|
2002
|
|
|
Gure ikasleek hizkuntza bat baino gehiago jakin dute, jakintza zientifiko modernoaren iturritik bitartekaririk gabe edango badute; baina hori ezin da aitzakia izan gure hizkuntzaren menpetasun egoera betikotzeko. Litekeena da gai baten inguruko bibliografia guztia ingelesez baino ez egotea, baina gai horretaz espezialduko diren euskal profesionalek Euskal Herrian, euskal gizartean murgilduta egin dute lan, eta horretarako
|
euskara
ezin alboratuzko lanabesa izango zaie nahi eta nahi ez. Bi premisa horiek egoki uztartzean datza erronkaren arrakasta.
|
|
2005
|
|
|
Menendez Pidal en paragrafo honen gainean bi kritika egitea zilegi zaigu: batetik Mitxelena, De Hoz, eta bestelako hizkuntzalari ospetsuak behin baino gehiagotan aldarrikatu dute baskoiak elebidunak izango zirela, hau da, iberiarra hartu arren aurrekoa ez zutela galduko; eta bestetik,
|
euskara
ezin izan daiteke hizkuntza neo iberikoa, bestela bien artean ahaidetasun harreman garbiak egon lukete eta oraindik halakorik ezin izan da frogatu. Gainera euskara iberieraren ondorengo hizkuntza berria balitz, zer egin daiteke akitanierarekin edota Nafarroako latindar inskripzioetako onomastikak erakutsitako berezitasunekin (adib Lergako inskripzioa, Urchatelli eta Ordunetsi iberierazko jatorria baina euskarazko fonetismoa duten izenekin)?
|
|
2007
|
|
|
eta enparauek ez dute kontuan hartzen euskara beren bilaketa aukeretan ezta euskararen nortasun gramatikalak ere, hots, bere izaera aglutinatzailea. Hortaz, bilaketaren emaitzetan
|
euskara
ezin da lehenetsi eta euskarazko informazioa erdaretakoenaren ostean agertzen da, eskuarki. Jazoera hori, euskaraz eta hizkuntza nagusiren batean grafia bera duten terminoetan hagitz nabarmena da:
|
|
2008
|
|
|
«l, apothéose du peuple basque franco espagnol paraît accomplie dans ces fêtes». Ildo horretatik, astekari euskaldunak Elizaga erretorearen alokuzioa azpimarratzen du, antza, patriotismoz eta fedez betea eta
|
euskara
ezin hobean jalgia; Eskualdunasick laburtuta ematen du, eta, izatez, erretore berak 1894ko jaietan egin zuen predikuaren ideia nagusiak berresaten ditu. Kronikak, besteak beste, dantzarien berri dakar, erakustaldiek ohiko arrakasta izan zutela esanez, baina ez soilik egitarauan agertzen ziren Beasaingo dantzarienak, «mais encore et surtout avec ceux de Bilbao que leur curé a eu l, heureuse idée d, amener à l, improviste.
|
|
|
Iritzi interesgarria zalantzarik gabe, batzuetan, baina gutxitan, errealitatearen ispilua dena. Usteak uste dira; erdaldun elebakar askoren ustez haien seme alabek
|
euskara
ezin hobea egiten dutela adierazten digute, lehenengo perfila eskuratu dutelako. Lehengo perfila egiaztatzen duen benetako gaitasuna argia da denontzako:
|
|
2009
|
|
|
Ikusi dugun eran, Arruti, momentu batean Espainiari diosalak bidaliz bere herrimina kantatu duena 126, laster bere euskalduntasuna modu berri batean ulertuz joango da 127. Erroman batez ere euskararen kontzientzia ematen du argitu zaiola, behiala Etxepareri argitu zitzaion eran egin ere: beste hainbat hizkuntzak parte duen korroan,
|
euskara
ezin da falta. Beste hizkuntzak Elizako handizu goiti bati omenaldi egiteko iaioak badira, euskara ere bada; eta iaioz gain, euskara, txit maitearen?
|
|
|
Izan ere, egia den arren ez dagoela bermatuta munduko hizkuntza gehienen etorkizun gihar eta loretsua, euskararena barne, egia borobila baita, halaber, hizkuntza bakan batzuk baino ez direla 9 puntu lor ditzaketenak; ziurrenera, ez dira hamar izatera iritsiko. Esan beharrik ez da
|
euskara
ezin izango dela sekula multzo horretan egon; ez diezaiogun, beraz, goren mailako notarik eskatu, osasuntsutzat onartu eta balizko arrisku larriaren zamapetik libre aitortzeko.
|
|
2010
|
|
|
Euskaraz jakiteak eta ezin erabiltzeak markatu egiten du. Egoera hori ez dute denek berdin bizi, nolanahi ere, eta zenbait faktorek garraztasuna eman edo kentzen diote
|
euskara
ezin erabili horri: euskararekiko atxikimendu naturala, politikoa edo ideologikoa; erdaraz aritzeko gaitasuna edo erraztasuna; pertsonaren uneko edo ohiko aldartea; norberaren espektatibak...
|
|
|
galbidean zetorren euskal kulturari gizarte bizitzaren eszenario berrian, bere lekua? aitortzeko xedearen altzoan280 Bestalde, mende laurdeneko ibiliak oso argi utzi du
|
euskara
ezin indarberritu litekeela, eskola munduaren ere, euskal kultura alde batera utzita: zerbaitetarako balio izan behar die ikasleei kostata ikasten edo lantzen ari diren hizkuntza horrek.
|
|
|
Azkarregi zetorren. Eta, ziur aski,
|
euskara
ezin zitekeen izan berak nahi zuen moduan. Saio hura egin nuen, baina ez nuen gero jarraitu hizkuntza molde harekin.
|
|
2011
|
|
|
Plataforma hori Gotzone Moraren, orduan Getxoko PSE EEko zinegotzia eta EHUko katedraduna, inguruan sortu zen eta bera izan zen bere bozeramailea eta presoek zituzten ustezko" pribilegioen" salatzaile mediatikoa. Handik aurrera ikasketa guztiak UNEDen bitartez egin behar izan ziren, nahiz eta hainbat ikasketa bertan ezin burutu eta
|
euskara
ezin erabili. Manu Monterok eta Juan Ignacio Perez Iglesiasek Espetxeetako Zuzendaritzarekin hitzarmena berregiten saiatu ziren, beti ezetza topatu zutela.
|
|
2012
|
|
|
Euskal Herrian, ordea, naziek germanizatzeko helburuz aplikatzen zuten hizkuntza politikaren ezaugarriak askoz ere urte gehiagotan aplikatu dira, eta ez bakarrik frankisten eskutik, beste garai batzuetan ere pairatu behar izan dugu boterearen arrazoia erabiliz gure identitatearen suntsiketa bilatzen zuen hizkuntza politika zitala. Administrazioan
|
euskara
ezin erabiltzea, hezkuntza sisteman euskaraz ikastea eragoztea, gure adierazpen kulturalen gaineko debekua, hizkuntza erabiltzeko debekua eta abar politika iraunkorra izan da ehunka urtez. Euskaldunak espainolizatu gabe ezin da Espainia eraiki, ezin da lurraldea kontsolidatu.
|
|
2013
|
|
|
3 Euskal hezkuntza aitzindari da, baina uste dut atzerapausoak egiten, ahultzen ari dela. Autonomia eskasagoa zentroetan, curriculum gero eta ezarriagoa, kultur transmisioa bermatu gabe,
|
euskara
ezin nahi den askatasunarekin eman... Ez da aski metodologia libre izatea; ez bada erabakitzerik zer lortu nahi den, ez bada hezkuntza askea gauzatzeko aukerarik, bost axola edozein didaktika erak. Hori dakar lege horrek.
|
|
|
Edukin analisia eremanez, Eskualduna agerkariak gerlaz ekartzen duena oso interesgarri da, nahiz guziz orientatua den, agerkariak aipatzen eta aipatzen ez dituen elementuengatik,
|
euskara
ezin ederrago batean: lubakiak, zorriak, euri erauntsiak, armak, permisioneak, herrimina, heriotza, noiztenka euskalduntasunari lotuak diren mintzaira, dantza, pelota, erlisionea.
|
|
2014
|
|
|
Euskarak garbia behar zuelako, batek, eta euskarak ‘herrikoa’ behar zuelako, besteak, ez batean eta ez bestean euskarak ezin zuen bere burua elikatu terminologia kulturalaren bidez, edo ez zuen horren premiarik. Kulturarik gabe, eta kultur terminologiarik gabe,
|
euskara
ezin zitekeen izan hiztun komunitate modernoaren hizkuntza, ordea. Krutwigen hitzetan," Iakintza eta bizi modernuaren konzeptu universaleentzat hunelako bidean gainti ezin hel gaitezkelakotz" (Krutwig 1962, 30).
|
|
2015
|
|
|
Gure ustez, ordea,
|
euskara
ezin daiteke beatnik batzuen eskutan egon, eta berri hau egiaztatzen bada Euskarazaintzari jarraituko diogula jakin erazten dugu lerro hauen bitartez.
|
|
|
Esango dudan beste hau, ordea, bai munta handikoa dela:
|
euskara
ezin ederragoan irakurri ahal izan dut, eta hori euskaldunen artean ez litzateke hartu huskeriatzat, gaur egun, tamalez, askok egiten duten bezala.
|
|
|
36 eta hur.). Denak ez daude ados, ordea, jokaera horrekin, eta zentzu politikoagoa ematen diete elkarte horiei,
|
euskara
ezin baita arazo orokorretatik aldendu. Euskara ezin da lurraldetasun eta subiranotasun gai politikoetatik bereizi (ik.
|
|
|
Hala ere, euskararen alde egiteko, borondatean ipintzen da oinarria, tirabira eta ezarpenetatik urrun. Adibide bezala, Arregik dio
|
euskara
ezin zaiela Euskal Herriko erdaldunei inposatu, askatasun printzipioaren kontra lihoake eta. Hizkuntza aberastasun bezala ikasi behar da; ez halabeharrez behar sozial bezala, hizkuntza komunikazio tresna gisa ulertu behar da eta (1996:
|
|
2016
|
|
|
Hil hurran zegoela,
|
euskara
ezin falta bere azken nahian:
|
|
2017
|
|
|
"... horregatik esaten dizuet ez duzuela hau bezalako aukerarik aurkituko". Eta dena
|
euskara
ezin jatorrean, baina beharrezkoa izanez gero errusieraz ere bai, deabruak hizkuntza guztiak dakizki eta. Hamaika trikimailu bezeroak, begi aurrekoa ez, saltzaileak sortutako irudia ikus zezan, pentsa ez zezan, zalantza guztiak uxatu zitzan, momentu egokian buruan ideia bakarra sartzeko:
|
|
2018
|
|
|
Gure ustez, norbanakoaren hizkuntza gutxituaren erabilera, tokian tokiko egoera soziolinguistikoak azaltzen du nagusiki; ondoren, eta eraginkortasun apalagoz, euskaldun bakoitzaren euskararekiko leialtasunak. Euskaltzale sutsuenak ere
|
euskara
ezin erabil baitezake maila berdinean udalerri oso erdaldunean edo udalerri oso euskaldunean. Hizkuntzarekiko leialtasunak euskararen erabilera sozialean eragin esanguratsua badu ere, udalerri bakoitzeko egoera soziolinguistikoak mugatzen du eraginkorren norbanakoen hizkuntza portaera.
|
|
|
" Egia da
|
euskara
ezin duzula erabili Euskal Herritik kanpo; baina berdin du, garrantzitsua da orain hemen gaudelako. Ogia erosteko behar dut euskara", adierazi du Medinak.
|
|
|
Larrekori ere leku berezi bat egin behar diogu gure letren historian. Iruñeko Nafarroako Ospitale Nagusiko Zuzendari Nagusia izan zen eta oso idazle zehatza eta sakona,
|
euskara
ezin hobeki zerabilena. Honako aldizkari hauetan parte hartu zuen, besteak beste:
|
|
|
Alderantziz, ofizialtasunaren kontrakoak dira euskarari izaera etnikoa esentzialista ematen diotenak: diote euskara ikas dezatela nahi dutenek bakarrik," guztion" hizkuntza frantsesa dela eta, beraz,
|
euskara
ezin dela izan guztiona. Euskararen ofizialtasunaren bidez, euskara Euskal Herri kontinentaleko ikastetxe guztietan irakatsiko litzateke, legez; beraz ez litzateke gehiago" euskal jatorrikoen edota abertzaleen" hautua izanen soilik.
|
|
2019
|
|
|
Erbestean zegoen F. Krutwigi zuzentzen zitzaiola ematen zuen. Indoeuroparrak ez izanagatik,
|
euskara
ezin zen milioika hiztunez osatutako hungariera edo finlandiera bezalako hizkuntza nazionalen pare jarri. Herri hizkuntza zaharberritua barregarri mozorrotutako aitona bezalakoa zen:
|
|
|
Ber denboran entzuten genuen hirietako jendea erraten: " Hirietan
|
euskara
ezin da praktikatu, ez da aukerarik, debaldetakoa litzateke lehen hitzak euskaraz egitea edo euskarari eustea, edo elkarrizketa elebidunak plantan ematea. Horrek balio du Hegoaldearentzat edo herri euskaldunentzat, baina gurean ez du balio".
|
|
|
Badakigu baita ere,
|
euskara
ezin dela erabili ingurukoek ez badakite, eta oso zaila dela erabiltzea hiztunak minoria direnean.
|
|
2021
|
|
|
Behin lurralde batzuk Gaztelaren, Aragoiren eta Frantziaren esku geldituta,
|
euskara
ezin atzerago eta apalago gutxietsi dute aipatutako kolonizatzaileek, eremu askotatik desagerraraziz, toponimia eta dokumentuak lekuko.
|
|
|
Material oso berritzailea sortu genuen. Garai horretan, didaktikaren iraultza euskaratik etorri zen,
|
euskara
ezin zelako bestela irakatsi. A ereduan ez zegoen hori, ez zutelako behar.
|
|
|
Nabarmena da joera hori, esate baterako Ortega, Amorrortu, Goirigolzarri eta Urlaren (2016: 251) euskal hiztun berrien inguruan egindako ikerketan gazteek adierazten dutena: " Deigarri da [gazteen artean]" ez inposatzearen diskurtsoa" izendatu duguna, hau da,
|
euskara
ezin dela inposatu, erabilera norberaren aukera dela dioena". Eusko Jaurlaritzaren (2016) Euskararen Gaineko Oinarrizko Diskurtsoak egitasmoaren txostenean ere, EAEko herritar gehienek partekatzen dituzte hizkuntzekiko ideia hauek:
|
|
2022
|
|
|
Nafarroako Administrazio Publikoetan lanpostuak eskuratu eta betetzeko merezimenduen balorazioa arautuko duen Foru Dekretuaren zirriborroak hiru dekretu aldatuko ditu (215/ 1985 FD, 57/ 2022 FD eta 347/ 1993 FD). Horien arabera, eremu ez euskaldunean
|
euskara
ezinen da baloratu. 2019an Nafarroako Auzitegiak euskara baloratzeko aukera ematen zuen artikulua indargabetu zuen 2017ko dekretutik.
|
|
2023
|
|
|
Denek jarri behar dugu arreta ikasleen euskararen erabileran, eta nagusiki, ikasleen euskararen kalitatean. Euskara ongi ikastea ezin da bakarrik euskara irakaslearen esku egon,
|
euskara
ezin delako izan ikasgai hutsa. Euskara ardatza izan behar da ikastetxeetan, identitatea horren inguruan gorpuzteraino.
|
|
|
Maiz esan dugun moduan,
|
euskara
ezin da hautazkoa izan, ezta ikastetxeen hizkuntza proiektuaren baitan eman ere. Euskal Hezkuntza Zerbitzuaren sorrerak berak, bi sareak berdintzen dituenak, euskararen desarautzea ekarriko du, titulartasun pribatuko ikastetxeek hizkuntza ereduarekiko eskumena baitute.
|