|
2000
|
|
|
Baserriak ere ba omen dira Sorian. Iparraldeko Pinareseko herrialdean
|
euskal
baserrien antzeko etxeak daudela dio Jose Tudelak, 1923an" La Voz de Soria" n idatzitako artikuluetan. Bertako klimak antza handia du Euskal Herrikoarekin eta ondorioz, etxeak egiteko harlandua eta egurra erabiltzen dituzte, Euskal Herrian bezala
|
|
|
Dena dela, Karrantzako ardatz ekonomiko eta soziala nekazaritza eta abeltzaintza izan dira beti. Aro Modernoan
|
euskal
baserriak sendotze garrantzitsua ezagutu zuen. Izan ere, XVI. mendearen lehen erdiko segurtasun egoera eta oparotasuna medio, harriz eta zurez eginiko baserriak eraikitzen hasi ziren.
|
|
|
Karlistaden garaian ere, kontrabandoa ohiko ekimena zen, bai Kantabriara zein Burgosera joan etorriak eginez. Harreman honen eragina ongi islatu da Karrantzako makina bat baserritan,
|
euskal
baserrien ohiko ezaugarriak ez ezik, Kantabria aldekoen ezaugarriak baitituzte.
|
|
2001
|
|
|
Euskal Herriak hain berezko duen mundu horren urruntasunaz berbetan, Joserra Bilbao bermeotarrak eman zuen ikuspuntua aurtengo Mendebaldeko jardunaldietan. Noiz eta, Gotzon Garatek euskara zuzenaz eta hainbeste urtetan
|
euskal
baserrietan bildutakoaz ziharduela, itsasoko munduaz galdetu ziotelarik, Garatek baserrikoarekin bakarrik lan eskerga bazeukala esan zuela. Bilbaok hitza hartu zuen eta bere ustea azaldu:
|
|
|
Eta gela barruan erridikulua sentitu naiz karikaturaren moduan, satelite artifizialaren moduan, trapu zaharraren moduan, postal turistikoaren moduan. Liburua neuk utzi nuen bezala dago, zabalik eta orriak azpian,
|
euskal
baserri baten teilatua dirudiela. Eskuaz hartu, barrutik begiratu eta, jakina, le néant est structure constitutive de l’existant esaldian dago zabalik liburua, teilatua.
|
|
2003
|
|
|
Gerrate karlista amaitu ondoren, fueristek ez dute, ezta ere, baserri giroaren gorazarre makala egingo. Zergatik dira hain emankorrak, baketsuak eta bertutetsuak
|
euskal
baserriak. Foruek bermatzen duten ordena sozial eta bizimoduagatik, noski.
|
|
|
Euskal nekazari  tza mundua ordena naturala, egonkorra eta gatazkarik gabea da; ezin egokiagoa, beraz, industria iraultzak berarekin dakarren usteltze ekonomiko, politiko, moral eta kulturalari idealki kontrajartzeko. Antonio Truebaren arabera,
|
euskal
baserrietan nagusi den giza harmonia maiorazkoa bideratzen duten lege foralei zor zaio, jabetza ezin zatitu izateari, aitak oinordekoa aukeratzeko duen eskubideari, eta etxea beti familian jarraitze horri. Erlijioa eta forua, nola ez, esku eskutik doaz:
|
|
2004
|
|
|
Zer gertatu zitzaion
|
euskal
baserri kulturari modernizazioaren eraldaketa gainera etorri zitzaionean? –Garai tradizionaletan euskaldunen kultura bizimodua bera zen? 696 esaten digu Eduardo Apodakak.
|
|
2005
|
|
|
Bizkaiko kostaldearen edertasuna begi bistakoa da hondartza, badia, itsas mutur eta labar malkartsuetan; baita mendialde berde eta ibar oparoetan ere. Natur ingurune paregabe horretan sakabanatuta, hainbat herri daude, arkitektura aberatseko altxorren jabe, bai tradiziozko
|
euskal
baserriak, Euskal Herriko landa inguruneko etxebizitza tipikoak, bai estilo kolonialeko eraikineta jauregiak.
|
|
|
Eskuz ekoitzitako produktuak dira, betiko modura eginak eta goi mailako kalitatedunak. Baina, horrez gain, bertoko arrazak
|
euskal
baserriaren historiari loturik daude. Eta Peio Urdapilletari esker eta bera bezalako abeltzainei esker, bermaturik dago euskal abereen etorkizuna.
|
|
2007
|
|
|
Eta, gainera, etxeko ondasunak eurak ere ez ziren izango familia handi bati jaten emateko adinakoak; izan ere, hamar hektarea baino gutxiagoko etxalde batean hainbat txerri, lauzpabost behi eta oilaskoak ziren Argiñarenatarrek zuten ia errenta guztia. Oro har, garaiko
|
euskal
baserri arrunt bateko bizimodua zuten. padre y madre". Aipatu beharreko aldaketa bakarra jaioterria non dagoen zehazterakoan dago; Nafarroa eta Espainiaren artean, orain, Vasconia ezartzen duela.
|
|
|
Igartubeiti baserriaren proiektua bultzatu zutenean, batez ere asmo nagusi bat izan zuten:
|
euskal
baserriak eta baserritarren bizimodua ezagutzera ematea. Eta horretarako, Igartubeiti baserriaren baliabideak eta ondoan eraikitako interpretazio zentroa hartu zituzten oinarritzat.
|
|
|
Igartubeiti baserria XVI. mendearen erdialdean eraiki zuten eta
|
euskal
baserriaren Urrezko Aroa ezin hobeto ordezkatzen du. Igartubeiti etxeak XVII. mendearen hasieran bizi izan zituen bere unerik onenak, baina aldaketa sakonak egin behar izan zituen bizimodu eta lan baldintza berrietara moldatzeko.
|
|
|
Interpretazio Zentroan
|
euskal
baserrien hiru mila urteko historia sorberritu dute. Igartubeitiko senideen eta auzokoen ahotsak lagun, antzinako baserriak nola joan ziren handitzen eta eboluzionatzen azaltzen zaigu:
|
|
|
Askoren artean, D. Balendin Zamora eta
|
euskal
baserri mundua Epoka baten testigu eta ekintzaile, Zarautz, Lurgintza, 2000.
|
|
2008
|
|
|
neoeuskal estilo arkitektonikoarekin. Izan ere, mende berriaren lehen urteetan,
|
euskal
baserrien itxurako txaletak agertzen hasi ziren. Neoeuskal estiloa Lapurdiko kostan sortu zen, bertako baserrien zureztadurak, bi isurialdetako teilatuak, egitura asimetrikoa eta bestelako ezaugarriak, arkitektoek udatiar aberatsen Biarritz eta inguruetako villa tara egokitzean.
|
|
|
Esate baterako, azken aldian atzerritar izenen «inbasioa» gertatu zela eta haien lekuan euskal izenak ezarri nahi zirela esaten zen bitartean, aldi berean, atzerritar jatorriko kirolei baino ez zitzaiela leku egingo aitortzen zen (futbola, tenisa, croquet a...), frontoi bat sortzeko aukera printzipioz baztertuz. Era berean
|
euskal
baserri itxurako eraikin bat egin nahi zen, baina ez nekazari munduan zituen funtzioekin, baizik burgesentzako askaltegi gisa. Paradoxa hauek, Neguriko planteamendu osoaren adierazgarri dira.
|
|
|
Gaur egun, kontsumitzaileok kalitate handiko produktuak eskura ditzakegu Lumagorriren bitartez, osasun berme guztiekin eta horren ekoizpenak ingurumena aintzat hartzen duela jakinda. Horrelako jakiak kontsumituz gero,
|
euskal
baserriei eta landa inguruetako bizimoduei aurrera ateratzen lagunduko diegu.
|
|
2009
|
|
|
Nolanahi ere badugu erakargailu polit bat: Igartubeiti museoa, XVI. mendeko dolare baserri zaharra,
|
euskal
baserriaren iragana, sagardoarekin izan zuen lotura eta abar ezagutzeko nahitaezko erreferentzia. Museoa sortu berritan ikusi bazenuen, geroztik egindako Interpretazio Zentroak beste osteratxo bat eskatzen dizu.
|
|
|
Errodrigotxoren fikzioa eginez Gandiagak aurkitzen duen Ama Birjina, harrizkoa? (eta konpara HGB, 148 orr., Elorri eta Hiru gizon bakarka ren arteko posturen diferentzia fundamentala atzemateko),
|
euskal
baserri bateko ama sufrituaren antzekoa da eta, lilura eta mirespena baino gehiago, errukia sentitzen du:
|
|
|
Landa guneetako elkarteek eta emakume taldeek antolatuta, Euskadiko herrietako plaza askotan nekazaritza azokak antolatu dituzte asteburu honetan. Emakumeak
|
euskal
baserrian betetzen duen zereginari balioa eman nahi dion mugimendua indartzen da horrela. Gaur egun, betidanik izan den bezala, baserrian funtsezko zereginak betetzen jarraitzen dute emakumeek; hala ere, haien lana ez dago behar bezala ezagututa.
|
|
|
Asteazkenetan Talaian (18:00: 00) saioko zati batzuk ere berreskuratzen ditu Alberto Gorritibereak eta Jaime Zubia esatariek egiten duten saio horrek. Ez dakit ordu horretan
|
euskal
baserrietako sukaldeetan irratiak piztuta egoten diren, baina entzule kaletarragoentzat ere erakargarria egiten da saioa.
|
|
|
Abuztuaren 10ean, tradiziozko San Lorentzo azoka ospatuko da. Algortako San Nikolas plazaren inguruan hainbat salmenta postu kokatuko dira
|
euskal
baserriaren produktu onenekin. Aukera paregabea izango da jai egunaz gozatzeko eta, ohi bezala, jaia burutzeko Biotz Alai abesbatzaren kontzertuak emango dio amaiera egunari.
|
|
2011
|
|
|
Komuna eta dutxea etxeetan eukitea be XX. mendearen akabuko hamarkadetako kontua da, beste
|
euskal
baserri gehienetako antzean. Lehenago norberaren garbitasuna, ura behekosuan berotu eta kortan zabalagaz gorputza garbituta egiten eban askok.
|
|
|
Jose Anjel Ubietagaz gengozan biok beste behin, orduan be eskolako bazkaloste baten. Harrituta itxi ginduzan Jose Anjel eta biok Julianek
|
euskal
baserriari eta bere ekonomiari eta egoerari buruz egin euskun azalpen argi eta sakonagaz.
|
|
|
Egituraren erritmo epileptikoa, beste pertsonaia batzuek ere nozitzen dute: Jose Uriostek behialako
|
euskal
baserri idealizatua eraiki du Kolonbian, anatopiko bezain anakroniko; eta Jairo Jaramillok ezin ditu aurpegiak bereizi, den dena gogoratzen baitu: bere hautemateak ez du, gureak bezala, bizimodu praktikoari begira hautespenik egiten, ez du nahikoa ahazten.
|
|
|
izatea, eta ahalik era naturalenean egitea lan. Gaur ere, azokara joaten bagara, labeldun produktuak,
|
euskal
baserri etiketa dutenak, etiketa gabeak, ekologiko etiketa dutenak aurkituko ditugu", dio. Bermea ematen duten
|
|
2013
|
|
|
M.M: Are gehiago, arratsalde ederra pasa daiteke, adibidez, Euskal Herriko itsasadarren sorreraz solasaldi bat izanez edo
|
euskal
baserrietako harriak nondik datozen eta zelakoak diren aztertuz edo landazabaleko txori ezberdinak identifikatuz eta haien kantuak entzunez. Hori guzti hori gainera diru iturri handia izan daiteke eskaintza horri atxikitzen badiozu bazkari ederra edo lo egiteko aukera.
|
|
2014
|
|
|
Beraz, eraikuntza tipo erako begirada generiko bat eskainiko zaio baserriari, parametro zehatzak neurtu eta alderatu beharrean. Begirada lauso hori
|
euskal
baserriek eskaintzen dituzten potentzialtasunak neurtzeko nahikoa dela ulertzen da, etorkizuneko tipo baten eraikuntzarako eskura jartzen dizkigun tresnen erakusgarri.
|
|
|
Horrek guztiak, ordea, ez du tipo unibertsal gisan
|
euskal
baserriaren apologia egin nahi. Ingurune hurbilari eskainitako begirada honek eraikuntza tipo egoki modura tokian tokikoaren garrantzia aldarrikatu nahi du.
|
|
|
XV. mendeko lehengai naturalak eraldatzeko gaitasunak eta akustika ezagutzak gaur egungoekin alderagarriak ez direla kontziente garen arren,
|
euskal
baserriak baliabide gutxirekin emaitza oparoak eskaintzen dizkigu.
|
|
|
Maiatzeko eguaztenetan, ostera, hitzaldiak izango dira Kulturateko areto nagusian, 19:00etan. Hala, oraingoan, maiatzak 7,
|
euskal
baserrien gainean, bereziki Debagoieneko baserrien gainean, jardungo du Alberto Santana historialariak. Eta maiatzaren 14an, Gerra karlistak Euskal Herrian hitzaldia egingo du Mikel Alberdi historialariak.
|
|
2015
|
|
|
Janari etxean, lastoa ta belar ondua ugari, sabaian; atxur, eskuare, sarde, txardango, golde, periki, besabe, gurdi, gurtesi, orrazi, kabila ta uztarriak lur gainean. Etxe nagusian, sartu eta berehala, sukaldea, lasai samarra,
|
euskal
baserri guztikoen irudira, etxebizitzarako ta lur langintzarako behar ziren tresnez betea. Bertan zeuden, su aurrean, zumitzezko jarleku apalak eta keak eta urteek leundu zuten zizailu galanta, ta zapaldetan, suila, morko ta beste urontzi ba tzuk, lurrezko zali zabalak, erretilu handi sakonak, zurezko koilara belztuak, eta ogi, tremes edo artoa edukitzeko otarretxoa; hantxe aurkitzen ziren, hormetatik behera esekita, eltze, tupin, padera, talo burni, burruntzi, burruntzali, tanbolin ta kriseiluak; hantxe, bazter batean, beste atxur, laia, hortzbiko, sega ta igitaiak su egur, azpantar, abarka ta soka zaharren laguntasunean; ta hantxe egon ohi ziren askotan, ke zulo azpian, lurruntsu, laratzetik behera zilintzilika, zezinaren itxuran, baserri hartakoen, azkiñiko?
|
|
|
Izenik ere ez zuen izango akaso. Katuek ez bezala, nork bere izena izan dute beti txakurrek
|
euskal
baserrietan, baina Errekarten ohiturarik ez nonbait. Gaur egun bi txakur dituzte bertan, biak ere lasaiak eta alferrak, baserria jendearen etengabeko pasaleku bihurtua dagoenez zaunkarik ere inori egiten ez diotenak, egonean egon eta gizendu beste lanik ez duten jan txakurrak alegia.
|
|
|
Liburu bat argitaratu zuen gai horretaz 1974an, eta adierazgarria da liburuaren azala bera: h aren itxurapean zeru goienetik datorren tximistak desegiten du
|
euskal
baserria, euskal arimaren sinboloa. Liburuaren barruan, berriz, hauxe esan zuen (Arenaza 1974:
|
|
|
Uler bedi ez garela ukatzen ari frantsesaren prestigioak eragin dezakeela euskaraz ere hots ubularra ahoskatzea, baina prestigioa arrazoi absolututzat saltzen badugu, nola ulertzen da beste hainbat euskaldun ipartar adinetakok oraindik euskaraz dardarkari hobikaria ahoskatzen jarraitzea? Jokoaren teoria honetan dardarkari hobikariari halako
|
euskal
baserri kutsu zenbait itsatsiko litzaioke, ala?
|
|
2016
|
|
|
Araba eta Gipuzkoa banatzen dituen zerra luzea hartzen du, Euskal Herriko kotarik altuenekin (Aitxuri 1.551 metro eta Aizkorri 1.544 metro). Mosaiko tipikoa du,
|
euskal
baserriari lotua, eta fenomeno karstiko ikusgarriak ditu, hala nola gandorrak, dolinak, sakanak, etab. Irudia: Ardon arkua 5 Ribadeo (Lugo) Galiziaren eta Asturiasen arteko mugan, Ribabadok barnealdeko natur guneak gozatzeko aukera ematen du, eta hainbat ibilbide egin daitezke, baita hondartzak ere.
|
|
2017
|
|
|
Bere «Arquitectura Popular Española» izeneko obra monumentalean, (bost tomotan argitaratua, oker ez banago) etxegintzaren maila gorenean kokatzen du Carlos Flores egileak
|
euskal
baserria, bai eraikuntzaren neurriei dagokienez, bai ingurunearekiko moldatze eta egokitzeari ere. Ez da harritzekoa, beraz, Alfredo Baeschlin arkitektu suizarra bezalako ikerlari atzerritarrak, gure zibilizazio eta herriko nortasunaren ikurtzat dugun baserriaz liluraturik sentitzea.
|
|
|
michaeljung Aizkorri Aratz parke naturalak Araba eta Gipuzkoa banatzen dituen zerra luzea hartzen du, Euskadiko kotarik altuenekin (Aitxuri 1.551 metro eta Aizkorri 1.544 metro). Mosaiko tipikoa du,
|
euskal
baserriari lotua, eta fenomeno karstiko ikusgarriak ditu, hala nola gandorrak, dolinak, sakanak, etab. Udazkenean, perretxikoak biltzeko lekurik preziatuenetakoa da. Irudia:
|
|
2018
|
|
|
Hori konkretua da: euskal kultura eta
|
euskal
baserria irekitzea jendeari".
|
|
2019
|
|
|
Baserriau apartekoa da, beronek batzen dau ta gure baserrien mila urte baino gehiagoko historia. Bertan dago
|
euskal
baserriaren muina eta jatorria.
|
|
|
Eta barre goxo eginda, isildu egin behar, ongi bai bainekien, mugako bordari nafarrokin behintzat, arrazoi guzia zutela. Tesi eder baterako uzten diot, doktore gaxte bost masterdun eskuxuriari," napar koxkor" kontu hau behar bezala aztertzeko lana, Patzikukeria bromoso honekin barre gozo egin ondoren, egia zuri bakarra asmatuz eta puztuz joan den berrehun urteko gure apologistek
|
euskal
baserriaz eraiki duten fantasia orokortu honen erdi erdian, zinezko kontu ttiki gorri batzuk ere atera ditzan. Nik hauxe bakarra esan nezake:
|
|
2020
|
|
|
Mogelen antzera, Agirre apaiz idazleak nekazaritzako giroaren estereotipo bertsuan jardun zuen. Orokorrean, XIX. mendeko idazleek
|
euskal
baserria bilakatu zuten espazio eta ekai literario, ohiturak azpimarkatuz:
|
|
|
343 irakaskuntza zentroen bitartez barreiatu zen. Ideologia tradizionalistak eraikitako emaitza literarioa
|
euskal
baserriaren idilikotasunean gelditzen da. Honen errealitate sozial eta ekonomiko gatazkatsuen arrastoak literatura genero azpiratuetan atzemanen dira –bertsolaritzan eta bertso paperetan190– Ohiturazko eleberriaren ildo narratiboa geldian egon zen XX. mendean ere.
|
|
|
Eñaut Etxamendiren aukera narratiboetan garrantzitsuena
|
euskal
baserriaren azalpena da. Oso salbuespen txikia izan ezik, lantzen dituen pertsonaiak oro XX. mendeko bigarren erdialdeko euskal nekazari edo artzainak dira.
|
|
|
Bizkitartean, Etxamendiren narratiba eleberri" kostunbrista" ote da? Baiki, Etxamendiren narratiba"
|
euskal
baserria gaitzat duen narratiba" izan, bada. Adiera perifrastikoak erakusten du ordea, gaur gaurkoz, euskal literaturaren kritika termino zehatz eta neutro baten eskasean dagoela.
|
|
|
Baina ba al dakik ekobobo horrek zer den, izerdi belarrak gorputzean itsatsita, lau sosen truke, belarretan aritzea sutan diren sail malkarretan? Gehienez ere, belarra mozteko makinarekin ttur ttur ttur ibiliko hintzen,
|
euskal
baserriaren nostalgian bilduta, zurezko onddo, golde eta bestelako simulakro kitschez inguratuta bizi diren euskal baserritar modderno usteko horietakoren baten soropilean. Baserrian bizitzea polita duk; baserritik bizitzea, gogorra".
|
|
|
Euskaldunoi lerroburu oinarrizko horrek gidatu digu bizi norabidea, eta nor izateko pertsonak nor bere esku buruaren jabe izan beharra iradokitzen du. Nor bere buruaren jabe izatea, gurasoek
|
euskal
baserri eta etxeetan transmititu diguten adieran, gizalegez jokatzea da, emandako hitza betetzea, hitzeko pertsona izatea. Bestalde, baina, gizalegez zor duguna egitea ere esan nahi du, gure erantzukizuna betetzea, bidezkoa den hura egitea.
|
|
2021
|
|
|
ikasia, modernoa, kalekoa ez da benetako bertsolaria. Bertsolariak" berez" sortzen diren
|
euskal
baserri munduaren inguruko kultur ekosistema hori urrituz joango da, ordea, XX. mendean Euskal Herriko industrializazio prozesuak eta euskal gizartearen kaletartzeak aurrera egin ahala. Eta bertsolaritzaren transmisioari begira erabat kontzeptu inoperatiboa bihurtuko da berezkotasunarena.
|
|
|
Hezkuntza horrek pentsamendu abangoardistak eskuratzeko ahala eman zion, eta, horrekin, aurreko belaunaldiek proposatzen zuten markoa haustekoa. Lehen Pizkundearen oinordeko zen abertzaletasun jelkideak diskurtso identitario gisa erabili zuen
|
euskal
baserriaren ekosistema jendarte hiritarrak irentsita desagertzear zela ikusirik, errealitate horri egokitutako planteamendua egin zen: "[...] intelektua366 leria berriaren kontzientzia modernoa, urbanoa eta abangoardista nazionalismo berriaren eta nazio kulturaren definizioetan islatu zen" (Larrinaga, 2007b:
|
|
|
Adjektibo ondoan jarririk, haren artikulua eta kasu marka hartzen ditu: Uitzik hartu zuen, lehenbizikoz, astindu eder samarra (Lizardi); Etxe nagusian sartuta berehala, sukaldea, lasai samarra,
|
euskal
baserri guztikoen irudira (Agirre). Aldaera sabaikaria (xamar) ere erabiltzen da samar baino gradu apalagoa adierazteko, zenbait hizkeratan:
|
|
|
Bide hau ireki zuena Paco Tejados izan zen, etorkinen semea ez, baizik eta etorkina. 1960ko hamarraldi hasieran izan zen, garai hartan ez ziren oraindik bertso eskolak loratu eta bertsolariaren irudikapen esentzializatua zen nagusi, bertsolariak
|
euskal
baserriaren seme naturaltzat hartzen zituen gehiengoak.
|
|
|
Modu tradizionalean eraikita zegoen, bi isurkiko teilatu etzana zuen, eta egurrezko habetxozko balkoi bat, eraikinaren harlanduzko fatxadan. Egurrezko atetzarrak arku zorrotz bat zuen amaiera, eta eguzki lore batek babesten zuen sarrera,
|
euskal
baserri guztietan ohi zenez.
|
|
2022
|
|
|
Maiatzaren 22an, igandea, 11:00etan, Geoparkeak Karsteko Zaporeak doako bisita gidatua egingo da. Txangoan Goienetxe
|
euskal
baserri tipikoa bisitatuko dute partaideek eta gazta egiteko prozesua ezagutuko dugu. Gainera, artalde bat ikusi eta gazta dastatzeko aukera ere egongo da.
|
|
|
Azinhaga izeneko herrixka batean bizi da mutikoa, Tajo ibaiaren ertzean, amaren aldeko aitona amonekin, eta txerrikumeak saltzera Santaremgo feriara doazenean bakarrik lustratzen ditu botak eta janzten ditu. Nik ez dut inoiz entzun
|
euskal
baserrietan umeak ortutsik ibiltzen zirenik. Uda eta negu gomazko abarkekin ibiltzen ginela esango nuke, eta larruzko botak janzten hasi ginela gero, herriko eskolara joaten hasi ginenean –gogoratu nion Annari.
|
|
2023
|
|
|
XVI. mendekoa da Zamudioko Kadaltso,
|
euskal
baserrien lehenengo belaunaldikoa. Jatorrizko ezaugarri batzuei eusten die, nahiz eta urteekin egitura aldatu den.
|
|
|
Ahetzeko Mattinek ere nigar egin omen zuen bere haur denboran hain maitatua zuen auzoko baserria eroria ikustean. Begi beharriak berdin erne, Manex Pagola kantuz eta Fermin Mihura bertsuka arizan zitzazkoten
|
euskal
baserriko ohidura onei bezala heien etorkizun griñatsuari.
|