|
2001
|
|
|
Andre Darraidou, Ezpeletako auzapeza, Didier Borotraren alternatiba gisa agertu da, berriz. Borotra ez bezala, Darraidou
|
euskal
departamenduaren aldekoa da. Alta, Ezpeletako auzapez euskaltzaleak iragarri duenez, Biarnorako departamendu bat aldarrikatuko du bere kanpainan.
|
|
|
Mende bukaera nahasiaren bezperan Euskal Herria kolpatzen zuten gaiak mahairatu genituen, deus ez bailitzan: euskararen biziraupena, ikastolen estatutua, Joanes bera pribatuaren aldekoa zen hala izateak ikastolen irakaskuntza eredua hobekien segurta zezakeelako, preso politikoen hurbilketa, amnistia, mundializazioaren aurkako nekazaritzako ekimenak eta
|
euskal
departamendua. Nik Joanes betiko ikasle berantiar ezagutu eta onartzekoa nuen alabaina, modestia faltsurik gabe azaltzen zidanaren arabera, ez zela gaizki heldu Euskal Herrian.
|
|
2002
|
|
|
Eragile guztiek gauza berberaz hitz egiten ote dute? Hau da,
|
euskal
departamenduaz edo Euskal Herria departamenduaz ari dira?
|
|
|
Nire irudirako, Frantzian Parisen nahiz Alsazian, kasu, Euskal Herriaz hitz egiten dugunean, hemen bizi diren bizilagunez eta Euskal Herria toki geografikoki ondo zedarritu batez mintzatzen gara. Baina, gauza bat da
|
euskal
departamendu bat eta beste bat Euskal Herria departamendua. Bigarren hau egitura geografikoari atxikia dago.
|
|
|
Ipar Euskar Herriko gehiengoaren borondatea enoratuz. Honen adibide argi bat,
|
euskal
departamenduaren eskakizunaren inguruan gertatutakoa da.
|
|
2003
|
|
|
Bordelen burutu zen bigarren bilkuran
|
euskal
departamenduaren alde mintzatu zinen. Zergatik zu zeu?
|
|
|
Gure politikaren gauzak dira, nik ulergarria atzematen dut. Egia da, Biltzarraren lehendakaria bezala eta
|
euskal
departamenduaren aldeko hautetsi gisa bazuen bere burua agertzea, baina... Bera diputatu berria izanagatik edo, ez zuen bere burua diputatu gisa agertu nahi izan, bere burua egoera zailean ikusi zuen nonbait...
|
|
|
Euskararen koofizialtasuna eta
|
euskal
departamendua dira beste bi eskaerak. Ez zara baikor agertzen, antza.
|
|
|
Aipatu dituzten aldarrikapen politikoak hiru dira gaur egun Iparraldean:
|
euskal
departamendua, euskararen ofizialtasuna eta euskal presoen hurbiltzea.
|
|
|
zenbateraino ez ote da indarkeria bermatzen borondate politikoaren eskasiarengatik? Adibide bat aipatzearren, zenbaiten ustez
|
euskal
departamendua onartzea ETAren estrategiari amore ematea litzateke. Ez dut uste horrela denik.
|
|
|
Frantziako Iraultza hastean, Lapurdiko foruak alferrik babestu ondoren,
|
euskal
departamendu baten alde agertu ziren Uztaritzeko Garat bi anaiak. Haiekin ados zeuden gure beste hamar deputatuak, iparraldeko hiru lurraldeetatik bakoitzak lau ordezkari baitzituen Estatu Orokorretan:
|
|
|
berriek, denak irauli behar omen dituztenek, nehork ez daki, ez berek ere naski, nora zuzen garamatzaten. Dena den, Pariseko nagusi berriek jakinarazia digute argi eta garbi
|
euskal
departamendurik bederen ez dugula nehoiz izanen. Horra beraz Iparraldean, XXI. mende hasieran, zertan garen.
|
|
|
Garat anaiek, Iraultza denboran,
|
euskal
departamenduaren alde eraman eta galdu zuten gudua aipatu izan da frangotan. Aipa daiteke ere, geroztik, anaia gazteenak, Fenizia Berriaren izenean, enperadoreari helarazi ziola zazpi euskal herriak bateratzeko proposamena:
|
|
2004
|
|
|
Erantzunik zorrotzena bertako euskaltzale baten jarreran idoro dugu: . Beren herriko presupuesto edo buxetetik euskararentzat orain ematen ez dutena eman lezaketela, dio Xipri Arbelbidek?, jende horiek berek, mirakuluz bezala,
|
euskal
departamendu bat izanen delarik, departamendu berriko presupuestotik. Gaur legea alde izanagatik idekitzen ez diren klase elebidunak idekiko direla mirakuluz bezala, Konstituzioaren bigarren artikulua aldatuko delarik?
|
|
2005
|
|
|
Mitterrandek
|
euskal
departamendua ere hitz eman zuen, baina bere hitzarekin batera joan zen azkenean.
|
|
|
Nik ez dut ikusiko hori, baina egun batez pentsatzen dut dutela onartu euskara hizkuntza ofizialtzat Iparraldean, pentsatzen dut beharbada
|
euskal
departamendu bat ere emanen dutela, horretakoz naiz ni Batera plataformaren alde. Enetzat interesgarria da ikustea nola sortu den Seaska, nola sortu diren ikastolak, zer jasan duten, zer pairatu duten anitz urtez, eta nola gero ezagutuak izanak diren.
|
|
|
" Ez da lehen aldia, zigortuak izanak gara
|
euskal
departamenduaren alde zen hautetsien elkarteari laguntza emanik. Estonatua naiz prefetak erraten baitu zer den ona eta zer txarra guretzat.
|
|
|
" Bistan dena! Horrek erran nahi luke
|
euskal
departamendu bat badugula. Eta horrek gauzak alda ditzake, bereziki Hegoaldeari begira.
|
|
|
Ekaina arte bilduko diren lan taldeetan lehen aipatu hiru dimentsioez gain laugarrena agertuko da dudarik gabe, hots, instituzio baten premia proiektua horiek guztiak behar bezala aurrera eramateko. Are gehiago, ondoko asteetan
|
euskal
departamenduari buruzko erreferendumaren eskaerak oldar berri bat ezagutuko du. 2003ko deszentralizazio legeak eskaini aukera baliatuz departamenduaren aldeko hautetsiek herritarren artean izen bilketa egin nahi dute, Kontseilu Orokorrari erreferenduma galdegiteko.
|
|
|
Hamarretarik bederatzitan badakite beren urratsak ez duela ondoriorik izanen. Badu 40 urte
|
euskal
departamendu baten gibeletik gabiltzala. Debaldetan!
|
|
2007
|
|
|
Sarkozyk ez du horrelako kezkarik, ez du iritzi ohargarririk agertu. Haatik, barne ministroa izan den bitartean
|
euskal
departamenduaren aldeko diru laguntza eman zuten Herriko Etxeak auzipetu ditu, Laborantza Ganbarak sekulako arazoak ditu frantses administrazioarekin. Maila horretan Royalek eginen duena ez dakigu, sozialistak oso zentralistak dira, aspaldi abertzaleen ondoan ibili baziren ere, aldendu ziren, eta iragan edota arbel oso beltza utzi zuten euskal arazoaren inguruan.
|
|
|
Deiadar (6 aldiz), Batera (4 helbururekin: euskararen ofizialtasuna, laborantza ganbara, unibertsitate burujabea eta
|
euskal
departamendua). ofizialtasunaren ordez onarpen publikora heldu dira euskara eta euskal kultura hiru egituraren bidez: euskal kultur erakundea (eke, 1990), Garapen kontseilua (1995), euskararen erakunde publikoa (eep, 2006). euskal kultur erakundea (1990) euskal kultur erakundearen araudiak 1901eko legearen araberako elkarte baten itxura dauka baina egiazko erakunde bat da, botere publikoa eta gizarte zibila biltzen dituena.
|
|
|
Frantziako hauteskundeetan alderdi sozialista garaile agertu zelarik ate batzuk ireki ziren euskaltasunaren alde: herri kulturen garapena, hizkuntzen legea,
|
euskal
departamendua, hedabideen askatasuna. Jardunaldietan bildu ziren 35 elkarteek egitasmo orokor bat zabaldu zuten Kaier horia deritzon agiri batean eta Pizkundea federazioa antolatu egitasmoa gauzatzeko.
|
|
|
Azken urteetan, herriko etxeak hartu dituen erabaki zonbait Paueko auzitegi administratiboan salatu dituzte Baionako su prefetak eta Paueko prefetak. Hazi transgenikoen kontra hartu zen erabakia edo
|
euskal
departamendu baten aldeko hautetsien elkarteari eman zitzaion diru laguntza ez zuten begi onez ikusi Parisko gobernamenduaren ordezkariek.
|
|
2008
|
|
|
1981ean sozialistak boterean sartu ziren eta François Mitterrand hautagaiaren 110 proposamenetan baziren hiru guretzat bereziki interesgarriak:
|
euskal
departamendua (54), herri hizkuntzen eta kulturen garapena (56) eta tokiko irratien askatasuna (94). 25 kultura elkarte eta sindikata bildu ziren eta eztabaidatu zuten lehen euskal kulturaren lehen egitaraua" Pour un statut de la langue et la culture basques" (Euskararen eta euskal kulturaren estatutuaren alde).
|
|
|
Beste alderdiek ulertu zuten ABk Eusko Jaurlaritzarekin harremanak bazituela, Aldundietako buruzagiak ezagutzen zitutela... Eta
|
euskal
departamenduari buruzko eztabaidan, Lizarra Garazik ekarri zuen Iparraldeko abertzaleek adostasunaren bidea nahi zutela erakustea.
|
|
|
Beste galga bat Etxeberriren ustez, demoen akzioen justifikazioa berenganatzen zuten mugimendu sozialak gelditu izana da: . Ez da gehiago masa mugimendurik
|
euskal
departamendua galdegiten duenik, euskararen gaian ere, EEP hor delarik, segitzea ordezkatzea litzateke?.
|
|
2009
|
|
|
Erresumako eskualde handi eta txikiak oro bezala. Erabaki horrek bizkitartean abantaila bat ekarri zigun, hiruak bat eginez, baina zoritxarrez
|
euskal
departamendu baten eskaerari muzin eginez. Biarnokoan hetsi zituen eta beti horretan gaude, euskal erakunderik gabe.
|
|
|
Eta justuki, horrexegatik egin dio beti uko Frantziako Gobernuak aldarrikapen horri. Batera plataformak
|
euskal
departamendua, euskararen ofizialtasuna, berezko unibertsitatea eta laborantza ganbera aldarrikatzen zituenean, bazirudien azken hori zela onduena. Frantziako Gobernuak aditu batzuk igorri zituen Ipar Euskal Herrira, laborantzaren beharrak aztertzeko.
|
|
|
Michele Alliot Marie Frantziako Barne Ministro eta Donibane Lohizuneko auzapezordeak erran berri du Euskal Herriko Laborantza Ganberaren sortzearen alde legokeela, baldin eta egitura horren bultzatzaileak ez balira horretaz baliatzen,
|
euskal
departamenduaren aldarrikatzeko. Baldintza hori EHLGko ordezkariei jakinarazi ziela ere erran zuen Michele Alliot Mariek.
|
|
2010
|
|
|
2002 Batera plataforma urte horretan sortu zuten. Euskal Herriko Laborantza Ganbera, berezko unibertsitatea,
|
euskal
departamendua eta euskararen koofizialtasuna eskatzeko sortu zuten. Geroztik ere hainbat ekimen antolatu dituzte.
|
|
2011
|
|
|
Hori da, Mitterrandek hitz eman baitzuen, alde batetik,
|
euskal
departamendua, eta, bestetik, lege bat hizkuntza minorizatuei buruz. Bildu ginen irailean elkarrekin, berriz ere Euskal Erakustokian.
|
|
2012
|
|
|
1792ko urriaren 12an, Dominique Josephek berak hiltzeko kondena erregeari jakinarazi behar izan zion. 1808an, Garat gazteenak Napoleon I.ari proposatu zion Espainiako eta Frantziako probintziak bateratuko zituen
|
euskal
departamendua.
|
|
2013
|
|
|
Mobilizaziora deitu du 1981etik, sozialistek
|
euskal
departamendua sortzeko zina egin zutenetik, xede hori sostengatu duela gogorarazi du Maitiak. Departamenduaren aldarria baztertu da geroztik, dituen eskumenek ez dituztelako herritarren nahi eta beharrak betetzen.
|
|
|
Gogoan zuen François Mitterrande Frantziako presidentearen 1981eko promesa:
|
euskal
departamendua eta hizkuntza gutxituentzako legea. 30 urte geroago beste François batek, Hollandek, hitzemandakoa bezalako lege bat.
|
|
2014
|
|
|
Batikano anuarioan apezpikuen zerrendan, 120 bat izen euskaldun aurkitu ditugu, bizi. Apezpiku izateko gai diren apezak baditugula ezin uka. ordezkaritza bat igorri zion Frantziako Elizako buruzagiei, galdetuz ez zezaten eukal diosesarik aipa,
|
euskal
departamenduari atea zabaltzea izanen zelakotz. Elizako erakaspenak ala ministro baten kontseiluak ditugu segitu behar?
|
|
|
Elizako erakaspenak ala ministro baten kontseiluak ditugu segitu behar? Mitterandek
|
euskal
departamendua hitz eman baitu, euskal diosesa nahi dugunek, haren alde bozkatu ote dugu?
|
|
2015
|
|
|
Bestalde, tarteko urrats asko sar daitezke:
|
euskal
departamendua Iparraldean, egitura bateratua, konfederazioa, federazioa.... Hegoaldean, herrialde guztientzako egitura bateratuak, eta abar.
|
|
|
Euskal barruti administratibo berezia antolatzea zen haren eskabide nagusia, gaur ere lortu gabe jarraitzen duena:
|
euskal
departamendua.
|
|
|
urteetan egoera oso nahasia izan zen orduko état de grâce delakoaren inguruan. Mitterrandek asko gauza hitzemanak zituen bere. Frantziarako 110 proposamenetan?,
|
euskal
departamendua (54.a...) eta beste. Entzun ikusezko legea luzaz eztabaidatu zen, publizitatearen tokia irratietan bereziki.
|
|
|
Beñat Inchauspe auzapezak bere ikusmoldea agertu du Euskal Herri osoaz egina izanen den herri elkarte berriaren alde. " Nahiz sozialista estaduak nik nahiagoko
|
nuen
euskal departamenduaren egitea ez duen onartu, gaur egiten duten herri elkargo haundiaren alde agertzen naiz, projektu hau departamenduarena baino hertsiagoa izanik ere. Alde batetik Euskal Herriko mugak barne dauzka eta oro har gure herriaren alde lan egitea errextua izanen da.
|
|
|
Baina, nondik deabru heldu zira? Ez dakizu
|
euskal
departamendua aspaldian badugula eta euskara ofiziala dela Iparraldean?
|
|
2016
|
|
|
2002an sortu zen elkarte berri hau, beste 110 politika, sindikatu eta kultur elkarteren adostasunarekin. Lehen aldi batean,
|
euskal
departamendu baten alde, etatzen, gero atea zabaltzen zidatenei sinatzea proposatzeko. Ba gero, gobernuak departamenduen kentzeko xedea plazaratu zuelarik, euskal lurralde elkargo baten aldeko sinadura biltze kanpaina bat antolatu zuen.
|
|
|
Hark bi promesa egin zizkien euskaldunei:
|
euskal
departamendua, eta errefuxiatuen egoeraren normalizazioa.
|
|
|
Jarrera hori ulertzeko, gogoan izan behar da, oposizioan zegoen bitartean, Alderdi Sozialistak kritikatu zuela euskaldunei errefuxiatu estatusa kendu izana. Horrez gain, 1981eko hauteskunde presidentzialei begira, Alderdi Sozialista eta EHAS alderdi abertzalea akordio batera iritsi ziren, azken horrek hautagaitzarik ez aurkeztearen truke, Alderdi Sozialistak
|
euskal
departamendu bat sor zezan (Urteaga, 2004: 21).
|
|
|
1997an piztu zen sua, Euskal Herriko Hautetsien Biltzarrak antolatu zuelarik segeretuzko kontsulta: hor agertu zen auzapezen gehiengo nasaia
|
euskal
departamenduaren alde zela. Baina ideia hori behar zen aterabide politiko bat merezi duen problema kolektibo bat bilakarazi.
|
|
|
Zonbat urte badu Iparraldearentzat herrialde ezagupen bat galdetzen dela? Luzaz eskatu da
|
euskal
departamendu bat, gutienez hori bederen behar zela. François Mitterrand president hautagaiak hori hitzeman zuen funtsean 1981 ean, duela beraz 35 urte!
|
|
2017
|
|
|
autonomia aldarrikatzeari utzi zioten eta Departamendu berri baten alde egiteari ekin zioten. Garai hartan, bertako biztanleen %20k eta hautesleen gutxiengo txiki batek baino ez zuen babestu
|
euskal
departamendu baten sorrera. Laurogeita hamarreko hamarkadaren amaieran, berriz, Iparraldeko biztanleen ia %70ek eta ordezkari hautetsien gehiengoak aldarrikatu zuten.
|
|
|
Ez ditugu ere ahanzten jaz mundu huntarik joan direnak. Besteak beste Panpeia Etxebarne xuberotar euskaltzale suharra, 67 urtetan itzali dena, Jean Michel Ansolabehere baigorriarra, departamenduko laborantza ganbararen buru egona, 46 urtetan pausatu dena, J B Caminondo ortzaiztar apez misionesta, 91 urtetan zendua, Jean Marie Mailharo pilota mundua dolutan utzirik eta Jacques Saint Martin, 92 urte, Baionako komertsaldegiaren buru izana eta
|
euskal
departamendu bat eraikitzearen alde azkarki bermatua...
|
|
2018
|
|
|
Han dago zizelkaturik, Itsasuko Harrian, Itsasuko agiria. Enbatak berreskuratu zuen Garat anaien 1789ko aldarrikapena,
|
euskal
departamenduaren eskaera, alegia.
|
|
|
Euskal estatu hori zazpi probintzien artekoa izanen zen. Horren aitzineko urratsa zatekeen, lehenik, alde bakoitzaren erakundeak indartzea edo Euskal Herri kontinentalak
|
euskal
departamendua lortzea, eta bigarrenik, denen arteko hurbilketarantz joatea.
|
|
|
Euskal Herri kontinentalaren bidea ez da beti lineala izan azken hogei urteetan. Urratsez urrats heldu da
|
euskal
departamendua aldarrikatzetik Euskal Elkargoa sortzera. Euskal departamenduaren aldeko kanpaina sustatu zuen Abertzaleen Batasunak 1999an.
|
|
|
Euskal departamenduaren aldeko kanpaina sustatu zuen Abertzaleen Batasunak 1999an. Lizarra Garaziko akordioaren testuinguruan, Euskal Herri kontinentalean aiseago izan zen batasun zabala lortzea
|
euskal
departamenduaren alde. 1999an bi manifestazio handi antolatu zituzten eskaera horrekin.
|
|
|
Frantzia" deszentralizazioa" deituriko prozesu batean sartua da azken hamarkada pare honetan. Jean Pierre Raffarin Frantziako Lehen Ministroak 2002an prozesu bat bultzatu zuenean, ikusi zen aukera,
|
euskal
departamendua ez bazen, Euskal Herri kontinentalaren ezagupena lortzeko. Raffarinek berak hainbat hautetsi hartu zituen bere bulegoan.
|
|
2020
|
|
|
Euskal Elkargoa garatzea jarri du erronka nagusitzat. Bere garaian
|
euskal
departamenduarentzat edo estatus bereziko lurralde elkargoarentzat egin bezala, aliatuak bilatu eta gisa bereko lana berriz egin litzatekeela adierazi du.
|
|
2021
|
|
|
Zazpiak Bat esaera zinez ederra da, baina erabat folklorikoa ere bai. Izan ere, ikuspegi administratibo batetik, Baxenabarre, Lapurdi eta Zuberoa ez dira existitu 1790az geroztik eta Abadia Ürrüstoiren koplariak ez ziren lehengoratzeko batere gudukatu, are gutxiago
|
euskal
departamendu edo eskualde bat sortzeko. Gainera, hein batean zaharkiturik dago, ez baitu oraingo egoera instituzionala adierazten, 1892koa baino nahasiagoa dena.
|
|
2022
|
|
|
Mobilizazio horien ondotik sortu zen Batera plataforma 2002 urtean, lau aldarrikapen nagusiren inguruan:
|
euskal
departamendua, euskararen ofizialtasuna, Ipar Euskal Herriko berezko unibertsitatea eta laborantza ganbera.
|
|
|
Herrikoa sortzen lagundu zuen Noblia Abeberrik, eta baita Sokoa kooperatibaren sorreran ere. Urte horietan
|
euskal
departamenduaren aldarrikapena berpiztu zuten.
|
|
|
1981eko Frantziako presidentetzarako hauteskundeei begira PS alderdi sozialistarekin negoziatu zuen Abeberrik, eta François Mitterrand hautagaiak bere ehun proposamenen artean sartu zuen
|
euskal
departamenduaren sorrera. Ezohikoa zen Frantziako alderdi baten aldetik, «Ipar Euskal Herriko PSko militanteen iritziaren kontra egin zuten», gogoan du Duny Petrek.
|
|
|
Bitartean Biltzar Konstizuziogileak, xede orokorra 1789ko azaroaren 11an bozkaturik, 1790 urte hasieran Frantziako erresuma departamenduka zatitu du, departamendua delarik Espainiako probintziaren baliokidea. Hamabi euskal deputatuak ados jarri dira
|
euskal
departamendu baten eskatzeko, ekonomiaren eta hizkuntzaren izenean. Hamar biarnesek beren aldetik Biarno handiko departamendu bat nahi dute, Bigorra barne.
|
|
|
Garat anaiak aitzinago sartu ziren bi xede aurrera bulkatuz: lehenik Iparraldeko
|
euskal
departamendua, ondotik Iparraldeko hiru lurralde historikoak eta Hegoaldeko lauak bizpahiru departamendu mistotan bilduko zituen" Fenizia berria". Bata ez bestea ezin izan zuten lortu.
|
|
|
Lapurdirik ez,
|
euskal
departamendurik ere ez!
|
|
|
Baina laster ikusten dute hortik ez dutela aterabiderik, joera nagusia lurralde zabalagoen aldekoa delako. Beraz beste bi euskal" probintzietako" diputuekin ados jartzen dira
|
euskal
departamendu baten eskatzeko. Frantses biltzarrak xede hori baztertuko du, hiru euskal lurraldeak urtuz" Bearn" izeneko departamenduan.
|
|
|
Iparraldean, EHASek Enbataren segida hartzen du xede politiko eta kulturaletan, haatik
|
euskal
departamenduarentzat eskualde baten eskumenak ere eskatuz. Aldiz ekonomiako gaietan, argi eta garbi sozialismoaren hautua egiten du, Enbata baino ezkerrago joanez.
|
|
|
Berantago Michel Inchauspe garaztar diputatuak xedea berriz hartu zuen,
|
euskal
departamendu hori Aturriko eskualde berri batean kokatuz Bearno eta Bigorrarekin. Berak eginiko aburu ikerketa batean gehiengo zabala bildu zuen.
|
|
|
Lapurdirik ez,
|
euskal
departamendurik ere ez 280
|
|
2023
|
|
|
" Bai, batzuk independentziaren alde daude... –ez zion aitortu horietako batzuk zirela bere gurasoak, hobeki erran ama, aitak zenbait urte haietan utzia baitzuen ‘ameskeria’ hori, eta
|
euskal
departamenduaren alde ‘borrokatzen’ baitzen erakundeetan– baina jende gehiena kontra dago. Nik uste, jendea kontra baldin badago, zentzugabea dela independentzia eskatzea".
|