|
2000
|
|
|
Zentzu erlatiboa edo azalezkoa, alde batetik, eta zentzu erabatekoa edo etikoa, bestetik, deituko ditut. Adibidez, hau aulki ona dela esaten dudanean, horrek
|
esan
nahi du aurretik erabakitako helburu baterako balio duela, eta hemen ona hitzak esanahia dauka soilik helburu hau aurretik zehaztuta geratu den neurrian. Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik.
|
|
|
Adibidez, hau aulki ona dela esaten dudanean, horrek esan nahi du aurretik erabakitako helburu baterako balio duela, eta hemen ona hitzak esanahia dauka soilik helburu hau aurretik zehaztuta geratu den neurrian. Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea
|
esan
nahi du soilik. Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela.
|
|
|
Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik. Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean,
|
esan
nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera.
|
|
|
Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot,
|
esan
nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera. Horrela erabilita, adierazpen hauek ez dute arazo zail edo sakonik.
|
|
|
Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela,
|
esan
nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera. Horrela erabilita, adierazpen hauek ez dute arazo zail edo sakonik.
|
|
|
balio judizio erlatibo bakoitza gertakari enuntziatu hutsa da, eta, beraz, balio judizio baten itxura osoa galtzeko modu batean adieraz daiteke. Beraz," Grandchesterrerako bide zuzena hau da" esan beharrean," Ahalik eta denbora gutxien Grandchesterrera ailegatu nahi izanez gero, jarraitu beharreko bide zuzena hau da" esan zatekeen modu berean;" Gizon hau korrikalari ona da" esaldiak soilik
|
esan
nahi du minutu jakin batzuetan milia jakin batzuk korritzen dituela, eta abar. Baina, defenditu nahi dudana da, ezein gertakari enuntziatu ezin dela balio judizio erabatekoa izan (edo ezein gertakari enuntziatuk ezin duela balio judizio erabatekoa inplikatu), balio judizio erlatiboak gertakari enuntziatu hutsak direla froga daitekeen arren.
|
|
|
Badirudi Hamletek dioenak ona eta txarra, guregandik kanpoko munduaren ezaugarriak ez diren arren, gure gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela. Baina
|
esan
nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean. Adibidez, gure munduko liburuan xehetasun fisiko eta psikologikoez betetako hilketa baten deskribapena irakurriko bagenu, gertakari hauen deskribapen soilak ez luke proposizio etiko dei genezakeen ezertxo ere edukiko.
|
|
|
Gauzen egoera batek ez du, berez, epaile erabateko baten botere hertsatzaile deituko dudana. Orduan, zer pentsatzen dugu eta zer
|
esan
nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne. Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain.
|
|
|
Agian norbaitek udako egun on batean paseoan ibiltzearen sentipena aukeratuko luke adibide berezitzat. Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez
|
esan
nahi ditudan gauzetan nire gogoa finkatu nahi dudanean. Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz.
|
|
|
Utz iezadazue hau azaltzen. Zentzu erabat argia dauka zerbait agitzeak harritzen nauela esateak; guztiok ulertzen dugu zer
|
esan
nahi duen inoiz ikusitakoa baino handiagoa den txakur baten tamainak harritzen nauela, edo, hitzaren zentzu arruntean, ezohizkoa den beste gauzaren batek harritzen nauela. Kasu horietako bakoitzean, kasua ez izatea pentsa nezakeen zerbait kasua izateaz harrituta geratzen naiz.
|
|
|
Adibidez, zeru urdinerantz begiratzen dudanean esperientzia hori edukiz gero, zerua urdina izateak harrituko ninduke, hodeitsua den kasuarekin konparatuta. Baina hau ez da
|
esan
nahi dudana. Zerua existitzeak harritzen nau, edozein modutan izanez.
|
|
|
Aipatu d (it) udan beste esperientziaz (esperientziez) —erabateko ziurtasunaren esperientziaz— gauza bera esan daiteke. Ohizko bizitzan guztiok dakigu zer
|
esan
nahi duen salbu egoteak. Nire bulegoan salbu nago, autobusak ni harrapatu ezinean.
|
|
|
Tosferina edukita, salbu nago berriro ez dudalako edukiko. Funtsean salbu egoteak
|
esan
nahi du fisikoki ezinezkoa dela niri gauza batzuk gertatzea eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza gertatuta ere salbu nagoela esateak. " Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala.
|
|
|
Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla. Horrela, badirudi zuzena hitza zentzu etikoan erabiltzean, nahiz eta
|
esan
nahi duguna azaleko zentzuan zuzena ez izan, zerbait antzekoa dela, eta esaten dugunean" Hau pertsona ona da", nahiz eta ona hitzak ez duen esan nahi" Hau futbolari ona da" esaldiak esaten duena, antzekotasunik badela ematen du. Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela.
|
|
|
" Ez naiz erabiltzen ari hitza halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan erabiltzen dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete— Era beretsuan," arima" adierazpenari dagokionez, esan zuen batzuetan jendeak halako modutan erabiltzen duela ezen" arima gizaki gaseoso bat da" adierazpenak zentzua baitu, eta batzuetan halako modutan ezen ez baitu zentzurik. " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez
|
esan
nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua"....
|
|
|
" Joko" hitzaren adibidearekin argitu zuen arazo hau. Honi dagokionez, esan zuen, alde batetik, (1) joko guztien artean zerbait komuna izan arren, horrek ez duela inplikatzen, joko jakin bati" joko" deitzen diogunean,
|
esan
nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren bi muturren artean ezer komunik izan ez arren. Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—.
|
|
|
Brahmsen Laugarren Sinfonia bi akorde erabiliz irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak nahi zuen hunkipena, baizik eta halako zerbait: " Hau ez da
|
esan
nahi dudana". Esan zuen Estetikan arrazoiek" deskribapen erantsien izaera" dutela:
|
|
|
Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez dena, ingelesa ez da nire jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz hitz egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz nire adierazpenari. Egin ahal dudan guztia da nire lana errazteko zuen laguntza eskatzea,
|
esan
nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren. Aipatuko dudan bigarren oztopoa hurrengoa da, hots, ziuraski zuen arteko batzuk hitzaldi honetara iritzi oker samarrarekin etorri zaretela.
|
|
|
Antzeko hainbat kasutan bezala, euriaren Afrikako errege batena irakurtzen dut, euri garaia heltzen denean euria eragiteko eskatzen diotena11 Baina horrek
|
esan
nahi du ez dutela uste euria eragin ahal duenik, izan ere, bestela, urteko sasoirik lehorrenetan, lurra" a parched and arid desert" [basamortu idor eta elkor bat] denean, egingo lukete. Baina suposatzen bada, hasiera batean, jendeak euriaren erregearen ofizioa ergelkeria hutsez sortu izan zuela, orduan garbiago agertzen da martxoan euriak hasi izanaren esperientzia lehenagotik izan zutela eta urteko gainerako sasoietan euriaren erregea jardutera behartuko luketela.
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 289 orr.19 Ez du deusek azaltzen zergatik inguratu behar den sua halako aureolarekin. Eta, hau bai arraroa!, zer
|
esan
nahi du egiaz" zerutik etorritako itxura zuen" adierazpenak. Zein zerutik?
|
|
|
horrela sortu baldin bazen, historia lazgarria eta sakona zen. Hurrengoa
|
esan
nahi dut: lazgarrikeria, sakontasuna, ez da ohituraren historia modu honetan garatzea, izan ere, agian ez baita modu honetan garatu; ezta agian edo gertatzea ere, baizik eta niri hori suposatzeko oinarriak ematea.
|
|
|
Labur esanda, uste dut, askok berriketan egiten dutena nabarmen utzi dudala honen aurrean isilik geratuz. Hori dela eta, oker ez banago, zuk zeuk
|
esan
nahi duzunari buruz pilo bat esango du nire liburuak. Baina agian ez duzu ikusiko esanda dagoela liburu honetan.
|
|
|
Non legoke miraria? Hortaz argi dago horrela begiratzen dugunean, mirarizkoa dena desagertzen dela; bestela, hitz honekin bakarrik
|
esan
nahi dugu zientziak oraindik ez duela gertakari bat azaldu eta honen aurrean huts egin dugula sistema zientifiko batean gertakari hau besteekin biltzerakoan. Horrek erakusten du zentzurik gabekoa dela esatea" Zientziak frogatu du ez dela miraririk".
|
|
2001
|
|
|
" dialektika" da. Platonentzat honek errealitate mota desberdinen arteko ezberdintasun eta berdintasunak ezartzea
|
esan
nahi du, errealitate mota batetik besterako inferentzia edo esklusio erregelak zehaztea, eta errealitate horien natura aztertzea.
|
|
|
Baina, orduan, nola da posible trebetasuna unibertsala ez izatea? lonek Homerori buruz asko badaki, horrek Homerok hainbat eta hainbat gauzei buruz esandakoak ulertzen dituela
|
esan
nahi du, bestela esanik, Homerok haiei buruz esandakoak egiazkoak ala faltsuak diren erabakitzeko trebetasuna duela. Eta berdin luke gainerako olerkariekin, hauek gauza berei buruz hitz egiten baitute.
|
|
|
Ikusi dugun legez, mundu sentikor, matematiko eta idealaren artean oinarritze antolamendu zorrotza dago, mundu hauetako bakoitza hurrengoan oinarritzen baita. Honekin, oinarritze lanak egiten dituena oinarrituarekiko berezkoa, barru barrukoa eta funtsezkoa dela
|
esan
nahi dugu, kontrakoa gertatzen ez delarik. Honela, Platonek alderantzizko asimetria bat dagoela pentsatzen du:
|
|
|
Honez gero, mundu sentikorraren osaerari buruzko oinarrizkoena esan dugu, baina gauza bat azpimarratzea falta zaigu: sentikorraren arbuiatzailea dela esaten bada ere, Platonek mundu sentikorra eder eta hoberena dela, eta mundu hartatik kanpora ezer ez dagoela baieztatzen du erabat7 Aipatu ditugun beste munduak mundu sentikorraren barru barruko osagaiak direla
|
esan
nahi du honek, mundu hori antolatu eta zeharkatzen duten zainak eta odola; baina ez (aspertu arte defendatu den moduan) mundu sentikorrarekiko arrotzak. Azken finean, mundu sentikorraren edertasuna simetria eta proportzio kontua da, eta hauek nozio matematikoak izanik ezinbestean mundu sentikorretik matematikaranzko igortze bat dago.
|
|
|
Honi dagokionez ez dut zure aurka ezer esatekorik, Sokrates; baina, hala ere, beste honetaz jabetzen naiz, hots, Homerori buruz gizonek esandakoen artean nik esaten ditudala ederrenak, eta berari buruzko nire ideiak ugariak direla; eta denek baieztatzen dute Homerori buruz ondo hitz egiten dudala, baina gainerakoei buruz, ez. Azter ezazu, bada, zer
|
esan
nahi duen honek.
|
|
|
Beraz, kritikaren sistema osoaren funtsean arrazoimenaren kide den askatasunaren ideia dabil, jatorriz legegilea den ahalmena, orokortzearen legea ezartzean bere burua eratzen duena. Honek
|
esan
nahi du Kantena askatasunaren garapenaren filosofia bat dela, eta horrek ez duela etikarentzat soilik balio, baizik eta ezagutzaren arazoarentzat ere bai, ikusiko dugunez.
|
|
|
ez zuen horrela jokatu behar. Honek
|
esan
nahi du eragin enpirikoei ihes egin eta arrazoimenaren arabera jokatzeko aukera ere bazuela. Izadiaren arabera gertatu zenak ez zuela gertatu behar.
|
|
|
Hauxe da erantzukizun eta salaketa ororen oinarria. Honek izadian ez dagoen beharrezkotasun bat erakusten du, eta
|
esan
nahi du gizakia ez duela erabat bere enpirikotasunak determinatzen. Hau izango da Kanten etikaren oinarria, Kantek gero landuko duena zenbait lan nagusitan.
|
|
|
Horregatik, soilik balio subjektiboa dute sistemaren barnean, ez eraikitzailea, baizik eta erregulatzailea. Honek zera
|
esan
nahi du, ideia hauek gure ezagutzen aniztasuna biltzen eta antolatzen laguntzen digutela, ez hura zabaltzen, eta gehienez ikerketari norabide egokia erakuts diezaioketela.
|
|
|
Orokortasun hori lortzeko bidea subjektuaren higikortasuna izango da. Subjektua ekilea izateak higikorra dela
|
esan
nahi du azken finean, esperientzia egiteak abiatu egin behar dugula besterik ez du esan nahi. Subjektuaren higikortasunaren baldintza, ordea, honek espazioa eta denbora ezartzea da, bi hauen elkarreraginak bermatzen baitu higikortasun hori.
|
|
|
Higikortasunak, beraz, hemen eta orain orotara murrizketa gainditzeko aukera eskaintzen du, askatasuna
|
esan
nahi du. Eta askatasunaren egikaritzapena da Kanten filosofiaren azken oinarria, baita ezagutzaren teorian ere.
|
|
|
Hori erakusten dute, adibidez, egin ditugun eta egiten ari garen aurrerabideak gizaki ororen onespenari, andrazkoen askatasunari, zaharren tratuari buruz eta abar. Gertaera, ekintza eta erakunde guztien kritika gero eta sakonago eta zabalagoek ere hori
|
esan
nahi dute: maitagogoak maitagogo huts direnez argiarazten eta indartzen ari direla gizartearen jarduna, baita ere gaur botereak sarraskiak burutzeko erakutsi dizkigun ahalbide izugarrien aurrean.
|
|
|
Gure ezagutzaren mugak, berriz, bi alderditatik datoz: a) norberaren zentzumenek eta adimenak urri, ilun eta oker jaso eta ematen dizkiguten datuetatik; b) bakoitzaren gogo epailea ilun eta motel egotetik. a) puntuak zera
|
esan
nahi du: kontuz aritu behar dugula gure adimenak eta zentzumenek ematen diguten informazioak ontzat eta aldaezintzat ematean, batez ere besteek jasotakoen kontra datozenean.
|
|
|
Bai, zehazki bekatua —tamalgarria dena— uztea delako. Bekatu egin ondorengo ongiak zera
|
esan
nahi du: nahiz eta guk Jaungoikoa utzi, Espiritu Santuak dei egiten digula inoiz etsi gabe, gure gaiztakeriak maitasunez estaliz, beti bide berri on bati ekin diezaiogun lagunduz.
|
|
|
19 ‘Ezagule’ hitzak ez du, batzuetan, nik
|
esan
nahi dudana ongi betetzen. Ezagule zerbait ezagutzen duena da.
|
|
2003
|
|
|
Medikuntza guztia beraz, diodanaren arabera, jainko horrek zuzendua da. Eta era berean gimnasia 187 eta nekazaritza, musika berriz apurtxo bat bakarrik adi dagoenarentzat ere nabarmen da horien egoera berean dagoela, Heraklitok agian
|
esan
nahi duena, hitzetan behintzat ez baitu garbi adierazten: " Bata barnean desberdina izanik bera bere buruarekin adiskidetzen dela, arkua eta liraren harmoniaren era berean".
|
|
|
Nik lehenik nola hitz egin behar dudan
|
esan
nahi dut, eta gero hitz egin. Aurretik hitz egin duten guztiek, nik uste, ez dute jainkoa goretsi, jainkoak dakarzkien mesedeengatik gizakiak zoriondu baizik, nolakoa izanik egin dituen opari horiek ez du inork esan.
|
|
|
— Oraindik beste gutxi batzuk erantzun iee zazkidazu
|
esan
nahi dudana hobeto hauteman dezazun. Galdetuko banu:
|
|
|
Horren ondorioz oratoriak izugarrizko garrantzia hartu zuen boterea lortzeko, eta oratoria irakasleak oso ezagunak eta preziatuak bihurtu ziren. Sofistek(" jakintsu"
|
esan
nahi du hitz horrek grezieraz) irakasten zuten oratoriaren teknika, eta jendearen aurrean hitz egiten erakusten zuten. Sofistek erakutsitako hizlari teknikei buruzko kritika agertzen da Sinposioa elkarrizketa honetan, Gorgias sofistaren oratoria teoriei buruz hitz egiterakoan.
|
|
|
Eklesian hizlari trebetasunaren bidez lortu zitekeenaren beste adibide bat ostrazismoa da. Ostrazismo hitza" ostraka" hitzetik dator(" buztin pusketa"
|
esan
nahi du), eta buztin pusketa hauek hiritik bota nahi zuten hiritar baten izena idazteko erabiltzen zituzten. Hiritarren baten izena" ostraka" gehienetan agertzen bazen, hiritik botatzen zuten hamar urtez.
|
|
|
Estatua auzi zientifikoetan sartuta ikustea gustatzen ez zaien horiek gogoan hartu lukete zientziaren itzelezko chauvinismoa: zientzialari gehienek ‘zientziarentzako askatasuna’ leloarekin
|
esan
nahi dutena hauxe da, jarduera horretara atxiki diren horiek ez ezik gainerako guztiak ere doktrinatzeko askatasuna. Jakina, osagai zientifiko eta ez zientifikoen arteko nahasketa guzti guztiak ez dira arrakastatsuak (Lysenko adibidez).
|
|
|
‘Azken bi mendeotako’ zientzia modernoaren berreraikuntza razionalaren bidetik lortzen ditu. Zientzia aristotelikoa bere arauekin neurtzeak, beraz, zientzia aristotelikoa ‘azken bi mendeotako’ zientzia modernoarekin alderatzea
|
esan
nahi du. Alderaketak gaitzespena ekarriko du soilik baldin eta erakusten bada zientzia modernoa zientzia aristotelikoa baino hobea dela, hau da, erakusten bada (a) xede hobeak dituela, eta (b) bere xedeak lehiakideak baino eraginkorrago ikertzen dituela.
|
|
|
Izan ere, puzzle ebazpenean konprometitzen den zientzialariak berrikuntza substantiboari aurre egiten dio askotan, eta hori arrazoi onengatik gainera. Beretzat joko arauen aldaketa
|
esan
nahi du, eta joko arauen aldaketa oro berez subertsiboa da. Elementu subertsibo hori nabarmenagoa da, egia esan, berrikuntza teoriko handienetan, esaterako Koperniko, Lavoisier edo Einsteinen izenei lotutakoenetan.
|
|
|
(K1) Popper razionalista kritikoa bada ere, Kuhnek, aldiz, zientzialari ‘normaldua’ antirrazionalista kritikoa dela dio. Zer
|
esan
nahi du horrek. Hain zuzen zientzialaria ez dabilela behin eta berriro bere teoriak frogapean jartzen, Popperrek esan bezala, enigmei eta zailtasunei irtenbidea eman nahian baizik (Kuhn 1962:
|
|
2004
|
|
|
Jainkoarengan ez dagoena ezerezean egongo da eta gizakia, Jainkoa ez bezala, ez izatearen partaidea izango da neurriren batean, eta bakarrik neurri horretan egingo du huts. Baina zer
|
esan
nahi du gizakia ezerezaren partaide egite horrekin. Nola azaldu Jainkoaren sorkari hori erruan txertatuta egotea, bere sortzailea, Jainkoa, perfektua den artean?
|
|
|
‘Maitasun’ izen abstraktua dugu. Baina abstraktua izateaz gainera, edo agian horrexegatik beragatik, nekez irudika daiteke zer
|
esan
nahi duen perpaus testuingururik gabe. Eta, hirugarrenik, abstraktu ez ezik etikoa ere bada eta, hartara, maitasun hitzak zinez zerbait adieraztekotan, kontuan hartu beharra ere dago nork, nori, noiz, non eta zergatik esaten duen, pragmatikaren zientziak erakusten digunez.
|
|
|
Solipsismoak
|
esan
nahi duena, izan ere, guztiz zuzena da; ezin esan daiteke, ordea, agertu egiten da baizik.
|
|
|
hesien kontra korrika egitea. Hizkuntzaren hesien kontra jarduteak hizkuntzaren zentzuaren eta oinarriaren bila —borrokan— jardutea
|
esan
nahi du. Hizkuntza komunikabide eta adierazbide egiten duen oinarri zentzu sortzailearen xerka murgiltzea dugu etika, oinarri zentzu sortzaile eta emaile hori bizitzaren beraren zentzua delarik.
|
|
|
Orain ulertzen dugu hobeki zer
|
esan
nahi zuen Wittgensteinek Tractatus aren azken perpausarekin: Mintza ezin daitekeenari buruz, isildu egin behar da.
|
|
|
... argi ikusten dut, tximista batean bezala, ez bakarrik pentsa dezakedan ezein deskribapenek ez lukeela balioko erabateko balioaren bidez
|
esan
nahi dudana deskribatzeko, baizik eta edozein pertsonak aditzera emango lukeen edozein deskribapen esanguratsu, bere esanahiarengatik, ab initio arbuiatuko nukeela... baina ez oraindik ez ditudalako adierazpen zuzenak aurkitu, baizik eta zentzurik eza beren esentzia bera delako. Izan ere, beraiekin egin nahi nuen guztia mundutik haratago joatea zen, eta horrek esan nahi du hizkuntza esanguratsutik haratago (65).
|
|
|
... argi ikusten dut, tximista batean bezala, ez bakarrik pentsa dezakedan ezein deskribapenek ez lukeela balioko erabateko balioaren bidez esan nahi dudana deskribatzeko, baizik eta edozein pertsonak aditzera emango lukeen edozein deskribapen esanguratsu, bere esanahiarengatik, ab initio arbuiatuko nukeela... baina ez oraindik ez ditudalako adierazpen zuzenak aurkitu, baizik eta zentzurik eza beren esentzia bera delako. Izan ere, beraiekin egin nahi nuen guztia mundutik haratago joatea zen, eta horrek
|
esan
nahi du hizkuntza esanguratsutik haratago (65).
|
|
|
Jainko batean sinesteak
|
esan
nahi du bizitzaren zentzua ulertzea.
|
|
|
Jainko batean sinesteak
|
esan
nahi du munduko gertakariekin nahikoa ez dela.
|
|
|
Jainko batean sinesteak
|
esan
nahi du bizitzak zentzu bat duela ikustea.
|
|
|
Baina ez bide da oso urrun etika zientzia edo jakintza autonomo eta erriguroso gisa agertuko den garaia. Jakintza autonomoa diogunean beste zientziek edo jakintza zorrotzek duten autonomia eta interdependentzia (interdiziplinaritate) maila berdina
|
esan
nahi dugu, ez gehiago ez gutxiago. Halaber, eta jarraian ikusiko dugun bezala, giza zientzia formalizatu gisa ikusi nahi genukeen etika ezin izan daiteke etika normatibo edo prezeptiborik, ezta etika erlijioso edota antierlijiosorik ere.
|
|
|
etika dugu gizakiaren jokabideen jakintza zehatza eta metodikoa, giza jokabideak gizatasunaren errealizatzaile diren aldetik aztertzen dituena, gizatasuna bere osotasunean hartuta. Giza jokabideak gizatasunaren errealizatzaile diren aldetik aztertzeak
|
esan
nahi du etikak giza jokabideen dimentsio espezifiko bat hartzen duela aztergai: portaera jakin batek (edo batzuek) subjektuaren gizatasunari begira —eta gizatasuna bere osoan hartuta— izan dezakeen balio errealizatzailea (gizatiartzailea edo desgizatiartzailea) determinatzen eta ahal delarik neurtzen duena, hain zuzen ere.
|
|
|
Sobre el hombre). c) Gizakiaren egiturazko batasun biopsikikoak ez ditu, haatik, ezaugarri biologikoen berezkotasunak ezabatzen edo apaltzen. d) Ezaugarri biologikoek eta beste funtsezko ezaugarriek elkar ko determinatzen dute. Honek
|
esan
nahi du giza errealitatearen osotasuna biologikoa dela formalki, eta errealitate horretako beste edozein ezaugarri biologikoki da ezaugarri. Era eta aldi berean, ezaugarri biologikoak beste ezaugarri" horien guztien ezaugarriak" dira eta beroriek formalki determinatuak. e) Ezaugarri biologikoek, beren berezkotasun biologikoak galdu gabe, galdu egiten dute beren substantibitatea eta beste substantibitate bat osatzera pasatzen dira:
|
|
|
Honek guztiak
|
esan
nahi du gizakiaren errealitate biologikoa ez dela akzidentala, gizakiaren berezko izaera eta jokamoldeak ez dituela gainetik ukitzen, bame bametik zeharkatzen eta osatzen dituela baizik. Biologikotasuna, beraz, ez da" gainditzen", idealismo batek pentsatu edo iradoki duen bezala.
|
|
|
praxia, alegia. Eta praxia diogunean, praxi errealizatzailea
|
esan
nahi dugu, hots, interpretatzailea, era (alda) tzailea eta sortzailea batera dena, hain zuzen ere.
|
|
|
Idazlanaren hasieran proposatu dugun galdera nagusia (Zertan datza hizkuntzaren berebiziko ekina eta zeregina den errealitatearen irudikatzea?) galdera ontologiko izateaz gainera etikoa ere badela aurreratzen genuen. Argi dezagun orain zer
|
esan
nahi dugun horrekin.
|
|
|
Labur esanda, uste dut askok berriketan egiten dutena nabarmen utzi dudala honen aurrean isilik geratuz. Hori dela eta, oker ez banago, zuk zeuk
|
esan
nahi duzunari buruz pilo bat esango du nire liburuak. Baina agian ez duzu ikusiko esanda dagoela liburu honetan.
|
|
|
Horrexegatik ere ezin adieraz daiteke eta hartaz isildu beharra dago. Hobeki ulertzen dateke orain zer
|
esan
nahi zuen Wittgensteinek esaten zuenean bere liburuaren zentzua etikoa dela. Tractatus ak bi parte ditu:
|
|
|
izan edo ez izan. Eta izateak, arduradun izatea
|
esan
nahi du, hots, etiko izatea.
|
|
|
Eta kontzientzia bakar hori kontzientzia metafisiko ere bada, subjektu etiko ezagutzailea subjektu metafisiko egiten duena, hain zuzen ere. Zer
|
esan
nahi dugu, baina, subjektu metafisiko diogunean. Metafisikaren errealitatera irekita dagoela esan nahi dugu, hau da," fisikatik" (psikobiofisikatik) haratagoko eta honatagoko errealitatea ezagutzeko eta kontenplatzeko (thedrein) isuria duela gizakiak.
|
|
|
Zer esan nahi dugu, baina, subjektu metafisiko diogunean? Metafisikaren errealitatera irekita dagoela
|
esan
nahi dugu, hau da," fisikatik" (psikobiofisikatik) haratagoko eta honatagoko errealitatea ezagutzeko eta kontenplatzeko (thedrein) isuria duela gizakiak. Beste era batean esanez:
|
|
|
Hala, Firth ek ohartarazi digu, esaterako, B. Malinowski eta E. E. Evans Pritchard entzat" balio" adigaiak sentimendua adierazten duela, C. Kluckhohn entzat kontzeptzioa adierazten duen bitartean, A. R. Radcliffe Brown-entzat interesezko erlazioa eta G. Bateson entzat ethos a ere
|
esan
nahi duelarik. Max Weber-entzat, bestalde, balioak datu objektiboak dira, baina ez razionalki sortuak.
|
|
|
Definizioa eta ikuspegi ezberdinak gorabehera, ezin uka daiteke balioen unibertsoak bizi gaituela. Zer
|
esan
nahi dugu horrekin. Gizakiok egiten eta bizitzen dugun oro balioesteko joera dugula, alegia.
|
|
|
Agian gizakien moralitateak honetan dauka bere sorburua: lehen gizakiek neurria eta neurtzeko artea, balantza eta pisatzeko artea asmatu zituztenean bizi izan zuten barne zirrara miragarrian, alegia(" gizaki" [Mensch] hitzak ‘neurtzen duena’
|
esan
nahi du; bere asmakizunik handienaren arabera izendatu nahi izan du bere burua) (II. lib., Bidaiaria eta bere itzala, § 21).
|
|
|
Kontsumismoa eta" exhibizio" soziala nagusitzen ari diren garaiotan, giza mekanismo psikosozialak, ekonomikoak ez ezik, hobeki ezagutu behar ditugu gizarte justuago eta gizatiarrago eraiki ahal dezagun denon artean. Eta ‘gizarte’ diogunean gizadi osoa
|
esan
nahi dugu, herri, kultura eta nazio guztiek osatzen dutena.
|
|
2005
|
|
|
Mugatasun honek murrizketa dakar. Murrizketa honek
|
esan
nahi du gizaki singularrak, bere ahalmenez, ezin duela inolaz ere osotasuna agortu.16
|
|
2006
|
|
|
36 kahmai aditzak eserita egon
|
esan
nahi du, eta, zehazki, Biltzarrean eseri; testuan, bestalde, qowkoj da Biltzar edo Kontseiluko eserlekua, baina qakew aditzak ere eserita egon esan nahi du, eta, zehazki, Biltzarrean eseri adierazteko erabiltzen da.
|
|
|
36 kahmai aditzak eserita egon esan nahi du, eta, zehazki, Biltzarrean eseri; testuan, bestalde, qowkoj da Biltzar edo Kontseiluko eserlekua, baina qakew aditzak ere eserita egon
|
esan
nahi du, eta, zehazki, Biltzarrean eseri adierazteko erabiltzen da.
|
|
|
5 katoikiZw aditzak asentatu, fUndatu edo kolonizatu
|
esan
nahi du, beti ere, populazio berria sortu. Beraz, Platonek katoikiw aditza erabiltzeak ere irudikaezin hori azpimarratzen du, lurreko edozein burutzapen beti izango baita eraikuntza bat.
|
|
|
Disposizionalismoaren arabera objektuak benetan propietate moralak dauzka, propietate horiek erlazionalak izan arren. Horrek
|
esan
nahi du disposizionalismoak aurre egin behar diela propietate erlazionalek sortzen dituzte arazo filosofikoei. Nolabait esanda, hiru sentimentalismo horien artean, disposizionalismoa da propietate moralen gaineko errealismotik gertuen dagoena.
|
|
|
12 ‘Morala’ diogunean ‘judizio eta ebaluaketa morala’
|
esan
nahi dugu.
|
|
|
14 Berez desiragarria izateak
|
esan
nahi du intentzionala ez izatea: ‘izan ere, hori da azkeneko helburua, eta ez dio beste objektu bati erreferentzia egiten’ (SM 18).
|
|
|
Dena dela, Humek ekintzak, grinak eta nahikariak arrazoimenaren fruituak ez direla justifikatze aldera beste argudio bat proposatzen du. Bigarren argudio hori zuzena bada eta ekintzak arrazoimenaren fruituak ez baldin badira benetan, horrek
|
esan
nahi du ez dela zentzuzkoa ekintza bati buruz (edo grina edo nahikari bati buruz) esatea arrazoizkoa den edo ez, alegia, arrazoimenarekin bat datorren edo ez. Honela aurkez dezakegu argudio hori (T 2.3.3.5 eta T 3.1.1.9).
|
|
|
Orain arte Humeren kritikak aztertu ditugu. Baina zer
|
esan
nahi du Humek morala sentitua dela dioenean. Nolakoa da eta nola sortzen da sentimenduetan oinarritzen den moral hori?
|
|
|
Azpimarratzekoa da, lehenik eta behin, moralari buruzko ikerketa giza naturari buruzko ikerketaren barruan egiten duela Humek. Horrek
|
esan
nahi du moralaren gaineko ikerketa aurrera eraman dezagun gizakia aztertzea dela esku artean dugun baliabide bakarra. Giza naturan oinarriturik, giza morala azaldu nahi du Humek.
|
|
|
(ii) Alabaina, kasuz kasu, badago zehaztea zer den balio bat sentimendu moralik aditzera eman gabe. ‘Zer den’ esatean,
|
esan
nahi dut balioa, kasu partikular batean, identifika daitekeela ekintzak duen propietate lehen batekin. Adibidez, ekintza partikular baten balio moral positiboa (edo bertutea) izan daiteke ekintza horren baliagarritasuna.
|
|
2007
|
|
|
72; Martmez, 2000: 94 Izan ere, etimologikoki bizi dena
|
esan
nahi du, Zhn aditzetik eratortzen denez.
|
|
|
Azken batean" euskal hezkuntza nazionalaz" edota" euskal curriculum propioaz" jarduteak, besteak beste, zera
|
esan
nahi du: gure hezkuntzak, nahitaez, euskal komunitate linguistikoa —eta berorren dimentsio sozio-kulturala eta historikoa— hartu behar duela erreferentzia nagusitzat.
|
|
|
Bitartean ezinbestean erabili dira, denbora zatirik handienean gainera, elkarri loturik dauden heziketa eta edukien irakaskuntza, bai eta isilune ugariak. Baina horrek zera
|
esan
nahi du: bere posizio edo kontzepzio propioa auzitan jartzen denean, beti, prest dagoela ere serioski egindako galderei hitza eta erantzuna emateko.
|
|
|
5 Guk, orain, zera galdetzen badugu: zer
|
esan
nahi du horrek guztiak guretzat pedagogo bezala?, ze ekarpen egin dezakegu elkarrizketa hori abian jartzeko?; orduan azaltzen dira nolanahiko hezkuntza kontzientearen(" intentzionalaren") muga estuak. Beti ere argi egon luke, askotan aipatzen den elkarrizketa pedagogikoak erakutsi bezala, erantzuna ez dela batere erraza.
|
|
|
Hezkuntzaren inguruko jarduerak, beti ere," gizaki osoa" hartu behar du kontuan; zentzu honetan, interesgarria izan daiteke ikustea nola adierazi izan den hori pedagogiaren historian —esaterako— paideia eta Bildung kontzeptuekin. Paideia, ezaguna den bezala, Kristo aurreko V. eta IV. mendeetako greziar hiri estatuetan sortutako ideia da, eta, Gudjons ek dioen bezala, aldi berean
|
esan
nahi du" bizitza forma praktiko bat" eta" filosofikoki zehaztutako giza formazio ideal bat" 29 Labur esan dezakegu, kontzeptu horrek giza prestakuntza orokor bat islatzen duela, zeinak aldi berean polis ean eraman beharreko bizitza sozio-politiko egoki bat eta bertutearekin loturiko bizitza indibidual on eta justu bat aditzera ematen duen. Paideiak, honela Bohm," hezkuntza fisikoa, politikoa eta estetiko morala biltzen ditu idealki"," bere helburua kultura orohartzaile bat da" eta" bere emaitza indibiduala gizaki osatua da, alegia, bere gaitasun fisiko, mental eta espiritual guztiak harmonikoki garatu dituena" 30 Zentzu honetan aipatu beharrekoa da, ere, paideia hori —gure" pedagogiaren" oinarrian dagoena— ez dela bestelako hizkuntzetan" hezkuntza" hitzarekin bakarrik itzulia izan, baizik eta baita" kultura" edota" humanitatea" bezalakoekin ere31 Azken batean kontzeptu horrek —egungo gure egoeratik orduko greziar egoerara dagoen aldean sartu gabe— zera erakusten digu:
|
|
|
Gizakiaren mundua linguistikoa den bezala, horrela dio bederen Gadamerrek, hizkuntzaren mundua ere gizatiarra da: " Hizkuntzaren jatorrizko humanitateak, bada, aldi berean
|
esan
nahi du gizakiaren jatorrizko —munduan egotearen— linguistizitatea" 115 Hizkuntzaren dimentsio gizatiarra, beraz, ez da eranskin baten modukoa, eta, horregatik, hizkuntzak gizakiari eskaintzen dionaren —eskaini ahal eta behar dionaren— inguruko galdera saihestezina da. Modu honetan, Humboldtek bideratutako" hizkuntzaren kontzepzioak", Gipperren hitzetan," antropologiarako, filosofiarako eta gainontzeko gizakiaren zientzietarako zubi sendoa eraikitzen du" 116 Ikusi bezala, beraz, hizkuntzaren antropologia filosofikoak oinarri bat eskaintzen dio hizkuntzaren teoria pedagogikoari, hain zuzen gizakiaren linguistizitatea eta hizkuntzaren gizatasuna elkarreragin dinamiko eta humanizatzaile batean lantzeko aukera ematen baitu.
|
|
|
Horregatik esan dezakegu" formazioa hizkuntzan eta formazio gizatiarra", Menzeren hitzak gure eginez," modu bereiztezinean datozela bat": " Formazio linguistikoak, azken batean, batek bere burua etengabe ‘objektiboago’ eginez joatea
|
esan
nahi du, alegia, nitasunean lotuta egotetik askatzea edota nitasun hori bera infinituki zabalduz joatea" 121 Hizkuntzari buruzko hausnarketa horiek, hala ere, pedagogiatik abiatutako ikerketa linguistikoen esparru orokorra baino ez dute zehazten, eta, zentzu honetan, hezitzaileak ezinbestean aztertu du ere gainontzeko giza eta gizarte zientziek hizkuntzaz esaten dutena....
|
|
2008
|
|
|
Goitik ez dauka mugarik: horrek
|
esan
nahi du Hegelentzat filosofia dela gizakiak amestu ahal duen guztia. Filosofiaren oinarrian bakarrik bizi da benetako askatasuna.
|
|
|
2 Mugimendu horri Hegelek" dialektikoa" deitzen dio. Eta horrek bi gauza
|
esan
nahi ditu: lehenbizi, esperientzia" fenomenologikoa" dialektikoa dela, dialektika esperientzia dela.
|
|
|
Hegelek kontzientzia osatzen duten hiru une nagusiak aurkezten ditu. Kontzientziak hemen kontzientzia objektiboa
|
esan
nahi du (hau da," arrotzak" zaizkion objektuen kontzientzia, beraz, bera ez den objektua kontuan hartzea; objektu horietan ez baitu aurkitzen bere" egia"). Kontzientzia hori bizi da objektu eta subjektuaren, ni eta munduaren arteko kontraesan batean.
|
|
|
Fenomenologia n kontzientziak bere zikloa ahitu du, bere muga lortu du. Hori
|
esan
nahi du jakintza" absolutuak", hain zuzen. Hemendik aurrera filosofia" hutsaren" unea da.
|
|
|
Hegelen logikaren funtsezko kategoria" bilakatze" (Werden) kategoria da. Bilakatze kategoriak Izatetik Ezizatera pasatze hutsa
|
esan
nahi du. Horregatik, berari dagokio Izatea eta Ez izatea (hau da, Ezer eza).
|
|
|
Metodoa" kontzeptuen abiadura edo bizitza" garatzea da, besterik ez. Horrek
|
esan
nahi du prozesuan bertan osatzen direla" gauzak", ez daudela aldez aurretik hor. Arkitektoaren plangintza bezala ulertu behar dugu Logika.
|
|
|
Esandakoan idazki horiei egiten zaien gaitzespen oso zehatzaren oinarria ikusten dugu, hots, hainbat gauza lehenik behin eta berriz irakurri behar dela, ulertu ahal izateko; gehiegizkoa eta azkena den zerbait barnebildu behar du gaitzespen horrek, halako moldez non, oinarritua baldin badago, ez baitu erantzunik onartzen. — Aurrekotik argitzen da horrek zer
|
esan
nahi duen. Esakune filosofikoak, esakunea delako, subjektuaren eta predikatuaren arteko erlazio ohikoaren eta jakitearen jokabide ohikoaren iritzia iratzartzen ditu.
|
|
|
Esakune filosofikoak, esakunea delako, subjektuaren eta predikatuaren arteko erlazio ohikoaren eta jakitearen jokabide ohikoaren iritzia iratzartzen ditu. Jokabide horrek eta horretaz dugun iritziak haren eduki filosofikoa suntsitzen du; iritziak esperimentatzen du
|
esan
nahi zuena ez beste zerbait esan nahi dela, eta haren iritziaren zuzenketa horrek behartzen du jakitea esakunera itzultzera eta hura beste era batera ulertzera.
|
|
|
Baina sistemak bizitzaren errealitatea erreflexionatu behar du, bestela ezin du gizakien bizitzan eragin. Zientziak modernitatean
|
esan
nahi du errealitatea ezagutzea, eta errealitatea bakarra izanik, sistema zientifikoak errealitatearen egia bakarra eduki behar du. Orain garrantzitsua da sistemaren forma egokia aurkitzea.
|
|
|
Eta hori Schellingek egin zuen, Naturatik abiatzen baita. Hegelek bi ikuspuntuak batu nahi zituen; zeren, Hegelentzat, Ab solutuak
|
esan
nahi du Subjektua alde batetik eta Objektua ere kontuan hartzea. Hemen agertzen dira Dialektikaren lehen urratsak.
|