|
2000
|
|
|
Baina, geroko kontuak aitzinatzen ibili gabe, derradan ezen Mattin arras gogaitzen zela eskola haietan, batik bat bakarkako trabailuan jartzen gintuenean, halako tailuz, non zernahiren aitzakia egiten baitzuen haietarat ez azaltzeko, zer erranik
|
ez
aita etxeratzen zenean, zeren eta aitak, orduan, anitzetan eramaiten baitzuen goizean goiz ehizarat edo txakurren paseatzerat, jaun Marcelek eskola emaiten zigun orduetan, hain zuzen ere. Eta, ehiza zela eta ezpata zela, burua ere anitzetan joaiten zitzaion Mattini, eta orduan jaun Marcelek —zeina baitzen, bertzenaz, gizon pazientziatsua—, erraiten zion:
|
|
|
ez haren ateraldi zorrotzik, ez haren txantxa ausartik, zenbatenaz aita jesuita jauregian sendoago eta errotuago, hainbatenaz gutiago. Baina osabak, halakoetan, gure aita izaiten zuen alde...
|
ez
aita berez alde zegoelako, baina, batzuetan, gogaitu egiten zelako eta, hargatik edo, haize freskoa bezalakoak egiten zitzaizkiolako osabaren hainbat argudio eta ateraldi... Eta uste dut ezen alegatzeko moduko bertze arrazoin bat ere bazuela aitak, aitzinago ulertuko nuena, eta hura zen aita Bartolomeren aurka senti zezakeen jelosia, apezaren eskua gero eta luzeagoatuz joan zelako eta haren itzala gero eta zabalagotuz, bai jauregian eta bai Urbiaingo jendeengan ere... eta zeren aita ez baitzegoen bere boterea bertze nehorekin partitzeko prest.
|
|
|
Baina
|
ez
aita jesuitaren otoitzek, ez haren gantzutze suerte haiek guztiek, ez haren gurutzeak, ez eta deabruaren kontra jaurtiki mehatxuek erdietsi zuten Mattin bere onerat ekartzea, eta bai are gehiago izutzea eta hura auhenka uztea, ahotik habuina zeriola, harik eta aitak, iduri haiek ezin jasanik, erran zuen arte:
|
|
|
Edo, aita ote zegoen jokoz kanpoan eta
|
ez
aita jesuita, jaun André...?
|
|
|
—aditu nituenean hitz haiek, hain estu eta larri jarri nintzen, non ez bainintzen jabetu ere gurasoen keinuez eta aieruez, zeren eta aski bainuen nik, bertzenaz ere, gainerat zetorkidanarekin: halarik ere, jostetan ari zitzaigun osaba, itxura batean, zeren,
|
ez
aitari ez amari deus ere ihardesteko betarik eman gabe, hala erran baitzuen ondotik—: Baina, beharrik, hau ez da gure kasua...
|
|
2003
|
|
|
Ondorioz, subjektu guztiek behar diote sinetsi beren Erregeri, Jaungoikoari berari bezala. Ez zen hor ez Fénelonik, ez beste apezpikurik,
|
ez
aita saindurik, jazar zekiokeenik: Ezen, ez baldin bazaio Printzeari puntualki obeditzen, ordena publikoa iraulia da; ez da gehiago estatuan batasunik eta beraz, ez lankidetzarik, ez bakerik.
|
|
|
Horra zergatik. Nazioarteko Zuzenbidearen Sortzailea? deitua izan den Frantzisko Vitoriakoarentzat, ez den
|
ez
aita saindurik, ez enperadorerik mundu osoaren jabe izan daitekeenik.
|
|
|
Ez zitzaien zorigaitzez erantzunik bidali, ez Terexa Benedikta Gurutzekoari,
|
ez
aita jesuita alemanari, eta serora hil zen Auschwitzeko kontzentrazio zelaian, 1942an, apeza berriz Dachaukoan.
|
|
2004
|
|
|
Aitaren etxeko egongelan agente nazi baten gorpua zetzan odol putzu batean. Eta agente hura nire atzetik etorria zen,
|
ez
aitaren bila. Etxeko eskaileren buruan ezkutaturik nengoelarik, ikusi bezain laster ezagutu nuen Parisen tirokatu ninduen gizon dotorea.
|
|
|
" Nik amonarekin nahi dut!". Ez bainituen atsegin
|
ez
aitaren zakarkeria, ezta amaren apalkeria ere.
|
|
2005
|
|
|
–Konforme, erantzun zion amona Kontxik?. Baina
|
ez
aitari ez amari ezta txintik ere, ados?
|
|
|
nola gustatuko zitzaion, bada, amaren erosketa poltsarekin konparatzea? zergatik
|
ez
aitarenarekin??, eta nola gustatuko zitzaion muxikekin, gereziekin eta meloiekin konparatzea, meloiekin batez ere. Ez zitzaizkion, ez, gauza haiek gustatzen, Tomasek objektutzat hartu baitzuen, azken buruan, baina, aldi berean, izugarri gustatzen zitzaizkion:
|
|
|
Batez ere, postalen kontuan Ainara ezertarako aipatu ez duela ohartzeak. Bestalde, berak ere ez die ezer erosi
|
ez
aita amei ez osaba izekoei. Baina horrek, beste bidaia mota batean garrantzia izango bazuen ere, zer axola du orain?
|
|
2006
|
|
|
Kontrara, Estefaniarengandik ez bezala, ez dut gogoan sekula haren zaflako edo ostikorik jasorik. Familia hartan, seme alabak zehatzeko ardura amarena zen,
|
ez
aita borreroarena. Estefaniari ez bezala, Domingo erran nion beti, ez dakit zergatik, inon aitarik izatekotan huraxe izan baitzen, borrero bat, niretako aita.
|
|
2007
|
|
|
Eta bakarrik bizitzea zoragarria zen! Horrela esaten zuen Pippiren liburuak,. Pippik ez zuen
|
ez
aita eta ez amarik, eta hori noski zoragarria zen! Ez zuen inor ondoen pasatzen ari zen momentuetan ohera bidaliko zuenik, ezta bakailao gibel olioa jan araziko zionik ere berak gozoki gorria nahi zuenean?.
|
|
2008
|
|
|
Eta
|
ez
aita kalonjeak, ez Normak, ez Nataliak eta ez Natividadek ez zuten handik atera.
|
|
|
Familiaren egoera halakoa zen, beraz, villalbatarrak beste ezusteko batek harrapatu zituenean. Ezustekoaren protagonistak, ordea, ez ziren
|
ez
aita ez ama izan, haien bi alabak baizik. Natalia eta Natividad?, aitaren antz izugarria zutenak, alde batetik, baina amaren izaera bertsua zutenak, bestetik, soinekozaletasun festazaletasunei dagokienez bederen, biak ere zein baino zein gehiago baitziren soineko zein festazale. Bikiak ziren eta berdin berdinak, biak bereizten zituèn ezaugarri bategatik ez balitz:
|
|
|
–Nik ez ama eta
|
ez
aita? –esan zuen Reginak?.
|
|
|
Regina ez zen bere ahizparengana joan,
|
ez
aita hil zèn egunean, ez biharamunean, astearte arratsalde batean egin ziren aitaren aldeko hiletak?, ezta biharamunaren biharamunean ere, baizik eta handik hiru egunera: esan nahi baita aita astelehenaren goiz erdian hil zela, eta Regina ostegunaren goiz erdian joan zela komentura.
|
|
|
–Nik ez ama eta
|
ez
aita... –esan zuen Reginak– Hil ziren.
|
|
|
Eta
|
ez
aita kalonjeak, ez Normak, ez Nataliak eta ez Natividadek ez zuten handik atera.
|
|
|
Familiaren egoera halakoa zen, beraz, villalbatarrak beste ezusteko batek harrapatu zituenean. Ezustekoaren protagonistak, ordea, ez ziren
|
ez
aita ez ama izan, haien bi alabak baizik –Natalia eta Natividad–, aitaren antz izugarria zutenak, alde batetik, baina amaren izaera bertsua zutenak, bestetik, soinekozaletasun festazaletasunei dagokienez bederen, biak ere zein baino zein gehiago baitziren soineko zein festazale. Bikiak ziren eta berdin berdinak, biak bereizten zituèn ezaugarri bategatik ez balitz:
|
|
|
Regina ez zen bere ahizparengana joan,
|
ez
aita hil zèn egunean, ez biharamunean –astearte arratsalde batean egin ziren aitaren aldeko hiletak–, ezta biharamunaren biharamunean ere, baizik eta handik hiru egunera: esan nahi baita aita astelehenaren goiz erdian hil zela, eta Regina ostegunaren goiz erdian joan zela komentura.
|
|
2009
|
|
|
Belarri zabal zabalak ditu, bere amaren azal txuri gaixo itxurakoa, pekaz beterik, kokotsetik lepora. (Hori pentsatu nahi dut, Terryren atal desatseginak amari dagozkiola, eta
|
ez
aitari, horrela, Josebarekin ume bat izaten dudanean ederra baino ederrago izango den ziurtasunari hel diezaioket). Hala ere, bere begirada ez da aitarena edo amarena ere.
|
|
|
nire lagun detektibe bat, alegia, zure laguntxoaren berri eman didana eta zuen pausoak jarraituko dituena, batarenak zein bestearenak, komenientzien arabera; eta jakizu, azkenik, gurasoei ez diedala ezer esan, tabakoarena esan ez nien bezala: haiekin normaltasuna, badakizu, ez bainuke disgustuka hiltzerik nahi,
|
ez
aita, merezi ez duzun bezala maite baitzaitu, eta ez ama, ama batez ere, azken bolada honetan burua ezin altxaturik dabil-eta, zeuk ere ongitxo dakizu.
|
|
|
bere aita espiritualarengana joaten zen, baina bazirudien bere ezinegona barrukoagoa zela: hain barrukoa, non inor ez baitzen hara iristeko gauza, ez Ernestina
|
ez
aita espirituala, ezta Regina bera ere, gero eta galduago sentitzen zena, gero eta bakarrago; eta hala, hain neurriz kanpokoa egin zitzaion ezinegona, non, astebete lehenago (ekainaren azken egunetan zeuden, neska mutilak oporretan) Villalbako markesa andereari idaztea otu baitzitzaion, hark salbatuko baitzuen ataka estu hartan Regina, inork salbatzekotan!?, sekula idatzi ez ziòn moduan, desespe...
|
|
|
lau anaietan zaharrena ni naiz? bizikleta gidatzen ni neu nindoan gainera, eta nik neuk dut errua,
|
ez
aitak! –jarraian, xehetasunak ematen zituela, gehitu zuen?:
|
|
|
–ihardesti zion Domingok, hitzetik hortzera?. Baita Bibik, amak eta izeba Ernestinak ere; eta aitak eta Teofilo Mariak ere bai, beste maila batean; baina
|
ez
aitak ez Teofilo Mariak ez naute ikusi nahiko, beharbada: aitak etxean sartzea debekatu zidan?
|
|
|
eta, hirugarrenik?, edo a), b) eta c), ikasleek deitu ere halaxe deitzen baitzioten apaizari,, aita Abc?; Damasori hain sartu zitzaizkion barruan aita Abcren estiloa eta metodologia, non berak ere antzera ekin baitzion, anai arrebak aspertzeraino ekin ere, bat, bi eta hiru, a), b) eta c); aita Abck izugarri estimatzen zuen, seme espiritualtzat ere hartua baitzuen Damaso, baina aita Abck ez zekiena zera zen, berak bere mundu ikuskera, erabat ortodoxoa? sendotzeko erabili zuen bezala erabiliko zuela Damasok mintzamolde hura heterodoxiaren bidetik,
|
ez
aita Abcren aurrean eta ez haren eskoletan, baina bai bere barruan eta bere baitaren baitan; aita Abck zurezko arkitektura sendoak eraikitzen zituen, ustez, eta Damasok pipia sartzen zion barruan, zuraren egitura jaten zuena, zura zuhirin bihurtu arte; baina, aita Abcren aurrean begirune osoz portatzen saiatzen zen arren, Damasok bazituen, noizean behin, irristada txikiak, bere hitz jario emankor...
|
|
|
Loiditarren artean, monarkikoak haiek ere?, Espainia zuten. Espainia eta Erroma, jakina? ikurren ikur eta bereizgarrien bereizgarri, baina ez zuten Euskal Herria ahazten. Aberri Handia eta aberri txikia bereizten zituzten, nolabait esatearren, txikia Handiaren mende ulertzen bazuten ere?, halako eran, non amak euskaraz egiten baitzuen seme alabekin, nahiz eta
|
ez
aitak?. Euskara erlikia bat da, eta erlikiak ere inportanteak dira, esaten zien honek etxekoei, haatik?, ez zekielako; eta esaten zuen:
|
|
|
Izeba Ernestina ere hantxe zegoen, Domingoren minaz ohartuta, ausaz; izebak, ordea, onena opa behar zion Domingori, ohi zuen bezala, eta nola ohartu behar baitzuen, halaber,
|
ez
aita eta ez Teofilo Maria ez zirela besaulkietatik zutitu, aita semeak Domingori ongi etorria ukatzen ari balitzaizkio bezala, horregatik, apika, Domingok ama askatu bezain laster izebari bere txanda iritsi zitzaionean, iloba gogoz besarkatu eta ozen bai ozen esan zuen:
|
|
|
Ondoren, bostak egongelan eseri eta Domingok bere bertsioa eman zien; amak, baina, semea besarkatu ostean, beste aldea erakutsi behar zion, bere desadostasuna? aitaren ikuspuntua defendatuz,
|
ez
aita defendatzeko obligazioarekin sentitzen zelako bakarrik, etxea eta etxeko autoritatea zeuden jokoan?, konbentzituta zegoelako ere bai:
|
|
|
nire lagun detektibe bat, alegia, zure laguntxoaren berri eman didana eta zuen pausoak jarraituko dituena, batarenak zein bestearenak, komenientzien arabera; eta jakizu, azkenik, gurasoei ez diedala ezer esan, tabakoarena esan ez nien bezala: haiekin normaltasuna, badakizu, ez bainuke disgustuka hiltzerik nahi,
|
ez
aita, merezi ez duzun bezala maite baitzaitu, eta ez ama... ama batez ere, azken bolada honetan burua ezin altxaturik dabil-eta, zeuk ere ongitxo dakizu. Eta argi ibili, Ada:
|
|
|
–Zuek ekarri nauzue hona! –ihardesti zion Domingok, hitzetik hortzera– Baita Bibik, amak eta izeba Ernestinak ere; eta aitak eta Teofilo Mariak ere bai, beste maila batean; baina
|
ez
aitak ez Teofilo Mariak ez naute ikusi nahiko, beharbada: aitak etxean sartzea debekatu zidan...
|
|
|
Izeba Ernestina ere hantxe zegoen, Domingoren minaz ohartuta, ausaz; izebak, ordea, onena opa behar zion Domingori, ohi zuen bezala, eta nola ohartu behar baitzuen, halaber,
|
ez
aita eta ez Teofilo Maria ez zirela besaulkietatik zutitu, aita semeak Domingori ongi etorria ukatzen ari balitzaizkio bezala... horregatik, apika, Domingok ama askatu bezain laster izebari bere txanda iritsi zitzaionean, iloba gogoz besarkatu eta ozen bai ozen esan zuen:
|
|
|
hots, Tasio ez zen orbetarrena bezain familia aberatsekoa, baina bai hirian ongi kokatutako familia batekoa. Loiditarren artean –monarkikoak haiek ere–, Espainia zuten –Espainia eta Erroma, jakina– ikurren ikur eta bereizgarrien bereizgarri, baina ez zuten Euskal Herria ahazten –Aberri Handia eta aberri txikia bereizten zituzten, nolabait esatearren, txikia Handiaren mende ulertzen bazuten ere–, halako eran, non amak euskaraz egiten baitzuen seme alabekin, nahiz eta
|
ez
aitak –" Euskara erlikia bat da, eta erlikiak ere inportanteak dira" esaten zien honek etxekoei, haatik–, ez zekielako; eta esaten zuen: " Espainiako probintzia txikiena gara, baina handienetakoa gure gizonen merituei dagokienez:
|
|
|
...iloa eta metodologia, non berak ere antzera ekin baitzion, anai arrebak aspertzeraino ekin ere, bat, bi eta hiru, a), b) eta c); aita Abck izugarri estimatzen zuen, seme espiritualtzat ere hartua baitzuen Damaso, baina aita Abck ez zekiena zera zen, berak bere mundu ikuskera –erabat ortodoxoa– sendotzeko erabili zuen bezala erabiliko zuela Damasok mintzamolde hura heterodoxiaren bidetik,
|
ez
aita Abcren aurrean eta ez haren eskoletan, baina bai bere barruan eta bere baitaren baitan; aita Abck zurezko arkitektura sendoak eraikitzen zituen, ustez, eta Damasok pipia sartzen zion barruan, zuraren egitura jaten zuena, zura zuhirin bihurtu arte; baina, aita Abcren aurrean begirune osoz portatzen saiatzen zen arren, Damasok bazituen, noizean behin, irristada txikiak, bere hitz jario emankor...
|
|
|
Ondoren, bostak egongelan eseri eta Domingok bere bertsioa eman zien; amak, baina, semea besarkatu ostean, beste aldea erakutsi behar zion, bere desadostasuna... aitaren ikuspuntua defendatuz,
|
ez
aita defendatzeko obligazioarekin sentitzen zelako bakarrik –etxea eta etxeko autoritatea zeuden jokoan–, konbentzituta zegoelako ere bai:
|
|
|
–Ama: lau anaietan zaharrena ni naiz... bizikleta gidatzen ni neu nindoan gainera, eta nik neuk dut errua,
|
ez
aitak! –jarraian, xehetasunak ematen zituela, gehitu zuen–:
|
|
|
" Beti hitz egiten dugu apaingarriez, eta oraintxe gelditu naiz ni apaingarririk gabe... baina ni ezin naiz apaingarririk gabe bizi"; eta, halere, Reginak ez zion egia osoa esaten, zeren, ohiko apaingarriekin ere, neke egiten baitzitzaion egunero jaiki eta bizitzari aurre egin behar izatea; bien bitartean, bere burua zigortzen zuen, munstroa hazteko behar adina adore izan ez zuelako; aldika –askotan– bere aita espiritualarengana joaten zen, baina bazirudien bere ezinegona barrukoagoa zela: hain barrukoa, non inor ez baitzen hara iristeko gauza, ez Ernestina
|
ez
aita espirituala, ezta Regina bera ere, gero eta galduago sentitzen zena, gero eta bakarrago; eta hala, hain neurriz kanpokoa egin zitzaion ezinegona, non, astebete lehenago (ekainaren azken egunetan zeuden, neska mutilak oporretan) Villalbako markesa andereari idaztea otu baitzitzaion –hark salbatuko baitzuen ataka estu hartan Regina, inork salbatzekotan! –, sekula idatzi ez ziòn modu...
|
|
2010
|
|
|
–Mutila da, baina??; ai, azken hitz hura, borreroaren antz handiagoa zuena, eta eten puntu haiek, hiru puntuz osatuak baina hiru mila izan zitezkeenak, soka edo kate luze baten osagai, non laster batean urkatuko baikenituen gure ilusio guztiak?!; haurra, izan ere, zen bezalakoa zen, ez behar bezalakoa? eta hilzorian zegoen, gainera; gero, baina, urte erdia egin zuen, eta auskalo noiz arte egingo zuen, Adari egun batean eskuetatik erori izan ez balitzaio; izebak zaintzen zuen haurra ganbaran, etxekoengandik bakartuta; guztiek genekien hura, baina han ez zuen
|
ez
aitak, ez amak, ez medikuak eta ez inork haurraz hitz erdirik ere egiten, gure aurrean ez bederen, hura isilpeko gai bihurtu balitz bezala, eta nik ez nuen ulertzen, nahiz eta ez nintzen hartan askorik saiatu, ez nuen hatz txikia ere mugitu, egia esan!?, arre zetozèn urak are arreagotzeko beldurrez edo; zuritzeko modu bikaina nuen, gainera:
|
|
|
–Heroi bat zara, horkheimertar bat goitik behera, eta harro nago zutaz. Hain harro nago, non zu eduki nahi baitzintuzket aitatzat,
|
ez
aita. Zure zauriaren eguzkiak argi argitsuagoa egiten baitu aitak AEGn egiten dituen bonbilla guztiek baino?
|
|
|
Aitak, beraz, haietako batean zerbitzatu zion xanpaina, zer kopatan esaten ez dakidan arren? Izebak, baina, ez zuen ezer esan,
|
ez
aitak bere gonbidapena egin eta ez xanpaina bota zionean ere. Muturra okertu ez zuen arren, ordea, bazuen haren begiradak zerbait berezia, bere emetasunari halako gogortasun puntu bat balerio bezala, bere desadostasunaren erakusgarri.
|
|
|
galdetu zidaten Adak eta izeba Ernestinak etxeratu eta handik gutxira, berdin Maria Bibianak; zalantzan egon nintzen esan ez esan, esan egin nien arte: . Orain esango dizuedana ez esan, mesedez,
|
ez
aitari ez amari, disgustuarekin hilko lirateke-eta?: esaldi hura alferrikakoa nuen, lauron arteko tratua isilpekoa baitzen, zin berezirik egin ez bagenuen ere, baina halaxe atera zitzaidan, ondotik zetorrenaren azpimarra gisa edo:
|
|
|
Umorea ez baitzen
|
ez
aitaren eta ez don Anizetoren bertutea, ezta Teofilo Mariarena ere, derradan bide batez; edo, zehazte bidean jarriz, derradan haien umorea, Regina eneko boterearen nolabaiteko ikur ziren heinean, zurruna zela, haiek, definizioz, beraientzat baitzituzten txantxak eta beraientzat edonori iseka egiteko eskubidea, besteon ukoa zekarrena, ezinbestean:
|
|
|
Honekin ez dizut esan nahi bat batean Teofilo Mariaren jarrera eta pentsamoldea estimatzen hasi nintzela, zuk bai baitakizu nire izaerak ez duela ez Teorenarekin
|
ez
aitarenarekin zerikusirik, baina bai gure aberetasunarekin lotutako sentimendu bat errotu zitzaidala, lur bakar bat izan zezakeena jatorri:
|
|
|
Harri bihurtuak gelditu ginen Bibi eta biok: nire kasuan,
|
ez
aitak bekatu mortala egin zuela pentsatzen nuelako, Jainkoari kaka egitea, egitea ez bezala baitzen niretzat ordurako, Jainkoaren existentzian sinesten ez nuenez gero, baina bai ezustekoaren gaineko ezusteak harrapatu ninduelako, Jainkoa izaki infinitua baitzen gurean, ezin uki zitekeèn oinarri guztien oinarria, laudorio eta alabantza baizik merezi ez zuena, loreak eta lore urrinak, apoak eta sugeak eta kiratsa heretikoentzat eta antzeko jendilajearentzat utzita?
|
|
|
" Zer moduz aurkitu duzu?" galdetu zidaten Adak eta izeba Ernestinak etxeratu eta handik gutxira, berdin Maria Bibianak; zalantzan egon nintzen esan ez esan, esan egin nien arte: " Orain esango dizuedana ez esan, mesedez,
|
ez
aitari ez amari, disgustuarekin hilko lirateke-eta": esaldi hura alferrikakoa nuen, lauron arteko tratua isilpekoa baitzen, zin berezirik egin ez bagenuen ere, baina halaxe atera zitzaidan, ondotik zetorrenaren azpimarra gisa edo:
|
|
|
Ongi gogoratzen naiz zeinen irrikatsu eta jorantsu geunden anai arrebok, ama gure beste anaia hartaz erditzear zegoenean, haurra noiz etorriko zain, harik eta etxeko medikuak —don Zoilok— berea esan zuen arte: ...uze baten osagai, non laster batean urkatuko baikenituen gure ilusio guztiak...!; haurra, izan ere, zen bezalakoa zen, ez behar bezalakoa... eta hilzorian zegoen, gainera; gero, baina, urte erdia egin zuen, eta auskalo noiz arte egingo zuen, Adari egun batean eskuetatik erori izan ez balitzaio; izebak zaintzen zuen haurra ganbaran, etxekoengandik bakartuta; guztiek genekien hura, baina han ez zuen
|
ez
aitak, ez amak, ez medikuak eta ez inork haurraz hitz erdirik ere egiten, gure aurrean ez bederen, hura isilpeko gai bihurtu balitz bezala... eta nik ez nuen ulertzen, nahiz eta ez nintzen hartan askorik saiatu —ez nuen hatz txikia ere mugitu, egia esan! —, arre zetozèn urak are arreagotzeko beldurrez edo; zuritzeko modu bikaina nuen, gainera: aitak eta amak horrela jokatzen bazuten, beren arrazoiak zituztelako zen, eta niri haien mende egotea zegokidan, Jainkoaren laugarren manamenduaren arabera, betiko aitzakia...
|
|
|
Honekin ez dizut esan nahi bat batean Teofilo Mariaren jarrera eta pentsamoldea estimatzen hasi nintzela, zuk bai baitakizu nire izaerak ez duela ez Teorenarekin
|
ez
aitarenarekin zerikusirik... baina bai gure aberetasunarekin lotutako sentimendu bat errotu zitzaidala, lur bakar bat izan zezakeena jatorri: bizikidetasunak eta odolkidetasunak inkontzientean —minutuz minutu eta segundoz segundo, urte luzeetan... — landutako lurra:
|
|
|
Harri bihurtuak gelditu ginen Bibi eta biok: nire kasuan,
|
ez
aitak bekatu mortala egin zuela pentsatzen nuelako, Jainkoari kaka egitea, egitea ez bezala baitzen niretzat ordurako, Jainkoaren existentzian sinesten ez nuenez gero... baina bai ezustekoaren gaineko ezusteak harrapatu ninduelako, Jainkoa izaki infinitua baitzen gurean, ezin uki zitekeèn oinarri guztien oinarria, laudorio eta alabantza baizik merezi ez zuena, loreak eta lore urrinak, apoak eta ... Bibi, baina, beste arrazoi bategatik zegoen harrituta... baita, ni ez bezala, minduta eta nahigabetuta ere —nola egin zezakeen orbetarron buruak birao, Jainkoaren izen garbia guztiz kakaztuz! —, nahiz eta aitak berandu gabe gozatu zuen haren nahigabea:
|
|
|
Aitak, beraz, haietako batean zerbitzatu zion xanpaina, zer kopatan esaten ez dakidan arren... Izebak, baina, ez zuen ezer esan,
|
ez
aitak bere gonbidapena egin eta ez xanpaina bota zionean ere. Muturra okertu ez zuen arren, ordea, bazuen haren begiradak zerbait berezia, bere emetasunari halako gogortasun puntu bat balerio bezala, bere desadostasunaren erakusgarri.
|
|
|
‘Heroi bat zara, horkheimertar bat goitik behera, eta harro nago zutaz. Hain harro nago, non zu eduki nahi baitzintuzket aitatzat,
|
ez
aita. Zure zauriaren eguzkiak argi argitsuagoa egiten baitu aitak AEGn egiten dituen bonbilla guztiek baino’ bota zidan.
|
|
|
Umorea ez baitzen
|
ez
aitaren eta ez don Anizetoren bertutea... ezta Teofilo Mariarena ere, derradan bide batez; edo, zehazte bidean jarriz, derradan haien umorea, Regina eneko boterearen nolabaiteko ikur ziren heinean, zurruna zela, haiek, definizioz, beraientzat baitzituzten txantxak eta beraientzat edonori iseka egiteko eskubidea, besteon ukoa zekarrena, ezinbestean: horregatik ez zituzten guk jaurtitako gezi bakanak —kontraumorearen geziak, bestela esanda— onartzen, edo oso baldintza berezietan onartzen zituzten; haiek, edo halakoak zirelako edo nagusien paperean aritu behar izaten zutelako, zurrunak ziren, bai, eta zurruntasunak kutsatzen zizkien gaitasun eta nolakotasun guztiak, baita umorea egiteko modua ere... horregatik ziren zakarrak eta traketsak, nik uste.
|
|
2011
|
|
|
baina ez zen horrelakorik izan. Gero Jasonek azaldu zidanez, ez ama
|
ez
aita ez ziren batere fededunak, bide hori Jasonek berak aurkitu omen zuen nerabezaroko kontrako jarreretan. Bestela, hezita zuen bere ama, hark bazekien alabarekin hobe zuela ezer ez galdetzea.
|
|
2012
|
|
|
Baina Hull en egotea egokitu zitzaidan egun batean, ustekabean, eta orduko hartan ihes egiteko asmorik gabe, esaten ari nintzen bezala, Hull en nengoela eta nire adiskide bat bere aitaren itsasontzian Londresera joateko zorian, berarekin joatea proposatu zidan, itsasgizonei pizgarri gisa eskaini ohi zaiena eskainita, alegia, bidesaririk ordaindu behar ez izatea. Ez nion
|
ez
aitari ez amari ezer galdetu, ezta asmo horren berri eman ere. Aldiz, han utzi nituen, gertaeraren berri ahal zuten bidetik jakin zezaten; eta, Jainkoaren bedeinkaziorik edo nire aitarenik eskatu gabe, egoera edo ondorioak kontuan hartu gabe eta zoritxarreko orduan, Jainkoa lekuko, 1651ko irailaren batean, Londresera zihoan itsasontzi batera igo nintzen.
|
|
|
Esan behar dizut ez dudala familiarik: badira hamabi bat urte
|
ez
aitaren ez amaren berririk ez dudala; orain arte inoiz ez zait ezkontzerik bururatu, eta orain, badakizu?, ez nago sasoian horretarako; eta pozik nengoen nor mainatua aurkitu nuelako. Belak, sarritan, kantak abestu edo Kaukasoko dantzak dantzatzen zituen niretzat...
|
|
2013
|
|
|
Gero, dutxa hotzak berpiztu balu bezala, gogoz gosaldu zuen. . Aitak probetxuzko gizona gura hau, eta
|
ez
aitari huts egin gero?!?, esan zion Olgak, mutila ostatutik irten eta unibertsitaterantz abiatzen zela.
|
|
|
Are gehiago: lagundu ere egiten zioten bi ahizpek aitari, etxetik betiere,
|
ez
aitak ez amak ez baitzituzten lantegian nahi, zeregin batzuetan:
|
|
|
Harrigarria. Familian?
|
ez
aitarenean, ez amarenean, ez baitzegoen bide hartarik ibilitako inor.
|
|
|
Eskerrik anitz?, bukatu zuen aitak, amore emanda. Haien arteko aferak bukatua behar zuen, beraz,
|
ez
aitak ez osabak hitz egin baitzuten hartaz handik aitzina. Hala, ospatu genuen jaialdia, aitzin urtean baino era apalagoan; geratu zen osaba berriro liluratuta Xa, abanaren dantzaldiarekin, laudoriozko heiagorak botatzen zituela?, ederki!?,, hori da hori!???, baita burura zetozkionak irentsiz ere:
|
|
|
Gero, dutxa hotzak berpiztu balu bezala, gogoz gosaldu zuen. " Aitak probetxuzko gizona gura hau, eta
|
ez
aitari huts egin gero...!", esan zion Olgak, mutila ostatutik irten eta unibertsitaterantz abiatzen zela.
|
|
|
Eskerrik anitz", bukatu zuen aitak, amore emanda. Haien arteko aferak bukatua behar zuen, beraz,
|
ez
aitak ez osabak hitz egin baitzuten hartaz handik aitzina... Hala, ospatu genuen jaialdia, aitzin urtean baino era apalagoan; geratu zen osaba berriro liluratuta Xa’abanaren dantzaldiarekin, laudoriozko heiagorak botatzen zituela –" ederki!"," hori da hori!..." –, baita burura zetozkionak irentsiz ere:
|
|
|
Are gehiago: lagundu ere egiten zioten bi ahizpek aitari –etxetik betiere,
|
ez
aitak ez amak ez baitzituzten lantegian nahi– zeregin batzuetan: faktura batzuk, eskariak, etab... Izan ere, bai gurasoek jaso zutèn heziketan eta bai haiek alabei emandakoan ere, beste bat zen emakumeen zeregina:
|
|
2014
|
|
|
Pilula batzuk eman dizkiote, eta orain lasaiago dago. Hiru egun besterik
|
ez
aitarenetik, eta orain hau?
|
|
2015
|
|
|
Horregatik guztiagatik, Destinuak iritzia eskatuko zidanean, erantzungo nion ez ziezadala inor kendu:
|
ez
aita, ez ama. Baina bietatik bakarra bizitzea aukeratu banu, nirekoikeria hutsagatik, gera zedila ama nirekin.
|
|
|
Lortu duzu azkenean. Bazekien James harexen zain egon zela, eta, erdietsi zuenez, bazekien ez ziola ez berari,
|
ez
aitari, ez inori begiratuko, pozaren pozez. Eskua leman jarri eta tente asko eserita zegoen, setati eta bekozko ilun samarrez.
|
|
|
Bere buruari zin egin dio ez duela horren erraz etsiko eta, beharrezkoa balitz, Euskal Herriraino jarraituko duela maitalea. Eta pentsatu du bere borondate irmoa
|
ez
aitak ez beste inork ez dutela oztopatuko.
|
|
|
Ez familia bereziki elizkoia zelako gurea. Ez amaren aldetik
|
ez
aitaren aldetik ez zegoen gurean moja, fraide edo apaizik, amonaren herengusu edo bestengusu moja bat izan ezik; aitaren aldeko familian jaiera gehixeago zuten eliz kontuetarako, baina aitak berak oso gutxi, zaleago zen fraideen gainean gaizki esaka aritzeko, jardun horiek amaren gustukoak ez baziren ere; ama lotuago zegoen elizara, baina hori, beregan, jasotako tradizioen transmisioa zen batik b... ez debozio gaixotirik, ez beldur traumatikorik.
|
|
|
Ez dute gau ederra izan
|
ez
aitak ez etxekoek. Egunsentian agertu da, urratuz eta lokatzaz beteta, oso ibilera txarrak eginda, baina bizirik.
|
|
|
Bere ahizpek, Moussaren arrebek eta adiskideek lan egiten dutela gaur egun. Eta bere kasura etorrita, berak gizonaren kontrola bizi izan duela dio, baietz, baina ez senarraren kontrola, nebarena baizik. . Amak ala aitak, gure etxean nork agintzen zuen galdetuko bazenit, zalantzarik gabe amak agintzen zuela esango nizuke; baina ahizpengan kontrol erabatekoa ez amak eta
|
ez
aitak, nebak zeukan gure etxean: hura zen ateratzen uzten ez ziguna edo baimena ematen ziguna?.
|
|
2016
|
|
|
horrek, konturatu bainaiz amona ere jabetu dela, badakiela zer egitera goazen. Eta oraindik ez diot ezer esan ez amari eta
|
ez
aitari!
|
|
|
Tiraderetan dituen paper eta karpeta batzuk gorde nahi ditu, armairua hustu, eta bulegoa txukun utzi. Hogeita zortzi urtez lantegi hartan hainbeste gau igarotakoaren arrastorik gabe geratuko da bulegoa; bere gauzak eramateko ekarri dituen poltsak bete eta alde egiten duenean, ez da bulegoan ez haren
|
ez
aitaren arrastorik ere geratuko. Aita semeen zerbitzualdiak batuz gero ia berrogeita hamar urte ateratzen zaizkio, bost hamarkada gorputz eta arima aluminio fabrikari eskainiak.
|
|
|
Ez al zen konturatu zenbat kostatzen zitzaion arnasa hartzea? Eta ez al zitzaion arraroa behintzat iruditzen haren etxeko inork, ez osabak eta
|
ez
aitak ere, hura sendatzeko inolako neurririk hartu ez izana ordura arte. Osaba medikuak, Veneziakoak, ez zuen federik botiketan, ongi.
|
|
|
–Onartzen duzu hanka sartu zenuela eta
|
ez
aitak eta ez guk ez genuela zerikusirik izan Bengoaren izugarrikerietan? –ahotsa lehen baino ozenagoa zuen, oihurik egin gabe.
|
|
|
Nestorrek ez zuen malkorik bota elizkizunean,
|
ez
aita ehorztean. Egun batzuk lehenago etxeko sukaldean gogoratzen zuen, begiak argi, burezurrari begira.
|
|
2017
|
|
|
Hizkuntza zuzen eta bortitzean emango digu gertaerei buruz duen ikuspegia. Haren hitzei mespretxua darie eta ez da haren mihiaren eztenetik libratzen denik,
|
ez
aita eta ama, ez anaiak, ez iloba Quentin, ez etxeko zerbitzari beltzak... Baina batez ere arreba Caddygana zuzenduko du bere amorrazioa eta bilaukeria.
|
|
|
neuk esaten dizut joan behar duzula
|
ez
aitak ez beste inork neuk esaten dizut
|
|
|
Inguruka ibili zitzaizkigun hasieran; berehala galdu zuten lotsa. Begiratu bat ere ez zen izan
|
ez
aitarentzat, ez osabarentzat, ez mandazainentzat, hain gutxi niretzat.
|
|
|
Ez ama,
|
ez
aita, ez ziren galdetzen ausartu, eta bost bat segundoko isilune infinitua egin zen itxarongela zuri hartan.
|
|
|
Betiko dikotomisten errezeloak irioteko: honekin ez ditugu ezertan hobetzen karlistak, zeintzuk esplikatzeko seguruena egia den Foru santuak adina Mazzini eta Garibaldi deabruak behar direla kontuan eduki, eta eskierki gutxiago
|
ez
Aita Santu gaixoaren egun horietako penak Erroman baserritarrenak Euskal Herrian baino. Liberalismo eta karlismo horiekin XIX. mendean, XX.ean integrismoa ez da parajeotan arrotza izango.
|
|
|
Eta nik, nini hauskor hark, nik ez nuen ezer ulertuko, ez medikua,
|
ez
aita, ez zu; batez ere zu. Orain, ordea, dauzkadan urteak izanik, eduki ditudan esperientziak poltsikoan gordeta izanik, medikua eta aita ulertu gabe jarraitzen dut, baina une hartako zu, erditu ondorengo depresioa izan zuen nire ama, ezin hobeto ulertzen dut.
|
|
|
Sei: Gaur arte
|
ez
aitak eta ez amak ez dute gustuko ofiziorik eta afiziorik lortu.
|
|
2018
|
|
|
Kontratuaren teorialari klasikoak beste auzi batean ere ez zetozen bat Filmerrekin. Lehenagoko atal batean aipatua dut nola Hobbesek esaten zuen natur egoeran amak zirela haurren nagusi (ezen
|
ez
aitak), eta nola Lockek luze eztabaidatu zuen Bosgarren Manamenduaz bere argudioa funtsatzeko: umeen gaineko aginpidea gurasoek zutela, alegia, eta ez aitak.
|
|
|
Lehenagoko atal batean aipatua dut nola Hobbesek esaten zuen natur egoeran amak zirela haurren nagusi (ezen ez aitak), eta nola Lockek luze eztabaidatu zuen Bosgarren Manamenduaz bere argudioa funtsatzeko: umeen gaineko aginpidea gurasoek zutela, alegia, eta
|
ez
aitak. Teorialari horien inguruan azkenaldian piztu diren debate feministetan, nabarmendu izan da haien teorietan amaren autoritate familiarra gailentzen zela, baina patriarkalisten eta kontratuaren teorialarien arteko gatazkaren alderdi hori nahasgarriegia izan daiteke patriarkatu modernoari erreparatzeko.
|
|
|
Izugarrikeria hura egiteagatik errudun sentitzen zirenez, denborarekin, zenbait urrats egin zituzten ziurtatzeko ez zela berriro halakorik gertatuko. Konturatu ziren beren artean inor zela sekula izan
|
ez
aita primario bat, ez patria potestas bat, ez botere absolutuko aita monarka bat. Inor ez zen aski indartsua besteei gailentzeko, eta, pixkana, ohartu ziren, arriskutsua bezain hutsala?
|
|
|
Patriarkatua familiarekin identifikatzeak, dena den, ustekabeko ondorioak ekar ditzake: horietako bat, adibidez, azkenaldian ama hartu izan dela guraso boteretsutzat, eta
|
ez
aita! Egia baldin bada aitazko eskubidearen aginpideak aspaldi egin zuela bere bidea, eta aitek familian eskura dituzten botere legalki eta sozialki zigortuak orain ez direla behiala izan zirenaren arrasto bat baizik, orduan zerk eusten dio hor patriarkatuari?
|
|
|
Haur batek, nahitaez, bi guraso ditu(, sorketari dagokionez, Jainkoak gizonarentzat laguntzaile bat pentsatu izan du?), baina ezin dute bi gurasoek eduki boterea umearen gainean, inork ezin baitie obeditu bi ugazabari. Haren ustez, baldintza naturaletan, amak du haurraren gaineko eskubide politikoa, eta
|
ez
aitak: –Haur bat duen emakume oro aldi berean bihurtzen da ama eta nagusi?.
|
|
|
Egiaz, ordea, ezkonboterea ez da aitazkoa, baizik gizonezkoen sexu eskubidearen parte bat: gizonek gizon gisa (eta
|
ez
aita gisa) baliatzen duten botere bat.
|
|
|
Ez zuten sinesten emakumeak gai izan zirenik gizonak gobernatzeko, baina, hain justu ere, gaur egungo historia feminista aieruzko asko horrexetan ez datoz bat. Feminista batzuek matriarkatu jatorrizko bat planteatzen dute, patriarkatuaren kontrako gisa, eta, hor, diotenez, amak baliatzen ziren eskubide politikoaz, eta
|
ez
aitak.
|
|
|
–Ez zaizula inor inporta, ez ni,
|
ez
aita.
|
|
|
Nerabeen artean aitak amaren ahizparekin gaztetan izandako harremana zabaltzeak sortu zituen zirrararik handiena eta esamesa gehien. Naomik deseroso erantzuten zuen, labur, berak ez zekiela ezer, telebistek piztu nahi zuten morboa baino ez zela hori eta halako xehetasunek ez zutela ezertan laguntzen, ez amaren hilketa argitzeko,
|
ez
aita kartzelatik ateratzeko. Norbaitek edozer iradoki orduko ez zuen aukerarik galtzen aita etxean laster egongo zela zorrotz esateko.
|
|
2019
|
|
|
Beharbada ni nengoelako bereziki lasai. Errietari ekin zion amak hasieran,
|
ez
aita ikusi nuelako, baizik eta motorrean Donostia puntaraino joan nintzelako, baina gero lasaituz joan zen bera ere, eta azkenerako adiskidetsu amaitu genuen solasaldia. Uste dut lehenengo aldiz jardun ginela biok helduen moduan, maila berean, eta ez ama agintari/ alaba bihurri estiloan, goitik behera.
|
|
|
Sartu lurpean. Ez dezatela ikus
|
ez
aitak, ez anai arrebek. Ikusten uzten badiezu, bekatua da?.
|
|
|
Askotan, psikoanalistek esaten dute emakumeak aitaren irudia aurkitu nahi duela maitalearengan, baina aitak gizon zen aldetik liluratzen zuen neskatoa,
|
ez
aita zen aldetik, eta gizon guztiek dute magia hori; emakumeak ez du norbanako bat beste batengan berraragiztatua eduki nahi, baizik egoera bat berpiztu: haurra zenekoa, helduen babesean zegoenekoa; familiaren etxean guztiz txertaturik egon da, eta pasibotasun ia erabatekoaren bakeaz gozatu da; amodioak aita bezainbeste itzuliko dio ama ere, eta haurtzarora eramango du atzera; emakumeak teilatu bat eduki nahi du berriz buru gainean; horma batzuk eduki nahi ditu, munduaren bihotzean zein abandonaturik dagoen ezkutatzeko, eta lege batzuk ere bai, bere askatasunaren kontra defendatuko dutenak.
|
|
2020
|
|
|
Amarenik ez aipatzea hitzartu dute akordiorik egin gabe, eta arnoari atxiki zaizkio biak, solasari bezala, lagunak bailiran, eta
|
ez
aita alabak. Eskertu du Mariek heldutasun onarpen hori.
|
|
2021
|
|
|
Ezin da inorentzat idatzi. Ez amarentzat,
|
ez
aitarentzat, ez kritikoentzat. Ezin da idatzi tribunalentzat; literaturaren historiako tribunaletan sariak banatzen dira, ez justizia, eta saritzen dena gutxitan izaten da literatura.
|
|
|
Eta orduan ez maitale eta
|
ez
aita. Amaren bila hasi zen eta betiko tokian aurkitu zuen.
|
|
|
Begiak ez zituela sekula ikusi ohartu zen. Ez aita hil aurretik,
|
ez
aita hil ondoren. Bezperan konturatu zen, oherakoan, ispiluan telebistako pantaila ikusi nahi eta bere begiak aurkitu zituenean.
|
|
|
Denbora asko kosta zitzaion maistrari hitz batzuk esateko kemena biltzea. Mutil handi inozo bat zen,
|
ez
aitaren orekarik ez amaren umorerik ez zuena. Denborarekin, ordea, atzetik segitzen hasi zitzaion Mollyri, eta urrutitik begiratzen.
|