2001
|
|
Kultur sorkuntzaren alorrean, 2001 urtea oso emankorra izan da Zuberoan. Sinesgaitza ere bada hainbesteko oparotasunik egotea, 15.000 bizilagun baino gutxiago dituen herrialde batean; are gehiago kontuan hartzen bada kopuru honen erdiak ere ez duela
|
euskaraz
hitz egiten. Zuberoan euskal kulturaren iturria ez dela agortzeko zorian ematen du.
|
2002
|
|
guztiak, euskarari buruzkoak salbu, erdaraz egiten dira, nahiz eta askotan gutxienez eztabaidaren bost partaide euskaldunak izan. Euskararen erabilera oso murritza da UPV/EHUn,
|
euskaraz
hitz egiteko gai direnen kopuruarekin alderatuta. Azken finean, UPV/EHUn euskaldunak bigarren mailako unibertsitarioak gara.
|
2003
|
|
Honako datu hau kasurako: orain hamar urte10 gaztetik 6k egiten zuen" Euskal Herrian jende guztiak
|
euskaraz
hitz egin beharko lukeelako" iritziaz bat, orain berriz 4k baino ez. Euskara jakin beharraz zuten iritzia ez da, ordea, ordutik hona aldatu.
|
|
Eusko Jaurlaritzara bulego orduz kanpo deitu, eta" jSeguridad!" dioen hitz hotsa entzuten da telefonoz bestalde, baina harek ere ez du zehazten zein segurtasun bermatzen duen. Iruñean bizi eta udalarekin harremanak euskaraz izan nahi dituenak, zerrenda berezi batean eman behar du bere izena, baina ez diot inori entzun nazien garaiko Alemanian oinarritutako metodoa denik (fitxatuta daude
|
euskaraz
hitz egin nahi duten iruindar guztiak, bai). Eta...
|
2004
|
|
Izan ere, honakoagatik betetzen du euskarak telebista lokalen programazioetan hain tarte murritza: iragarle gehienek ez dute
|
euskaraz
hitz egiten eta nahiago dutebe ren publizitatea gaztelaniazko edukiei atxikita joatea; eta Arabaren kasuan, gainera, ehuneko txiki bat ezik, ikus-entzule gehienak gaztelaniadunak dira, eta beraz gaztelaniazko edukiak eskatzen dituzte. Canal Gasteizen saiatzen gara euskaldunen eskariari erantzuten, baina, egia esan, programazioaren %80 gaztelaniaz emititzen da merkatuak hala eskatzen duelako.
|
2005
|
|
Gaztetatik euskaraz entzuteak eta hitz egiteak bihotza alaitu egin didate. Adibidez, autobusean sartu, bi laguni
|
euskaraz
hitz egiten entzun eta arnasa lasaiago hartzendut. Hemen Deustu auzoan nahikoa dira euskaraz dakitenak.
|
|
Morrongonekoak, Añananekoa k... Hauek ere bertakotuak. Giro sanoa zen oso, baina ez pentsa, gerra amaitu zenean, lau urte nituen, eta etxean
|
euskaraz
hitz egiten bagenuen ere, eskolan eta kalean ez zegoen euskal girorik.
|
|
euskararen heriotza, herri honen heriotza, finean (sinonimoak baitira) injustizia bat da eta geuk injustizia horren aurka errebelatu behar dugu, aktiboki errebelatu. Hortik
|
euskaraz
hitz egiteko betebehar etikoa. Hortik abertzaletasuna.
|
2006
|
|
Topikoak nabarrismoarenaren berberak dira: euskara kanpokoa da, hemen ez da inoiz
|
euskaraz
hitz egin, eta abar. Sanchez Albornozen teoria oso goraki aipatzen ez bazen ere (ez da erraza nabarrismoaren diskurtso berriarekin bateratzea) garbi aitortu behar da funtzionatzen zuela eta arabar gizartearen zati handi baten babesa lortu duela.
|
|
Kontura gaitezen: IV-VI. mendeko euskal hiri nagusian (Iruña-Veleian), ez bakarrik euskaldunak bizi ziren, ez bakarrik
|
euskaraz
hitz egiten zuten, baizik eta baita ere euskaraz idazten zuten sasoi horretako gauzarik modernoena eta kultur mailarik altuena eskatzen zuena: erlijio kristaua.
|
2008
|
|
Desagertzeko arriskuan dagoen hizkuntza eta kultura gutxitu bateko kideez ari naiz, egoera horren kontzientzia argia duten euskaldunez; askotan beren eskubideak ez dira errespetatzen eta behin eta berriz eskubide horien defentsan jarduten dute: seme-alabak eskolara euskaraz bidaltzeko, euskarazko prentsa irakurtzeko, medikuarekin eta udaletxean
|
euskaraz
hitz egin ahal izateko...
|
|
Kezka nagusi hori eginiko iruzkin eta gogoetetan bildu ez ezik, pertsonaien jardunetan ere islatu egiten da. Honela, Mikel Zabalegi Carrefour-ean gora eta behera doala (36 or.), bere buruari agindu behar dio, bere burua behartu behar du
|
euskaraz
hitz egitera, bestela, gaztelerak egiten diolako ihes. Identitate diglosikoaren adibide garbia dugu hori.
|
2009
|
|
Gainera, badirudi logikoa dela pentsatzea Lazarragak nobelatxo eta poema ernazentistak idazten bazituen izango zela bere inguruko lagunek, bera bezala nobleak eta ikasiak zirenak, euskaraz bazekitelako eta beraien artean
|
euskaraz
hitz egiten zutelako. Eta hau bai da berrikuntza izugarria:
|
|
Eta hau bai da berrikuntza izugarria: ez da noble euskaltzale bakan bat, ez; badirudi XVI. mendeko noble arabarren zirkuluetan
|
euskaraz
hitz egiten zutela, zirkulu batzuetan behintzat. Zenbat?
|
|
Hortaz, aldi honetako nire azken galdera izango da: zergatik balio du 3.500 -4.000 lagun etor daitezen gaur egun pastoral bat ikustera... biharko batean arizale bakan batzuk soilik izango badira
|
euskaraz
hitz egiteko gai. Jada erran izan dudan bezala, trajeria izen zaharragoa ere daraman pastoralak ez luke bilakatu behar euskararen tragedia.j
|
2010
|
|
" Euskara ez da bakarrik baserritarren hizkuntza, medikuarekin ere euskara erabili!". Aktiboa litzateke kongresu batean fisika nuklearraz
|
euskaraz
hitz egiten hastea entzuleek euskaraz gai horretaz ezin dela eztabaidatu pentsatzen dutenean, edo medikuak tokiko aldaera erabiltzea zuzenean betiko gizarte arauak apurtzen saiatzeko.
|
|
Kasu batean jarrera saiatzen gara aldatzen praktiketan eragiteko, eta bestean praktikak aldatuz jarrerak aldatzen saiatzen dira: fisika nuklearraz hitz egiteak frogatzen du gai horretaz
|
euskaraz
hitz egiterik badagoela eta entzulearen kosmobisioa horren arabera moldatu beharko litzatekeela teorikoki. Azken modu hori soziologia marxistaren oinarrizko paradigma da:
|
2011
|
|
10 2010eko abenduan EAEko 15 urtetik goitiko herritarrei eginiko inkestaren emaitzen arabera, populazioaren %72 bat dator ezinbestekoa da jendearen aurrean lan egiten duten funtzionarioek
|
euskaraz
hitz egitea iritziarekin. Ildo beretik, inkestatuen %69k uste du" EAEn lan egiten duten funtzionario guztiek euskara ikasi beharko luketela" (Eusko Jaurlaritzaren Lehendakaritzako Prospekzio Soziologikoen Kabinetea, 2011:
|
|
berak ez duela zubirik behar, hizkuntza dela bere zubia. Urrun egonda ere,
|
euskaraz
hitz egiten duenean, euskaraz irakurtzen edo entzuten duenean, bere herrian sentitzen dela. Parisen Biarritzen baino euskaldun gehiago daudela.
|
2013
|
|
Datuek erakusten dutenez, gaztelerazko kanala ikusten dutenen %39 elebidunak dira (alegia,
|
euskaraz
hitz egiteko gai), eta beste %25 elebidun hartzaileak (ulertzeko gai). Hartara, ETB2k bere ikusleen heren bi (%64) euskarazko ikusle potentzialen saskitik jasotzen ditu (hots, euskara ulertzen dutenen artetik), eta ez erdaldun elebakarren multzotik; horiek ikusleen %36 baino ez dira.
|
|
nagusia, baina ez bakarra, hezkuntza sistema. Horrela,
|
euskaraz
hitz egiteko eta ulertzeko gai direnen kopuruak nabarmen hazi dira azken hamarkadetan. Batzuk zein besteak euskarazko telebista ulertzeko gai direla aintzat hartuz gero, irauli egin dira ehunekoak:
|
2014
|
|
Banekien publiko bat galduko nuela, baina banekien gauza bat oso ona egingo nuela. Euskarazko zinea,
|
euskaraz
hitz egina, baina modu naturalean. Azpitituluak jarri genizkien gazteleraz, baina azpitituluak kenduta, dena euskara hutsean.
|
|
Emakume hura Azkoitira ailegatu zen, bakarrik, zakuan meloi batzuk opari zekartzala... eta zera kontatzen zuen gero: " Bi hilabete egin nituen negarrez eta, azkenean, ni hasi nintzen
|
euskaraz
hitz egiten, eta zuek gazteleraz, ezer ez". Herri osoan gazte bakarra omen zegoen erdaraz egiten zuena, Konfitero, eta senargai hartu behar izan omen zuen, norbaitekin hitz egin ahal izateko.
|
|
Edota hizkuntzarekiko herri bakoitzak duen trataera, adibidez: Katalunian kostatu egiten baitzaie ulertzea euskaldun abertzale batek nola uko egin diezaiokeen
|
euskaraz
hitz egiteari. Eta horrela hainbat eta hainbat adibide.
|
2015
|
|
Nik bakarrik hitz egiten dut euskaraz lanean, unibertsitatean. Ez naiz saiatzen
|
euskaraz
hitz egiten beste leku batean, baina apropos[...] Bai, nahita. Nik ez dut hitz egin nahi euskaraz beste leku batean, unibertsitatean izan ezik.
|
|
gaitasun-maila horiek ahalbidetzen duten matematika-itxaropenetik baino nabarmen gorago dagoela euskarazko jarduna. Izan ere, Hizkuntzen Kale-erabileraren azken Neurketaren datuen arabera, 2011n Euskal Herriko kaleetan orduan entzundako solasen %13, 3 euskarazkoak ziren.72 Euskal Herriko herritarren euskara-gaitasun kopuruei erreparatuta, ordea, %4, 9 izango zen euskarazko solasaldien kopurua, euskaldunek elkarri beti
|
euskaraz
hitz eginik, eta herritarren arteko harremanak ausazkoak izatera. Horrenbestez, Neurketaren aztertzaileek ondorioztatu bezala," euskaldunok hizkuntzarekiko fidelak gara, bestela, eta probabilitate estatistikoen arabera, are gutxiago erabiliko genuke euskara". 73 Gainera, adin-taldeka behatuta, haurrak eta gazteak dira, hurrenkera horretan eta herrialde guztietan, euskaraz gehien aritzen direnak:
|
2017
|
|
Eta haien artean hasi ziren euskaraz mintzatzen eta ni erdian begiak zurituak! Bi burges, Baionan, ontsa beztituak,
|
euskaraz
hitz egiten ari... harritzekoa zen! Hori ez dut nehoiz ahantziko!
|
|
2 Euskal Herrira etorrita, honela, Humboldtek" euskal nazioa" eta" euskal hizkuntza" bilatzen ditu, alegia,"
|
euskaraz
hitz egiten duen nazioa" eta" euskaldunek hitz egiten duten hizkuntza"; izan ere, bertara etortzeak bakarrik-eta besterik gabeez dio ezer bermatzen. Bestela esanda, euskaraz bizi diren horiek ezagutu nahi ditu; hots, euskara biziaren esperientzia eduki nahi du, eta, horrexegatik, bertako hainbat eskualde ez ditu bere bidaien jomuga zuzen bezala ikusten-nahiz eta horiek bestela garrantzitsuak diren-.
|
|
Humboldtek euskal lurraldean bertan euskal herria bilatzen du, alegia,
|
euskaraz
hitz egiten duten eta euskaraz bizi diren horien herria
|
|
Horrenbestez, eta irizpide horri jarraituz, Humboldtek euskal lurraldean bertan euskal herria bilatzen du, alegia,
|
euskaraz
hitz egiten duten eta euskaraz bizi diren horien herria: " Horrela, bada, mendietako txaboletan bilatu behar da hizkuntza" (XV, 412).
|
|
" Horrela, bada, mendietako txaboletan bilatu behar da hizkuntza" (XV, 412). Beraz, ahaleginak eta bi egiten ditu bertako euskaldunak zuzenean ezagutzeko eta-ahal duen neurrianberaiekin
|
euskaraz
hitz egiteko, hain zuzen, badakielako hori funtsezkoa dela-bai hemen, bai nonahipertsonen arteko harremanak eraikitzeko.
|
|
Bigarren diskurtso klasikoa XX. mendearen bigarren partean garatu zuen aurrekoa zalantzan jarri zuen abertzale belaunaldi gazte batek. Nazioaren elementu nagusia hizkuntza bihurtu zuen; hartara, euskal nazioa euskaldunek osatzen zuten,
|
euskaraz
hitz egiten zutenek, alegia. Helburu politikoan are aldaketa nabariagoa gertatu zen:
|
|
Aukera, beste herri mugimenduekin aliantzak egiteko, euskararen mugimenduarekin egiten ari garenez. Aukera, momentuz
|
euskaraz
hitz egiten ez dutenekin edo jatorria, adina, bizilekua edo dena delakoagatik inoiz egingo ez dutenekin nola jardun pentsatzeko. Konbentzituta bainago horretan ere eredu izan gaitezkeela.
|
|
bikotea ez nuen alboan, espetxean zegoen, eta bakarrik bizi nintzen hemen nire semearekin. Gainera, nahiz eta
|
euskaraz
hitz egin, euskara arraroa hitz egiten nuen, eta guraso elkartean ‘euskaraz arraro egiten zuena’ nintzen. Erdaraz egingo banu, nire papera askoz hobeto beteko nuke, hemen bizi den atzerritarra izango nintzatekeelako.
|
|
ikasi euskaraz, hemengo hiztun guztiei errespetua erakusteko. Ikasi ezean, kalean edo edozein lekutan
|
euskaraz
hitz egiten duenari ez diozu euskaraz erantzungo, eta ez dituzu pertsona horren hizkuntza
|
2018
|
|
Parisko Erakusketa Unibertsalean 70 bat hizkuntzatan grabatutako hotsak bildu zituen, tartean euskarazkoak. Garai hartan Parisen
|
euskaraz
hitz egiten zuen artistarik ere baitzen. Hasierako fonografo haiek, batez ere, hotsak eta zaratak jasotzeko ziren, baina Erkiziak dio ondoren garatu zen ‘zarataren gerra’ beste norabide batean kokatu gintuela, grabatzekoak baino entzutekoak ziren tresnak sustatu baitziren.
|
|
Horrela, ‘euskaldun’ terminoa bera ere ñabardurez josia agertzen da. ETB1eko ikusle potentzialez ari garelarik, sarritan ‘euskaldunak’ jotzen dira xede taldetzat, alegia,
|
euskaraz
hitz egiteko gai direla diotenak; kontuan hartu gabe kasu horretan xede taldea euskara mintzatua ulertzeko gai direnak izan beharko liratekeela (eta talde bien arteko aldea milioi erdi inguru pertsonakoa da). Modu berean, sarritan erabilera aurrez aurreko ahozko erabilerarekin parekatzen da ondorioak ateratzeko (esaterako, Hizkuntza Erabileraren Kale Neurketaren emaitzak argitaratzen direnean), neurri batean ahaztuz eskolan, unibertsitatean, administrazioan edota komunikabideetan, kasu, euskara inoiz baino gehiago erabiltzen dela orain; batzuetan ahoz, beste batzuetan idatziz.
|
|
Hazkunde hori nola gertatu den kontuan hartu beharra dago, orain dugun errealitatea ulertuko badugu. Ezagutzaren igoera nabarmen hori, nagusiki, euskaldun berrien-hots ama-hizkuntza euskara izan gabe gaur egun
|
euskaraz
hitz egiteko gai direnenfenomenoak esplikatzen du neurri handian. EAEn ama-hizkuntza euskara (edota euskara eta erdara) duten biztanleen kopurua apenas igo den hamarkada hauetan:
|
|
EAEn ama-hizkuntza euskara (edota euskara eta erdara) duten biztanleen kopurua apenas igo den hamarkada hauetan: 439.756 ziren 1986an, eta 30 urte beranduago, 2016an, 481.929 Alabaina, ikusi dugunez,
|
euskaraz
hitz egiteko gai direnen kopurua bikoiztu egin da; hortaz, hazkundea, ia bere osoan, ama-hizkuntza euskara izan ez duten euskaldunen ekarpenari zor zaio. Nafarroa Garaian ere 1986an ama-hizkuntza euskara (bakarrik edo beste batekin) 45.598 biztanlek zuten, eta 59.981ek, aldiz, 2011n.
|
2020
|
|
Dokumentalak adierazten digu lur egurtua dela gurea, eta sei gazte euskaldun horiek, ertzetako lur egurtuan jaio eta hazitakoak, arrotz sentitu izan direla kontatzen digute. Tuterako mugimendu feministako kidea den Edurne Sanchezek
|
euskaraz
hitz egiteaz lotsatzen zela aipatzen du. Euskaraz hitz egiteagatik oso markatua sentitu izan dela, eta euskaldun gisa jasaten zuen zapalkuntza horretatik bizi izan zuela feminismoaren beharra.
|
|
Ba horixe:
|
euskaraz
hitz egiten dut nahi dudalako, gogoa ematen didalako. Eta ez dizuet esplikatu beharrik zergatik.
|
|
Anonimotasunera hurbiltzeko egin beharreko jauzia egin gabe dugu oraindik:
|
euskaraz
hitz egiteak, euskarazko literatura irakurtzeak, euskarazko musika entzuteak edo komunikazioa euskaraz egiten duten hedabideak kontsumitzeak praktika markatu samar izaten jarraitzen baitute.
|
2021
|
|
" Ene, zer egiten dut nik hemen!". Halako batean, alboko gelan,
|
euskaraz
hitz egiten entzun nuen norbait, eta poztasuna piztu zitzaidan. A ereduko irakasle bat zen, Arrigorriagako Gotzone, euskaraz moldatzen zena, euskaltzalea.
|
2022
|
|
Halakoxeak ziren. Bazen han bat, Madre Maria Jose, euskara zoragarri entenditzen zuena, eta niri behin okurritu beste batekin
|
euskaraz
hitz egitea, eta moja hark zer esango eta" ezin da!". Nik erantzun nion:
|
2023
|
|
xix. mendean eskola elebidunak sortzeko proposamenak egin ziren, haurrek ez baitzekiten frantsesez. Hastapenean haurrek
|
euskaraz
hitz egin zezaketen, eta gero frantsesa sartzen zen, poliki-poliki. Ez zen onartua izan!
|
|
Horrela, gehienek beren mendekotasuna ideologikoki finkatzen amaituko dute lehenago edo geroago. Hala ikusten da, besteak beste, euskaldunon artean hain zabaldua dagoen hezkuntza onaren inguruko ohiko argudioan, erdaldun bat tartean dagoenean
|
euskaraz
hitz egitea edukazio txarraren seinale gisa hartuz.
|
|
Ikusten denez, euskaraz erdaraz bezain ongi moldatzen diren hiztunek
|
euskaraz
hitz egiteko joera nabarmen garbia dute. Bietan berdin moldatzen direnek ere euskarazko joera garbia dute.
|
|
Imajina ezazu zure etxera, ate joka, euskaraz dakien komertzial bat datorrela. Atea ireki, eta bera erdaraz hasi arren, zuk
|
euskaraz
hitz egiteko eskatuz gero, elkarrizketa euskaraz garatuko litzateke, ziurrenera. Aldiz, pentsa ezazu orain, langabezian egonik, lan elkarrizketa batera zoazela enpresa batera; zu euskaraz hasi eta elkarrizketatzaileak, bisitatu zaituen komertzial bera izanda, gazteleraz egiteko eskatzen dizula.
|
|
Bada, espresuki, adimen artifizialak
|
euskaraz
hitz egin dezan aurten abian jarri den egitasmo bat ere," batu ditzagun gure ahotsak" lemapean martxan den Gaitu.eus ataria. Esaldi batzuk irakurri altuan eta grabatu, beste batzuenak entzun eta ondo dauden edo ez erabaki...
|