|
2007
|
|
|
Iztueta, P. (2001a): Erbesteko
|
euskal
pentsamendua. Donostia:
|
|
2015
|
|
|
Gerraosteko
|
euskal
pentsamendu eta naziogintza berriak ekarri zuen berritasunik gerraurrekoarekin alderatuz. Egungo egunetara iritsi zaizkigun berritasunak batzuk, beste batzuk ez hainbeste.
|
|
2020
|
|
|
Zaila da aurreratzea, eta beste lanketa mota bat luke, sakonagoa; baina, kooperatibismoaren eta ekonomia sozialaren esparrura bagatoz, eraldaketarako arrakala batzuk ikusten dira orain. 2034 urterako espero daiteke
|
euskal
pentsamendu kooperatibistan orain periferiatik zentralitatea hartu duten bi ildo nagusitzea, praktikan gabiltzan pertsona eta eragileek bizi ditugunak, eta akademian txertatzeko denbora gehiago dutenak seguruenik: pentsamendu feminista eta ekonomia sozial eraldatzailea (ESE).
|
|
|
Azurmendik, liburu horretan, Euskal Herrian ibilbide luzea duen komunitarismoaren hariari jarraituz, Arizmendiarrietak indartu eta beste kooperatibista askok jarraitu duten bidearen oinarriak azaldu zituen, euskal kooperatibismoaren bidea, marxismoaren eta langile mugimenduaren iturrietatik ere asko jasotzen duena. Sintesian,
|
euskal
pentsamendu kooperatibistak komunitarismoa eta langileen beharrei erantzuteko autoeratutako tresna kooperatiboak batzen ditu. Azurmendiri esker, Arizmendiarrieta eta Mondragonen atala ondo landuta dago, baina bide horrek izan dituen beste iturri eta ardatzak oraindik ez dira behar bezala ikertu eta azaldu.
|
|
|
Euskal pentsamenduaren kongresua egin zenetik. Berrogeita hamar urte,
|
euskal
pentsamendu kooperatiboa lehen aldiz sistematizatu zenetik. SESB desagertu aurretik jada Azurmendik identifikatutako utopia liberalaren garaipenak sakontzen jarraitu du.
|
|
|
1984an El hombre cooperativo. Pensamiento de Arizmendiarrieta liburua argitaratu zuen Azurmendik, eta lan horrekin
|
euskal
pentsamendu kooperatibista sistematizatu zuen. Berez Arizmendiarrietaren pentsamendua sistematizatzea helburu zuen lanarekin, harago joan eta lehen aldiz euskal kooperatibismoaren izaera bera azaldu eta antolatzea lortu zuela uste dut.
|
|
|
Azurmendiren hausnarketa propioak bikain islatzen du pentsamenduaren
|
euskal
pentsamenduaren eta edozein pentsamendurenpatu betiereko hori. Pentsamendua, pentsamendu den heinean, beti egiteko dago osatzeneta, aldi berean, besteekin elkarrizketan.
|
|
|
Azurmendi,
|
euskal
pentsamendua eta elkar hizketa
|
|
|
Protestantismoaren krisiak eta iraultzak elkar topatu behar izan zuten literatura alemanaren urrezko garaian filosofia alemana sortzeko. Baina gaur egun
|
euskal
pentsamendua une erabakigarrian izan liteke. Bultzada baten baldintza batzuk behintzat suma daitezke.
|
|
|
Elena Martinez, Pruden Gartzia, Ignazio Aiestaran, Markos Zapiain, Andoni Olariaga, Joseba Gabilondo, Imanol Galfarsoro, Jule Goikoetxea, Eduardo Apodaka, Javier Rodriguez, Hedoi Etxarte, azkenaldian irakurri ditudan batzuk aipatzearren. Baina aipa ditzakedanak baino askozaz gehiago ari dira lanean
|
euskal
pentsamendu kritikoaren bidean.
|
|
|
Amaiera:
|
euskal
pentsamendua eta Platonen Errepublika
|
|
|
Gauza bat zer den ulertzeko, bilakaera historikora jotzen du beti Azurmendik. Berdin bertsolaritza edo euskal literatura edo
|
euskal
pentsamendua. Sozialki zer izan den.
|
|
|
Ikusten den moduan, Azurmendik lerroartean hiru eginkizun luzatzen dizkigu: bat; erdal pentsamendu hegemonikoa deseraikitzea; bi, euskal arazo konkretuak
|
euskal
pentsamendutik pentsatzea; eta hiru, euskal pentsamenduaren garapena nazio askapenaren koordenatuetan gauzatzea.
|
|
|
Ikusten den moduan, Azurmendik lerroartean hiru eginkizun luzatzen dizkigu: bat; erdal pentsamendu hegemonikoa deseraikitzea; bi, euskal arazo konkretuak euskal pentsamendutik pentsatzea; eta hiru,
|
euskal
pentsamenduaren garapena nazio askapenaren koordenatuetan gauzatzea.
|
|
|
Gure mundua behar dugula esatetik harago, mundu hori eraikitzeko aurreneko urratsa zein den ere esaten du: irizpide berriak legitimatzen asmatzea euskal auzi konkretuak
|
euskal
pentsamendutik aztertzeko. Horra Azurmendiren ideien ur jauziak diziplina ezberdinetako euskal ikertzaileei luzatzen dien erronka.
|
|
|
Modu horretara, euskal lerrokatze linguistiko elektoralak hartzen duen zentzua da nazio estatuaren aurkako erreakzioarena. Horren aurrean, irizpide berriak proposatzen ditut euskal alderdi sistema interpretatzeko,
|
euskal
pentsamendutik abiatuta.
|
|
|
Fenomeno hori Gipuzkoan eta Bizkaian ez da horren ohikoa. Nafarroako udalerri euskaldunetako joera horiek
|
euskal
pentsamendutik aztertzeko, ezinbestekoa da gaiari kontzientzia politikoa falta duten euskaldunen perspektibatik begiratzea.
|
|
|
Azurmendiren ideien ur jauzia izan da azken hamarkadetan
|
euskal
pentsamenduaren baitan emari handienetakoa izan duena. Bere lanetan erdal pentsamendu hegemonikoaren marko teorikoa deseraikitzen du eta, bide batez, euskal pentsamendutik eraikitzeko zimenduak jartzen ditu.
|
|
|
Azurmendiren ideien ur jauzia izan da azken hamarkadetan euskal pentsamenduaren baitan emari handienetakoa izan duena. Bere lanetan erdal pentsamendu hegemonikoaren marko teorikoa deseraikitzen du eta, bide batez,
|
euskal
pentsamendutik eraikitzeko zimenduak jartzen ditu.
|
|
|
Bidean hainbat galdera sortzen dira. Nola garatu
|
euskal
pentsamendua. Nola legitimatu hortik sortzen den ezagutza?
|
|
|
Orduan bezala, orain ere egongo da txikikeriatan gabiltzala esango duenik. Alegia, nola litekeen
|
euskal
pentsamenduaz (arazo partikularrez) kezkatu munduan arazo garrantzitsuagoak daudenean (unibertsalak). Nonbait, ahaztu egiten zaie euren arazo unibertsal horiek ere jatorri partikularra dutela.
|
|
|
Erbeste akademikoa sufritzea tokatzen zaio korronte hegemonikoa zalantzan jartzen duenari. Hori da
|
euskal
pentsamenduaren argazki gordina. Diziplina ezberdinei eragiten die, gainera.
|
|
|
Diziplina ezberdinei eragiten die, gainera. Ikerketa elektoralen arloan, esaterako,
|
euskal
pentsamenduak ez du lortu eskola propioa osatzea. Nahiago nuke konfundituta egotea, baina beldur naiz ez ote nagoen.
|
|
|
Galdera horiek guztiak erantzuteak lan honen helburuetatik ihes egiten du. Soilik esango dudana da galdera horiek
|
euskal
pentsamendutik erantzuteko ezinbestekoa dela begirada kulturalki zapalduta dagoen nazioaren perspektiban ezartzea.
|
|
|
Etorkizuneko erronka: nola legitimatu
|
euskal
pentsamendua?
|
|
|
Jakinen zenbaki monografiko honetan, kongresuan Azurmendiren ekarpenaz eta
|
euskal
pentsamenduaz eman ziren hitzaldien aukeraketa bat duzu. Guztira hamasei, gaikako sei ataletan banatuta:
|
|
|
Askotan ez dakigu, satorrak bezala nor bere zuloan sartuta. Zentzumen organo kolektiboak behar ditugu," errealitatea den bezala hartu eta irakurketak egin" ahal izateko, elkarrizketaren bitartez
|
euskal
pentsamenduak zer pentsatzen duen jakiteko.
|
|
2022
|
|
|
Filosofiatik ezabatutako emakumeak ikastaroa lau mahai inguruk osatu zuten. Testuinguruaren eguneratzea egiten hasi ginen, eta Idurre Eskisabel Larrañagak
|
euskal
pentsamenduaren eta feminismoaren arteko gurutzaketak ekarri zizkigun, lehenengoak, egungo munduaren premiei erantzuteko behintzat, bigarrenarekin dialogatzea ezinbestekoa duela azalduz. Ideien genealogia feminismotik berrikustearen garrantzia aurkeztu, eta gaur egun egosten ari diren gaiak ere ekarri zizkigun.
|
|
|
Biografia eta teoria josi zituzten beren aurkezpenetan Alaitz Aizpuru Joaristi, Yolanda Barrios Colodron eta Iratxe Retolaza Gutierrezek, hurrenez hurren. Beauvoirren lanaz eta pentsamenduaz hitz egiteaz gain, emari hori
|
euskal
pentsamenduarekin nola lotzen den azaldu zigun lehenengoak; feminismoaren eta euskalgintzaren arteko erlazioan sakondu zuen hitz iradokitzaileekin izendatutako hitzaldian: ‘" X ez da jaiotzen:
|
|
|
egin egiten da". Simone de Beauvoir eta
|
euskal
pentsamenduak topo egin zutenekoa’ Ondoren, Arendt: 1961ean Jerusalemen Adolf Eichmann naziari egin zitzaion epaiketa ezagunaren kasua bertatik jarraitu zuen filosofoak kazetari lanetan, eta ikusitakoak eragin nabaria izan zuen totalitarismoaz eta gaitzaz egin zituen hausnarketetan.
|
|
|
Aurre ohar batekin hasi behar dut, ezinbestean, gogoeta hau: ez dakardala
|
euskal
pentsamenduaren eta feminismoaren arteko uztarketa eta balizko elkarguneen gaineko hausnarketa landu eta finkatu bat. Aitzitik, gurutzaketa horri ikusten dizkiodan ezinbestekotasun eta potentzialitateak bultzatutako proposamena dela, gure herri zein jendartearen onurarako ekarpen eta gogoeta ildo kolektibo premiatsu baten arrastoan.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, hitzartze honi izenburua ‘Euskal pentsamendua eta feminismoa: ezinbesteko elkargune batzuk’ jartzea erabaki dut, eta, ondorioz, behartuta nago
|
euskal
pentsamendua zer den zedarritzera edo, zehatzago, euskal pentsamendutzat nik zer dudan azaltzera.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, hitzartze honi izenburua ‘Euskal pentsamendua eta feminismoa: ezinbesteko elkargune batzuk’ jartzea erabaki dut, eta, ondorioz, behartuta nago euskal pentsamendua zer den zedarritzera edo, zehatzago,
|
euskal
pentsamendutzat nik zer dudan azaltzera.
|
|
|
Zer gertatu da feminismoak eta
|
euskal
pentsamenduak dialogatu duten horietan?
|
|
|
Euskal pentsamenduaren sektore nagusietan feminismoa lehentasunezko solaskidetzat hartu ez bada ere, horrek ez du esan nahi gurutzaketa hori inoiz jazo ez denik. Gertatu da, Euskal Herriko mugimendu feministaren baitako ildo batzuen bulkadaz; eta ekarpen interesgarriak ez ezik ardatzezkoak egin dizkio
|
euskal
pentsamenduari, horietako batzuk euskal pentsamendua xxi. mendeko hirugarren hamarkada honetara egokitzeko ezinbesteko izan direnak. Honakoak, kasu:
|
|
|
Euskal pentsamenduaren sektore nagusietan feminismoa lehentasunezko solaskidetzat hartu ez bada ere, horrek ez du esan nahi gurutzaketa hori inoiz jazo ez denik. Gertatu da, Euskal Herriko mugimendu feministaren baitako ildo batzuen bulkadaz; eta ekarpen interesgarriak ez ezik ardatzezkoak egin dizkio euskal pentsamenduari, horietako batzuk
|
euskal
pentsamendua xxi. mendeko hirugarren hamarkada honetara egokitzeko ezinbesteko izan direnak. Honakoak, kasu:
|
|
|
Joan den mendeko 70ekoen hondarrean egin zuen Euskal Herriko mugimendu feministaren parte batek
|
euskal
pentsamenduarekin uztarketa, feminismoan ardaztutako nazio auziaren irakurketa; horren emaitza izan zen garaiko gogoeta politikoaren agendan hainbeste lerro betetzen zituen zapalkuntza bikoitzaren formulazioa (herri zapalkuntza eta klase zapalkuntza) osatzea, eta zapalkuntza hirukoitzaren ideia ekartzea; hain zuzen ere, herri eta klase zapalkuntzei emakume izateagatiko zapalkuntza eranstea, sexu ... Feminismoaren ildo horrek iturrietan zituen garaiko pentsamendu antikolonialistaren zein aktibismo beltzaren uberan feminismo zuri mendebaldezentristari ertzean lagatako feminismoek egindako kritika.
|
|
|
Limurtze sen, sexu desira eta nahikeria pertsonalik gabekoa. Laburbilduz, matriarkatuaren mitoaren bidez, ezinezkoak diren bertuteak eskatu zaizkio eta ez daukan boterea aitortu zaio
|
euskal
pentsamenduan emakumezkoari. Horixe iruditeria patriarkalak gurean hartu duen forma propioa.
|
|
|
Gorputza jarri dio
|
euskal
pentsamenduari
|
|
|
Orokorrean gorpuztasuna eta horrek inplikatzen duen guztia pentsamendura ekartzea berria da, teoria feministaren ekarpen bat, humano izatearekin zein jendarte harremanekin lotutako gertakari eta baldintzagarriei so egiteko begiGeure historia garaikidea aintzat harturik, feminismoak
|
euskal
pentsamenduari eginiko beste ekarpen bat gatazka armatuaren logiketan sexu genero sistemak nola eragiten duen ituan jarri eta aztertzea izan da rada zoliago bat eman diguna. Sexu genero sistemaren ardatzekotasunaz ohartarazi diguna, botereari eta zapalkuntza mekanismoak ikusteko eta horiek kudeatzeko tresna berri eta oso inportanteak eman dizkiguna.
|
|
|
Aurrekoarekin lotuta dago, baina geure historia garaikidea aintzat harturik, feminismoak
|
euskal
pentsamenduari eginiko beste ekarpen bat gatazka armatuaren logiketan sexu genero sistemak nola eragiten duen ituan jarri eta aztertzea izan da. Esaterako, ba ote den indarkeria erabiltzearen hautuaren eta maskulinitatearen arteko harremanik.
|
|
|
Esaterako, moral hegemonikoaren araberako bertuteen esajerazioak estigma horren aurreko defentsa bat izan daitezkeela? Saihestuz, halaber, genero eredu berriak bereziki, feminitate eredu berriakeratu direla
|
euskal
pentsamenduaren eraginez. Eredu horiek hegemonikotik bestelakoak direla, baina, era berean, kontrahegemonia zabalduenetik diferenteak?
|
|
|
Sistemak hain gauzka harrapatuta (edo, beste era batera esanda, hain gara sistema), gero eta zailagoa zaigula arrakalak eragitea ez ezik, arrakalak eurak irudikatzea. Baina,
|
euskal
pentsamenduak arnasbiderik izango badu, arrakaletan izango du. Horregatik egon behar du adi arrakala posible horiei beha.
|
|
|
Dekolonialitatea, ekofeminismoa, klase feminismoa, queer aren edota intersekzionalitatearen artikulazio berriak... Horra hor pitzadura posible batzuk,
|
euskal
pentsamenduarentzako zoru izan daitezkeenak. •
|
|
2023
|
|
|
Hori dena berria bezain zaharra egin zaigula esan dugu, badugula genealogia bat non begiratu, ez baita, gurean, bestela pentsatzen jartzen garen lehen aldia. Euskal pentsamendu berria, 56ko belaunaldiarekin abiatu zena eta egun gizarte berrikuntza deitzen dugunaren eredu garbia dena berrikuntza, eta are eraldaketa,
|
euskal
pentsamendu berriaren DNA baita, hil ala biziko kordokan, 36ko gerraren ondoren hori ere mundu baten akabera zen, gerrak txikitu zituen zirenak eta ez zirenak, eta euskara jendearekikoak kasik eginda zeudela, hutsetik hasi zen, ordura arteko munduaren pentsamenduaren mugak arrakalatuz. Zer pentsatu du, baina, euskal pentsamenduak?
|
|
|
Euskal pentsamendu berria, 56ko belaunaldiarekin abiatu zena eta egun gizarte berrikuntza deitzen dugunaren eredu garbia dena berrikuntza, eta are eraldaketa, euskal pentsamendu berriaren DNA baita, hil ala biziko kordokan, 36ko gerraren ondoren hori ere mundu baten akabera zen, gerrak txikitu zituen zirenak eta ez zirenak, eta euskara jendearekikoak kasik eginda zeudela, hutsetik hasi zen, ordura arteko munduaren pentsamenduaren mugak arrakalatuz. Zer pentsatu du, baina,
|
euskal
pentsamenduak?
|
|
|
Azurmendik,
|
euskal
pentsamendu kokatuaren pentsalari eta 56ko belaunaldiko kideak, 60ko hamarkadan jada, ‘gizagintza’ kontzeptua plazaratzen du eta, Rikardo Arregiri jarraituz," euskalgintza berdin gizagintza" idatziko du (1996). Hau da, hizkuntza berreskuratzea ere gizatasuna berregiteko proiektu bat dela.
|
|
|
Jakin egitasmoaren tradizioa hori ere 1956an sortuahorixe bera izan da gaur arte, eta ezagutza kokatuen eta
|
euskal
pentsamendu propioaren garapena eta zilegitasuna aldarrikatu ditu, euskal komunitate subalternoari nor izateko eskubidea aitortuz. Eta hori hizkuntzaren, herriaren eta kulturaren garapenaren gainean zurkaiztu du.
|
|
|
Eta jarraitzen dugu geure buruari galdetzen eta galderak partekatzen: zer du pentsatzeko
|
euskal
pentsamenduak. Nola pentsatu behar du?
|