|
2005
|
|
|
Espiritu etnografikoak dirau bai, baina hori ez da maila teorikoan ez duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan ez erortzeko bidea baizik. Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak eginez, ez modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez
|
etorri
zetorren ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz. Pertsonen, protagonisten nundik norakoan kezkaturik agertu zen beti, heldutasun intelektuala irabazi ahala.
|
|
|
Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak
|
etorri
ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2. Azkenik nagusitu zen iritzia erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, goi nafarrera eta lapurtera) oinarrituriko hizkuntz ereduaren aldekoena izan zen,
|
|
|
Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua). Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera
|
etorri
diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino.
|
|
|
(20) ko (s) katik(
|
etorri
) (B2; 00; iturria: Zubiri 1997); bixiketati (k) erori (B2; 01; iturria: Zubiri1997); erori (eg) ingolagainetik (E2; 11; iturria: Zubiri 1997); lehensoloti (k) (etorrinaiz) (O2; 01); ni baka (r) ri (k) bajatu eskilarati (k) (O 2; 01); belarritik hartuta (M
|
|
|
Napoleon Bonapartek Waterlooko gudua galdu zuenean 1815eko ekainaren 18an, Borbondarren eskuetan utzi zuen Frantziako erreinua ekainaren 22an eta Luciano aitak aske ikusi zuen bere burua Italiara itzultzeko. Vienako Biltzarrean Pio VII.ak lortu zuenean Elizako lurraldeak eskuratzea, beraien barruan zegoen Musignano herrira
|
etorri
zen familiarekin Caninoko Printzea. Bi urte eta erdi zituen gure Louis Lucien Bonapartek.
|
|
|
San Matearen Ebanjelioa, Salomonen Canticorum cantica, Ruthen eta Jonasen liburuak. Lehenago Italian egon zen garaian, 1848 urtera arte, itzulpen batzuk aginduak zeuzkan, beste batzuk gutunen bidez eskatuak, eta eginda zeudenak jasotzera
|
etorri
zen. Baina hutsuneak zeudenez bildutakoen artean, itzulpenak eskatzera etorri zen 1854an.
|
|
|
Lehenago Italian egon zen garaian, 1848 urtera arte, itzulpen batzuk aginduak zeuzkan, beste batzuk gutunen bidez eskatuak, eta eginda zeudenak jasotzera etorri zen. Baina hutsuneak zeudenez bildutakoen artean, itzulpenak eskatzera
|
etorri
zen 1854an. Arraro samar egiten zaigu bidaia honetan ez zituela ukitu Korsika, Sardinia eta Sizilia uharteak eta Erromatik hegoalderako lurraldeak.
|
|
|
ruetako hiztun eta jakitunekin Akademia antzekoa antolatzeko. Ez dakigu Italiara berriz
|
etorri
zenik, baina dialektoen argitalpenak prestatzeko harreroan ugariak izan zituen laguntzaileekin, eta badakigu baten bat Londresen egon zela elkarrekin lan egiten eta azken ukituak liburuei ematen.
|
|
2019
|
|
|
Gerrak sortutako egoera makurrera egokitu ahal izan zen erakundea, ordea, nola edo hala egoerari eutsi egin zioten garaian garaiko agintariek, garai oparoagoak etorriko ziren esperantzarekin, bistan denez. Eta
|
etorri
ziren, etorri: gau luze haren ondoren, atera zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera, handik gutxira sortu zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta handik aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik etorri ziren euskararentzat lan garrantzitsuak:
|
|
|
Gerrak sortutako egoera makurrera egokitu ahal izan zen erakundea, ordea, nola edo hala egoerari eutsi egin zioten garaian garaiko agintariek, garai oparoagoak etorriko ziren esperantzarekin, bistan denez. Eta etorri ziren,
|
etorri
: gau luze haren ondoren, atera zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera, handik gutxira sortu zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta handik aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik etorri ziren euskararentzat lan garrantzitsuak:
|
|
|
Eta etorri ziren, etorri: gau luze haren ondoren, atera zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera, handik gutxira sortu zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta handik aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik
|
etorri
ziren euskararentzat lan garrantzitsuak: euskara batuaren oinarriak, gramatika lanak, lexikografia lanak, literaturari buruzkoak, onomastikakoak...
|
|
|
M. Azkueren Diccionario español vasco= Dictionnaire espagnol basque (circa 1916b) bide da, zati soltetan Euskaltzaindiaren bibliotekan eta J. Urquijoren bilduman gordetzen dena (KMK JU). zuen, eta euskaltzainburu kargurako I. M. Echaideren aldeko botoa eman nahi zuen.896 R. Lafonek ere ezin izan zuen
|
etorri
, Bordeleko Unibertsitatean eskolak ematen zituelako. Postaz bere bi idazlan bidali zituen Akademiara:
|
|
|
Urrengo adierazo da, Villasante euskaltzain jaunaren sarrera ospatzeko, Bizkaiko Ekautaren jauregian, Jakintza Batzordearen gelan, Orrila onen ogetairuan egindako batzar nagosian aitatutako Euskaltzain barriari erantzunik Krutwig euskaltzainak irakur eban itzaldia dala ta, batzar orretara
|
etorri
ziren agintari batzuk naigabe ta aserrea erakutsi dabela, ta euren eritziz Euskaltzaindiak egoki deritxona erabagi bear leukela eskatu dabela. Zer erabagi leiteken ondo ebazteko aitaturiko itzaldia entzun ez ebean euskaltzainak ezagutu ta guztiok ondo aztertutea bear izango leitekela ta, ijeki bat Oleaga jaunak eskatu ta urrengo batzarrerako ekarri dagiala ebatzi da (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
A. Irigarayk, beti bezain zuhur, honela idatzi zion P. Lafitteri 1954ko apirilean: " Ikusi dugu Euskal Ikaskuntzetako batzarraren deia gustagarria biziki, bainan... hunara
|
etorri
beharrak, badakizu..." (Andiazabal & al. 2005: 226).
|
|
|
Nafarroatik ere
|
etorri
ziren berri onak, Gipuzkoan bezala, diputazioko presidentzian izandako aldaketekin lotuta zeudenak. 1952ko apiriletik Miguel Gortari() zen NFDko presidente eskuindar berria, aurreko J. M. Arellano baino euskaltzaleagoa.
|
|
|
Sariketak hartu zuen bidea ikusita, uste dut, alde batetik, A. Irigarayk aspalditik bultzatu nahi zuen erdara euskara hiztegia arbuiatu zela. A. Ibinagabeitiari azaldu zionez, (prosazko antologiaz, ipuin bildumaz edota polizia nobelaz beste) Espainia Frantzietarako 200 orrialdeko hiztegi bateratua osatu nahi zuen, EAJ PNVren garaiko europeismo zaharberrituarekin bat
|
etorri
zitekeena.1120 Seguru asko Bilboko idazkaria izan zen, 1941az geroztik euskaltzainburuarekin lexikografian aritutakoa zenez, Nafarroako medikuari eragozpenak jarri zizkiona. Izan ere, N. Oleagak adierazi zuen R.
|
|
|
Dela zenbait egun Bilbaon, itzaldi batean esan emen zian, Eliza’k eta Estatuak euskerari kalte aundia egin diotela. Orregatik —beldur bait uan Bilbao’ko agintariak baituko ote zuten—, Prantzia’ra
|
etorri
emen dek illabete bat edo bi emen igarotzeko asmoan. Esan zeâk, euskerazko aldizkari bat nai luketela argitarazi, eta neri nere iritzia galdetu zeâk.
|
|
|
Badirudi gerraondoko lehenengoa, P. Balzolaren Argi Donea (1924), otoitz liburuaren edizio berri bat izan zela. Ondoren
|
etorri
ziren J. J. Macazagaren Euskal Erriko kanta zarrak bilduma(), G. Mújicaren Pernando Amezketarra (1948), R. de Bera (OFMCap) eta I. López Mendizábalen Diccionario castellano vasco (1948), I. M. Mancisidorren (SI) Otoitz bidea (1948), S. Michelenaren (OFM) Arantzazu (1949) edota I. Eizmendi" Basarri" ren Atano III (1949). 1950etik aurrera A. Zugasti, J. Echaide, N. Echániz, A. Sorarrain (OFM), N. Ormaechea, I. Munita, P. Múgica (SI) edota E. Arreseren lanak gehitu zitzaizkien (cf.
|
|
|
Euskaltzaindiaren historia kritikoki aztertzeko aukera, euskaltzain bereziki entzutetsuen biografia intelektualetatik
|
etorri
da batez ere. Ezinbestean aipatu behar da Resurrección M.ª Azkuez egindako tesia, betiereko euskaltzainburuak irmo zuzendu zuelako erakundearen hasierako historia.
|
|
|
Euskaltzaindiaren baliabide ekonomiko nagusiek diputazioen aurrekontuetatik
|
etorri
behar zuten. Bestelako instituzio eta partikularrek dohaintzak egin zitzaketen.
|
|
|
M. Azkue eta M. Lecuona elizgizonak onartzen zituzten: " Beste gaiñeroako oiek ba ba doazke
|
etorri
diran bidetik" (Euzko Gogoa 1951). Gerraondoan izendatutakoen ukazio erabatekoan, hainbat abertzale proposatu zituzten euskaltzain izateko, gehienak erbestekoak:
|
|
|
Ahalegin handia eginda, Madrildik
|
etorri
zen B. Echegaray, EGLZDCEko goi karguetan lankide izandako euskaltzain berriari sostengua emateko. Harremana berreskuratuta, besteak beste, BRSVAPera artikuluak bidaltzen hasi zen.611 Gainera, G. Manterola, M. Arruza, B. M. Garro eta L. Villasante urgazleak bertaratu ziren, lehenengo hirurak EGLZ DCEn aritutakoak ere.
|
|
|
Inzagaray (sei aldiz baino ez, 1947an hil arte) edota A. Irigaray (11 aldiz), errepresioak sortutako izuaren menpeago zeudenez. A. Irigarayk kargua onartu ondoren, 1942an Donostian egindako batzarretara
|
etorri
zen Iruñetik, baina gero utzi egin zion, seguru asko Mundu Gerraren amaierak sortutako ezinegonagatik. 1944ko urrian, Donostiako Ategorrietan bizi zela, idazkariari adierazi zion ezin zuela batzarretara joan mediku lanagatik.261 artean batzar banatara agertu ondoren, 1948tik aurrera baino ez zen hasi sarriago agertzen.
|
|
|
M. Azkue, J. Urquijo, I. M. Echaide, A. Irigaray eta N. Oleaga) ondoko oharra egin behar izan zuten: " Batzarretara uts barik
|
etorri
daitezala euskaltzainai eskatutea erabagi da gero" (Euskaltzaindia 1956: 328). 266
|
|
|
R. Lafon ezin zen
|
etorri
, Bordeleko Unibertsitatean eskolak ematen zituelako.437 P. Lafitteren sarrera barne ekitaldia izan zen, J. M. Seminarioren sarrera publikoa ez bezala. Hitzaldia bere aurreko euskaltzainaz egin zuen, G. Lacomberen bizitzaz eta lanaz, Herrian argitaratu zena 1949ko abenduan hiru zatitan, baita separata gisa ere.
|
|
|
Euskaltzain berririk hautatu ez arren, hogeita bi urgazleko zerrenda luzea onartu zen urriko Donostiako batzarrean.549 Argitaratutako aktan agertu ez arren, kopia mekanografiatuan P. Larzabal elizgizona ere badago zerrendan.550 Zuzendaritzak abenduaren 30ean bidali zizkien jakinarazpenak, batzarretara
|
etorri
edo gutxienez lanak bidaltzeko eskatuta. Erantzunen artean P. Larzabalena agertzen da.551 Kopuru aldetik, Akademiaren 1919ko sorreratik ez zen
|
|
|
Lafon, J. B. Daranatz, J. A. de Donostia edota J. M. Barandiaran. ...benduan Berlinetik AEBen administraziopean geratu zen Erlangen era aldatu, eta bertako unibertsitatean linguistika konparatiboko katedraduna izan zen.552 Mundu Gerraren ondoren baldintza material eskasetan bizi zen eta J. Garatek Argentinara erakarri nahi izan zuen alferrik, G. Bähr lokalizatzen saiatu ziren aldi berean.553 1949ko martxoan J. Urquijorekiko korrespondentzia berreskuratu eta hortik
|
etorri
zen urgazle izendapena.554 K. Boudak uste zuen euskara eta Kaukasoko hizkuntzen arteko lotura genetikoa frogatu egin zuela. Ildo horretako artikuluak argitaratu zituen Eusko Jakintzan.
|
|
|
Mendiola, I. M. Echaide, A. Irigaray eta A. Arrue. J. Yrizarrek ezin izan zuen
|
etorri
. Batzarrean parte hartu zuten, halaber, beste hiru lagunek:
|
|
|
762 BFAH EC: JCVko presidentearen ofizioa Hezkuntza Nazionaleko ministroari, 195204, Junta de Cultura C. ildo bereko proiektu bat gauzatu zen 1952ko martxoaren 5ean, susmopean zegoen Akademiarekin lehiatzera
|
etorri
zitekeena, ortodoxia ideologiko falangistatik. Hain zuzen, JCVren maiatzaren 1eko batzarrean eman zitzaien horren berri bildutakoei:
|
|
2021
|
|
|
Entzun bezin laster, andrea eta aurrak beera abiatu ziran korrika, granada erori bitartean ezkatzeraiño jexteko astia izaten zan eta. Bilintx, ordea, esan bezela galtzak aldatzen asia, eta etzuan iges egiterik izan[...] Granada etzan zuzenean
|
etorri
. Leenengo beste etxe bat jo zuan, eta rebotean Bilintxen gelara leiotik sartu.
|
|
|
Eta garaikur gisa eman ohi zen makilak" Zazpiak bat" hitzak izan ohi zituen urtero idatzita. Jokoak Hegoaldera ere pasatzean mugaz bi aldeetarako bertsolarien joan
|
etorri
hori ez da areagotu baino egingo, eta garaikurrak idatzita daramatzan hitzek geroz eta oihartzun zabalagoa izango dute. Horrela, 1892an Donibane Lohizunen ospatu ziren Jokoetan ekitaldiaren lelo nagusitzat hartu zen" Zazpiak bat" formula.
|
|
|
XVIII. mende amaieran fase berri batean sartu zen prozesua. Iparraldetik
|
etorri
zen lehen aldaketa, 1789ko Frantziako Iraultzarekin. Gobernu berriak euskal erakundeak eraisteari ekin zion hasieratik, Antzinako Erregimenarekin identifikatzen baitzituen:
|
|
|
Eta Bigarren Karlistaldiaren ondotik
|
etorri
zen foruen galera izango da protonazionalismo zantzuak dituen erreakzio kulturalista bere indar guztiz leherraraziko duena:
|
|
|
Ez nabil ni asmo orrekiñ[...] sentitzen dedana esaten dakit ta kito. Nik neu baño bertsolari obeak ta
|
etorri
trebeagokoak asko ikusi baditut ta ikusten ditut oraindik". Hala ere, ez dio inoiz bertso mundua proiektu jakin batera lerratzeko ahaleginari uko egingo:
|
|
|
Txapelketa ondore hartan Zarautza
|
etorri
zan Txirrita, eta Euskalduna deitzen genion taberna batean jarri zan ostatuz[...] Berehala zabaldu zan herrian, Txirrita hemen zala, eta bi aldiz edo bialdu zitun mandatariak gure aitagana, Azken Portura, esanaz ni hara joatea nahiko lukela[...] Txirrita han zegoan nere zai. Hasi ginan bertsotan, hark bota eta nik erantzun, hark bota eta nik erantzun...
|
|
|
"(...) gaia ‘Kristoren jaiotza eta gabon ohiturak izaki, Moxo k hasi eta buka Sabino Arana goraipatu zuen sutsuki, eta" zeruan egongo zela" esanez amaitu zuen. Txirritaren txanda
|
etorri
zenean, honek zera bota: bera bazkaltzen ari zela zeruan sentitu zela baina han Sabino Aranarik ez zuela ikusi!" (Lasa, 2008:
|
|
|
Azkenik, bere kasa ere jarraitu zuen euskal estanpen bilketan. Grabaketa sistema audiorik gabea zenez audioaren grabaketa
|
etorri
zen hurrena: mitinetako irudietan ageri ziren hizlariek (Agirre, Irujo, Ammende eta Monzon) euren hitzaldiak bikoiztu behar izan zituzten Bartzelonako estudioan, eta beste hainbeste egin behar izan zuen gainerako soinuekin ere (errebote partidako ikusleen animoak Bartzelonako Batzokiko bazkideek antzeztu zituzten, esaterako).
|
|
|
mitinetako irudietan ageri ziren hizlariek (Agirre, Irujo, Ammende eta Monzon) euren hitzaldiak bikoiztu behar izan zituzten Bartzelonako estudioan, eta beste hainbeste egin behar izan zuen gainerako soinuekin ere (errebote partidako ikusleen animoak Bartzelonako Batzokiko bazkideek antzeztu zituzten, esaterako). Aita Donostiaren aholkularitzaz hautatutako euskal musikaren grabaketa
|
etorri
zen ondoren, Bartzelonan burutu beharrekoa baita, eta Orfeó Catala, Bartzelonako Udal Banda eta beste hainbat jarri zituen euskal piezak zuzenean interpretatzen.
|
|
|
196). 1936ra arte luzatu ziren emanaldiak, Aitzolen laudorioak, Orixeren Euskaldunakekin filma egiteko Mokoroak luzatutako deia, Madrilen eta Ameriketan estreinatzeko saiakera antzuak152, eta eremu abertzaletik at izandako oihartzun eskasa
|
etorri
ziren ondoren.
|
|
|
Xaho
|
etorri
handiko idazlea izan zen, eta liburu errenkada bat argitaratu zuen bere bizitza laburrean zehar59 Arrastorik sakonena utzi zuena, ordea, ipuin bat izan zen:
|
|
|
68 Urteak egin zituzten prestaketan: " Tirria goizik
|
etorri
zaie eta luzaz horretarako apailatu dira, bereziki kanpoan gogorki bizitzera ohituz, gauaz lurrean lo eginez, igerikan jardunez" (Davant, 2012: 72). sia, baina denetariko lanak burutu zituen Antoinek geografian, geologian, geodesian, astronomian, fisikan, biologian, hizkuntzalaritzan edo etnologian.
|
|
|
Horrela, oinarritzat hartu den aldian() joera gorakorra izango du bertsolaritzaren presentzia mediatikoak, gailur gisa hartu diren hamarkadetan() eklosio bat gertatuko da, eta mende berriarekin() fenomenoaren desprestigioak ekarritako joera beherakorrak ziklo amaiera adieraziko du. Edozein modutara ere, urteak joan urteak 158
|
etorri
, presentzia bat finkatzea lortuko da: zikloa irekitzen duen hamarkadan baino bost aldiz kopuru handiagoa izango da zikloa ixten duen hamarkadan.
|
|
|
Amezketarraren ospeak, ordea, bere bizitzan zehar kazetaririk ezagutu ez zuenez, herritarren gogoan ahoz aho eta belaunaldiz belaunaldi transmititu zenak, ez zion inbidiarik Bilintxenari. Honela zioen Jose Manterolak bere kantutegian, Iztuetaren aipamenaren ondoren
|
etorri
zen 54 urteko isiltasuna hautsiz:
|
|
|
Bertsolaritzaren presentzia mediatikoaren historia ezinbestean bertsolaritzak berak fenomeno kultural eta sozial gisa izandako bilakaerari lotzen zaio; bertsolaritzak pauso garrantzitsuak eman dituenean
|
etorri
izan dira beraren presentzia mediatikoaren aurrerapen nagusiak. Eta bertsolaritzaren bilakaera, era berean, euskal kulturgintzaren garapenari lotua ageri da.
|
|
|
Berebat bereizketatik bazterketa
|
etorri
zen. Frantzian, esaterako:
|
|
|
Kapitalismoaren interesei eta burgesiaren bizimoldeei egokitzen zitzaien moralitate berri bat ere hedatu zuen, oinarritzat lanaren sakralizazioa eta portaera sozial finduago bat jarriz. Ondoren etorriko zen Kontrarreforma katolikoak atzera egin nahiko zuen, latinari eutsi, eta Antzinako Erregimenaren defentsan gotortu, baina herri xehearen praktiken kontrolaren azpimarran bat
|
etorri
zen protestantismoarekin, eta tonu gordinago batean egingo zuen gainera: haize berrien aurrean herria estu lotu nahian Inkisizioa berreskuratuko zuen.
|
|
|
Bertan Ossian Mc Finn izeneko antzinako bardo gaeliko batek sorturiko baladen ingeleserako itzulpena egin zuen. Macphersonen lanak sekulako arrakasta izan zuen, gerora Ossianismoa deitu denak26, eta atzetik errenkadan
|
etorri
ziren gisako lan
|
|
|
Handik gutxira inprenta agertu zen, ezagutza eta kultura hedatzeko modu berri bat. Kapitalismoaren lehen garapena, lehen Estatu Modernoen sorrera, ezagutza zientifikoaren iraultza, Erreforma protestantea eta Ilustrazioa
|
etorri
ziren jarraian, guztiak ere, neurri batean inprentaz baliatuz, pixkanaka giza arrazoia ezagutza eta kulturaren erdigunean jarriko zutenak.
|
|
|
Telebistaren energia nuklearraren fisioa bi belaunaldi horien uztarketatik
|
etorri
zen, bada. Fisio horrek ahalbidetu zuen hamarraldiaren bukaeran, ustez iragankorra behar zuen boomaren aparraldia hazkunde egonkortu bihurtu izana.
|
|
|
331 Bertsolari gazte horien ondotik bertsolari gazteagoak
|
etorri
direnez, Zubirik" rockaren belaunaldia" terminoa erabili du berriki belaunaldi hura izendatzeko. Maiaren eta Irazuren lanetan egiten den loturan oinarritu da horretarako.
|
|
|
Díaz Nocik (2012: 214) 1976an Santiago Aizarnak eta Manu Oñatibiak sustatutako Erria egunkariaren huts egindako proiektua aipatzen du, eta horren atzetik
|
etorri
ziren hainbat: garai bertsuan La Voz de Euskadi egunkariak Orria euskarazko gehigarria egunkari bihurtzeko aipatu zuten asmoa; El Diario Vasco eta Navarra Hoy egunkariek handik gutxira egindako antzeko planteamenduak; Mikel Atxagak 1982an El Diario Vasco, La Voz de Euskadi, Egin eta Deiaren euskarazko gehigarrietatik egunkari bat ateratzeko egin zuen deia, hasiera batean Gipuzkoako Aldundia babestekoa zena; edo 1983an Eginek eta Deiak aurkeztutako proiektu bana.
|
|
|
Beste joera batek hor misteriorik ez dagoela, esango du; bertsolaritzak teknika batzuk ditu, txikitatik hasiz gero ikas litezke, beste edozer gauza ikasten den moduan. Hori dela eta, hain zuzen, bertsolaritzaren oinarrizko kontzeptuak argitu beharra
|
etorri
da, eta ari dira argitzen. Zer den zehatz mehatz puntua, oina, edo zortziko txikia.
|
|
|
Lazkanok kontatzen duenez. ‘Kuadrilla handi bat
|
etorri
zen Loiolara. Han, Amurizak, guk aurkeztutako puntuak ikusita, esan zuen:
|
|
|
Urtean zenbat egun etxetik kanpora, ze neke... Etorri zirenean, nik sentitu nuen guk egin dugu zerbait, ahal genuena, eta orain
|
etorri
daitezela beste batzuk[...]. Haranburuk ere berdin esango dizu.
|
|
|
Inkestaren emaitzetan ikus daitekeenez, bertsolarien gehiengoa bat
|
etorri
zen bisio horrekin. Baita, bertsozaleei toki bat egitearekin, eta hau, Zubiriren arabera, hautu berritzailea eta meritu handikoa izan zen:
|
|
|
Eta bakoitza inguruan zer jende zeukan begiratzen hasi, eta bertsoa maite eta bertsoaren inguruan eroso sentitzen zen jende piloa elkartu eta buru belarri hasi ziren lanean. Ilusio handiarekin
|
etorri
zitzaigun jendea, eta lanak banatu eta taldeak osatu eta horrela hasi ginen.’ (Barandiaran, 2011: 30)
|
|
|
Etapa honetan platotik kanpo hainbat emanaldi antolatu genituen, Oiartzungo Pagoan adibidez. Hasieran bertsolariak jarri genituen abesten, baina gero kantariak ekartzen hasi ginen Kantuzale Elkartearen bidez. Thierry Biscari
|
etorri
zitzaigun, Gorka Knörren semea ere bai, Oreretako Arrate... 380
|
|
|
Gehiegizko distirak itsutzea ekar dezakeen bezala, gehiegizko abiadurak nekea eragin dezake. Sarasuak" bertsolaritza gainera
|
etorri
zitzaigun urte hartaz" dihardu 1991ri erreferentzia eginez (Egaña eta Sarasua, 1997: 70).
|
|
|
Gazteen ekintzak baino gehiago harritu zuen Garzia ondoren
|
etorri
zenak:
|
|
|
Sutan jarri ninduen horrek. Eta mingarriena hurrengo egunetan
|
etorri
zen, hainbat kaskarinek nire kontra idatzitakoak[...]. Hainbeste urtean hainbeste lan egin eta oso esker txarrekoa irudi zitzaidan esan zirenak esatea[...].
|
|
|
349 Animaziozko film luze ugari zuzendu zuen Pasaiakoak: Kalabaza tripontzia (1985) filmaren ondotik (Ohorezko Aipamena Donostiako Nazioarteko Zinemaldian 1986an), Balearenak (1991), Sorkunde (1993), Ahmed, Alhambrako printzea (1997), Barriola, San Adriango azeria (2008) eta Tormeseko itsumutila (2012)
|
etorri
ziren. Eta sektorearen eragile lanetan ere murgildu zen:
|
|
|
Irudikatu genuen bertsoa hezkuntzan eta transmisio sistema propioarekin, irudikatu genuen bertsoa hedabideetan eta gaur egungo masa kulturan tokia egiten, eta jakintza bideetan txertatuta eta beste hainbat gauza. Irudikapen horien atzetik
|
etorri
da estrategia jardun bat. Plan estrategiko eta parafernalia askorik gabe[...].
|
|
|
Finala ikustera eta gure antolakuntza egiturak eta bertsogintza hobeto ezagutzera lehenengo aldiz
|
etorri
ziren final hartara beste lurralde batzuetako adituak[...]. Bertsolaritzak kanpoan ezagutza eta hedapen handiagoa merezi zuela esan zuten, lehenik eta behin.
|
|
|
" Nire begietarako egon zen belaunaldi aldaketa bat, koiunturala, eta txapelketaren eraginez[...]. Jende berria
|
etorri
zen, lan modu eta jakintza berriekin. Lan egiteko moduetan, estiloan, hiztegian eta hizketan, Elkartean bazegoen hierarkiari buruzko jarreran, denean izan zuen eragina[...]" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Ohi denez, barealdia
|
etorri
zen ekaitzaren ondoren, eta, Elkartearen buruzagitzako belaunaldi aldaketa bideratzeko, 2006ko azaroaren 11, 12 eta 18an hausnarketa prozesu zabala burutu zen. Elkartearen zuzendaritzaren arduradun nagusi gisa Koldo Tapiaren tokia hartu zuen Aritz Zerainek belaunaldi aldake369 Kamioren eta Tapiaren energia eta pertsonalitate indartsuen arteko talka aipatzen da xehetasun gehiago eskatzen hasita.
|
|
|
" ziklo berri baten hasiera bezala, 12 urteko ikuspegia jarri genuen, eta etorkizunean landu beharreko bidea zein izan behar zuen zehaztu. Horrekin batera, beste helburu bat izan zen lantaldea sendotzea, eta hortik
|
etorri
da berrikuntza nagusia" (Barandiaran, 2011: 128). 370
|
|
|
82koan ere nire txapela janztea eta beste hainbat irudi gorde dira. 1976tik bertsotan serio samar hasi eta banuen ibilbide bat, Eginen zutabegile ere banintzen, txapelak ere
|
etorri
ziren, eta dezentetan deitu ninduten Telenortetik. Gerora, ETBtik baino gehiago.
|
|
|
Kukubiltxorekin (1983) jarraitu zuen bere bidea Berasategik eta Kalabaza tripontzia (1985)
|
etorri
zen ondoren, euskarazko animaziozko lehen film luzea. Hurrengo urteetan ibilbide oparoa osatuko zuen Pasaiakoak, eta ibilbide horretan, aurrerago ikusiko den bezala, bertsolaritzak toki garrantzitsu bat izango zuen.
|
|
|
Zenbaitetan 200.000 izatera ere iristen zirela geroxeago (Gaztelumendi, 2009: 89), eta arrakastarekin pozak ez ezik buruhauste berriak ere
|
etorri
ziren. ETBren kontrolatu nahia ere geroz eta nabarmenagoa zen (Gaztelumendi, 2009:
|
|
|
Azkar puztu zena azkar hustu zitekeela uste zuten batzuek: " Batzuek uste dute[...] euskal abeslari edo kantautoreekin gertatu zen antzeko zerbait gertatzeko arriskua dagoela, hau da, ‘boom’ baten ondoren goitik behera
|
etorri
zela, puztu zen globoa puztu bezala hustu egin zela" (Id.: 34).
|
|
|
Xenpelarren deskubrimendua da ziklo honetako prentsaren beste ekarpen garrantzitsu bat. Aipatu berri den Jaurtakol da 1930ean Argian bere figuraz idatzitako artikulu batekin herrikidearen figurari medioetarako bidea ireki ziona, bere atzetik Aitzolen artikulu luzea eta Lekuonaren, Basarriren nahiz Zubimendiren aipamenak
|
etorri
baitziren. Bestalde, aurrekari gisa La Baskonian lehenago argitaratutako testu bat ere aipa daiteke, datu biografiko batzuk, errenteriarraren sona eta" Betroi bati" sorta ezaguna testuinguratzen duen pasadizoa jasoaz194.
|
|
|
Arek jakin nunbait inportantzia bere buruari ematen. Ango txaloak
|
etorri
zanean"; edota"[...] neska politik ikusi baikenun antxe. Baña gazte aien zanko biziai begira guk baino gehiago sufrituko zuana izango zan an:
|
|
|
615). Gerrako urte haietan egin zituen joan
|
etorri
ugarietan tokatu izan zitzaion bizi arriskuan egotea ere, baina haren ekintzarako grinaren tamainakoa izan zen haren zorte ona178.
|
|
|
EAJren aginduetara jarri zen berriro, eta alderdiak Gipuzkoan zuen sare klandestinoaren buru izendatu zuen. Hainbat operazio arriskutsu burutu ondoren, etxera bila
|
etorri
zitzaion poliziari teilatutik ihes egin, hilabete batzuk gehiago Donostian ezkutaturik egin eta azkenik 1946an mugaz beste aldera pasatu zen (Mujika, 2003: 21).
|
|
|
Antzemanik Don Manuelek bere bila zetozela, ihesari eman zion bizirik aterako bazen. Horrela, 1936ko abenduaren zortzian, paisano jantzita, Lasartera
|
etorri
zen autobusean, gero Lasartetik Frantziara edo joateko asmotan. Gau hartan Orian egin zuen lo.
|
|
|
270). Lehen saiakera serioa hamarkadaren amaieran
|
etorri
zen Argia aldizkarian oinarriturik, eta Lizardi buru zuen Euskaltzaleak elkarteak sustatua, eta 1929ko uztailean lau orrialde zituen zero zenbaki bat argitaratzera ere iritsi ziren, baina bertan behera gelditu zen bideragarritasun ekonomikorik ez zuelako (J. Agirreazkuenaga, 1989:
|
|
|
Sorbonako unibertsitatean Hernandorenak berak bertsolaritzaren inguruan emandako hitzaldiarekin ekin zioten finalaren egunari. Gero, Eiffel dorreari egin beharreko bisita
|
etorri
zen Uztapidek kontatzen duenez:
|
|
|
"[...] visitar el Panteón de los Hombres Ilustres, Los Invalidos, etc[...]" (La Voz de España, 1958/V/20," Mi Atalaya Montañera"; Eizmendi, Iñaki Basarri). Hernandorenak kontatzen duenez metroa ez zebilen langileen greba zela eta, eta joan
|
etorri
guztiak oinez egin behar izan zituztenez nekatuta bukatu zuten, batez ere Xalbadorrek eta Mattinek. Hala ere, gauean kabareta ikustera animatu ziren denak:
|
|
|
Joera horri erantzuten dioten diskurtsoak ere
|
etorri
dira, noski, kulturgintzaren dimentsio eta motibazio politiko sinboliko nazionalak aldarrikatuz:
|
|
|
Berritasun nagusia, denok ados izango gara horretan, AMURIZA da. Amuriza plazan lehendik dabil, eta 80an etortzen da, beste batzuk ez dira
|
etorri
, eta txapeldun atera da. Amurizarekin bat bateko bertsogintzak zeharo beste maila bat erakutsi du.
|
|
|
47). Horretarako 1980ko finaleko irudiak baliatu zituen, Amurizak" Aita" gaiari bota zizkion bertsoaldikoak, bertsolaria gaia entzuten, bertsoa pentsatzen eta abesten erakusten zutenak, eta tarte horietako bakoitzean burura
|
etorri
zitzaizkion ideia eta pentsamenduei ahotsa jarri zien Amurizak berak.
|
|
|
Laburragoak edo luzeagoak, baina gehienean hamar ordutatik gorakoak eta batzutan oso luzeak ere bai[...]. Euskararen edo kulturaren alde
|
etorri
eta bertsozale irten. Ikastaroekin batera bertsolaritzari buruzko hitzaldiak eta ere asko zabaldu ziren.
|
|
|
" Eibar, Eliz ondo, Hernani, Iruñea, Gasteiz, Donostia, Bilbo, Algorta... jendeak ikusi zuen proba zitekeela, material horrekin zerbait egin zitekeela. Neure meritua baino gehiago, uholde bat
|
etorri
zen, eta ni hartu ninduten seinale moduan [Amurizaren hitzak]" (Barandiaran, 2011: 24).
|
|
|
"[...] garbi zegoen denak hartuko genituela (ezinezkoa zen hori) esan izan bagenie, beste aitzakiren bat izango zutela orduan. Gure nahiari" planto" bat ematera
|
etorri
bait ziren batzuk[...]" (2000: 8) 259 Jarrera horren atzean, bertsolari gazteek euren profil propioa, bertsolaritza sozialari lotua, markatu nahi izan zutela plantea daiteke.
|
|
|
1976 urtekoak zirala uste det, urriaren bukaeran. Bera ere
|
etorri
zan eta oso erorita ikusi genuen. (Zavala, 2008:
|
|
|
‘Ez zen ohikoa egoera eta, ez genekien ondo zer egin. Xalbador poltsikoan korbata zuela
|
etorri
zen Urepeletik, pelikulan dotore atera behar zuela eta. Orduan, ea zenbat bertso kantatu behar genituen galdetu genien’[...] ‘Pues... pocos, pocos’[...] Eta gaia?
|
|
|
Bertsotan egiten die ongietorria Mattinek kazetariei bere etxean: " telebistako langile batzuk bere lanean dira ari/
|
etorri
zaiten adiskideak bihotzez ongi etorri". Eta euskaraz elkarrizketatzen du emakumezko kazetariak.
|
|
|
Bertsotan egiten die ongietorria Mattinek kazetariei bere etxean: " telebistako langile batzuk bere lanean dira ari/ etorri zaiten adiskideak bihotzez ongi
|
etorri
". Eta euskaraz elkarrizketatzen du emakumezko kazetariak.
|
|
|
Aitzolek 1930ean eta Lauaxetak 1931n Euzkadin argitaratutako testuetan bertsolari gazteak trebatu beharra aipatzen zen, eta Pierre Lafittek Koblakarien legea liburuxka argitaratu zuen 1935ean, bertsolaritzaren teknikaz hainbat azalpen ematen zituen lana. Lehen ikastolen sorreraren ondotik
|
etorri
zen hori, 1910eko hamarraldian hasi eta 1930eko hamarraldiaren lehen erdira arte zabaldu baitzen euskara hutsezko eskola sarea.
|
|
|
1978ko azaroaren 30ean, aldaketaren berri eman zuen El Diario Vascok lehen orrian argazki eta guzti(" La columna diaria de ‘Basarri’/ Desde mañana, ‘Nere Bordatxotik’") eta baita La Voz de Españak ere(" ‘Basarri’ cede el puesto a Garaiko/ Garaiko, nuevo titular de la sección"). Biharamunean berriro ere ongietorria egiten zion azalean El Diario Vascok(" Ongi
|
etorri
, ‘Basarri’! / ¡ Bienvenido, ‘Basarri’!").
|
|
|
Horrela, esaterako, aipatu den gisan, bertsolariek antolatutako lehen txapelketan, 1986koan, ekitaldiaren aurkezpenerako prentsaurreko bat antolatuko da lehen aldiz. Edo ETBrekin izandako etenean garatu ziren Añotako gogoetetatik
|
etorri
zen Elkartearen birsortzean, 1997an, irudi korporatiboa landu zen, komunikazio batzorde bat sortu zen eta bazkideentzako hileroko buletina," Bertsozale", abiarazi zen barne komunikaziorako bitarteko gisa. Komunikazioko batzordeburuari (Jon Sarasua izango da lehena), komunikazio arduradun deituko zaio aurrerantzean, baina ez da ordaindutako lana izango.
|
|
|
Txapelketak, ordea, ez dio ertzak izateari utziko, eta kritika berriak
|
etorri
dira belaunaldi eta hamarkada berriekin: ezartzen duen kanonaren indarrak bestelako bertsokera batzuen garapena eta arrakasta mugatzen dituela; elitean bakarrik fokuraturik lortzen den oihartzun mediatikoak bertso zirkuituaren antolaketa baldintzatzen duela; formatua eta epaileen lana oso behartuak direla...
|
|
|
Agur orrek osperik aundiena izan zezan, Louhoso’n batu ziran[...] Gipuzkoa’tik Uztapide, Lazkao Txiki, Mitxelena eta Garmendia. Bizkai’tik
|
etorri
ziran Azpillaga eta Mugartegi[...] Lekuona D. Manuel jaunak egin zigun itzaldi balios bat pertsularitzaz[...]. (Herria, 1965/VII/22," Pertsulariak.
|
|
|
Nafarroakoa
|
etorri
zen jarraian. Iruñeko euskaltzale multzo baten eskariari erantzunez, Diputazioak Euskararen aldeko Saila deitua sortua zuen 1957an Príncipe de Viana kultur erakundearen barnean.
|
|
|
Gipuzkoakoa antolatu zuten gero, eta, herrialdeko hiru txapelketa horiek sailkapen fase gisa hartuaz, 1960ko Euskal Herriko txapelketa nagusia jarraian. Horiek izandako arrakastaren ondotik hiru txapelketa nagusi gehiago eta herrialdeko beste hainbeste txapelketa
|
etorri
ziren.
|
|
|
[...] eguna mezarekin hasten zen, ondoren aditu baten hitzaldia
|
etorri
ohi zen; horrek bukatuta, usadioa zen Aita Juaristik batzarra irekitzea: urtean zehar bertso jardunean gertaturiko gaiak aztertzen ziren, eta etorkizunerako aurreikuspen eta ideia berriak denon artean aztertzen ziren.
|
|
|
Honela aipatzen du Lasak: " 1970ean batzarra bat
|
etorri
zen bertsolariek aldizkari propio bat behar zutela irizterakoan. Jose Mari Iriondok, kazetari zen aldetik, aldizkariak ukitu behar lituzkeen gaiak, estiloa..., azaldu zuen" (2008:
|
|
|
Baina beste diziplina artistiko batzuek ere badauzkate sortzaile bikainak eta, hala ere, ez daukate halako oihartzunik. Beraz, ekoizpen artistikoaz gain, nabarmena da testuinguruak ere laguntzen duela, eta testuinguru hori proiektu soziokulturalak ekoitzi du, ez da berez
|
etorri
. (Zubiri, 2018:
|
|
|
Bertsolarien ukoak zirela eta ez zirela, epaimahaikoen erabakiak zirela eta ez zirela, saioen antolakuntzatik ateratzen ziren diruak norentzat ote ziren edo ez ote ziren... giroa nahikoa saturatuta zegoela ikus daiteke, eta, itxuraz behintzat, nekea gailendu zen: " Sariketa famatua
|
etorri
zan eta gauzak zuzendu bearrean okertu egin zirala esango genduke[...] Euskaltzaindia naikoa minduta erretiratu egin zan ixiltasunean, beste antolatzaille berrien esku dana utziaz, baiña auek ez zuten jarraipenik izan, dana bertan bera utziaz" (Etxezarreta, 1993: 270).
|
|
|
" Hainbat urte geroago, politika mundua. ETA eta abar, pilpilean zegoen, eta Lizundia
|
etorri
zitzaidan txapelketa bat egin behar genuela. Bizkaiko Garain egitea pentsatu
|