|
2002
|
|
|
Badira erdaraz diharduten batzuk ere, Javier Sadaba kasu. Euskal pentsamendua erdaraz ere sor daiteke, eta
|
euskal
pentsamendua den neurrian interesatzen zait. Hau da, Euskal Herriaren problematika konplexua da oso eta erdaraz ekoizten den pentsamendua ere konplexutasun hori interpretatzeko interesatzen zait, neurri horretan hartzen dut.
|
|
|
Hau da, Euskal Herriaren problematika konplexua da oso eta erdaraz ekoizten den pentsamendua ere konplexutasun hori interpretatzeko interesatzen zait, neurri horretan hartzen dut. Ez zait horregatik, ideologia dominatzailearen eskutik datorren pentsamendua interesatzen, niretzat ez baita
|
euskal
pentsamendua, nahiz hemen sortua izan, ideologia dominatzaile horren sorrera gunea edo izaera ez zait euskalduna iruditzen, ez zait interesatzen halaber, eguneroko jangaia dugulako. Euskal ikuspegia interesatzen zait eta bereziki euskaraz landua.
|
|
2003
|
|
|
38 Zabal i buruz Iztueta, P. (2001): Erbesteko
|
euskal
pentsamendua. Bi belaunaldikoen lekukoak:
|
|
2004
|
|
|
Inondik ere, gogamen espainolean oratutako hizkera dugu hori; hartan baitu bere gogo erreferentzia. Senik gabeko hizkuntza, hau da,
|
euskal
pentsamendurik gabe oratutako mintzaira elkorra, hizkuntza nagusiarekiko higadura latzaren erakusgarri: horrelakoetan, gauza bat baita hizkuntzen arteko elkarreragin osagarria, batetik besterako jariotasun oparoan; eta besterik da, tamalez, hizkuntzaren berezko gaitasun sorburuak ezabaturik, bigarren hizkuntza gisa darabilgunaren itxuraldatze bortitza.
|
|
|
Orain, ba tik bat, hiru eginkizun izango dituzte helburu, hots: euskara irakasteko esko lak ematea, iritzi publikoan eragina izan eta
|
euskal
pentsamendua euskaraz lantzeko aldizkari bat sortzea jadanik aurreko urtean bideratua eta, azkenik, abertzaletasuna zein euskaltzaletasuna pizteko liburuak argitaratzea. Azken as mo hau betetzeko, Euzkerea aldizkariaren jabetzakoa den Pizkundea argitale txea daukate eta honek hainbat liburu kaleratzen ditu, horietako batzuk, bere garaian izan zuten arrakastarengatik berehala agortu zirelako, berralgitapenak direnak, hala nola Método gradual para aprender el Euzkera, Egutegi Euzko tarra, aldizkariak berak bizkaieraz eta gipuzkeraz prestatua, eta Aranaren Tra tado Etimológico de los Apellidos Euzkéricos, eta besterik (188).
|
|
|
(247) lztueta, Pauto, Erbesteko
|
euskal
pentsamendua, Utriusque Vasconiae, Donostia, 2001,
|
|
|
Euskal gogamenaz aritzerakoan burura datorkigun lehenengo galdera, zaharra bezain oinarrizkoa da: zer da
|
euskal
pentsamendua. Galdera bera mahairatu izan da euskal literaturaz, musikaz edo zinemaz gogoeta egin nahi izan den bakoitzean.
|
|
|
Argi eta garbi esateko: Euskal Herrian sortutakoakegiten duena soilik joko al dugu
|
euskal
pentsamendutzat. Alegia, Marko Fabio Kintiliano, Marko Aurelio Prudentzio, Gonzalo de Berceo, Lopez Aiarakoa, Inazio Loiolakoa, SaintCyrango abadea, Roland Barthes, edota, adibidez, Femando Savater euskal pentsalariak aldira?
|
|
|
Irizpide horick, beraz, ezin dira erabakigarriak izan
|
euskal
pentsamenduari buruzdefinizio erabatekorik erdiesteko ezta inongo pentsamenduri buruz emateko ere. Gauzajakina da, bestaide, garai bateko Euskal Herriaren lurraldetasuna eta barruti administratibogaraikideak bat ez datozela:
|
|
|
Gogora dezagun Euskal Herrian XII. mendca artc pentsamcndu propio eskolaturik ezzegoeia. Horrck ez. du esan nahi lehendik
|
euskal
pentsamendurik cz zcgocnik, erromatarhirietan euskaldunen prescntz.ia etxetiar eta hcrrikoi soil zela baizik, hau da, bernakuloakmcndcratutako csklaboak, artisauak eta liberatuak, merkatari edo soldadu soil bakarrikzirela aiegia. Mitologia aberatsa eskuratu dugu, ordca, (jatorriaz, burujabetzaz, euskalgiz.akia eta besteak dcfinitzeaz, genealogiaz. jainkoaz, etab.), gcroko pcntsaera garatu ahalizateko guztiz. beharrezkoa izango dena, baina euska!
|
|
|
Antza denez, beste horrenbeste gertatu zitzaion Amaut Oihenarten Atsotitzak etaNeurtitzak (1657) bildumari. Euskaraz idatziriko sasoi bereko atsotitzen bildumak funtseangreziar, erromatar, frantscs edo Gaztelakoen esaera zaharren itzulpenak baino ez zirenean, mauletarrak eskaini ziguna, berak sorturiko olerki, neologismo eta guzti, garai hartako humanista eta ikertzaile ezagun batek orduko
|
euskal
pentsamenduari buruz jasotakoaren isladugu.
|
|
2007
|
|
|
Eztaeuskal zinema egiteko ere. Ezta
|
euskal
pentsamendua izateko ere. Hots:
|
|
|
Euskal pentsalari edo intelektuala definitzeko orduan, hizkuntzaren galbaheaerabili dut batez ere horretarako. Euskaraz ekoitzi den pentsamendua bakarrik izandaiteke nire ustez
|
euskal
pentsamendua, hizkuntzarik gabeko pentsamendurik ezdagoelako, eta hizkuntza, pentsamenduarekiko, tresna ez ezik, mezua bera ere badelako auzi honetan. Bigarrenik, identitateaz ari gara, baina ez edozein identitatemotaz, giza portaera gehien determinatzen duen identitate hegemonikoaz baizik.Nazio identitatearen determinazio sozialaren alorrean erabakitzen baitira gizasubjektuaren hizkuntza, kultura, ideologia nazionalista eta abar.
|
|
|
bai autorearen ibilbidean, eta bai, harekin batera?
|
euskal
pentsamendu berriaren bilakabidean. Larresorok gogor salatzen ditu modak eta mitoak:
|
|
|
Iztueta, P. (2001a): Erbesteko
|
euskal
pentsamendua. Donostia:
|
|
2008
|
|
|
Gure klasiko nagusiek izan zuten jesuiten pedagogiaren (eskolaren) eraginaz ere ez dut jardungo, horretan ere badugulako nori jarraitu: Paulo Iztuetaren Orixe eta bere garaia (1991) sahiestezinezko iturria da (handik sortuak dira geroago liburu gisa argitaratutako Erbesteko
|
euskal
pentsamendua (2001) eta Orixe auzitan (2003). Gaurkoagoa da egile beraren. Jesuiten pedagogiaren eragina Lauaxetarengan?
|
|
|
Harentzat, Barandiaranen ustetan, literatura mundua ezagutzeko bidea da, gehiago ikasteko eta gehiago jakiteko bitartekoa. «Munduari,
|
euskal
pentsamendua eta literaturari legez, osatu bakoa deritzo Sarrionandiak, eta literatura hutsune hori betetzeko harri koskorretako bat izan daitekeela uste du. Literaturak ez du berak bakarrik mundua aldatuko baina beste ekinbide askorekin batera, agian, bai».
|
|
2009
|
|
|
Iztueta Armendariz, P. (2001): Erbesteko
|
euskal
pentsamendua. Bi belaunaldikoenlekokoak:
|
|
|
XXI. mendeko
|
euskal
pentsamenduaren paradigma berria eraiki eta osatu behar dugu lehenbailehen. Baina aise ohartzen gara paradigma berri hau biziki zaharra dela:
|
|
|
Bere pentsamendua oso emankorra da egungo krisi larri hau ulertu ahal izateko. Bihoa hemendik ene esker ona berarendako, eta
|
euskal
pentsamenduaren bide honetan akuilu eta lagun diren Joxe Azurmendi, Txepetx, Xamar, Alfontso Martinez Lizarduikoa, Josu Naberan eta beste aunitzendako ere. Joan zaizkigunak ahantzi gabe:
|
|
2010
|
|
|
Iztueta, P. (2001): Erbesteko
|
euskal
pentsamendua, Donostia.
|
|
2011
|
|
|
Euzko Gogoa aldizkariaren gaineko lehen azterketa lana Joseba Intxaustik prestatu eta argitaratu zuen Jakin aldizkarian (Intxausti, 1979 eta 1980) 135 Bereziki, aipatu behar da Paulo Iztuetak prestatutako liburua: Erbesteko
|
euskal
pentsamendua (2001). Bertan, atal oso bat eskaintzen dio Euzko Gogoari, aldizkariaren hainbat gorabehera argituz eta bere garaian kokatuz.
|
|
2012
|
|
|
Orain artean, Erdi Aro amaierako
|
euskal
pentsamendua ez da bere hartan aztertu, ezta bertan intelektual garrantzitsuenak izan duen lekune ardatz eta zentrala ere; izan ere, euskaldun hau da Gaztelako koroaren ideologia inperialista espantsionistaribere zilegitasun historiografikoa eta ideologikoa emango diona (neogotismoa) etaprozesuan euskal diferentziaren ideologia sortuko duena, kontrakarrean, ideologiagaztelauaren momentu kontraesa...
|
|
|
Beraz, liberalek Baionan azaldu zituzten hitzaldiak, ikuspegi politiko eta juridikotik
|
euskal
pentsamendu politiko eta juridikoan bereziki garrantzitsuak izan ziren izaera sortzailea izan baitzuten. Ondoko testuetan euskal ordezkarien pentsamendu eta filosofia politiko berritzailea, liberalen hizkera eta kontzeptualizaziora egokituak dira:
|
|
2014
|
|
|
Etxez etxe da Bizkaiko Foru Aldundiak antolatzen dituen aurtengo Ondarearen Europako Jardunaldien izenburua. Euskaltzaindiak parte hartzen du jardunaldiotan, eta Etxea XX. mendeko
|
euskal
pentsamenduan. Hiru intelektualen ekarpena:
|
|
|
Etxea XX. mendeko
|
euskal
pentsamenduan erakusketa. Katalogoa (PDF, 104,1 KB)
|
|
|
Etxea XX. mendeko
|
euskal
pentsamenduan erakusketa. Katalogoa (PDF, 104,1 KB)
|
|
2015
|
|
|
Beste era batera esanda: infernu zaharraren logikaz bideratutako munduaren ezagutzarik egon da
|
euskal
pentsamenduan. Beharrizanik egon al da horretarako?
|
|
|
128). Lurpeko eta hildakoen eremua ezagutzen zen, beraz,
|
euskal
pentsamenduan, testura ekarritako adibideek erakusten dutenez.
|
|
|
Gerraosteko
|
euskal
pentsamendu eta naziogintza berriak ekarri zuen berritasunik gerraurrekoarekin alderatuz. Egungo egunetara iritsi zaizkigun berritasunak batzuk, beste batzuk ez hainbeste.
|
|
2017
|
|
|
Horren bila joan gara gidoian, zirkuluaren forma bera ere erabili dugu... Euskararen esplorazioan urrunago doa proiektu hau, baita
|
euskal
pentsamenduaren esplorazioan ere. Erran zahar anitz erabili ditugu, gauzak ikusteko manera erakusten baitute.
|
|
2018
|
|
|
Euskaldunak ez du imajinazioa habitatzen. Euskal artea eta euskal literatura,
|
euskal
pentsamendua bera bezala, abstraktuak eta laburrak dira.
|
|
2019
|
|
|
Ekarpenak, betiere, antolatzaileek ezarritako sei gidalerroon inguruan egingo dituzte: hizkuntzaren eta kulturaren filosofia; naziogintza eta estatugintza; gogoeta etikoak; gizaberea; pentsamendu soziala eta kooperatibismoa; eta
|
euskal
pentsamenduaren transmisioa. –Azurmendiren lan gehientsuenek, planteamendu honekin, badute beren lekua egitarauan?, antolakuntzako kidearen iritziz.Bihar izango da kongresuko egunik trinkoena, hiru gelatan egun osoko egitarau bana aukeran jarrita.
|
|
|
–Bere eskutik ezagutu ditugu mila kontu gaineratu du Otaegik. Esaterako, jakin izan dugu frankismoaren zentsurak
|
euskal
pentsamenduaren kontra egin zuela, batez ere, modu sistematikoan egin ere. Hau da, ez zuen nahi euskara kultua, inondik inora?.
|
|
2020
|
|
|
Ez da
|
euskal
pentsamenduaren historia baizik eta izenburuak dioen bezala, pentsamenduaren historia Euskal Herrian, Euskal Herriko Unibertsitatea Euskal Unibertsitatea ez den arrazoi beragatik. Interes puntu asko ditu, esaterako, Espainiako Inkisizio famatuaz dioena ondo gogoan hartzekoa da:
|
|
|
Zaila da aurreratzea, eta beste lanketa mota bat luke, sakonagoa; baina, kooperatibismoaren eta ekonomia sozialaren esparrura bagatoz, eraldaketarako arrakala batzuk ikusten dira orain. 2034 urterako espero daiteke
|
euskal
pentsamendu kooperatibistan orain periferiatik zentralitatea hartu duten bi ildo nagusitzea, praktikan gabiltzan pertsona eta eragileek bizi ditugunak, eta akademian txertatzeko denbora gehiago dutenak seguruenik: pentsamendu feminista eta ekonomia sozial eraldatzailea (ESE).
|
|
|
Azurmendik, liburu horretan, Euskal Herrian ibilbide luzea duen komunitarismoaren hariari jarraituz, Arizmendiarrietak indartu eta beste kooperatibista askok jarraitu duten bidearen oinarriak azaldu zituen, euskal kooperatibismoaren bidea, marxismoaren eta langile mugimenduaren iturrietatik ere asko jasotzen duena. Sintesian,
|
euskal
pentsamendu kooperatibistak komunitarismoa eta langileen beharrei erantzuteko autoeratutako tresna kooperatiboak batzen ditu. Azurmendiri esker, Arizmendiarrieta eta Mondragonen atala ondo landuta dago, baina bide horrek izan dituen beste iturri eta ardatzak oraindik ez dira behar bezala ikertu eta azaldu.
|
|
|
Euskal pentsamenduaren kongresua egin zenetik. Berrogeita hamar urte,
|
euskal
pentsamendu kooperatiboa lehen aldiz sistematizatu zenetik. SESB desagertu aurretik jada Azurmendik identifikatutako utopia liberalaren garaipenak sakontzen jarraitu du.
|
|
|
1984an El hombre cooperativo. Pensamiento de Arizmendiarrieta liburua argitaratu zuen Azurmendik, eta lan horrekin
|
euskal
pentsamendu kooperatibista sistematizatu zuen. Berez Arizmendiarrietaren pentsamendua sistematizatzea helburu zuen lanarekin, harago joan eta lehen aldiz euskal kooperatibismoaren izaera bera azaldu eta antolatzea lortu zuela uste dut.
|
|
|
Azurmendiren hausnarketa propioak bikain islatzen du pentsamenduaren
|
euskal
pentsamenduaren eta edozein pentsamendurenpatu betiereko hori. Pentsamendua, pentsamendu den heinean, beti egiteko dago osatzeneta, aldi berean, besteekin elkarrizketan.
|
|
|
Azurmendi,
|
euskal
pentsamendua eta elkar hizketa
|
|
|
Protestantismoaren krisiak eta iraultzak elkar topatu behar izan zuten literatura alemanaren urrezko garaian filosofia alemana sortzeko. Baina gaur egun
|
euskal
pentsamendua une erabakigarrian izan liteke. Bultzada baten baldintza batzuk behintzat suma daitezke.
|
|
|
Elena Martinez, Pruden Gartzia, Ignazio Aiestaran, Markos Zapiain, Andoni Olariaga, Joseba Gabilondo, Imanol Galfarsoro, Jule Goikoetxea, Eduardo Apodaka, Javier Rodriguez, Hedoi Etxarte, azkenaldian irakurri ditudan batzuk aipatzearren. Baina aipa ditzakedanak baino askozaz gehiago ari dira lanean
|
euskal
pentsamendu kritikoaren bidean.
|
|
|
Amaiera:
|
euskal
pentsamendua eta Platonen Errepublika
|
|
|
Gauza bat zer den ulertzeko, bilakaera historikora jotzen du beti Azurmendik. Berdin bertsolaritza edo euskal literatura edo
|
euskal
pentsamendua. Sozialki zer izan den.
|
|
|
Ikusten den moduan, Azurmendik lerroartean hiru eginkizun luzatzen dizkigu: bat; erdal pentsamendu hegemonikoa deseraikitzea; bi, euskal arazo konkretuak
|
euskal
pentsamendutik pentsatzea; eta hiru, euskal pentsamenduaren garapena nazio askapenaren koordenatuetan gauzatzea.
|
|
|
Ikusten den moduan, Azurmendik lerroartean hiru eginkizun luzatzen dizkigu: bat; erdal pentsamendu hegemonikoa deseraikitzea; bi, euskal arazo konkretuak euskal pentsamendutik pentsatzea; eta hiru,
|
euskal
pentsamenduaren garapena nazio askapenaren koordenatuetan gauzatzea.
|
|
|
Gure mundua behar dugula esatetik harago, mundu hori eraikitzeko aurreneko urratsa zein den ere esaten du: irizpide berriak legitimatzen asmatzea euskal auzi konkretuak
|
euskal
pentsamendutik aztertzeko. Horra Azurmendiren ideien ur jauziak diziplina ezberdinetako euskal ikertzaileei luzatzen dien erronka.
|
|
|
Modu horretara, euskal lerrokatze linguistiko elektoralak hartzen duen zentzua da nazio estatuaren aurkako erreakzioarena. Horren aurrean, irizpide berriak proposatzen ditut euskal alderdi sistema interpretatzeko,
|
euskal
pentsamendutik abiatuta.
|
|
|
Fenomeno hori Gipuzkoan eta Bizkaian ez da horren ohikoa. Nafarroako udalerri euskaldunetako joera horiek
|
euskal
pentsamendutik aztertzeko, ezinbestekoa da gaiari kontzientzia politikoa falta duten euskaldunen perspektibatik begiratzea.
|
|
|
Azurmendiren ideien ur jauzia izan da azken hamarkadetan
|
euskal
pentsamenduaren baitan emari handienetakoa izan duena. Bere lanetan erdal pentsamendu hegemonikoaren marko teorikoa deseraikitzen du eta, bide batez, euskal pentsamendutik eraikitzeko zimenduak jartzen ditu.
|
|
|
Azurmendiren ideien ur jauzia izan da azken hamarkadetan euskal pentsamenduaren baitan emari handienetakoa izan duena. Bere lanetan erdal pentsamendu hegemonikoaren marko teorikoa deseraikitzen du eta, bide batez,
|
euskal
pentsamendutik eraikitzeko zimenduak jartzen ditu.
|
|
|
Bidean hainbat galdera sortzen dira. Nola garatu
|
euskal
pentsamendua. Nola legitimatu hortik sortzen den ezagutza?
|
|
|
Orduan bezala, orain ere egongo da txikikeriatan gabiltzala esango duenik. Alegia, nola litekeen
|
euskal
pentsamenduaz (arazo partikularrez) kezkatu munduan arazo garrantzitsuagoak daudenean (unibertsalak). Nonbait, ahaztu egiten zaie euren arazo unibertsal horiek ere jatorri partikularra dutela.
|
|
|
Erbeste akademikoa sufritzea tokatzen zaio korronte hegemonikoa zalantzan jartzen duenari. Hori da
|
euskal
pentsamenduaren argazki gordina. Diziplina ezberdinei eragiten die, gainera.
|
|
|
Diziplina ezberdinei eragiten die, gainera. Ikerketa elektoralen arloan, esaterako,
|
euskal
pentsamenduak ez du lortu eskola propioa osatzea. Nahiago nuke konfundituta egotea, baina beldur naiz ez ote nagoen.
|
|
|
Galdera horiek guztiak erantzuteak lan honen helburuetatik ihes egiten du. Soilik esango dudana da galdera horiek
|
euskal
pentsamendutik erantzuteko ezinbestekoa dela begirada kulturalki zapalduta dagoen nazioaren perspektiban ezartzea.
|
|
|
Etorkizuneko erronka: nola legitimatu
|
euskal
pentsamendua?
|
|
|
Jakinen zenbaki monografiko honetan, kongresuan Azurmendiren ekarpenaz eta
|
euskal
pentsamenduaz eman ziren hitzaldien aukeraketa bat duzu. Guztira hamasei, gaikako sei ataletan banatuta:
|
|
|
Askotan ez dakigu, satorrak bezala nor bere zuloan sartuta. Zentzumen organo kolektiboak behar ditugu," errealitatea den bezala hartu eta irakurketak egin" ahal izateko, elkarrizketaren bitartez
|
euskal
pentsamenduak zer pentsatzen duen jakiteko.
|
|
2021
|
|
|
Asko izan ziren tradiziotik zetorren ondarea egiteko modu berriekin eta esanahi berriekin hibridatu zuten sortzaileak, tartean Pizkunde hartan funtsezkoak izan ziren figurak. Horrela, Jorge Oteizak arte modernoaren moldeetara eta bizipen garaikideen berezko ulermen batera hurbiltzeko bide gisa antzinako
|
euskal
pentsamendua berreskuratu beharra aldarrikatu zuen, eta bertsolaria jarri zuen eredu. Bertsolaria euskal pentsamenduaren giltza nagusietako bat, euskal arimaren ispilua zela planteatu zuen, eta artistaren ekarpenak itzal handia eman zion intelektual berrien artean (Gandara, 2015:
|
|
|
Horrela, Jorge Oteizak arte modernoaren moldeetara eta bizipen garaikideen berezko ulermen batera hurbiltzeko bide gisa antzinako euskal pentsamendua berreskuratu beharra aldarrikatu zuen, eta bertsolaria jarri zuen eredu. Bertsolaria
|
euskal
pentsamenduaren giltza nagusietako bat, euskal arimaren ispilua zela planteatu zuen, eta artistaren ekarpenak itzal handia eman zion intelektual berrien artean (Gandara, 2015: 213; Martinez, 2011:
|
|
2022
|
|
|
Jakinek martxan duen
|
euskal
pentsamenduaren transmisiorako proiektu digitalaren atal berria osatzen dute bederatzi egile horien lanek. Izan ere, dagoeneko hainbat egile ezagunen obra digitalizatua daukatela gogorarazi du Eizagirrek:
|
|
|
Filosofiatik ezabatutako emakumeak ikastaroa lau mahai inguruk osatu zuten. Testuinguruaren eguneratzea egiten hasi ginen, eta Idurre Eskisabel Larrañagak
|
euskal
pentsamenduaren eta feminismoaren arteko gurutzaketak ekarri zizkigun, lehenengoak, egungo munduaren premiei erantzuteko behintzat, bigarrenarekin dialogatzea ezinbestekoa duela azalduz. Ideien genealogia feminismotik berrikustearen garrantzia aurkeztu, eta gaur egun egosten ari diren gaiak ere ekarri zizkigun.
|
|
|
Biografia eta teoria josi zituzten beren aurkezpenetan Alaitz Aizpuru Joaristi, Yolanda Barrios Colodron eta Iratxe Retolaza Gutierrezek, hurrenez hurren. Beauvoirren lanaz eta pentsamenduaz hitz egiteaz gain, emari hori
|
euskal
pentsamenduarekin nola lotzen den azaldu zigun lehenengoak; feminismoaren eta euskalgintzaren arteko erlazioan sakondu zuen hitz iradokitzaileekin izendatutako hitzaldian: ‘" X ez da jaiotzen:
|
|
|
egin egiten da". Simone de Beauvoir eta
|
euskal
pentsamenduak topo egin zutenekoa’ Ondoren, Arendt: 1961ean Jerusalemen Adolf Eichmann naziari egin zitzaion epaiketa ezagunaren kasua bertatik jarraitu zuen filosofoak kazetari lanetan, eta ikusitakoak eragin nabaria izan zuen totalitarismoaz eta gaitzaz egin zituen hausnarketetan.
|
|
|
Aurre ohar batekin hasi behar dut, ezinbestean, gogoeta hau: ez dakardala
|
euskal
pentsamenduaren eta feminismoaren arteko uztarketa eta balizko elkarguneen gaineko hausnarketa landu eta finkatu bat. Aitzitik, gurutzaketa horri ikusten dizkiodan ezinbestekotasun eta potentzialitateak bultzatutako proposamena dela, gure herri zein jendartearen onurarako ekarpen eta gogoeta ildo kolektibo premiatsu baten arrastoan.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, hitzartze honi izenburua ‘Euskal pentsamendua eta feminismoa: ezinbesteko elkargune batzuk’ jartzea erabaki dut, eta, ondorioz, behartuta nago
|
euskal
pentsamendua zer den zedarritzera edo, zehatzago, euskal pentsamendutzat nik zer dudan azaltzera.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, hitzartze honi izenburua ‘Euskal pentsamendua eta feminismoa: ezinbesteko elkargune batzuk’ jartzea erabaki dut, eta, ondorioz, behartuta nago euskal pentsamendua zer den zedarritzera edo, zehatzago,
|
euskal
pentsamendutzat nik zer dudan azaltzera.
|
|
|
Zer gertatu da feminismoak eta
|
euskal
pentsamenduak dialogatu duten horietan?
|
|
|
Euskal pentsamenduaren sektore nagusietan feminismoa lehentasunezko solaskidetzat hartu ez bada ere, horrek ez du esan nahi gurutzaketa hori inoiz jazo ez denik. Gertatu da, Euskal Herriko mugimendu feministaren baitako ildo batzuen bulkadaz; eta ekarpen interesgarriak ez ezik ardatzezkoak egin dizkio
|
euskal
pentsamenduari, horietako batzuk euskal pentsamendua xxi. mendeko hirugarren hamarkada honetara egokitzeko ezinbesteko izan direnak. Honakoak, kasu:
|
|
|
Euskal pentsamenduaren sektore nagusietan feminismoa lehentasunezko solaskidetzat hartu ez bada ere, horrek ez du esan nahi gurutzaketa hori inoiz jazo ez denik. Gertatu da, Euskal Herriko mugimendu feministaren baitako ildo batzuen bulkadaz; eta ekarpen interesgarriak ez ezik ardatzezkoak egin dizkio euskal pentsamenduari, horietako batzuk
|
euskal
pentsamendua xxi. mendeko hirugarren hamarkada honetara egokitzeko ezinbesteko izan direnak. Honakoak, kasu:
|
|
|
Joan den mendeko 70ekoen hondarrean egin zuen Euskal Herriko mugimendu feministaren parte batek
|
euskal
pentsamenduarekin uztarketa, feminismoan ardaztutako nazio auziaren irakurketa; horren emaitza izan zen garaiko gogoeta politikoaren agendan hainbeste lerro betetzen zituen zapalkuntza bikoitzaren formulazioa (herri zapalkuntza eta klase zapalkuntza) osatzea, eta zapalkuntza hirukoitzaren ideia ekartzea; hain zuzen ere, herri eta klase zapalkuntzei emakume izateagatiko zapalkuntza eranstea, sexu ... Feminismoaren ildo horrek iturrietan zituen garaiko pentsamendu antikolonialistaren zein aktibismo beltzaren uberan feminismo zuri mendebaldezentristari ertzean lagatako feminismoek egindako kritika.
|
|
|
Limurtze sen, sexu desira eta nahikeria pertsonalik gabekoa. Laburbilduz, matriarkatuaren mitoaren bidez, ezinezkoak diren bertuteak eskatu zaizkio eta ez daukan boterea aitortu zaio
|
euskal
pentsamenduan emakumezkoari. Horixe iruditeria patriarkalak gurean hartu duen forma propioa.
|
|
|
Gorputza jarri dio
|
euskal
pentsamenduari
|
|
|
Orokorrean gorpuztasuna eta horrek inplikatzen duen guztia pentsamendura ekartzea berria da, teoria feministaren ekarpen bat, humano izatearekin zein jendarte harremanekin lotutako gertakari eta baldintzagarriei so egiteko begiGeure historia garaikidea aintzat harturik, feminismoak
|
euskal
pentsamenduari eginiko beste ekarpen bat gatazka armatuaren logiketan sexu genero sistemak nola eragiten duen ituan jarri eta aztertzea izan da rada zoliago bat eman diguna. Sexu genero sistemaren ardatzekotasunaz ohartarazi diguna, botereari eta zapalkuntza mekanismoak ikusteko eta horiek kudeatzeko tresna berri eta oso inportanteak eman dizkiguna.
|
|
|
Aurrekoarekin lotuta dago, baina geure historia garaikidea aintzat harturik, feminismoak
|
euskal
pentsamenduari eginiko beste ekarpen bat gatazka armatuaren logiketan sexu genero sistemak nola eragiten duen ituan jarri eta aztertzea izan da. Esaterako, ba ote den indarkeria erabiltzearen hautuaren eta maskulinitatearen arteko harremanik.
|
|
|
Esaterako, moral hegemonikoaren araberako bertuteen esajerazioak estigma horren aurreko defentsa bat izan daitezkeela? Saihestuz, halaber, genero eredu berriak bereziki, feminitate eredu berriakeratu direla
|
euskal
pentsamenduaren eraginez. Eredu horiek hegemonikotik bestelakoak direla, baina, era berean, kontrahegemonia zabalduenetik diferenteak?
|
|
|
Sistemak hain gauzka harrapatuta (edo, beste era batera esanda, hain gara sistema), gero eta zailagoa zaigula arrakalak eragitea ez ezik, arrakalak eurak irudikatzea. Baina,
|
euskal
pentsamenduak arnasbiderik izango badu, arrakaletan izango du. Horregatik egon behar du adi arrakala posible horiei beha.
|
|
|
Dekolonialitatea, ekofeminismoa, klase feminismoa, queer aren edota intersekzionalitatearen artikulazio berriak... Horra hor pitzadura posible batzuk,
|
euskal
pentsamenduarentzako zoru izan daitezkeenak. •
|
|
|
Beltzak dio Mirandek ideologia erabat nazia eta xenofoboa zeukala, eta ondorioz ez litzaioke, euskaldunen askatasunaren aldeko borrokan, inongo aitortzarik egin behar. Beltzaren ustez, XX. mendeko 90eko hamarkadan, Miranderen izaera faxista bazterrean utzi eta bere ekarpena aintzakotzat hartu nahi izateak oso argi adierazten zuen
|
euskal
pentsamendu iraultzailea desorientazio politiko eta etiko nabarian zegoela.
|
|
|
Beste batzuk unibertsitate baitakoak, esaterako: Joxe Azurmendi Katedra"
|
euskal
pentsamendua" aztertzeko. IXA taldea. Euskaltzaindia, UZEI edo Elhuyarrekin egiten dituen kolaborazioak euskara sustatzeko. GEZKI institutuak ekonomia soziala lantzen duten eragileekin egiten dituen kolaborazioak.
|
|
2023
|
|
|
Euskal kulturari eta musikari egindako ekarpena ere erabakigarria izanen da, nahiz eta asko saiatu izan diren hori lausotzen, eta gurean, ohikoa denez, ahanztura baldarrean desegin izan dugun. Barandiaran eta Caro Baroja izango ditu iparrorratz nagusi
|
euskal
pentsamenduaren, espiritualtasunaren eta etnografiaren alorrean; eta Koldo Mitxelena, Joxean Artze eta Anbrosio Zatarain euskararen ezagutzari dagokionez, bera ez baitzen euskal hiztuna.
|
|
|
«Arestiren figura euskal kulturaren oinarri garrantzitsuenetariko bat da. Bide urratzailea izan zen, baita
|
euskal
pentsamendu modernoaren erreferenteetako bat ere. Ikuspuntu literariotik ere bide aberatsa eta emankorra egin zuen», azpimarratu du Juaristik.
|
|
|
Alabaina, bestelako helburu batzuk ere baditu sortu berri den katedrak, Eva Ferreira EHUko errektoreak kontatu duenez: «Aresti
|
euskal
pentsamendu modernoaren oinarri eta erreferente zalantzagabea izanik, garrantzitsua da haren figura eta lanak aztertzea eta hedatzea, baina katedra honekin, EHUk euskararekin eta euskal kulturarekin duen konpromisoa ere berretsi nahi du». Haren hitzetan, «erdigunean» daude euskara eta euskal kultura unibertsitatearen jardunean, eta uste du horretan jarraitzeko «oinarrizko eragileetako bat» izango dela Gabriel Aresti katedra.
|
|
|
Hori dena berria bezain zaharra egin zaigula esan dugu, badugula genealogia bat non begiratu, ez baita, gurean, bestela pentsatzen jartzen garen lehen aldia. Euskal pentsamendu berria, 56ko belaunaldiarekin abiatu zena eta egun gizarte berrikuntza deitzen dugunaren eredu garbia dena berrikuntza, eta are eraldaketa,
|
euskal
pentsamendu berriaren DNA baita, hil ala biziko kordokan, 36ko gerraren ondoren hori ere mundu baten akabera zen, gerrak txikitu zituen zirenak eta ez zirenak, eta euskara jendearekikoak kasik eginda zeudela, hutsetik hasi zen, ordura arteko munduaren pentsamenduaren mugak arrakalatuz. Zer pentsatu du, baina, euskal pentsamenduak?
|
|
|
Euskal pentsamendu berria, 56ko belaunaldiarekin abiatu zena eta egun gizarte berrikuntza deitzen dugunaren eredu garbia dena berrikuntza, eta are eraldaketa, euskal pentsamendu berriaren DNA baita, hil ala biziko kordokan, 36ko gerraren ondoren hori ere mundu baten akabera zen, gerrak txikitu zituen zirenak eta ez zirenak, eta euskara jendearekikoak kasik eginda zeudela, hutsetik hasi zen, ordura arteko munduaren pentsamenduaren mugak arrakalatuz. Zer pentsatu du, baina,
|
euskal
pentsamenduak?
|
|
|
Azurmendik,
|
euskal
pentsamendu kokatuaren pentsalari eta 56ko belaunaldiko kideak, 60ko hamarkadan jada, ‘gizagintza’ kontzeptua plazaratzen du eta, Rikardo Arregiri jarraituz," euskalgintza berdin gizagintza" idatziko du (1996). Hau da, hizkuntza berreskuratzea ere gizatasuna berregiteko proiektu bat dela.
|
|
|
Jakin egitasmoaren tradizioa hori ere 1956an sortuahorixe bera izan da gaur arte, eta ezagutza kokatuen eta
|
euskal
pentsamendu propioaren garapena eta zilegitasuna aldarrikatu ditu, euskal komunitate subalternoari nor izateko eskubidea aitortuz. Eta hori hizkuntzaren, herriaren eta kulturaren garapenaren gainean zurkaiztu du.
|
|
|
Eta jarraitzen dugu geure buruari galdetzen eta galderak partekatzen: zer du pentsatzeko
|
euskal
pentsamenduak. Nola pentsatu behar du?
|
|
|
Ildo horretatik, lan honetan ondorioztatu da euskal lerrokatze linguistiko elektorala bere osotasunean azaltzeko ezinbestekoa dela aztergai den fenomeno soziala
|
euskal
pentsamendutik (ere) aztertzea.
|