta dakusagun arren edo gauza ezberdinak kontatu eta beste... Etxeko bebarrutik irten eta beti eskuinean ikusi dugun Aloña mendia han izango dugu lainoek ezkutatuta egonda ere, bera ikusten ez dugun arren; beti bat guretzat, beti Aloña, bere koloreak aldatzen diren arren urtaroaren edo eguraldiaren arabera.
|
|
|
Egia esan, hemen
|
ez
dio buelta larregirik ematen argudio horri, berarentzat agerikoa baita; baina jabetuko da gertuegiko gauzei buruz dihardugunean ausarkeria izan daitekeela hartaz baliatzea, ez duelako ematen horrela finkatutako hastapen batek laguntza handiegikoa gertuko kasuez zalantza egiteko orduan. Zenbat eta urrunago espazioan edo zenbat eta urrunago denboran, orduan eta zailagoa izango zaigu zehaztea, sentimenez baliatuz, zein den gorputz baten tamaina edo kolorea, eta errazago egingo zaigu onartzea huts egiten dugula; baina, zenbat eta gertuago gauzak, orduan eta zailagoa egingo zaigu zalantza egitea baita gai fisikoei buruz ere.
|
|
|
Alde batera geratzen da, orduan, nolabaiteko lehen egia determinazio korporal bat bailitzan bururatzea. Niak ez ditu jasoko gorputzarenak direla esan dugun atributu horiek, ez du leku bat beteko,
|
ez
dio beste bati lekua kenduko, eta hau guztia baztertuta onartu dugu pentsamendua, zalantzaren forman, izango dela Niaren ezaugarri definitzailea.
|
|
|
Uste sendoa daukagu Wittgenstein, Frege eta Russellen antzera, ustezko hizkuntza perfektuaren bilaketak itsuturik, ez zela ohartu kategoria horiek hizkuntzaren funtzionamenduan (hizkuntza zientifikoa barne) eta errealitatearen irudikatzean duten berebiziko garrantziaz. Hemen dakusagu guk Tractatus aren ahuleziarik handienetako bat, handiena
|
ez
esateagatik. Ahulezia barkagarria, egia esan, kontuan hartzen badugu artean hizkuntzalaritza modernoa apenas sortu berria zela Tractatus a izkiriatu zuenean eta bere kezka nagusia zela perpausen eta izenen arteko irudikatze diferentzia argitzea, Frege eta Russellek irekitako bidetik abiatuz.
|
|
|
Horrexegatik behar beharrezkoa dugu etikaren itsaso aldakorra sakontasunez ikertzea. Gure barne hausturari osotoro ihes egingo
|
ez
badiogu ere, koherenteago eta askeago izaten ahalegindu behar dugu, eskizofrenia moral eta existentzial batean eroriko ez bagara.
|
|
|
" Ezin dugu idatzi berez sublimea dena edo beste gai guztien gainetik dagoena gaitzat izango lukeen liburu zientifikorik" (59). Haatik, aitor dezagun, Wittgensteinentzat paradigma zientifiko gorena, bakarra
|
ez
esateagatik, zientzia fisiko matematikoena da eta, hartara, bere hitzak zentzu hertsian hartu behar dira. Harentzat, beraz, ezin da liburu zientifikorik izkiriatu etiko edo mistiko denaren gainean.
|
|
|
Adimenaren eboluzioa eta arrazoimenaren gauzapena ezin ere daitezke irudika gizarterik gabe. Gizakiaren gizartekoitasuna (gizakidetasuna orobat) ez da gizakiari kanpotik datorkion ezaugarri erantsi bat, bere berezko duen tasun ezabaezina baizik, gizaki izateari utziko
|
ez
badio bederen. Mintzamenak eta arrazoimenak beraz, gizartekoitasuna (soziabilitatea) dute oinarri eta ahal izateko baldintza, egitura bioneurologiko eta fono anatomiko berezi bat ezinbesteko duten bezalaxe.
|
|
|
arduraz eta erantzukizunez asumitu behar dugu errealitatea. ...quot; Gizakiak egin egin behar du eta bere burua ere egin; zehatzago, errealizatu egin behar du eta bere burua errealizatu ere", Ellacuriak ezin zuzenago izkiriatu duen bezala Zubiriren pentsamendua laburbilduz (FBE, 258). c) Hirugarrenik, errealitateaz jabetzeak eta hura gure gain hartzeak errealitateaz (gauzez eta geure buruaz) arduratzera garamatza ezinbestean, gure gizatasunari uko egingo
|
ez
badiogu. Errealitatea ez zaigu ematen modu erreaktibo hutsean erantzun dezagun edota era hermeneutiko hutsean asumitu dezagun; errealitatea ardura eta erantzukizun gisa ematen zaio gizakiari, hots, eginkizun eta errealizakizun modura.
|
|
|
" Hauxe litzateke bereziki filosofiaren metodo zuzena:
|
ez
esatea esan ahal daitekeena besterik, hau da, natur zientziaren perpausak besterik ez —filosofiarekin zer ikusirik ez duen zerbait, beraz—, eta gero, norbaitek zerbait metafisiko esan nahi zezan bakoitzean, berorri esatea ez diola batere esanahirik eman zenbait zeinuri bere perpausetan. Metodo honek ez luke asebeteko —ez bailuke filosofia erakusten ari gatzaizkiolako sentsaziorik— baina horixe litzateke metodo guztiz zuzen bakarra" (6.53).
|
|
|
Lehenik, argitzen digu zer den esan ahal daitekeena; natur zientziaren perpausak, perpausok filosofiarekin zerikusirik ez dutelarik. Bigarrenik, esaten digu filosofiaren metodoa natur zientziaren perpausak besterik
|
ez
esatean datzala, eta hartara, hirugarrenik, metafisika egin nahi den bakoitzean ohartarazi behar dela metafisikako perpausetan badirela beti esanahirik eman ez zaien zeinuak. Laugarrenik, eta munta handikoa, hori guztia metodo bat dela; metodo" guztiz zuzen bakarra", bai, baina metodo bat besterik ez.
|
|
2005
|
|
|
Bada, gizakume askok, berez ahulak, eta eurak baino indartsuagoak direnen meneko izan nahi ez dutenak, elkarrekin aditu, indar erkideak bildu eta auzitegietan euren eskubideei eusteko konpromisoa ondu dute, guztiak baturik banan banan garaitu ezinak izango liratekeen horiek nagusitu ez daitezen. Esangura horretan onar daiteke esan ohi den hori, alegia, zuzenbidea indartsuenaren hitza dela eta ondorenez, kanpo eraginik ez duela, indarrak laguntzen
|
ez
badio: horrela ere, Solonek, berak esan bezala, gauza handiak erdietsi zituen, indarra eta zuzenbidea uztarri berean lotuz.
|
|
|
Nire lehenengo kezka izan da zenbait froga erakustea, zuzenbide naturalari zer dagokion azaltzeko. Horretarako erabili ditudan irizpideak inork ere ezin ditu ukatu, bere buruari kontra egiten
|
ez
badio bederen. Arean ere, ondo hausnartuz gero, zuzenbide horren printzipioak kanporatu egiten dira eta begi bistan daude, zentzumenen bitartez antzematen dugun guztia bezalaxe.
|
|
|
Urrun, beraz, gizon zintzoarengandik handikeria, eta horrenbestekoa izan dezan hark bere buruari zor dion maitasuna. Haatik, lerrakera hau, errakuntzan dagoenari kaltea egiten
|
ez
dion neurrian, askoz gehiago alboratzen da errua egoztea baino; hortaz ergelkeria esaten zaio eta ez justiziarik eza. Norbanako errakuntza horrek sortzen badu, gerokoan ere, arrisku erkidea, orduantxe ahalegin berezia egin behar da on publikoa usteldu ez dadin herritarren errakuntzarekin.
|
|
|
Giza izakiek, funtsean,
|
ez
diote elkarri ulertzen zeinu eta kontzeptu jakin batzuetan ados jarri direlako bakarrik, baizik eta, batez ere, guztiek giza natura bat eta berean parte hartzen dutelako.
|
|
|
Hizkuntza eta bizia kontzeptu bananezinak dira eta, esparru honetan, ikaskuntza birsortzea baino ez da" 145 Hemen aurkitzen dugu, berriz ere, gizatasunaren eta linguistizitatearen arteko sakoneko lotura, zeinen arabera ezinezkoa den gizakia aztertzea bere hizkuntza kontuan hartu gabe, ezta hizkuntza ikertzea ere berau erabiltzen duen gizakia kontsideratu gabe. ..., jakina, badu eraginik ikas irakas estrategia ezberdinak diseinatzerakoan, ze" hizkuntza, nahiz eta lehen begiradan horrela dirudien, ez da egiaz irakasten uzten baizik eta bakarrik gogoan esnatzen", eta, zentzu honetan, irakasleak ikasleari" hizkuntza bere kabuz eta bere baitatik garatzen hasten deneko haria bakarrik eskain" diezaioke146 Hizkuntzak bere izateari uko egin nahi
|
ez
badio eta benetan hizkuntza izan nahi badu, gizakiarengandik pasiboki onartua izatearekin batera, ezinbestekoa du gainera honengandik berpiztua eta etenik gabe berraktibatua izatea. Hizkuntzen ikas irakaskuntza, beraz, perspektiba honetatik antolatu behar da, ze orduan bakarrik lagundu ahal izango dio honek gizakiari, bai bestelako mundu ikuskerak ezagutzen eta ulertzen, baita hauei esker bere mundu ikuskera propioa aberasten eta bere burua osatzen ere.
|
|
|
" hizkuntza berri orori, gehiago edo gutxiago, batek edo besteak duen mundua ikusteko eta baita hizkuntza ulertzeko era propioa gainezartzen zaio" 143 Zentzu batean bederen saihestezina da hau, ze, bestelako gauzetan gertatzen den bezalaxe, gizabanako bakoitzak bere erara eskuratzen du hizkuntza arrotz bat, hau da, ez da hutsetik hasten baizik eta egoera historiko konkretu batetik. Gizakiaren ikas irakas prozesuak, orokorrean,
|
ez
dio inoiz" tabula rasa" moduko eskema bati jarraitzen eta, honen haritik, hizkuntzen jabetzea halaber gehiago da ikuspuntu jakin batetik abiatutako" espontaneitate aktibo" baten emaitza," errezeptibitate pasibo" baten ondorioa baino. Antzeko zerbait gertatzen da, ere, gizabanakoak bere lehen hizkuntza ikasten duenean:
|
|
2006
|
|
|
Akiles gerraria ere Troia hartzera joan ziren gainerako erregeen gainetik ageri da, Agamemnon erregetan errege beraren gainetik ere: konkista senari uko egiten
|
ez
dion bakarra da; bidean doala, Eszisos, Lesbos eta Tenedos uharteak hartzen ditu eta, Troaden, Lynerssos, Pedasos, Thebe eta beste 23 hiribildu117.
|
|
|
Heroi homerikoak ausardiaz hartzen du bere lekua munduan,
|
ez
dio beldurrik sorrarazten jainkozko maltzurrak, ez behintzat beste gizonak sorrarazten diona baino handiagoa, ez dio kezkarik eragiten etorkizunak11.
|
|
|
Akats horiek guztiek ebaluaketa moralaren ustezko erlatibismoa dakarte. Konponbidea, esan bezala, ikuspuntu tinko eta orokorrean dago, eta konponbide hori gure esku dago, nahiz eta sarri askotan kasurik ematen
|
ez
diogun.
|
|
|
14 Berez desiragarria izateak esan nahi du intentzionala ez izatea: ‘izan ere, hori da azkeneko helburua, eta
|
ez
dio beste objektu bati erreferentzia egiten’ (SM 18). Lehen esan dugunaren aurka, badirudi EPMn ere (SM EPMren eranskina da) grinen izaera ez intentzionala aipatzen dela.
|
|
|
Egarriak gaudenean, edo minez edo gaixo, zerbait sumatzen dugu (gogo egoera batean gaude), baina sumatzen dugun horrek
|
ez
dio beste ezeri so egiten, ez du beste ezer errepresentatzen. Badirudi gogo egoera hori ez dela intentzionala.
|
|
|
Premisa horrek adierazten duen tesiari ‘internismo’ deitzen zaio egungo filosofian. Eman dezagun gezurrik
|
ez
esatea moralki ontzat jotzen dugula. (P2) ren arabera, erregela moral horrek gezurrik ez esatera bultzatuko gaitu.
|
|
|
Eman dezagun gezurrik ez esatea moralki ontzat jotzen dugula. (P2) ren arabera, erregela moral horrek gezurrik
|
ez
esatera bultzatuko gaitu. Antza, (P2) premisak eguneroko gertakari bat jasotzen du, moralak duen indar bultzatzailea, hain zuzen ere, eta, horregatik, Humek ez du gehiegi argudiatzen premisa horren alde.
|
|
2007
|
|
|
Hizlariak, gutxienez, hanka sartzeko arriskua du, eta, hori ez bada, bai nabarmen geratzeko arriskua, eta, hemendik harantz, mintzakideari —berori gaiztoa denean— armak eskura emateko arriskua, zeinak horrek haren kontra erabili ahal izango dituen. Zentzuzkoago eta zuhurrago da beti ezer
|
ez
esatea eta batek bere burua zehaztugabeko isiltasunaren atzean ezkutatzea. Edo, bestela, batek ikusten badu —behin hitz egiten hasi eta gero— besteak ez duela berarekin bat egiten, orduan hobe da hasitako hizketa konpromisorik gabeko zerbaitetara zuzentzea eta, egiaz, esaten hasitakoa esan nahi ez zelako itxura ematea.
|
|
2008
|
|
|
Hala ere, Madiganek planteaturiko zailtasunari ondokoa erantzun lekioke: substantzia ez da genero bat, eta genero bat ez izanik, hari buruzko zientziak ezin dio zientzia frogagarrien eskemari jarraitu; eta jakituriak edo filosofia lehenak
|
ez
badio zientzia frogagarrien eskemari jarraitzen, orduan bere ikergai ezin daitezke izan existitzen ez den genero baten akzidenteak edo berezko ezaugarriak. Aitzitik, IV 2an Aristotelesek garaturiko irtenbideak adierazten du, hain zuzen, filosofia lehenaren gunea eta zientzia partikularrena guztiz diferenteak direla, betiere kontuan hartuta hartan ere, ikergaiari dagokionez, nolabaiteko batasuna ematen dela, bere ikergaia substantzia den aldetik.
|
|
2009
|
|
|
Nietzsche asmakizunaz ari denean —dio Foucaultek—, asmakizunari oposatzen zaion hitz bat dauka in mente," hastapena" hitza, alegia. " Asmakizuna" esaten du" hastapena"
|
ez
esateko; Erfindung dionean, Ursprung ez esateko da.
|
|
|
Nietzsche asmakizunaz ari denean —dio Foucaultek—, asmakizunari oposatzen zaion hitz bat dauka in mente," hastapena" hitza, alegia. " Asmakizuna" esaten du" hastapena" ez esateko; Erfindung dionean, Ursprung
|
ez
esateko da.
|
|
|
eta horretaz ez da erabaki bat, itun bat, erreinu bat edo bataila bat ulertu behar, iraultzen den indar harremana baizik, konfiskatzen den boterea, ordura arte erabili izan dutenen aurka berreskuratzen den hizkera, ahultzen, laxatzen eta bere burua pozoitzen duen dominazioa, eta mozorroturik agertzen den dominazio berria. Historian jokoan aritzen diren indarrek
|
ez
diote paturen bati edota mekanikaren bati obeditzen, borrokaren zoriari baizik38 Indar horiek ez dira hastapeneko asmo edo intentzio baten hurrenez hurreneko formak bezala agertzen; ezta emaitza baten itxuran ere. Beti, gertakizunaren zori singularrean agertzen dira.
|
|
|
Benetako historia horren azken ezaugarria: ikuspegirik duen jakintza izateari
|
ez
dio beldurrik. Historialariak, bere jakintzan, zein lekutik ari diren begira, zein momentutan dauden, zein alderdi aukeratu duten, beren pasioaren bazterrezintasuna, salatu dezaketena ahal duten neurrian ezabatzen saiatzen dira.
|
|
|
Zentzu historikoak, Nietzschek ulertzen duen modukoak, badaki ikuspegia dela eta ez du bere injustizia propioaren sistema bazterreratzen. Angelu jakin batetik begira dago, deliberatuki balioesteko, bai edo
|
ez
esateko, pozoiaren aztarna guztiak jarraitzeko, antidoto hoberena bilatzeko. Begiratzen duen zer horren aurrean ezabatze neurritsu bat disimulatu beharrean, zer horretan bere legea bilatu eta mugimendu guztiak lege horren menpean jarri beharrean, nondik begira dagoen eta zer begiratzen duen badaki eta agerian uzten du.
|
|
|
Gizon nahasi eta anonimo horri, nor den eta zer izen eraman behar duen ere ez dakien horri, europarrari alegia, historiagileak ordezko identitateak, itxuraz berea baino indibidualizatuagoak eta errealagoak, eskaintzen dizkio. Baina zentzu historikoa duen gizakiak
|
ez
dio bere buruari iruzur egin behar eskaintzen duen ordezko horrekin: mozorro baizik ez da.
|
|
|
Zapalduaren politikari emandako lehentasunak,
|
ez
dio Marxi egunez egun demokrazia errepresentatiboa azpijaten duten eta nazismoan eta estalinismoan beren agerpen sumindua erakutsi duten estatu modernoaren joera bonapartistak atzemateko gaitasunik kendu. Hiriburuaren haussmannizazioan, burtsan, nazioarteko erakusketetan, publizitate eta modan, mehatxu horren zeinuak deszifratzen ditu Benjaminek.
|
|
|
Hizkuntza hutsalen lekua hartzeko prest legokeen hizkuntza faltsu, itsusi eta zaratatsu bat beti aurki daiteke. Lasta uzteko aitzakiaz zentzua alboratzearekin konformatzen ez den berrikuntza teorikoak soilik, malgutasunaren aitzakiaz printzipioak baztertzeari men egiten
|
ez
dion praktikak soilik, ireki diezaioke bidea hitzekin jolastera mugatzen ez den hizkuntzaren berrikuntzari.
|
|
|
zoriontasun ezjakinaren aurkako hautaketa, gizadiak bere burua babesteko erabiltzen dituen ilusio indartsuen aurkako hautaketa, eta bilaketa lanean arriskutsu eta aurkikuntzan kezkagarri izan daitekeen guztiaren aldeko hautaketa51 Gizadia zeharkatzen duen jakin nahi handi horren azterketa historikoak agerian jartzen du, bada, injustiziaren gain ezarri ez den ezagutzarik ez dagoela (eta ez dagoela, bada, ezagutze prozesuan bertan, egiarako eskubiderik edo egiaren oinarririk) eta ezagutzeko sena bera gaiztoa dela (zerbait hilgarririk baduela, eta ezin duela eta ez duela ezertarako gizakien zoriona nahi). Jakin nahiak, gaur egun bezalako hazkunderik handiena lortuz ere, ez gaitu egia unibertsalen batera hurbiltzen;
|
ez
dio gizakiari naturaren dominazio lasai eta zehatza ematen; aitzitik, arriskuak areagotu baizik ez ditu egiten; edonon arriskuak handitzen ditu; babes engainagarriak ezabatzen ditu; subjektuaren batasuna desegiten du; subjektua disoziatzen eta suntsitzen tematzen den guztia askatzen du. Jakintzak, arrazoimenaren exijentzien menpe soilik dagoen espekulazio hutsa bihurtu ahal izateko bere sustrai enpirikoetatik edota arrazoimena bera sorrarazi duten lehen premietatik poliki poliki aldendu beharrean, edota bere garapenean subjektu askearen osaketa eta baieztapenarekin loturik egon beharrean, geroz eta setatiagoa izatea eskatzen du; berarengan biolentzia instintiboa azkartuz eta haziz doa.
|
|
|
Berriro ere ziurtasunaren bilaketa, nahia, ageri zaigu begi bistan, Platonekin bezala, baina bere aurka. Biraketa horrekin kanpoko kanpoko mundu asmatu horrek
|
ez
dio ziurtasunik emanen bilakaerazko munduari, barruko munduak emanen dio hemendik aurrera ziurtasun hori. Dena den, lehenengo momentu honetan, Descartesekin, subjektuak bere barnetasunaren ziurtasuna baino ez du izango.
|
|
2010
|
|
|
14 Horrekin lotuta zailtasun hau agertzen da: nagusiak mendeko batek zerbait egitea nahi izan arren, ezin du horretara behartu, bere borondatearen berri ematen
|
ez
badio. Baina bada zailtasun horrentzako irtenbidea:
|
|
|
Orobat gertatzen da epailearen asmo gaiztoarekin; asmo horrek ez du epaiaren baliozkotasuna baldintzatzen, baldin eta epai hori ez bada ekitatearen aurkakoa. Era berean, ministro sakratuaren asmo gaiztoak
|
ez
dio ezertan kalterik egiten sakramentuari, sakramentu horren izaeraren aurkakoa ez den heinean. Ildo bertsutik, hemen aztergai dugun arazo honetan legeari datxekio guztion ontasuna, ez, ordea, legegilearen kanpotiko asmoari.
|
|
|
Are gehiago, nahita bilatzen da banakako kaltea, edo, bestela, banakako kalte horren bitartez, bidezko zehapena jarri nahi da. Alabaina, legegilearen gorroto pertsonalak eragin badu berak hala jardutea, horrek
|
ez
dio kalterik egingo legeari edo legearen justiziari, lehen esan dudan bezala, baldin eta gaineko alderdietan legea bera beharrezkoa bada guztion onerako.
|
|
|
legerik gabeko paganoek legeari dagokiona egiten dutenean berez, eurek bihurtzen dira lege euren buruentzat, benetako legerik ez badute ere. Bigarrenez, gorengo botererik egon ez arren, gurasoak ohoratzeko araua, gezurrik
|
ez
esatekoa edota antzekoak, beti bete behar dira. Horrenbestez, legeari dagokionez, ez da beharrezkoa ezaugarri hori, espezie batentzat beharrezkoa ez dena, generoarentzat ere ezin daitekeelako beharrezkoa izan.
|
|
|
Isiltasunak ere esanahia sortarazten du, hain zuzen, gertakari linguistiko bat delako edo, bestela esanda, berori
|
ez
esatean, ez aipatzean, ezkutatzean, jada esantzat ematean, aditzera ematean edota aurresuposatzean datzalako63.
|
|
2011
|
|
|
Parmenidesek debeku bat ezarri zuen:
|
ez
esan inoiz ez [izatea badenik; sofistek ez zuten errespetatuko halakorik, eta Platonek esan zuen ez izatea badela, bestetasuna baden [heinean eta Demokritok ez izatea badela hutsa badelako;
|
|
|
Gaur egun, ikasgaien antolaketan bertan, pentsamenduaren mundua fragmentatua daukagu, eta are gehiago gure buruetan. Filosofia politikoa, ezagutza edo zientziaren teoria, hezkuntzarena, ez ditugu elkarrekin lotzen; poetari
|
ez
diogu morala izatea eskatzen, edo hezkuntzaren edo erregimen politikoaren zerbitzuan egotea; justizia zer den, Jainkorik edo teologiarik gabe uste dugu hobeto erantzun genezakeela. Platonengan, aldiz, zuzentasuna zertan datzan galdezka hasi eta, erantzunaren bila ezagutzaren teoria, filosofia politikoa, etika, antropologia, hezkuntza, erlijioaren kritika, teologia, metafisika, denak bata besteari lotu loturik datozela, ikusten da haren argudiabidean.
|
|
|
Hesiodok
|
ez
dio" hasieran kaosa zen" baizik eta" hasieran kaosa sortu zen". Kaosa eta kosmosa sorrera beraren bi adar dira eta existentziaren zezena haietatik tiraka dator eta kaosak subjektua sortzen du, eta kosmosak objektua neurriz, pisuz eta formaz, subjektua eta objektua bereizita sortzen da jakintza behatzailea eta behatua bereizita espazioa eta denbora bereizita, etenak muga eta neurria dakar muga eta neurria, zientziaren gurasoak nahiz eta gaurko seme etxekalte batzuek uko egiten dioten bereizketa santuari hots, gaurko zientzia nerabezaroan dago, gurasoak ukatuz, mugatzeaz eta neurtzeaz aspertua mugatzea eta neurtzea behin eta berrizko langintza amaierarik gabea baita, azkenik gabeko denbora batean.
|
|
|
Filosofoaren pentsatzeak inoiz ez du lortzen zulatzea, poesiak barruratzea lortzen duen barneraino. Izan ere, poesiak sortu egiten du, h. d., izatea esatean dator izatera(
|
ez
esan dakoan: esandakoa jada izaki da; baina izakiak ere hizkuntzan datoz izatera).
|
|
2013
|
|
|
Gizakia da biologikoki abere bat Naturaren ordenatik hautsia bezala: galduta dagoena, bere habitat jakina ez daukana, instintoek esaten
|
ez
diotena zer egin," libre" dena, biologikoki espirituala hortaz; babesik gabe sortu dena, bere existentzia osoa berak asmatu beharra duena eta existentzia hori asmatzen bizi guztia eman duena. Askatasunak esan nahi du, gizakia ez dena gehiago dela, dena baino (gehiago dela proiektu bat, asmoak, eta identitatea osatzen duen iragan bat, memoria:
|
|
2014
|
|
|
Hagen Alberichen helburu temati eta sinpleak erdiesteko gai izango litzateke. Baina Alberichek irmo eusten du, bere loaldian jazartzen du,
|
ez
dio patxadarako une bakar bat ere uzten, bere ekintzak zirikatzen ditu, zahartzen du eta ez dio zoriontasunerako tarterik uzten. Hagen Alberichentzat soilik existitzen da.
|
|
|
1830etik aurrerako opera, gizarte liberalean oinarritu denez, merkatuak diktatutako lege ekonomikoen menpeko izatera behartu dute. Tradizio jakin bati fidela, generoari berari lotua, inoiz
|
ez
dio ikuskizun handi bat izateari utzi. ‘Ikuskizun handien’ artean handiena izan da, jada ez zuen erregetzaren handitasuna goretsi behar; gero eta distiratsuago orduan eta fintasun gutxiago, bere helburua burgesiaren garaipena berrestea zen.
|
|
|
Esaten duena hauxe da soilik: ez dizkio guda zelaiko heroi gehiago esleituko,
|
ez
dio gehiago kaliza maitasunez emango, ez dio musu gehiagorik emango. Eta bere hitzen pean duen gaia aurreko eszena batean sarritan entzun duguna da; Brunnhildek Siegmundi hilko dela eta gainontzeko heroiekin Walhallara eramango duela iragartzen dionean.
|
|
|
Alde batetik, masarentzako arteak gehiengoa asebete nahi zuen estetikoki, ‘komertzializatu’ zen, balioa galtzea onartu zuen; parean, atsegina izateari uko egiten zion arte bat, kontzesioak mespretxatzen zituen, ez zituen publikoaren gustuak eta desirak kontuan hartu nahi, ‘artistentzako arte bat’ Gaur egungo gizarte industrialera arte ez zen hain modu argian ikusia artearen bitasuna. Intelektualek eta artistek berek
|
ez
diote garrantzirik ematen ‘goi kultura’ ez den arteari; masarentzako artea mespretxatzen dute. Berez, haustura hori joan den mendean [XlX.ean] hasi zen nabarmentzen.
|
|
2016
|
|
|
252 Arrazoi biologikorik ez, baina" erakargarritasun psikologiko handiren" bat egon dela esatea (240), ebidentzia bat eta ezer
|
ez
esatea da.
|
|
|
255 J. Bauer Dawkinsen kritiko garratzak genetika modernoaren funtsari eta horren ondoriozko biziaren kontzeptuari antzik eman ere egin
|
ez
dion seinaletzat jotzen du makinaren mintzo hori, E. Mayrren esaunda beretuz: " Biologia ez da bigarren fisika bat".
|
|
|
Determinismoaren iluntasun horiez gainera gene egoistaren eta memeen teoriak dualismo kartesiarraren tankera berbera dauka manikeismoarena, esan liteke, berak hori ukatzeak
|
ez
dio deus erremediatzen (390). 266" [Kritikoek] ez dute arazorik beren sexu grinari eusteko hori egitea sozialki beharrezkoa denean. Zer du horrek dualistatik?
|
|
|
Biak bat da, baina barne kontraesanen katramila ere bai. Wilsoni kritikoek barkatuko
|
ez
diotena, literatura unibertsalean aspaldian nabarmenduriko barne bikoiztasun eta teinka horri (Platonen bi zaldiak edo Goetheren bi arimak) biologia ebolutibotik ematen dion azalpen erraza da manikeoa funtsean. Gizon emakumearen dohain positibo edo bertuteak (ohorea, leialtasuna, betebeharraren sentimena) talde hautespen prozesuaren ekarpenak dira denak; aitzitik, koldarkeria, berekoikeria, zurikeria (nolabait bizioak eta ‘bekatua’) hautespen indibidualaren ekarpen eta ezaugarriak denak.
|
|
2017
|
|
|
Baina luke izan delako alienazio eta isurtze horren desberdina, horren berorren zentzua eta norabidea baita. Berak habitatu egiten du isurtze hori, baina ez egiazko edo kategoriazko elementu bat bezala, baizik eta finkatzen den eta mundutar egiten den presentzia bat bezala bera ‘presente egiten’ saiatzen baldin banaiz, eta ez dena inoiz hain presente eta hain larri bihurtzen erreparatzen
|
ez
diodanean baino. Baldin eta osorik errenditzen banatzaio nire lotsari, adibidez, Bestea da lotsa hori eusten duen presentzia itzela eta ikusezina, eta alde orotatik besarkatzen duena, nire izate ez agerikoaren euskarri eremua bera.
|
|
|
Bestalde, nuke ‘enoxn' ’ fenomenologikoaren menpe ezarri, horrek mundua parentesien artean jartzea baitu xede, kontzientzia transzendentala bere errealitate absolutuan deskubritzeko. Operazio hori orokorrean posible den edo
|
ez
esatea ez dagokigu orain. Baina, hizpide dugun kasuan, Bestea luke jokoz kanpo utzi, zeren begirada begiratzaile delarik, Bestea ez baitagokio munduari.
|
|
|
Hitz egiten zizun artean, bere gorbatari begiratu diozu". 99 Gainera, begiradaren aspektu erasotzaileak kutsu lizuna har dezake: " Hankartera begiratu diot eta arnasotsa atera dut[...] txundituta begiratu dit, gero zeharo lotsatu da eta hankak itxi ditu"; 100" Baina berak ez zuen ezer ikusi,
|
ez
dio nire aurpegiari begiratzen, nire titiei begiratzen zien"; 101" Uste dut aitzakia dela emakumeak komunetan sartzen ikusteko; irteten direnean, begietara begiratzen die lotsarazteko". 102
|
|
2021
|
|
|
Partzialki bada ere, orduan eta aukera handiagoa izango dugu zernahi izateko.21 Etxaideren hitzetan: " nik
|
ez
diot inori esango zer aukeratu behar duen, aldaketa izan behar da denei aukeratzeko eskubidea ziurtatzea, baliabideak eta bitartekoak emanez" (Bilgune Feminista eta Topatu 2015). Heteroarauaren bazterretako subjektuek hamarkadetan egindako borroka subertsiboei esker, aukera horiek zabaltzen ari dira.
|
|
|
Beraz, enplegua izanda ere, enplegutik bertatik hasita, ‘etxekoandre, emazte, ama’ izaten jarraitzen zuten oroz gain: " emazte batek, ordainpeko enplegu bat edukiagatik,
|
ez
dio sekula uzten etxekoandre izateari; egiaz, lan egiten duen emazte bat bihurtzen da, eta lanaldi luzeagoa izaten du" (Pateman 2018: 245).
|
|
2022
|
|
|
Mugaren bestelako esperientzia batek baldintzatzen du gaur egungo filosofiaren egoera; izan ere, egun, giza ekintzak akabera eman diezaieke gizadiaren existentziari berari eta planeta honetako beste hainbat espezieri. Giza finitutasunak jada
|
ez
dio gizakiaren hilkortasunari soilik egiten erreferentzia; beste dimentsio bat hartu du: bere burua desagerraraz dezakeen espezie baten finitutasuna da.
|
|
|
Hori horrela izanik, filosofiaren historia elkarrizketarako aukerarik eta jarraitutasunik ematen
|
ez
dion aurreko garai baten eta kanpoalde baten artean kokatu zuen Hegelek. Egipto eta Ekialdea ez dira filosofiarentzako leku:
|
|
|
Unibertsitatea beste klase sozialetara irekitzen hasi zenean, asmo hori bertan behera geratu zen. Gaur, kultura, zentzu horretan, ez da existitzen eta
|
ez
dio inori balio. Zertarako defendatu luke unibertsitateak, mausoleo bihurtzeko ez bada?
|
|
|
Nola suma genezake zer falta zaigun eta zer den jakin behar duguna, zain dagoen horrek, jada, gainezka egiten badigu? Eta nola finkatu erlazio askeak, izan izenburu, berritasun edo argitalpen berri moduan, karpetetan, erakusleihoetan eta eguneratzeari uzten
|
ez
dioten buletinetan paketatuta aurkezten zaigun horren artean?
|