|
2000
|
|
|
Barkatuko zait ahalkea. Nolanahi ere,
|
esan
nahi nuke kabalen munduarekin zerikusi gehiago ikusten diodala terapia modu horri, medikuntzarekin baino. Konforme nago psikiatrarekin.
|
|
|
Niretzat arazo bakarra ura zen. Ura kantitate handitan,
|
esan
nahi dut. Eta hala, bada, hasi nintzen neure kasa, ezkutuan (lagunengandik ezkutuan, batik bat), lehen saiotxoak egiten.
|
|
|
Badakit. Nik ez dut hori esan nahi, ordea; nik
|
esan
nahi dudana da zalantza egiteko zio pisuzkoak ditudala, ez baitut beste inor ezagutzen niri gertatu zaidan zorigaitzaren parekoa gertatu zaionik. Ez, ez dut ezagutzen.
|
|
|
Akonplexatu bat,
|
esan
nahi duzu.
|
|
|
Jakina ezetz. Historia hasieratik amaieraino
|
esan
nahi nuke. Beldurti banintz, isildu egingo nintzakeen.
|
|
|
Hiru bat hilabete, urte osoa, bizitza osoa? Eta bakarrik diodanean, bakarrik
|
esan
nahi dut. Berdin zait gurean edo apartamenduren batean, alokairuan.
|
|
|
Otoitz horiek antigualekoak dira eta, esanahia oso ongi ezagutu ezean, hutsalak irudi dezakete. Zerua, izena santu izatea, erreinua, tentaldia, bekatariak..., hitz zaharkituak dira eta, nik neureganatuak ditudan arren, ulergarria zait
|
esan
nahi duzuna. Hala ere, otoitz egiteko molde asko dago.
|
|
2001
|
|
|
V (autotik jaitsi, eta ingurura begiratuz, pentsakor): Zer
|
esan
nahi duzu, James. Zer iradoki nahi dute zure hitzek?
|
|
|
E: Zer
|
esan
nahi duzu horrekin, Loiola?
|
|
|
Ezta oinarrizko imintzioen berri jakiteko ere: honek hau
|
esan
nahi du, beste honek beste hau.
|
|
|
Zuretzat zer
|
esan
nahi du kolore beltzak?
|
|
|
Esaldi horrek zerbait esan nahi baldin badu, hauxe
|
esan
nahi du: nenduan (nendun baino hobeto) dela formarik zaharrena eta horretatik sortu direla  neban, nuan, nuen eta gainerakoak, hotsak legez aldaturik ala analogia bidez ez dakigu, ez baitzaigu ezer esaten.
|
|
|
Asko
|
esan
nahi du kultura lanetan, beste edozeinetan bezala, aldez aurretik begiz jota edukitzeak helburuak, mugarriak, pausoak eta bideak. Guztion onerako izango den eran gai horiezaz elkarrekin mintzatzeko adina etorri zaigu.
|
|
|
Nik esango nuke hizkuntza kontuan ere badela masa crÃtica horren antzeko zerbait, baina muga hori ezin jar daitekeela, alegia, beste zenbait gauzatan dagoen bezain zehatza, ezta gutxiagorik ere. Baina muga bat badago;
|
esan
nahi dut, honenbeste hiztunetatik behera erabiltzen den hizkuntza txikia da eta txikia denez, eta hor dago kontua, besteren premian dagoena, edota hortik gora pasatzen baldin bada, hizkuntza handiagoen artean sartzen da eta ez du horrenbesteko besteren laguntzaren premiarik. Hizkuntzak berez ez du inoren premiarik; hizkuntzak berez, hizkuntza den aldetik, ez du inoren eta ezeren premiarik.
|
|
|
Euskarak bere tamaina hori dela medio ez du gehiegizko hedadurarik izan, ez lurrez ez hiztunez eta ez literatura obrez ere. Nolabait esan, gure artean paperera pasatzen garenean,
|
esan
nahi dut (badakizue, orain  tsu arte, joan den mende arte, gizonak ez du biderik izan papera edo tinta edo antzeko zerbait ez baldin bada, esaten zituenak edo esan nahi zituenak gordetzeko, tomateak potoan sartuta gordetzen diren bezala gorde  tzeko), joan den mendeetatik datozkigun lekukotasunak gehienbat lekukotasun idatziak dira, paperetan daudenak; eta paperetan âhori garai horietako... Euskarazko hitz bat aurkitzeko ehunka hitz irakurri behar dira beste hizkuntzaren batean dauden dokumentuetan.
|
|
|
Euskarak bere tamaina hori dela medio ez du gehiegizko hedadurarik izan, ez lurrez ez hiztunez eta ez literatura obrez ere. Nolabait esan, gure artean paperera pasatzen garenean, esan nahi dut (badakizue, orain  tsu arte, joan den mende arte, gizonak ez du biderik izan papera edo tinta edo antzeko zerbait ez baldin bada, esaten zituenak edo
|
esan
nahi zituenak gordetzeko, tomateak potoan sartuta gordetzen diren bezala gorde  tzeko), joan den mendeetatik datozkigun lekukotasunak gehienbat lekukotasun idatziak dira, paperetan daudenak; eta paperetan âhori garai horietako paperak erabili behar izan dituenak ongi baino ongiago daki eta gehienetan damuz ikasten duâ euskara ez dela gehiegi ausartzen, ez dela gehiegi aurreratzen, eus... Euskarazko hitz bat aurkitzeko ehunka hitz irakurri behar dira beste hizkuntzaren batean dauden dokumentuetan.
|
|
|
Euskal literatura diogunean, ikaragarrizko nahas mahas bat datorkigu gogora. Aski duzue euskal  literaturaren kondairaren bat,
|
esan
nahi dut mardul eta lodi horietakoren bat, hartzea, eta orain baditugu bizpahiru, eta hor aurkituko dituzue urteak eta tituluak eta gainerakoak. Euskal literatura nik ezagutzen dudan edozein erdal literatura baino nahasiago agertzen da berez literaturarekin zer ikusirik ez duten gauzekin.
|
|
|
Hortik zer dugu? Ez dut uste guztira ehun bertso gorde direnik (eta bertso esatean lerro
|
esan
nahi dut) edo gehienez berrehun, eta horiek ere zatika eta bakanka heldu zaizkigu. Teatroaz beste horrenbeste esan behar; orain badakigu, Oihenarti eskerrak, hamaseigarren mendean pastoralak eta bestelakoak bazirela Baxenabarren ere, ez Zuberoan bakarrik, eta Oihenartek berak ematen digu horien egile baten edo besteren izena eta obra batena ere bai, Artzain gorria; baina izena baizik ez dakigu zoritxarrez eta artzain hori nor zenik ere ez.
|
|
|
Hemen alde honetan badakizue zer gertatu zen, behin batean Arrasaten agertu zela Acto para la Nochebuena Barrutiarena, baina dagoen dagoenean hori bakarrik ageri da. Nik ez dut uste Barrutiari edo dena denari zeruko argia hartu eta tximistak jota bezala gogoratu zitzaionik inongo eraginik gabe, Euskal Herriko bertako eraginik gabe
|
esan
nahi dut, obra hori egitea. Bistan da obra hori beste askoren aldamenean agertua dela, baina beste asko horien aztarrenak zeharo galdu dira.
|
|
|
Bistan da obra hori beste askoren aldamenean agertua dela, baina beste asko horien aztarrenak zeharo galdu dira. Horrenbestez
|
esan
nahi dut, Euskal Herria eta euskal literatura urriak izateaz gainera, urritasun horrek baduela arrazoi bat eta arrazoi hori dela, ez berez eta jatorriz urria eta exkaxa izatea, baizik gero urteak etorri eta urteak joan urritu eta pobretu izana neurri handi batean. Beste gauza bat ere aipatu behar da, guztiz beharrezkoa dena, Euskal Herriaren partiketa.
|
|
|
Badirudi gainera iratxo madarikaturen batek okertzen zituela âezin zuzentzen esanâ gure pausoak hitz eta esaera jatorren ordezko bila genbiltzanean. Gerraren edo gerlaren bila ez, baina ihesi genbiltzala, gudu  jatorra hautatu beharrean, besterik
|
esan
nahi badu ere, guda sasikoa aukeratu genuen; santu (saindu) eta fruituren ihesi genbiltzala, deun eta arnari gurasorik gabekoak hartu genituen; abuztua atsegin ez zitzaigulako, antzinako hitz galdu bat" ederturik" âzegoen zegoenean ezin utziâ dagonilla  sortu genuen3; eztakit hau zer dukan eta antzeko barrabaskeriak idazten hasiak gara (ez ote digu oraintsu gramatikari ezagu... Batasunera bidean, gutxietsi dituzte Bizkaian Euskal Herri osoko ditu (z) eta bere kideak," giputzak direlako".
|
|
|
Munduak bizi duen aro berri honetan euskarari leku bat aurkitu nahi badiogu, Mitxelenak eskatzen zuen benetako leku nahikoa, abiapuntua izan da euskararen kultur eta hizkuntz esparru osoan (guk zentzu kultural argi batez Euskal Herria deitzen dugun horretan, alegia) euskara herritar guztion kultur ondaretzat hartua izatea; herritar guztiona
|
esan
nahi dut: euskaraz jakin eta egiten dugunona, baina baita ere euskararik ez dakitenena ere.
|
|
|
Hori euskal literaturan ere argi agertzen da, zatiketa hori
|
esan
nahi dut. Puntu honetan arlotekeriarik larriena aski hurbil dugu.
|
|
|
Puntu honetan arlotekeriarik larriena aski hurbil dugu. Halaz guztiz ere euskal liburuak ez dira egin Euskal Herri osorako (eta hemen Euskal Herri osoak
|
esan
nahi du euskaraz egiten ziren eskualdeak), baizik zati edo herrialde baterako. Eta alde batean gauzak goraka zebiltzanean, beste aldean beheraka zebiltzan.
|
|
|
Hitz bi
|
esan
nahi nituzke honetaz, Unibertsitateari buruz behin eta berriro eragile gisa agertu naizenez gero. Ez beza inork, mesedez, harrokeriatzat har erabili dudan hitza.
|
|
|
Euskaraz dakienak ongi daki zerbaiti eragiten ari dena zerbait nahasten ari dela. Eragilek, beraz, bazter nahastaile edo
|
esan
nahi du hemen. Nahasketan ibili bainaiz ni, buru belarri, ea eraginaren eraginez eta nahasiaren nahasiaz zerbait bereizten ote dugun, pisuagoak behera eta arinagoak gora doazelako, besterik ez bada ere.
|
|
|
¡ Como hay Dios!? Ez dakitelako euskarazkoa noiz eta nola erabiltzen den; euskarazkoak zer
|
esan
nahi duen hitzez hitz.
|
|
|
Ongi dakien eta ongi dakigun hizkuntzan dakarren mandatua, ordea, ohi ez bezalakoa da hagitz. Zineman ohi ez bezalakoa
|
esan
nahi dut, mundua bezain zaharra eta arrunta baita gainerakoan.
|
|
|
" Erderazkoen iritzia emateko nor ezkera". Zer
|
esan
nahi du ateraldi horrek. U. jaunak erdaraz ez dakiela?
|
|
|
Beraz, euskara batzaile da, alde batetik, eta bereizgarri, bestetik. Nik ez dut uste, egia esan, Lizardik hor, hitzak bortxatu gabe, Zelaietak dioena bete betean
|
esan
nahi duenik, honena(" euskara berak lotzen du euskal gizarteko unidade bakoitza") zuzen hartu badut: " unidade bakoitz" horrek, alegia," bat izateko duten lotura bakarra" edo adierazten baldin badu.
|
|
|
auzian Aporodite bera ederren autematen bazun, beñolako emakume politena eskuratuko ziola". Hor" auteman" ek
|
esan
nahi lukeena adierazteko badauzkagu euskaraz zenbait hitz. Nik dakizkidanak, hautatu, hautetsi, hautu, aukeratu, begiz jo edo, alde gehiegirik gabe, bereizi. " Auteman" edo" ateman" en adiera, berriz, Azkuek dioenez," ohartu, konturatu, nabaritu, sumatu" edo antzeko zerbait da.
|
|
|
Zinetan, ordea, dirudienez, ez txantxetan: aski luzaz eta aski estu,
|
esan
nahi dut. Komeni da agian idazle izan diren eta ez direnen artean maiz sortu izan den anaitasun lokarri hori oroitaraztea, frankoren bihotza arinago mugi dadin1.
|
|
|
Aita Altunaren Euskaltzaindiko sarrera hitzaldiari nolabait eran  tzun beharrean aurkitzen naizenez gero, biziki pozgarri zait erantzun hori Altunak berak eskatua izatea, non gainera eta bere jaioterrian, ia Euskal Herriaren bihotz dirudien Azpeitia honetan, oroigarri zahar eta berriz inguraturik gaudela. Eta honako hau bidenabar bederen
|
esan
nahi nuke: ez naizela noski hautatua izan neuregan aurkitu duen baliakuntzaz baliaturik dagoelako orain Altuna dagoen aulkian jarria.
|
|
|
Zuen baimenarekin, eta ez dizuet ukatzeko egokierarik utzi, neure buruaz zerbait
|
esan
nahi nuke. Urtean bederatziren bat hilabete Euskal Herritik kanpora ematen ditudanez gero, beldur naiz zenbaiten gogoan, itzalik gabeko izena hor nik nahi baino maizago agertzen baita, ez ote dudan ez dagokidan itxurarik.
|
|
|
Gurasoak aipatu ditut, besteak beste, naizena haiei esker naizelako, izan ditzakedan alde on urrietan behinik behin. Hauxe
|
esan
nahi dut: funtsez eta oinarriz, pentsaera eta gizalegea, mutatis mutandis, haiengandik ikasia dudala.
|
|
|
Zerbait
|
esan
nahi nuke, haatik, Agosti Xaho basabürütarraz. Izena eta omena beti izan duela esango nuke, nahiz ez den beti izen ona izan.
|
|
|
Equally at home in English and French...". Honek
|
esan
nahi du, norbait ingelesez ez dakielakoan hasten baldin bazait, delako Beckett hori batean bezain trebe eta abil dela bestean, ingelesez eta frantsesez. Conraden izena entzun ote du Aita Mokoroak?
|
|
|
eta ondoan erdarazko" tocan a la puerta" daramanez gero, nabari du jo egizu atea edo antzekoren bat
|
esan
nahi duela pasarte horrek. Esan, ordea, ezin zezakeen horrelakorik esan, kopiatzailea burutik egin edo moz  korturik ez egotekotan.
|
|
|
galdetzen genuen, Zer dio, hitzez hitz eta letraz letra, zen gure galdera lehenbizi hartan eta hortik, poliki poliki, hurrengora igaro gara: Zer
|
esan
nahi du, alegia. Eta galdera horri erantzuten saiatu gara, axaletik bederen.
|
|
|
Axalean dagoena, zorigaiztoz, eta hor datza auziaren muina, ez da beti, ezta beharbada maizenik ere, perpausen azpiegiturak adierazi nahi lukeena. Bestela esan, perpausek berez nahirik, gogorik ez gurarik ez dutela, zer
|
esan
nahi duten perpausak iruten eta ehaiten diharduten autoreek.
|
|
|
Badakigu ere zer diren bai eskolatu eta bai ikastolatu, erroak eskola eta ikastola. Asma dezaket, gainera, gutxi gorabehera zer
|
esan
nahi luketen 1978ko euskaldun batentzat, mintzatzen zaizuenarentzat esaterako. Baina ez dakigu horrenbestez zer adierazi nahi zuen aditz horien bitartez Arestik, orduko Arestik.
|
|
|
1800 inguruan agertzen baita Humboldt gure artean eta honek, gure berri jakin ondoren, euskararen berri onak zabalduko ditu Europan eta Europaren eranskinetan, ia aipamen soiletan gelditu ziren lehenagokoek egin ez zuten bezala. L.M. Siculok
|
esan
nahi dut edo Bonaventura Vulcaniusek, Merulak, Scaligerok eta bestek, Adelung Vater, Â Humboldten bultzagile gertatu zirenak barne.
|
|
|
Eta erantsi da era bateko baino gehiagotako kausak dabiltzala dudarik gabe jokoan, nork batzuei nork besteei (nork bere opilari ikatza) opa badio ere nagusitasuna. Hor sartzen dela
|
esan
nahi nuke zenbaitek gutxitu adina beste zenbaitek gehitu ohi duen bertako eta kanpotikako aginteen arteko ezin eramana.
|
|
|
Halabeharrez, dudarik gabe, eta hitz hori bitara hartu beharrekoa dugu hemen: " ezinbestean" eta" damurik"
|
esan
nahi du batera. Ongi ikasia zuen, eta ongi irakatsi digu, historia-aurrekoetan diharduena ezin dabilkeela, zenbaitek gogoko duen gisan, natura eta kulturaren arteko bitartea zabaltzen:
|
|
|
Zera zen" eskema" haren ardatz nagusia, Akordioaren haria eta arima eduki demokratikoa zela. Eta proiektua lur joarazi zuten arrazoiak aztertzerakoan, hedabideek Lizarra Garazik
|
esan
nahi zuen guztia itxuragabetu zutela aipatu zuten lehenik, proposamen demokratikoa zena" fronte abertzale" bilakatu baitzuten 20.
|
|
|
Berriro esan dezagun, ordea, ezer ezin dela adierazi hedabide hauen jokabide editorialak Akordio horren aldeko sostengua agerian utzi izanaren aurka. Bidezkoa da hori eta, gainera, kasu horretan, sostengu publikoa merezi zuen proiek  tu demokratiko positibo baten aldera lerratu zirela
|
esan
nahi du; aitzitik, badakigu haiengan dagoela askatasun etorkizunaren giltzarrietako bat. Baina badirudi epe luzerako estrategia politiko horrek gorririk utzi zuela Lizarrako Akordioak berak helburu  tzat zuen bake prozesua epe laburrean bultzatuko zuten taktika eta ekimenen eremua.
|
|
2002
|
|
|
Rikardo agertu zenean, ez berak atera zuen gaia, ez inork egin zion galderarik bahiketaz. Julianek berehala ulertu zuen, mututasun hark zer
|
esan
nahi zuen: " Gaurkoa egun arrunta duk, ez duk ezer berezirik gertatu, eta, guri dagokigunez, behintzat, ez duk sekuestrorik izan".
|
|
|
Zekena!, baztanga!, akaina! Aitonari ikasiak nizkion gehienak; askok zer
|
esan
nahi zuten ez banekien ere, banekien haur batek ezin zituela esan, eta debekuak hausteak ematen duen plazer ezkutuaz, amorru handiagoz esaten nuen, isilean baina garrasika: txepela!, kaskaila!, zakatza!, eta olatuek are burrundara handiagoz erantzuten zidatela iruditzen zitzaidan, gero eta harroago jaikitzen zirela ur gainetik zerurantz.
|
|
|
galdetzen dit aitak bat batean. Ezagunen batek
|
esan
nahi dut.
|
|
|
Hiltzailea
|
esan
nahi dut. Tiroak egin dituena.
|
|
|
Hamasei dira guztira. Buruz dakizkit eta letania bat balitz bezala errepikatzen ditut ene baitan, askok zer
|
esan
nahi duten jakin gabe. A pimpompet, a cochonnet va devant, a ventre contre ventre, a la vergette.
|
|
|
Gustatu nahiz ez, neurri politikoak hartu, esate baterako, jendeak" pneumatiko" hitz landu eta dotorea, eta ez" neumatiko" herriko hitz kaxkarra, erabil dezan, azken honek, aurrekoak ez bezala, euskararen fonetika legeak askoz ere hobeki betetzen baldin baditu ere. Baina horretaz, hitz horien kontuaz
|
esan
nahi dut, lehenago mintzatua naiz, aitortu behar badut ere zenbatenaz irakurriago hanbatenaz ederrago atzematen ditudala holako hitzak.
|
|
|
Euskal idazleek, normalean, Euskaltzaindiaren esanak ongi betetzen dituzte, historian zehar erakunde honek itzal akademiko handia izan duelako euskararen alde mugitu izan diren sektore dinamikoenen artean. Zernahi gisaz, Eusko Jaurlaritzak bere garaian, lehenbiziko gobernuan, Euskaltzaindiaren lana bedeinkatu izan ez balu, katalanei gertatzen zaien bezala, katalanez mintzo direnei
|
esan
nahi dut, hemen aberatsago izango ginateke segur aski ere, hizkuntza baten tokian bizpahiru bai asmatuko baikenituzkeen, katalanari valentzianoarekin gertatzen zaion modura. Horra, herri katalanen gisa jokatu izan bagenu, euskal etxe bat izan beharrean, alkaterik gabeko hizkuntza herrixka bat osoa izango genuke, hiri bat ederra.
|
|
|
Administrazioarekin, Euskadiko administrazioarekin
|
esan
nahi dut, euskaraz egin ditzakegu gure harremanak batez ere maila idatzian, eta zure gurasoek trafikoko isunak euskaraz eskuratuko dituzte ederki etxean. Zuri ere ber gauza gertatuko zaizu.
|
|
|
Atzo bidali nizun ondoko testu hau (testu honen aurreko bertsioa
|
esan
nahi dut), baina ez dakit zer dela eta, atzera etorri zitzaidan berriz ere, eskuratu nahiko ez bazenu bezala. Gaur konturatu naiz, hain segur ere harien kontua izango zen.
|
|
|
Presaka ibili gara, goseak amikatuak egongo bagina bezala, kezkatuak euskal eskolarik ez zenez gero, ahalik eta gauza gehien euskaraz irakatsi behar dela pentsatuz eta eskatuz. Eta egia da gauza hauetan, hizkuntza erabileraren kontuetan
|
esan
nahi dut, ozenki eskatzen ez bada eta presio zuzenik egiten ez bada, euskara ez dela inon ere aintzakotzat hartzen. Hori da, zoritxarrez, euskararen egoera.
|
|
|
Nahiz hori ere ez den falta hemen, giltzariz betetako herri honetan. Zorigaiztoz, hain gaude gu horretara eginak, aginduak ematera eta onartzera makurtuak
|
esan
nahi dut, ez da harritzekoa mutxurdinaren joera duen ama ezkonduren bat tentazio horretan erortzea, alegia, eta, bere buruiritzian, hau euskaltzalea den edo ez den esateko eskumena duela, isilpeko erlijioren batek bultzaturik hain segur ere, pentsatzera iristea. Hala dira kontuak gure artean, malgutu ezinik zalutasuna baino bereago baitute batzuek zurruntasun zorrotz maiztua.
|
|
|
Hala dira kontuak gure artean, malgutu ezinik zalutasuna baino bereago baitute batzuek zurruntasun zorrotz maiztua. Alabaina, erraz belaxkatzen dira hauetako zenbait, noiz eta aitzinean duten elkarrizketari kortejanteak euskararen alde deusik egin gabe izanik ere, doktrina ofiziala (ofizialeek egiten duten doktrina
|
esan
nahi dut) ogirik eta edaririk gabe zuzenean irensteko prest ageri direnean. Kabestrua ongi estaltzen dakiten adiskide bainoago lagun diren pertsona prestuekin gertatzen da hori.
|
|
|
Garai hartan, gure sentipena balio aniztuna zen, aurpegi eta desira anitzekoa: alde batetik uste baikenuen urte batzuen buruan euskararen kontua orain ez bezala hura zen guretzat, euskaldun batzuentzat
|
esan
nahi dut, ardura nagusietako bat egintxe izango zela, baina bestetik eta aldi berean egoera hori aski urrun ikusten baikenuen zinez eta benetan. Nola esaten ziguten elizetan Jesusek ogiak eta arrainak biderkatu zituela jendea goseak ikusi zuenean (istorio ederrak ebanjelioetan irakurtzen ahal direnak, bat etorriko zara nirekin), halatsu ikusten genuen guk ere kontu hura, urrunera begira.
|
|
|
" El especialista del balompié està ¡ aquejado en los últimos tiempos de un ligero acceso febril". Jakina, horrek" el futbolista tiene un poco de fiebre en los últimos dÃas"
|
esan
nahi du. Inguruko hizkuntzak gure gainean ditugula, ulergarria da hori pentsatzea, alegia, euskaraz ez duela berez besteek duten komunikazio gaitasunik, baina argumentu indartsuagoak behar ditut hori pentsatzeaz gain horrek funts frogatua ere baduela onartzeko.
|
|
|
Orain arratsaldeko saihets itzal hura beste aldera mugitu du mahai gaineko argiak, gurekin batera ibili nahi izan balu bezala. Kontatu dizut odol beroak ginela gu, zu orain zaren modukoak
|
esan
nahi dut, eta berotasun horrek eman zigula indarra abentura berri honetan sartzeko, forever young ginela, egia izan gabe, esan baitzigun Dylanek. Eta esan dizut nola murgildu ginen hor guztiak.
|
|
|
hau da guztiok, nahi izan edo ez, bizi dugun errealitatea, nahi ez izate horrek ez baitu egungo errealitatea aldatzen ahal. Bai, egia da tematzen ahal garela pentsatuz guk, Hego Euskal Herrian bizi garenok
|
esan
nahi dut, ez dugula zerikusirik Espainiarekin, eta egia da hori dela, gainera, batzuek zinez pentsatzen dutena. Baina ez da hala, eta ez dut uste merezi duen hemen denborarik galtzea begien bistakoa den zerbaiten frogatzen, Espainiako zati batean bizi baikara batzuk, eta Frantziako beste batean, beste batzuk.
|
|
|
Ez, zati bat bakarrik, ez Euskal Herri osoa. Batez ere hegoaldea, eta hegoaldean bereziki Euskadiko Autonomia Erkidegoa edo, bestela esanik, orduan batzuek Euskal Autonomi Elkartea deitzen zuten eremu hura, Nafarroako agintari sozialista berriek berehala ahaztu baitzuten, denak eri jarri izan balira bezala, ordura arte, gobernuko mahaietan eseri ziren arte
|
esan
nahi dut, aldarrikatzen ibili ziren gehiena. Hala ere, berdintsu da, jenderik gehien alde horretan bizi delako, Euskadiko erkidegoan.
|
|
|
Orain, pozaren pozez, umeak euskaraz hazten ditugu eskoletan, ikusten duzunez. Idazle onak ditugu gure artean, luma arin erabiltzen dutenak,
|
esan
nahi duten hori esan nahi duten moduan eta unean eragozpenik gabe adierazteko gai direnak, aldamenean beti hiztegira altxapeka begira egon gabe, eta gogora datorkien erdal esaera haren ordaina euskaraz zein ote den kontuan hartu gabe ere. Orain, eginaren eginak gure eskura jarri dizkigu autore guztien liburuak CDetan edo Interneteko sareetan, hariaren bidez kontsultatzeko moduan.
|
|
|
Orain, pozaren pozez, umeak euskaraz hazten ditugu eskoletan, ikusten duzunez. Idazle onak ditugu gure artean, luma arin erabiltzen dutenak, esan nahi duten hori
|
esan
nahi duten moduan eta unean eragozpenik gabe adierazteko gai direnak, aldamenean beti hiztegira altxapeka begira egon gabe, eta gogora datorkien erdal esaera haren ordaina euskaraz zein ote den kontuan hartu gabe ere. Orain, eginaren eginak gure eskura jarri dizkigu autore guztien liburuak CDetan edo Interneteko sareetan, hariaren bidez kontsultatzeko moduan.
|
|
|
Orain, eginaren eginak gure eskura jarri dizkigu autore guztien liburuak CDetan edo Interneteko sareetan, hariaren bidez kontsultatzeko moduan. Atzo ez bezala, fisikaz mintza daiteke edonor (ez gaitezen gehiegikerietan erori, fisikaz dakien edonor
|
esan
nahi baitut) Axularren hizkera erabiliz, Suárez presidente ohiak halako hartan, zu jaio gabe zinela, esan zuena gainetik beheiti gezurtatuz. Polizia bera ere, Ertzaintzakoa izan edo izan beste segurtasun zerbitzuren batekoa, euskaraz irakurtzeko gai da, edo hala ematen du bederen, norbait atxilotu eta berehala itzultzen dituztelako, ez dakit ongi ordea zein hizkuntzatatik zeintara, han eskuratutako dokumentuak.
|
|
|
Eta nola aurreratu dugun! Nik behintzat nire burua, hizkuntza kontuetan
|
esan
nahi dut, aintzakotzat hartzen hasi nintzen, eta kontua serio samarra dela pentsatu, euskaltzainok" pneumonia"," pneumatiko" edo" postposizio" bezalako hitzak euskal hiztegian ofizialki sartu genituen egun berean, euskararen lege fonetikoak ezin hobeki zainduz, nahiz horrekin batera" subjuntibo" ere sartu zen onartutako euskal hitzen zakuan, fonetikari desa... Eta esan liteke nire barne kezkak ia ia behin betiko baretu zirela" filologia" hitz arraro samar horretan ageri den" g" hori, hola," g" bezala, eta ez" j" gisa, ahoskatu behar zela erabaki genuenean.
|
|
|
Eta badakigu badirela beste horrenbeste, poxi bat eskas dabiltzanak hizkuntza kontuetan, gaztelaniarekin edo frantsesarekin bakarrik aski lan baitute, beste tankera bateko hizkuntza arazo korapilatsuagoetan oldartu gabe eta hango esamoldeei antea hartu gabe bizi nahiago dutenak. Orain baditugu datuak, lehen ez bezala, orduan, orain dela hirurogei urte, ez baitzitzaion galdetzen baserrietako jendeari, zure gurasoen aitatxi edo amatxiri
|
esan
nahi dut, euskaraz mintzo zen edo ez.
|
|
|
Kontuz, esan ziguten, kasu, hauek kraskaraziko baitigute, eta betiko hondatu, euskaldunok garatzeko gai izan garen hezkuntza sistema bakar, jator eta eredugarria, aldi berean pribatua eta publikoa, pribatua izan gabe oroz gain publiko, eta publiko izan gabe oroz gain pribatu, mundua guri begira baita. Beste batzuek, zure gisa frankismoa liburuetan edo txanponetan ikasi dutenek, argudiatu zuten, ordea, ikastolek sare publikora igarotzeko aukera izatea, ezagutu ez zuten gobernu modu txarreko eta gaitzesgarri haren aginpidearen beste ezaugarri bat, aski adierazgarria, baizik ez zela funtsean, faxismo hutsa
|
esan
nahi dugu. Eskola publikoetan euskaraz ikasi ahal izatea, faxismoa.
|
|
|
Ustez, nonbait, euskara ere gai izango zela konpontzeko erdaren ñabardura guztiak. Barka, gaztelaniaren ñabardurak
|
esan
nahi dut. Hain segur ere, horregatik ditugu hain gogoko ordenamendu juridikoak, lur azaleko herri guztiek araubidea nahiago badute ere.
|
|
|
Edo hori dela sentitzen duguna. Zuri ere, irakurle gazte, gauza bera gertatzen zaizu, eta hori egiten duzu euskaraz ari zarelarik ere,
|
esan
nahi duzun zerbaiten ñabardura argiago uzteko erdal esamolde batekin egiten duzunean ateraldia lagunen aurrean, ez baitidazu esango euskara hutsean ari zarenean ere beti euskara, eta euskara bakarrik, erabiltzen duzula. No me raspes, esango nizuke, baina lekuz kanpo dago nire adinean.
|
|
|
Gehienez ere berea egin lehenbiziko aldiz, ez besterik. Baina gizartea egiten ari den ahalegin handi honetan, berreskuratze ahalegin honetan
|
esan
nahi dut, unibertsitateak eginkizun handia du. Ez bakarrik ikuspuntu akademiko batetik, ez.
|
|
|
Ez bakarrik ikuspuntu akademiko batetik, ez. Hori jakina hor dagoela, unibertsitateari baitagokio maila horretan, hizkuntza kontuetan
|
esan
nahi dut, ikerkuntza egokia egitea. Baina hemen beste zerbaitez ari naiz.
|
|
|
sarriegi, erabiltzen dugun hizkuntza espainolak zeharkatua da, espainolak kutsatua eta hila, batzuetan. Mintza gaitezen garbi, eta, zure adineko batek behin esaten zidan gisa," zanja" dezagun kontua, erabaki eta onar dezagun arazoa
|
esan
nahi zuen, beldur naiz, erdal hitz ponpoxo horrekin. Nekez uler dezakegu batzuetan euskara espainolez hitz egiten ez baldin badakigu," zanjatu" kasuan bezala.
|
|
|
Eta egunkaria aipatu dudanez gero, izen hori daraman egunkariaren kontuaz zer edo zer
|
esan
nahi nuke hemen. Hor galdu baitu euskarak aukera on bat euskaldunontzako egunkari bat egiteko.
|
|
|
Ez dut gogoko izaten Mitxelena zenaren izena aipatzea nire jarreren aldeko autoritate gisa. Baina esan behar dut kontu hau bera, negozioarena
|
esan
nahi dut, honetan pixka bat erne gabiltzan guztiok ongi aski dakigun gisa, Mitxelena [17] irakasleak aspaldi salatu zuela, irakasle argi hark oraingoari bakarrik so ibili beharrean, beti baitzuen gogoan geroaren gobernua. Baina ez zitzaion, nonbait, aparteko kasurik egin Euskal Herriak bere historian eman duen buru argienetako hari.
|
|
|
Ez da gauza ona, euskararen etorkizunerako ez da gauza ona,
|
esan
nahi dut, nahiz batzuen orainerako ezin aproposagoa izan. Euskarak normalizazio bidetik sartu behar baldin badu noizbait, eta sartuko ahal da egunen batean!, gizartean normalean erabiltzen ditugun prozedura berberak erabili behar ditugu euskararekin ere.
|
|
|
Horretan ari zela, jakin zuen, inbestimendu ekonomiko handiak egin ondoren, Elhuyarrek ere bazuela asmoa beste bat prestatzeko, eta horretarako Eusko Jaurlaritzak emango ziola diru publikoa. Kontuan harturik LUR proiektua oso zabala zela eta konkurrentziako proiektu batek, kasu honetan diru publikoz hornituriko proiektu batek
|
esan
nahi dut, kalte handiak ekar zitzakeela, eta enpresaren nahiz enpresako langileen etorkizuna bera ere kolokan jar zezakeela, kontua argitzea eskatu zitzaion Jaurlaritzari. Orduan jakin zen Eusko Jaurlaritzak 1990etik aurrera eta hiru urtez 63 milioi pezetatik gora emana ziola Elhuyarri.
|
|
|
Elkarrekin daude? Hori da esaten duguna, nahiz baieztapen hori alderdi aniztuna den alde anitzekoa
|
esan
nahi dut hitz honekin, eta abertzaletasunaren eta euskaltzaletasunaren arteko harremanak aski nahasiak diren. Batetik, ez dut uste zalantzan jar daitekeen esatea, oro har, abertzaleek hurbilago sentitzen dutela euskara abertzale ez direnek baino.
|
|
|
Eta onar dezagun, bakarrik gaude, etsaiek inguraturik. Gure alde, euskararen alde
|
esan
nahi dut, omen diren anitz horiek ez dira benetan euskararen aldekoak: batzuentzat arazo bada, besteentzat onartu beharreko gaitza besterik ez da, ezintasun astuna, agian eskuratutako lanpostuari eusteak zorretan jartzen dien gaitza, gainerako onura guztien jabe izaten segitzekotan.
|
|
|
Datuak ematen zaizkigunean, ikusleen kopuruak aipatzen dira. Eta itxuraz denak pozik kate hau, erdaraz ematen dena
|
esan
nahi dut, ikusienen artean dagoelako. Hori hartu behar dugu arrakastatzat?
|
|
|
Bego horretan kontua. Eta bego hautatu dut, ez gero, biek, begok eta gerok gauza bera
|
esan
nahi badute ere gehienetan, gero da bego.
|
|
|
Honekin
|
esan
nahi dudana da gaur egungo hizkerak nahitaez eskatzen dituela beste baliabide batzuk euskalkian nekez aurkituko direnak, euskalki horretan kontzeptu horien beharrik izan ez bada segurik. Jakina, euskalkien ñabardurak eraman behar dira batasun eredura, baina lekuko hizkera ez da nahiko gaur egun, nire ustez.
|
|
|
Guztiak ere, azken batean, lehenengo horretan laburbil  daitezkeenak: idazle mediatikoa, zeinak
|
esan
nahi baitu komunikabideak menderatzen dituela, haietaz baliatzen dakiela, haien bitartez dela ezaguna eta miretsia... (...).
|
|
2003
|
|
|
Erretzaileek zigarroak nola, halatsu zeukan luma bat ahoratua, eta berehala erakarri ninduen. Zentzu guztietan erakarri,
|
esan
nahi dut. Emakume bakartia zen, berrogeita hamartsu neure antzera, eta Rayk esango lukeenez, azabatxea ilean.
|
|
|
Ume txikia argizari biguna edo paper zuria bezalakoa dela errepikatzen dute guztiek; guztiz moldagarria, beraz. Horrek zera
|
esan
nahi du: gurasoen erantzukizuna erabatekoa dela(" celangoac zuec, alangoac zuen semeac").
|
|
|
pensamentu, gogo, esate, eguite, icuste guztietan izatea garbiac, beguiratuac, ardurazcoac, contuzcoac" (Añibarro, ME, II: 1). Kastitateak gorpu  tzeko nahiz arimako garbitasuna
|
esan
nahi du, beraz, eta guzti  guztiei eskatu behar zaie: ezkonduei, alargunei eta birjinei, maila ezberdinean bada ere.
|
|
|
ezkonduei, alargunei eta birjinei, maila ezberdinean bada ere. Ezkontzaren barruan kastua izateak
|
esan
nahi du sexua ugalketarako baino ez baliatzea, inolako pentsamendu lizunik gabe. Hain zuzen ere, ezkontzarako hitza eman den unetik garbiketa espiritualari ekin behar zaio, aitortza orokorraren eta arimaren prestakuntzaren bidez; ezkondu ondoren ere garbi gorde behar da jai egun eta barau egunetan.
|
|
|
Horra hor benetako zoriona. Ia aingeru bihurtzea
|
esan
nahi baitu: gorputzaren barnean iraun arren, haragiaz libro izatea, hain zuzen.
|
|
|
Berarentzat, Adan ez zen soilik" atxurlarija" izan, baizik eta baita" baserricua" ere. Zera
|
esan
nahi duela pentsa daiteke: baso arteko etxebizitza bakartuan bizi zela lurra landuz, hau da, justu Mogelen garaiko euskaldun ugari bizi zen bezala, horixe bailitzateke bizitzeko eta lan egiteko jatorrizko modua, eta" erri batubak", herribilduak, askoz geroago asmatutakoak, arrotzak?
|
|
|
Maizterrek ordaindu beharreko errenta finkoa zen. Horrek
|
esan
nahi du, uzta urriak edo erdipurdikoak zirenean (eta hala izan ziren XIX. mendeko lehen herenekoak), berez garestiagoa zela. Ordaintzeko zuten modu bakarra lan gehiago egin eta gutxiago kontsumitzea zen.
|
|
|
Ordaintzeko zuten modu bakarra lan gehiago egin eta gutxiago kontsumitzea zen. Edo zorrak egitea, baina zordunek askotan diruz ezin zezaketenez ordaindu, laborearekin ordaintzen zituzten, eta horrek, noski, lan gehiago
|
esan
nahi zuen. Etxerako ez ziren anaiei eman behar  zitzaien dirua eta alaben ezkon saria erantsi behar zaio horri.
|
|
|
Beste era batera esanda: (gure bekatuen ordaina den) gaizki horrek Jainkoaren ordenan ongia
|
esan
nahi du (gure salbamenaren aukera).
|
|
|
Teodizea probidentzialista horrek erruduntasun sentimena areagotzen du, zer esanik ez, baina bekatariari ere nolabaiteko boterea ematen dio. Egiten dugun orori begira, zeharo adi, Jainkoa dagoela
|
esan
nahi baitu. Gertatzen den edozerk
|
|
|
bere bekatuen aitortza orokorra egin gabe, eta horrek, bekatu larriarekin hilez gero? betiko infernua
|
esan
nahi zuen. Hala hiltzen ziren pertsonak (edo besterik gabe, bat batean, itsu edo herren geratzen zirenak) beti ere misiora joaten ez zirenak izaten ziren, edo, gutxienez, hara joateko gogo handirik agertu ez zutenak, edo lehentxeago bekaturen bat, biraoren bat nahikoa zen, noski?
|
|
|
Egiturazko aldaketak proposatzen zituen,  beraz: herritarren berdintasuna legearen aurrean, kon  tribuzioak, zergak, aduanak itsasertzera eramatea, udal erregimenaren egokitzea, Diputazio probintzialen sorrera, Inkisizioaren indargabetzea...; zer esanik ez, sistema foralaren desagertzea
|
esan
nahi zuen baita ere. Hala, lehenago apaizek frantsesen kontra bideratu zuten haserrea orain Gorteetako liberalen kontra ere bideratu zuten.
|
|
|
dagoeneko salbatzeko eta Jainkoa kontenplatzeko aukera ttipienik ere ez duela," beticotasun guziraco" galdua dagoela. Eta uler dezagun ondo zer
|
esan
nahi duen betikotasunak: kondenatu batek malko bat isuriko balu ehun urtetik behin, zenbat denbora litzateke itsaso handi bat egiteko?
|
|
|
Laburki esateko, nobleziaren ikuspuntutik, Â forua beren gailentasunaren baliabidea eta bermea zen; gainerako herritarren ikuspuntutik, berriz, soldaduskarik ez egitea, zerga gutxiago ordaintzea, eta zenbait kontsumogai gaztelarrek baino merkeago edukitzea
|
esan
nahi zuen (aduanak barrualdean izaki). Azken abantaila hori kolokan jarri zen, ordea, koloniek independentzia eskuratu eta espainiarrek Indiekin zuten monopolio komertziala galdu zenean; orduan, euskal merkatariek merkatu espainiarrean ikusi zuten irtenbide ekonomiko egokia.
|
|
|
Eta zer esanik ez, matxinatzeko asmotan baldin badabil. Behin eta berriz gogoratzen da, umiltasunarekin batera, obedientzia dela bertute kristau nagusia, eta Errege absolutua eta gainerako agintari nagusiak Jainko ahalguztidunaren onespenaz ezarriak direnez, horiei ez obeditzeak, Jainkoari berari ez obeditzea
|
esan
nahi duela. Agintariak gaiztoak balira ere, etsipenez jasan behar ditugu:
|
|
|
Intolerantziaren zelaian, ankerrena ur bedeinkatzailea da. " Predikatzen zaigun mestizaiak seguru asko
|
esan
nahi du, miseriarekin kontent egotea izan behar duela gure destinoak. Txikizio asko egin eta gero hasten da mestizaia aberastasun izaten, historian kalbario asko bezala2".
|