|
2000
|
|
|
Etxeko gobernua ere, aita familiakoari aitortzen dio, eta oinordetza gorabeheretan legezko tokamenak agintzen ditu seme alaba guztientzat. Bestera,
|
euskal
foru zuzenbidearena, ohitura eta usadioen bidez sortua eta ekanduak moldatua, premia eta behar zehatzetarako; jabetza eskubidea familiaren mesederako sakon mugatu duena. Aita ama familiakoak aintzat hartu ditu azken horrek eta etxeko ondasunak oinordeko bati emateko aukera eta abagunea arautu, betiere, xedetzat hartuta etxaguntza ahalik eta batuen eskualdatzea belaunalditik belaunaldira14.
|
|
|
3 Code Civil eta
|
euskal
foruak: dema baten lekukotza
|
|
|
Gauza jakina da
|
euskal
foruek XIX. mendean bizi zuten azpiraldi luzea. Beheratze luze horren hasikinak Frantziako Iraultzaren gogortadak ditugu.
|
|
2003
|
|
|
Garibairen bide beretik, eta haren tesiak garatuz, beste euskal idazle batzuk euskararen eta euskaldunen inguruko apologiak idatzi zituzten: Andres Poza bizkaitarrak (De la antigua lengua, 1587), Baltasar Etxabe gipuzkoarrak (Discursos de la antigüedad de la lengua cántabra vascongada, 1607), etab. Baziren
|
euskal
foru herrialde bakarrean zentraturiko historia lanak ere, baina elementu tubalista kantabrista berberak sartzen zituztenak, adibidez, Juan Martinez Zaldibiaren Suma de cosas cantábricas y guipuzcoanas (1571). Erdarazko lan hauetan, ez zen arraroa euskarazko kantu historikoak tartekatzea, baita inoiz balada apokrifoak sartzea ere.
|
|
|
el pueblo español es el mà ¡ s católico del mundo" (in Garmendia, 1975: 49). Bere diskurtso luze luzean nahiko astia izan zuen, dena den, Gorteetako liberalek defendatzen zituzten askatasun eta giza eskubide oinarrizkoak zein faltsuak ziren agertu ondoren,
|
euskal
foruek bermatutako sistema patriarkal zoragarriak ziurtatzen zituen" benetako giza eskubideak" goraipatzeko: " El pueblo vascongado es sincera y profundamente católico:
|
|
|
Benetako defentsa foralista erasoaldi intelektual mardul bati erantzunez hasi zen. XVIII. mende bukaeratik monarkiak kanpaina bat bultzatu zuen
|
euskal
foruen justifikazio historiko  juridiko tradizionala indargabetzeko: foruak ez dira euskaldunek Erdi Aroan Gaztelako Erregearekin hitzartutako legeak, Erregeak emandako pribilegioak baizik; eta haren borondatearen esku dago, beraz, aldatzea.
|
|
2004
|
|
|
Erdiko solairua
|
euskal
foruei eskainita dago. Goikoa, berriz, etnografiari, euskarari, folkloreari eta erlijioari.
|
|
|
Jakina denez, Bizkaiko antzinako Batzar Nagusiak haritzaren inguruan egiten ziren; 1308koa da haien lehenbiziko idatzizko aipamena. XVIII. mendean batzarrak alboko baselizaren barruan egiten hasi ziren baina, zelangura, haritza
|
euskal
foruen ikur bihurtu zen. Are gehiago, noski, foruok 1876an galdu zirenean.
|
|
2005
|
|
|
Etxegaraitarrak (Karmelo eta Bonifazio) ezagun eta sona handikoak izan dira euskal letretan historia, literatura edota euskara gaietan. Bonifaziok, hala ere, inkesa berezia izan zuen beti, musikazaletasunarekin batera, zuzenbidearekiko, eta, batez ere,
|
euskal
foru zaharretatik etorritako hainbat erakunde eta araubideekiko. Eusko Ikaskuntzaren partaide gogotsua, bata bestearen atzetik etorri ziren, XX. mende hasieran haren ikerkuntza eta argitalpenak.
|
|
2006
|
|
|
Ekainaren 30ean H5N1 birusarekin kutsatutako somormujo bat agertu zen, Espainian atzemandako lehen kasua. Hori baieztatu zuen Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura sailburu Gonzalo Sáenz de Samaniegok, Eusko Jaurlaritzak, hiru
|
euskal
foru aldundiek, Neiker laborategiak eta Elika kalitaterako fundazioak osatzen duten batzordearen bilera amaitu eta gutxira. Batzordeak uste du ia ez dagoela kutsatutako hegazti gehiago agertzeko probabilitaterik.
|
|
2007
|
|
|
Autonomia erregioaren barruan, justiziaren antolamendua Euskal Herriaren eskumena izango zen jurisdikzio guztietan (militarrean eta Armadarenean izan ezik), Konstituzioan eta Estatuko prozesu legeetan eta lege organikoetan ezarritakoaren arabera. Epaileen eta magistratuen izendapena autonomia erregioak egingo zuen Estatuko lerrundegian zeudenen arteko konkurtso bidez, eta lehentasunezko baldintza
|
euskal
foru zuzenbidea ezagutzea eta inguru euskaldunetan euskara jakitea ziren. Idazkariak eta laguntzaileak autonomia erregioak izendatuko zituen, Estatuko lege organikoen arabera, eta udal justiziako funtzionarioak, autonomia erregioak ezarritakoaren arabera.
|
|
|
Fiskaltza Espainiako Estatuaren eskumena zen, baina ezarritakoaren arabera, euskal erregioak akzio publikoa sustatzen zuten legelarien esku utz zezakeen organo autonomoen interesak Auzitegietan babestea. Bestalde, Euskal Herriko Auzitegi Nagusiak berezko jurisdikzioa izango zuen arlo zibil eta administratiboetan, Euskal Herriko legegintza esklusiboaren mende zeuden gaietan, kasazio eta berrikuspen errekurtsoak barne hartuta; erregioko agintari judizialen arteko eskumen eta jurisdikzio arazoak eta Jabetza Erregistroetan sartu behar ziren
|
euskal
foru zuzenbideari buruzko agirien kalifikazioaren aurkako errekurtsoak ebazten zituen. Gainerako arlo guztietan, eskumena Errepublikako Auzitegi Gorenarena zen.
|
|
|
Hitzarmena betetzeko, Gobernuak 1839ko urriaren 25eko Legea Gorteetan aurkeztu zuen eta onetsi egin zen; horren arabera, «euskal probintzien eta Nafarroaren foruak berresten ziren, monarkiaren konstituzio batasunari kalterik egin gabe». Arauaren hitzez hitzezkotasuna gorabehera, itxuraz
|
euskal
foruak zaindu nahi baitzituen, egia esan, lege horretatik aurrera, euskal probintzietako foru sistemaren gainbehera etengabea hasi zen. Euskal probintzietako foruak bereziki murriztu ziren Esparterorekin gatazkak izan ondoren, 1841eko urriaren 29ko Errege Dekretua zela bide.
|
|
2008
|
|
|
Larramendik hiztegi horretako hitzen euskal ordainak eman zituen bakar bakarrik? Edota, besterik ere jaso zuen(
|
euskal
foru eta legeen
|
|
|
Hortaz, gure lehen galdera hauxe izan behar: erabili al zituen Larramendi zenak
|
euskal
foru erakundeak, euskal berbak jasotzeko eta haien gaztelaniazko ordainak euskaraz ere emateko. Aldiz, huts hutsean itzuli zuen DAut etik zetorrena, zegoena zegoela, besterik gabe eta foruen munduari muzin eginda?
|
|
|
Hartara, DAut ek, ustekoa izan daitekeenez, Gaztelako sistema juridikoa jartzen digu begi bistan, gaztelaniaz eramana eta ehotua. Larramendiren bidea ere, lehen esan dugun bezala, hortik doa, eta lexiko juridiko administratiboaren hitzak ematera koan, euskal ordainak ematen ditu,
|
euskal
foru zuzenbidearena aintzat hartu gabe. Noizbait aintzakotzat hartzen badu ere, ez bide propiotik, ezpada Gaztelako zuzenbi dearen lorratzetik.
|
|
|
Aldiz euskal berezitasuna afirmatzeko orduan Arana Goiriren argudio ia berberak zerabiltzan: Sabinoren «arraza eta hizkuntza» Azkuek «arrazoi etniko» formulan laburbildu zituen, eta abandotarraren «lege eta historia» bilbotar apaizak «arrazoi historiko» gisa aipatzen zuen (dudarik gabe historia horren baitan lege berezitasunak sartuz, azken finean
|
euskal
foruak eskubide historikoak ziren, hots, arrazoi eta usadio historikoak argudiatuz errebindikatzen ziren legeak). Beraz Azkuek sabindar filiaziodun ideologia abertzalea bereganatu zuen (ondoren zehaztuko dira berezitasunak).
|
|
|
Eibarri dagokionez, 1803an betetako galdetegiaren arabera, 43 nekazari lur jabeak ziren, 150 maizterrak eta 20ren bat?? 15 Hots, bost nekazaritik bat baino ez zen landatzen zuen lurraren edo bizi zen baserriaren jabe. Kontuan hartzeko datua dugu hau zeren
|
euskal
foruen arabera, teorian behintzat, eskubide politikoak gozatu ahal izateko lur eremu edo etxe baten jabe izan behar baitzen.
|
|
|
Gipuzkoar oligarkiaren sektore baten176 jokabidearen erantzukizuna herrialde osoari leporatuta, buruan aspalditik zeukaten asmoa jarri zuten martxan:
|
euskal
foruak ezabatzea177, hain zuzen.
|
|
|
Lege horren garrantzia bistakoa da, espainiar konstituzioak
|
euskal
foruak legeztatzen baitzituen estreinakoz. Baina era berean,«?
|
|
2009
|
|
|
Etxe gutxi batzuk izan ezik (Marurizarra, Olakorta, Ametzaga...) euren etxearen propietario edo nagusi izan dira jatabearrak. Inguruko herrietan ez bezala,
|
euskal
foruak indargabetzean jauntxoek ez zituzten etxeak jabetzapean hartu.
|
|
|
Nahiko zaila da berez ekonomia halakoekin oztopatzeko. Arrazoizkoa da eskatzea
|
euskal
foru arauak auzitegi konstituzionalean lekua izatea. Horrela gure arauen kontra helegitea jarri dezaketenen kopurua mugatuko genuke, egun mundu guztiak egin dezakeelako, erkidego autonomoek eta edozein herritarrek ere.
|
|
|
Bada, batez ere, Euskal Herriaren historiaz. " Gudariek ez zuten borrokatu espainol Errepublikaren alde, Euskadiren independentziaren alde baizik.// Nafarroa erresumaren garaian euskaldunok herri independiente bat izan gara.// Euskal Herria ez gara inoiz ere menderatuak izan, eta frogatzat hor duzu euskara, Europan gelditzen den hizkuntza preindoeuropeo bakarra.// Gerra karlistak ez ziren Espainiako tronoaren pretendientearen alde izan,
|
euskal
foruak defendatzeko baizik.// Foruak herriaren egiazko eskubideak ziren, eta eskubide horiek erregek zin egin behar izaten zituen".
|
|
|
Hori dela eta, berezko erresumaren mendeko iragan politikoa mitifikatzen duten elementu sinboliko asko ditugu, nahiz eta
|
euskal
foruak (Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba) tradiziozkoak izan, Espainiako koroekin behin eta berriz egindako itunen ondorio, egia esan, askoz paktismo gehiago aurkitzen dugu euskal politikaren historian katalanean baino [58], paktismoa Vicenç Vivesen moduan ulerturik?. Gaztelak XIII. mendearen hasieran konkistatu zituen egungo Euskal Autonomia Erkidegoa osatzen duten hiru euskal probintziak.
|
|
2012
|
|
|
Herrero de Miñon ek (1998: 333), defendatzen duenez,
|
euskal
foru lurraldeakestatu zatiak dira eta estatuen zenbait ezaugarri gorde dituzte. Interpretazio horrenarabera, foru lurraldeek Euskal Herriaren jatorrizko subiranotasuna eta herrigisa duen nortasuna gorde dute mendetan zehar.
|
|
|
kultura gaztelaniaz eta kristau ikasbideaeuskaraz. 1876an
|
euskal
foruak abolitzean sortzen den mugimendu abertzale etaeuskaltzalea euskal nortasuna, euskal ezaugarriak definitzen eta defendatzen aritukoda. Joera foruzalea eta autonomiazalea areagotu egiten dira eta, Euskal Herriarenhistoria, kultura, hizkuntza berreskuratzeko behar intelektual eta politikoa sentitzenda.
|
|
|
kultura gaztelaniaz eta kristau ikasbideaeuskaraz. 1876an
|
euskal
foruak abolitzean sortzen den mugimendu abertzale etaeuskaltzalea euskal nortasuna, euskal ezaugarriak definitzen eta defendatzen aritukoda. Joera foruzalea eta autonomiazalea areagotu egiten dira eta, Euskal Herriarenhistoria, kultura, hizkuntza berreskuratzeko behar intelektual eta politikoa sentitzenda.
|
|
|
Exodorik handiena, bigarren gerrate karlista amaiturik gertatu zen. Garai hartan, 1876an,
|
euskal
foruak deuseztatu zituzten, eta soldadutza derrigorrezko bihurtu gazteen artean. Horrela, normaltzat har daiteke Afrika edo Filipinetara soldadu ez joateagatik ihes egin izana, Amerikara gehienbat. Buenos Airesen jarri zen bizitzen, komertzio etxe bat ireki zuen laster, han bizi zen Frantzisko anaiaren anparoan, eta nekazaritzan eta abeltzaintzan negozio handiak egin zituen.
|
|
|
Baina Espainiako indarrik atzerakoienek ez zuten indargabetze hori eta Isabel erregina izan zedin onartzen eta gerra piztu zen. Hego Euskal Herriko lurraldeak –hiriburu nagusiak izan ezik– Karlosen alde atera ziren elizaren eragin nabarmenpean, haren koroapean ikusten baitzituzten ziurrago babesturik ordurako arriskuan ziren
|
euskal
foruak eta, zer esanik ez, fede katolikoa eta bere bizitza eta gizarte ikuspegia. Izan ere, Karlos erregegaiarentzat lau probintziak gotorleku nagusi izan ziren gerra amaitu bitartean.
|
|
|
eta
|
euskal
foruak: Ipar Euskal Herriko foru
|
|
|
Abertzaletasun biak oinarri juridikoan islatuta zeuden: batetik,
|
euskal
Foru Konstituzioaren ondorioz euskal abertzaletasuna; eta bestetik, Espainiar Konstituzioaren ondorioz, espainiar abertzaletasuna.
|
|
|
1852an Bravo Murilloren aurka erabili zen argumentu berbera errepikatu zen berriz. Bestalde, lege tramitazioa aurrera zihoala, azken ahalegin gisa, A. Truebak idatzitako manifestu moduko testu bat
|
euskal
Foru Aldundiek onartu eta Madrileko Legebiltzarrera bidali zuten: Manifestu horretan, foru administrazioaren defentsa sutsua egiten zen.
|
|
|
Bi ikuspegi desberdin eta kontrajarriak nabarmendu ziren, etorkizunean Espainian, Konstituzio politikoa izan behar zuenaren bi kontzeptu eta ikuspegi: batzuentzat, Espainia zen nazio bakarra, besterik gabe; beste batzuek, aldiz, erresuma konposatuaren ikuspegia zuten eta horren baitan,
|
euskal
foru herrialdeek zati berezi moduan txertatzen ziren. Batzordean erabaki ziren bi txosten horiek Diario de las sesiones de Cortes delakoan argitaratu ziren.
|
|
|
Eraso ideologikoaren lehendabiziko emaitza zera izan zen: 1796an, Espainiako Gortean
|
euskal
Foruen antolakundearen oinarri juridikoak aztertzeko batzorde berezia antolatu zen. Ondoren, 1802an, Espainiako historiarako errege akademiak Diccionario Geográfico Histórico izeneko ikerketa lana, hego Euskal Herrira mugatuz, Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako hiztegiak argitaratu zituen.
|
|
|
1808 urtean, Espainiako errege familia Baionarantz abiatu zen Napoleon enperadorearen aginduari jarraituz. Fernando vii Gasteizetik igaro zenean, euskal Aldundietako ordezkariak hartu zituen eta hauen iritzian ez zuen muga igaro behar; horrezaz gainera, erregeak
|
euskal
foruak defendatuko zituela zin egin zuen.
|
|
|
Hala ere, 1860an eta 1869an Espainiako armadaren zerbitzurako boluntarioen talde militarrak antolatu eta finantzatu zituzten azken kritika publikoa saihesteko eta bestalde ekarpen ekonomikoa bideratzeko Espainiako zor publikoa ere, modu zuzenean ez baina, erosi zuen. Eztabaidak eztabaida, 1860ko hamarkadan foruzaletasun liberalaren politika eta
|
euskal
foru administrazio publikoaren antolaketa gero eta zabalagoa zen. Azken batean, euskal Aldundiek, euskal lurraldean Estatu liberalaren irudipena eta lanbidea bere hartu zuten.
|
|
|
Eta horrela iraun zuen. Dena dela, lege orokorrek murriztu egiten zuten
|
euskal
foru administrazioaren esparrua. Baina lege orokorretan, salbuespena Euskal Herria izanik, batzuetan behintzat azaldu zen.
|
|
|
Gerra amaitu ahala, foruen aurkako adierazpenak emendatuz joan ziren. A. Cánovas del Castillok Espainiako gobernuaren gidaritza hartu zuenean,
|
euskal
foru erakundetzearen kontra gero eta iritzi ozenagoak entzuten hasi zen. Karlistek sorturiko gerraren amaiera gero eta hurbilago sentitzen zenean, liberalen armadaren garaipenez, gerraren garaipenaren harira, foruen aurkako adierazpenak gehitu egin ziren.
|
|
2013
|
|
|
Hari beretik, glosagileek berreskuratutako zuzenbide erromatarrak erabateko aitortza du erresumaren ordezko zuzenbide moduan, bertako gorteek hala aldarrikaturik. Ordu arte eragin nabarmena zena, lege idatzi izatera igaro zen eta Aro modernoak aldeztu zuen pentsaera hori eta baita luzatu ere, XIX. mendeko Frantziako eta Espainiako kodeketa zibila gertatu arte, horrek talka gogorra egin baitzuen
|
euskal
foruekin.
|
|
2015
|
|
|
Gizarteeraldaketa handiaren garaia zen, bereziki Bilbo handiko gunearen baitako hiritartze eskergarena, bertako meatzeetara Espainiako milaka behargin etorriarazi zituena. Karlismo mugimendutik eta1876ko
|
euskal
foruen behin betiko desagerpenari erantzunez sortu zen euskal nazionalismoa, etaegokiera horretan euskal izaera kolektiboaren biziraupena arriskuan zela hautemanda. 1894ansortu zuen Sabino Aranak Bilbon, eta urte bereko maiatzean El Noticiero Bilbaino egunkariakEuskal Herrian jokatutako lehenengo futbol partidaren berri eman zuen, Areetan izandakoa (Castañon Rodriguez, 1993).
|
|
|
Ildohorretan,, jatorrizko subiranotasunaren? ideia argudiatzeko baliagarria izateaz gain, EAJkforaltasunaren bidez justifikatu zuen
|
euskal
foru erkidegoek erakunde politiko bakarra sortzea (horienberezitasunaren murrizketa eragin gabe), baita euskal erkidegoaren eta Estatuko gainerako herrienarteko baterako existentzia ere. Hori guztia posible izan zen, foru garaiko Koroarekiko ituna, berregitean eta orainaldira ekartzean.
|
|
|
Ez da bakarra, ez da gutxiagorako:
|
euskal
foruen sinboloa dagoen herrian zibilei egindako erasoa azoka egun batean, hegazkinak bonbak botatzen, herria sutan, esne beltza, hegazkinak ihesi zihoan jendea metrailetaz errematatzen, haurrak negarrez, giza kea. Baina Gernika ez da Gernika bakarrik.
|
|
|
Deigarria zaigu bestalde, erlijioaren defentsaren deialdia erregimen errepublikarraren politika laizistak agertzen hasi ziren unean. Fedea foruengandik ezin bereizia zen binomio nazionalistan, Jangoikoa eta Lagizarra; eta hurrengo kapitulua karlistaden ondotiko"
|
euskal
foruen galera" jorratu zuten:
|
|
2016
|
|
|
Sabino Aranarentzat, labur esanda, herri baten osagai nagusia arraza zen, belaunaldiz belaunaldi transmititzen den ondare genetiko eta espirituala, eta euskaldunon kasuan bereziki fede kristaua, erlijiotasun sakona, kanpotik neurritsua baina barrutik bizi bizi sentitua, eta horrekin batera hizkuntza eta historia, euskal zuzenbidea,
|
euskal
foruak, eta haien bidez gozatu izan omen genuen askatasun politikoa, independentzia nahiago baduzue, edo kasik, 1839ko Legea baino lehen?, ohiturak.
|
|
|
Baina oso modu gizatiar eta emozionalean, engaiatu eta konprometituan, eta ez maila hotz, intelektualean. Francoren aurka altxatu ziren etakideak eta Espainiako trantsizio demokratiko delakoaren ondokoak ere, gaurko gudariak ziren, 1936ko gerra zibilean Eusko Jaurlaritzaren mendean borrokatu ziren atzoko gudarien lekukoa hartu zutenak, eta pixka bat behartuz gero, historian XIX. mendera eginda, Madrilgo gobernu liberalaren tropen aurka
|
euskal
foruen alde armak altxatu zituzten behialako karlisten oinordekoak, eta, etakide horiek, hots, gaurko gudari horiek izandako hutsegite eta hartutako erabaki desegokietatik harago, edo haiek gorabehera, moraltasun handiko abertzaleak, aberriagatik bizia emateko prest egon direnak, eta bat bizia emateraino konprometitzen duen ideiak merezi du begiramena izatea.
|
|
|
urteetan irakurri eta ikasi egin zuten. Liburu existentzialistak,
|
euskal
foruei buruzko liburuak. Hermilio Oloriz?, euskal historia, Nafarroako erresumarena... Besteak beste, autore hauek:
|
|
|
1791, Domiku Garatek
|
euskal
foruak defendatu zituen,
|
|
|
Gizarte eraldaketa handiaren garaia zen, bereziki Bilboaldeko gunearen baitako hiritartze eskergarena, bertako meatzeetara Espainiako milaka behargin etorrarazi zituena. Karlismo mugimendutik, eta 1876ko
|
euskal
foruen behin betiko desagerpenari erantzunez, sortu zen euskal nazionalismoa, egokiera horretan euskal izaera kolektiboaren biziraupena arriskuan zela hautemanda. 1894an sortu zuen Sabino Aranak Bilbon, eta urte bereko maiatzean El Noticiero Bilbaíno egunkariak Euskal Herrian jokatutako lehen futbol partidaren berri eman zuen, Areetan gertatua (Castañón Rodríguez, 1993:
|
|
|
Haritz hori (Quercus robur) Gernikako Juntetxean dago, bizkaitarren askatasun historikoak sinbolizatzen ditu, eta euskaldunen hedaduraz. Tradizioak XIV. mendea kokatzen du, dokumentatutako zuhaitzik zaharrenaren jaiotze garai gisa, errege erregina Katolikoek
|
euskal
foruek zin egin zutenean. Ondoren, beste zenbait gauzatxo ere izan dira, «Zuhaitz Zaharra» eta «Zuhaitz Semea» eta ondorengoak.
|
|
2017
|
|
|
Autonomia Estatutuek xedapen berariazko bat dute Foru Lurraldeko eskubide historikoak babesteko eta zaintzeko. EAEn, eguneraturiko
|
euskal
foru egiturak ezartzen duen gobernu federalaren sistema bi zutabetan oinarritzen da. Horietako lehena lurraldeen ordezkaritza da. Lurralde Historikoen Legeak (LHL) antolatua?, eta horren bitartez finkatzen da EAEko hiru lurralde historikoen autonomia politikoa.
|
|
|
1791, Domiku Garatek
|
euskal
foruak defendatu zituen, Frantzia osorako lege bakarrak ezeztatu zituenean.
|
|
|
" Apurkako erasoek, baina, hainbat eta ziurrago prestatzen diote gainbehera Espainiako eta Frantziako euskal probintzien singulartasun nazionalari" (XIII, 9). Baieztapen horretan, zehazki, berak oso presente dauzka
|
euskal
foruek bizirauteko dituzten arazoak; izan ere berak ikusi bezala, Frantziako Iraultzak ezabatu ditu jada horrelakoak Iparraldean, eta monarkia espainiarrak ere horiek murrizteko asmoa erakusten du Hegoaldean. Horrela, Humboldtek benetako arriskuan ikusten du euskal nazioaren existentzia bera, hain zuzen, aipatutako kanpoko presioen ondorioz euskal hizkuntzak, oro har, geroz eta presentzia gutxiago duelako.
|
|
2018
|
|
|
Gaixoa Euskal Herria! Gizajoak
|
euskal
foruen alde ibilitako gizon eta mutil karlistak! Hura akabera zen, mundu eta gizarte baten akabera krudela.
|
|
|
Eta Donostian armak txondorretan utzirik errenditzen ari ziren gizon haien bihotzetan akaberaren sentipena nagusi zen. Handik aurrera ezer onik ez euskaldunentzat, ezer onik ez
|
euskal
foruentzat, eta ezer onik ez gerra galdu berria zuten gizon haientzat.
|
|
|
Etorkizun beltza sumatzen zuten eta hori okerrena etortzear zegoela. Hilabete beranduago, hau da, 1876ko martxoaren 13an Espainiako gobernuak
|
euskal
foruak deuseztatzeko legea aterako baitzuen. Borrokalari karlistek etortzear zegoen ekaitza igartzen zuten.
|
|
|
Ez da bakarra, ez da gutxiagorako:
|
euskal
foruen sinboloa dagoen herrian zibilei egindako erasoa azoka egun batean, hegazkinak bonbak botatzen, herria sutan, esne beltza, hegazkinak ihesi zihoan jendea metrailetaz errematatzen, haurrak negarrez, giza kea. Baina Gernika ez da Gernika bakarrik.
|
|
|
Espainiako lurraldeetan monarkia krisia zegoen garaian, mugimendu herrikoiek I. Errepublika bultzatu zuten uneetan, euskal lurraldeetan Antzinako Erregimenaren aldeko mugimendua bizkortu zen, karlismoa alegia, erlijioa eta foruen defentsa aldagai nagusiak direlarik. Dena den, aipatzekoa da Espainian mugimendu demokratikoak kontsumoen gaineko zergak eta soldaduska desagertzearen alde borrokatzen zuen bitartean(" jAbajo las quintasy abajo los consumos!" izaten zen aldarrikapen nagusienetakoa),
|
euskal
foruen eta soldaduskaren pribilegioaren aldeko defentsa Espainiako errepublikaren aurka lerrotu zela. Bigarren gerra karlista honen inguruan, hainbat historialarik erlijioaren garrantzia azpimarratu dute karlismoaren egituraketa berrian, errepublikazaleen artean eskubide foralak ez baitziren oztopotzat hartzen.
|
|
2020
|
|
|
Euskara ahazturik baino ezin auzo herrien pare jarri alegia. Eta
|
euskal
foru, folklore, elezahar, mitologia eta historiak ere ez dute deus originalik. Hizkuntza bakarrik dugu originala, eta hori laster desagertzekoa edo desagerraraztekoa.
|
|
|
Anakronismoak, sinesgarritasuna eta fantasia lagun, noski. Libretoan Arc eko Juana eta Don Karlos garaikideak zirenez, Juanak zergatik ez zituen
|
euskal
foruak defendatuko. Don Karlosek, aldiz, zergatik ez zuen gurutze baten aurrean zin egingo ingelesak botako zituela Espainiatik?
|
|
|
Madrilera heldu eta, gertatzen zen Manuel Godoyk, Carlos IV erregearen faborito eta lehen ministroak,
|
euskal
foruak kendu nahi zituela estatu ondo zentralizatu bat eraikitzeko, eta kanpaina bat zegoen martxan euskal instituzioen legitimitate historikoaren kontra. Besteak beste, Joaquin Traggiak" Navarra" artikulua idatzi zuen Diccionario Geogrfico e Historico handian, Nafarroako Erresuma ukatu ezin zuenez, euskara gutxietsiz, eta esanez mendean formatu eta laster hilko zen hizkera desberdinen nahaste borrastea baizik ez zela.
|
|
|
Urrutiari" Euskaltzaindia bizi eta dinamikoaren eredua sustatzen eginiko ahaleginagatik" eman dio saria Sabino Arana Fundazioak, baina ez horregatik bakarrik. Fundaziotik azpimarratu dute, baita," sekulako lanak" hartu dituela, batetik,"
|
euskal
foru zuzenbide zibilaren berezitasuna eta balioa aldezten" eta, bestetik," euskara zabaltzen unibertsitatearen eta Zuzenbidearen esparruetan".
|
|
2021
|
|
|
Xabier Gantzarainek Zuloa n Gernika aipatzen zuen gisa horretan:
|
euskal
foruen bihotza, baina herritarren kontrako bonbardaketak. Antzekoa ematen da aditzera liburuan, Missouri ibaiaren inguruan errotutako indigenen historiaren kontakizuna kolonoen kontakizunarekin alderatzen denean, tradizioz indigenentzako bizitza izan dena, kolonoen eskutik heriotzaren sinbolo bilakatu baita.
|
|
|
Eta honela, testuinguru horretan, Lehiaketa Literarioek indar berezia hartu zuten, era eta leku desberdinetan. Euskal literaturaren berrikuntza, beraz,
|
euskal
foruen galerarekin batera eman zen; paradoxa, benetan.
|
|
2023
|
|
|
1864an
|
euskal
foruen defentsan Pedro Egañak Espainiako Senatuan kontatu zituenerako herri xeheak ondo asko ezagutzen zituen urretxuarrak gitarra bat eskuan burututako balentria guztiak, baita Egañak kontatu ez zituen gorabeherak ere.
|
|
|
Eta Gernikara doazenentzat. ...da lokamutsa, eta bide horretan munta handiko urratsa da gaur egitera doana, bera eta bere emazte Sofia Margarita Viktoria Federika Schleswig Holstein Sondeburg Glücksburg, Greziako eta Danimarkako printzesa izana, orain Espainiako Erregina Sofia, izan ere, Espainiako errege erregina gazte hauek, beren arbaso Gaztelako errege zaharren gisa, Gernikako Juntetxera datoz, arbola sainduaren itzalpean
|
euskal
foruei zin egitera, XX. mende hondar honek eskatzen dituen gaurkotze guztiekin, erregea ez zaldiz ez gurdiz baizik helikopteroz datorrelako gaur Gernikara, eta zin egin beharrekoa ez baita foruen lege zaharra baizik eta berriki negoziatu eta onartu eta bozkatu den autonomi estatutua, herri hau askatasun bidean jarriko duen lege aproposa edo betiko menperaturik iraunarazi nahi duen kate zaharberri...
|
|
|
Gernikako arbolaren sustraiak absolutismo, intolerantzia eta fanatismo hitzez osatuak dira. Hots, ideia liberal edo errepublikaren aldekoak
|
euskal
foruak irudikatzen dituen Gernikako arbola garaitzen ari da. Karikatura agertu eta bi urte berantago, 1876an, euskal foruak galdu ziren betiko.
|
|
|
Hots, ideia liberal edo errepublikaren aldekoak euskal foruak irudikatzen dituen Gernikako arbola garaitzen ari da. Karikatura agertu eta bi urte berantago, 1876an,
|
euskal
foruak galdu ziren betiko.
|
|
|
Ikuskapen prozedurari buruzko arauketa TFAOen (eta TLOren) III. Tituluko IV. Kapituluan jaso da, baita berori garatzen dituzten erregelamenduetan. Berriro ere, lurralde erkideko indarreko arauketaren eta
|
euskal
foru lurraldeetako arauketaren artean dauden ezberdintasunak aintzat hartuta, lurralde erkidekoa bazter utziko dugu eta forukoak soilik aintzat hartuko ditugu. Foru arauketa hori TFAOetan dago, eta erregelamendu batzuetan, hala nola, ekainaren 6ko 41/ 2006 Foru Dekretuan, Arabako Lurralde Historikoaren Tributuen Ikuskapenari buruzko Erregelamendua onetsi duena; urtarrilaren 24ko 5/ 2012 Foru Dekretuan, Bizkaiko Lurralde Historikoaren Tributuen Ikuskapenari buruzko Erregelamendua onetsi duena; eta azaroaren 16ko 31/ 2010 Foru Dekretuan, Gipuzkoako Lurralde Historikoaren Tributuen Ikuskapenari buruzko Erregelamendua onetsi duena.
|