|
2010
|
|
|
Alabaina, zirimola honetan guztian ez da ahaztu behar XVIII. mendeko Ilustrazio europarrak izandako eragin sekularizatzailea. Hauen jarrera erlijiosoa deismoa zen,
|
esan
nahi baita, Jainkoarengana arrazoimenaren bitartez ailegatu nahia, ez inolako errebelazio eta federen bitartez. Hauek, ilustratu amerikarrek, kolonien emantzipazioari sistematizazio politikoa eman zioten eta, beraz, ukitu deista eta arrazionalista.
|
|
|
Zinez da xelebrea. Dekoratuta dago, zer esango dut, inoiz existitu ez den" baturro" zibilizazioaren jauregi bat bezala,
|
esan
nahi baita: zerbitzariak baturroz jantzita doaz, dena hornituta dago bastoi potolo katxirulo edota katxiporrahoriekin, kartako plater nagusiak migas ogi apurrakbezalako jakiak dira eta, oro har, ematen du duela ehun urteko taberna ilun eta zikin batean gaudela, paretak belztuta daudelako keagatik eta egurrezko aulkiak zein mahaiak oso baldarrak dira.
|
|
|
Atharratzen (Z) aurkitutako aldare honek kultura nahasketaren berri ematen du. Bertan FANO HERAUSCORRITSEHE SACRUM G (aius) VAL (erius) VALERIANUS irakur daiteke;
|
esan
nahi baita, Gaius Valerius Valerianus izenekoak Herauscorritsehe jainko sakratuari eskaini ziola aldarea. Idazkia Latinez dago baina, bistan denez, jainkoaren izenak euskal itxura nabarmena dauka (esanahia ezagutzen ez badugu ere).
|
|
|
Etxeak izena du eta izen hori da, preseski, etxetiarrek hartzen dutena gainerakoengandik bereizteko; denborarekin familiaren deitura bihurtu zen. Horrela, hasiera batean, etxeek eta bere biztanleek izen bera zuten,
|
esan
nahi baita Iturralde etxekoak, adibidez, herrian Iturralde ziren, jakina.
|
|
|
Hipotesia: Lurra eta elurraren ideien arteko (ia) nahasketa hau paleolitoan izandako azken aro hotzean gerta zitekeen bakarrik, izotzaldian,
|
esan
nahi baita elurrak lur guztia estaltzen zuenekoa.
|
|
|
Iruñeko apezpikutegiko herriak mintzoaren arabera banatuta ageri zaizkigu 1587ko dokumentu batean (irudian horren araberako mapa). Bertan Bascongado bezala,
|
esan
nahi baita euskaldun elebakarra, 451 herri ageri dira, (gainerakoak 58 dira. Iruñea
|
|
|
" Sinplea" zen legez, berez" zen tokikoa" zen, eta kito, hau da, Inonezkoa zela,
|
esan
nahi baita, Nonahierekoa (unibertsal horietarik) edo, beste gure sinple batek esan lezakeenez," han haietakoa".
|
|
|
Baina bo, guztiarekin, Anatolia aldean jaio eta gehienbat bertan bizi izan omen zen Nasreddin. Nasreddin Hodja, esan izan zaio, eta guk ere batzuetan hala esango; hodja,
|
esan
nahi baita," maisua"; islam eskola edo medresako maisua.
|
|
2012
|
|
|
Irekitze hori elkarri eragitea dela, eraginei ondo egokitzean datza iraupena. Eboluzioaren arabera, egokimen hori espeziearena, taldearena edo banakoarena izan daiteke,
|
esan
nahi baita, organismoak egokitzeko plastikotasuna handitu ahala bereizi egin dira, eta ondorioz, elkarrekin komunikatzeko adimena behar izan dute, gero eta irekiagoa. Zentzu horretan, psikea egokitzeeta komunikatze adimena da, inguruarekin eta ingurukoekin harremanak izateko organismoaren jardun aktiboa.
|
|
2014
|
|
|
Xenofonek, berriz, oeconomicus horri, etxearen administrazio zentzuaz gain, poroi delakoarena ere erantsi zion, ogasun publikoaren tratatu atenastarrarena alegia. Politeia horretan,
|
esan
nahi baita estatu hiri utopikoaren bilaketan, hiritarren kopuru urria eta konstantea lehenesten zen. lehena izan omen zen kontzeptu hori erabiltzen. Eta hor amaitzen bide dira bere meritu guztiak.
|
|
2015
|
|
|
Aipatu dugun Animalien aferak liburuko egile bi biok prosa eredu bera aukeratu dutela esango nuke. Eta egia esateko, ez naiz gai izan asmatzeko zeintzuk kapitulu idatzi dituen batak eta zeintzuk besteak,
|
esan
nahi baita, ez dut inolako genero ñabardurarik igarri prosa horretan: no zen to, to no.
|
|
|
jendeek sortu dute euskara sorkaria eta jarraitu behar dugu sorkuntza horri eusten, jarraitu behar dugu euskara (izate bat) egiten, kodifikatzen. Baina, berezkoa ez bada ere, nire iritziz sorkuntza hura etorri badator, gehigarri gisa, euskaraz egiten dugun gehien gehienetan,
|
esan
nahi baita, euskaraz jardutean egiten ari garen hori zer den, zein zentzu eta zein balio duen ari gara definitzen. Euskaraz jardutea, praktika sozial guztien antzera, ez da praktika gordina, badu definizio eta interpretazio praktikatik asko.
|
|
|
Boterea antolatzeko tresna diskurtsibo moderno haren (nazioaren) gauzatze praktikak, zehatzago, objektibatze praktika subjektiboak (edo bestela esan, subjektuek egindako gauzatze jardunak). Nazio identitateak nazioak bereizten (eta hala sortzen) dituzten praktikak dira,
|
esan
nahi baita, nazio etiketa bati atxiki diren praktikak: " hau ez da gure nazioarena"/" hau ez da gurea da" kategorizazioaren arabera.
|
|
|
Funtsean, beraz, aktoreak eta audientziak batu egiten dira antzezpenean, denak nor bera izateraino. Hori gertatu ezean, ez da interpretazio metonimikorik (bizipen metonimikorik,
|
esan
nahi baita).
|
|
|
Adierazle jabeak, beraz, erabateko fusioa irudi hutsez lortu nahi du, ikuskizun eta irudikapen hutsez
|
esan
nahi baita, metaforaz esan nahi baita. Fusioa ez da jarraitzaileak bere buruaz (bere subjektibazioaz) jabe daitezen, ezta elkar ahaldunduz autonomia lor dezaten.
|
|
|
Adierazle jabeak, beraz, erabateko fusioa irudi hutsez lortu nahi du, ikuskizun eta irudikapen hutsez esan nahi baita, metaforaz
|
esan
nahi baita. Fusioa ez da jarraitzaileak bere buruaz (bere subjektibazioaz) jabe daitezen, ezta elkar ahaldunduz autonomia lor dezaten.
|
|
|
Orain arte, nazioaren burujabetza izan dugu adierazle eta zentzu emaile, baina hemendik aurrera seguruenera ez da hura izango. Funtsezkoa, beregaintasunari eustea denez (anomaloaren bestetasunari,
|
esan
nahi baita), euskarazko praktikek beraiek eduki dute berezko zentzu immanentea, bai eta artikulazio zabalagoetan uztartu Identitateaz bestelako errealitate beregain baten adierazle gisa. Errealitate horren kudeaketan zailduko dira, nire ustez, euskal subjektibitate berriak (eta horri, egitasmo politiko, ontologiko eta semiotiko horri, nik euskal errepublika deitu nahi diot:
|
|
|
Nire iritziz, beraz, identitatea kategoriekin edo kategorizatze prozesuekin berdintzeko, pentsatu genuke kategorizatzea buruz edo hitzez egiten dugun eragiketa bat baino gehiago dela, pentsatu genuke kategorizatzea zentzua sortzearen alderdi bat dela, eta egin egiten dugula ohiko praktika eta jardunetan edozer hautematen, sentitzen, gogoratzen edota ukitzen eta dastatzen dugunean ere. Kategorizazioan,
|
esan
nahi baita, gorputzaren, hots, pertsonaren ahalmen guztiak ari dira lanean. Ez da sailkapen kognitibo huts bat.
|
|
|
Haiek Identitatea eratzeko baliabide, osabide eta ondorioak izanagatik ere. Egoera ez kritiko batean, Egiturak (egitura diren praktiken kodifikazioak,
|
esan
nahi baita) subjektuak zer edo zertan identikoak egiten ditu, subjektu" normalek" zer hori identikoki egiten dutela sentitzen dutelako.
|
|
|
Hori bai, Identitate orok subjektu fraktalak nahi ditu,
|
esan
nahi baita, subjektu fraktalak sortzea da egiturazko identitate ororen logika, joera eta jaugina. Subjektu fraktalek bere disposizioetan erreproduzitzen dituzte jendarteko dispositiboak.
|
|
|
Mintzoak dira gure koreografiak gorpuzteko modurik eraginkorrenak, baina ez bakarrak, hor dira, esaterako, sinesmen sistemak eta botere harremanak. Baina, estatalizazio prozesuari gagozkiola, polikronia ugariko paisaia zen Erdi Aroko Europa,
|
esan
nahi baita, tokiko sinkronia ugariko paisaia. Eliza zen kristandadea zeritzonean bateratze sistema bakarra, hura eta erromatar Inperioaren oroitzapen lausoa.
|
|
|
Bestalde, erregimen ontologikoek, identifikazioak arautzen dituzten moduan, lotura psikosoziala ere arautzen dute, alegia, praktikak geure egitean praktika haien atxikimenaz eta afektuaz zer sinetsi eta sentitu behar dugun arautzen digute eta horrela ere gure izateaz zer sinetsi eta sentitu behar dugun. Hala izanik, estu lotzen zaizkie erregimen ontologikoak signifikatze erregimenei,
|
esan
nahi baita, izate sozialei buruzko sineste praktikak eta zeinuak sortzeko praktikak batera joan ohi dira. Zeinuak adierazleak eta adieraziak sortuz eta uztartuz egiten dira, hura da signifikatze praktiken (kodetze eta artikulatze jardunen) eginkizuna.
|
|
|
azken hiru faseak, herrizko harriarena baitira. Harria edo izate ontologiko hura galduta ere, herrigintzaren bitartez bermatu nahi izan da harria,
|
esan
nahi baita, indar ontologikoa.
|
|
|
Baina, halaz ere, ahalmen hura hedatu die signifikatze praktiketan endredatzen diren guztiei: ez du,
|
esan
nahi baita, mundua bere izendatu eta deskribatuko duen Subjektu bakar neutro eta beregainik onartzen. Signifikatze lana sare baten lana dela hasi gara pentsatzen, eta horretan adierek, hitzek, gauzek, adieraziek, adierazgailuek, adierazleek eta adieratzaileek dute, elkarrekin ari direla, mundua signifikatzen, eta halarik egikaritzen.139 Ez da hori, bistan da, sistema harmoniatsu baten eginkizun nasaia, alderantziz, signifikatze praktiken jarioa beti izaten baita antagonismo eremu bat.
|
|
|
Katera bildu ez zirenek, aitzakian edo, kolore bakarrekoa izatea leporatu zioten. Identitatetik egin zuten salaketa, haiek dute behar izanez gero, aniztasunaren monopolioa,
|
esan
nahi baita, egiazko aniztasuna Identitatearen pribilegioa da. Anomaliak, ordea, aniztasunari kalte egiten dio diferentzia baliagarria izatearekin konformatzen ez bada.
|
|
2016
|
|
|
Hasteko, artikuluei, literaturaren historia liburuetan ohikoa denez, ordena kronologiko bat eman zaie, XVI. mendeko idazle testuetatik hasi eta XX. mendekoetaraino bidea eginez, esan bezala egunkarian saltoka atera zirelako, urteak, testuak eta autoreak nahastuta. Artikuluen ordenamendua, hartara, artikuluetan aipatzen diren testuen argitalpen daten arabera egin da;
|
esan
nahi baita, artikulu baten ardatza, adibidez, Bizenta Mogelen Ipui onac izan bada, 1804 urtearen arabera dagokion lekuan ordenatu dela. Artikuluei, eguneroko prentsarako idatziak izanik, aktualitatearekin izan zezaketen gehiegizko loturaren bat edo beste leundu diegu, eta artikulu ugariren hainbat zati berriz moldatzea ezinbestekoa izan da.
|
|
2017
|
|
|
Neurri batean harrigarria begitandu zait, batetik, Aranak zein atxikimendu gutxi erakutsi duen Euskal Herriko geografia errealari doakiola,
|
esan
nahi baita, itxuraz Sabino Aranak zein axola gutxi duen lurraldetasuna dela-eta, eta, bestalde, nola ez duen batere aipatzen Argentinako panpen aukera," aberri" berri bat kokatzeko tokia bezala, nahiz eta jakin Argentinako lurrak ordurako euskaldunez josita zeudela. Hala ere, ez da horren harrigarria panpetako aukera aipatu barik uztea, Sabino Aranarena da-eta zenbaki berean argitaratutako ondoko lerrokada antikolonialista:
|
|
|
Desegituraketa hon ek (16) hiztun taldeen artean komunikazioa trabatzen du;
|
esan
nahi baita, adibide gisa, mendiko artzain batek (A) ez dakiela unibertsitateko ikasle batzuk (AB) informatikako Linux sistema operatiboa euskaratzen ari direla, ezin du amestu ere egin halakorik badenik, ez eta posible denik ere lan hori egitea.
|
|
|
Planeta txiki hau ez da gurea," alokairuan" baizik ez gaude hemen; beraz, gure eginbeharra zaintzea eta hobetzea da bizi ondare guztia hurrengo belaunaldiei bere osotasunean transmititzeko, baleekin hasiz eta azken bazterretako landareekin bukatuz. Tartean gizakiak direla, noski,
|
esan
nahi baita, hizkuntzak/ kulturak, herriak alegia. Mendez mende, milaka urtetan sortu eta garatu diren jakintzak Gizadi osoaren ondare dira eta guztien egitekoa da altxor bizi hori osorik eta bizirik transmititzea.Eskubidea baino gure beharra da Europako txoko honetan Euskararen Herria bizirik jarraitzea, hain zuzen, gure buruari eta, bide batez, unibertsoko planeta urdin honi egin diezaiokegun oparirik handiena da, anitza eta horregatik aberatsaizaten iraun dezan.
|
|
|
Ekologia eta bioaniztasuna hitzak, behintzat, hain modan dauden honetan ezin konprenitu da nola, gizakiari buruz ari denean, guztiz kontrako arrazoiak ematen diren;
|
esan
nahi baita, naturan aberatsa den espezieen ugaritasuna garrantzizkotzat hartzea eta, aldiz, atzerakoia eta gainditu beharrekoa giza barietateetan, kulturetan alegia. Adibidez, zenbait hizkuntzaren hiztunen hazkundea ospatzen da kultur aurrerapen bezala, atzerapen nabaria izanik, baten zabalpena besteen kaltetan eraikita baitago.
|
|
|
Eta hau eguzkia" hurbil" dagoelako; eta benetan urrun dauden astroak? Aipatu NGC 4414 galaxia 60 milioi argi urtetara dago,
|
esan
nahi baita, galaxiak sortzen duen argiari 60 milioi urte kostatzen zaiola guregana heltzea. Orain berean desagertuko balitz, hemendik 60 milioi urte pasa arte ez ginateke konturatuko.
|
|
|
Ikasteak ez du mugarik eta, erabilera baldintza egokietan murgilduz gero, BA motako hau eta AB motakoa ez dago bereizterik;
|
esan
nahi baita BA zirkuitua erabat osatuz AB motakoaren parekoa izatera iristen dela.
|
|
2018
|
|
|
Materialaren urritasuna aintzat hartuta eta gure azterlanaren ondorioek ahalik eta oinarri sendoena izan dezaten, ezinbestekoa da iturri bakoitzaren arazo eta mugez ondo jabetzea;
|
esan
nahi baita, testuak ahal bezain sakon ezagutzea, teoria filologikoaren eta linguistikoaren argipean finkatzea eta aztertzea, eta espekulazio hutsaren uretan sartu aurretik zer esan edo ondoriozta dezakegun jakitea. Bestalde, komeni da argi izatea materialen urritasunak ikuspegia orokor izatea dakarrela nahitaez:
|
|
2019
|
|
|
Rojavako kurdoek" ekonomia sozialaz" edo" ekonomia komunalaz" hitz egiten dute,
|
esan
nahi baita," komunitateak bere beharrak asetze alderako zientzia".
|
|
|
AUZO BILTZARREN Euskal Herria, auzo biltzarren Europan,
|
esan
nahi baita, auzo biltzarren munduan baino ez da gauzatzen ahal.
|
|
|
Zailtasun hori gainditzeko, kontu egiten ahal dugu, ez dela gauza komunik, baina badirela komunak, eta komunon bitartez bakarrik izaten ahal direla gauzak" denenak",
|
esan
nahi baita, komunotan parte hartzen dutenenak.
|
|
|
Herri bat, komunean daukan hark definitzen du. Eta, herri hori, bereizten da beste herri batetik, beste herri hau beste komun bati identifikatzen delako, zeina, bere izatez,
|
esan
nahi baita, bertako jendeen sentitzez baita diferentea.
|
|
2020
|
|
|
Emakumeen protesta Bizkaiko Aldundiari zuzendua zegoen, Aldundia baita zahar egoitzen erantzule, nahiz eta, ohiko jarrera pribatizatzailearen ildotik, ia egoitza guztiak kontzertatuak izan;
|
esan
nahi baita, Aldundiak eta beste erakunde ofizial batzuek finantzatu hots, diru publikoaketa enpresa pribatuak kudeatutakoak; edo enpresa pribatuek, pluralean esanda, zeren egoitza bakoitzean, subkontraten bidez eta, enpresa batek baino gehiagok izan baitezake esku.
|
|
|
Zuzenbide ikasketak nekez bukatu ondoren aurkeztu zen etxetik urrun bidaiatzeko grina asetzeko aukera. Ingalaterran eta Estatu Batuetan izen konplexuko hiru lau master ikasteari ekin zion;
|
esan
nahi baita, aitak garesti garesti erosi zituen balio erreal eskaseko hiru lau titulu koloreaniztun, zeinen helburua, ederki markoztatu ondoren, alderdiaren webeko fitxako curriculuma luzatzea edota etorkizun bulego profesional baten hormak dekoratzea besterik ez baitzen. Masterrak ikastearen plantak egin bitartean, gazteak hiru zorioneko urtez atxiki zuen nerabezarotik irrikaturiko bizimodua:
|
|
2021
|
|
|
Atzerantz begira, erretrospektiboki ez da zaila zehaztea inpaktu hipotesiaren parte biak zergatik testatu eta egiaztatu ziren hain erritmo diferenteetan. Inpaktuaren frogak K/ T mugako buztin geruzek generatzen zituzten,
|
esan
nahi baita nahikoa zela geruza egokian iridio bila hazbete gutxi batzuk lagintzea, zeinak bizpahiru eguneko landa lana hartuko baitzuen, gehi gero laborategiko analisiak, hiruzpalau hilabetetan burutuak. Beste upel bateko sagardoa da fosil erregistroa.
|
|
|
Alegia, inpaktu hipotesiaren lastertasuna hein batean bat zetorren Gould ek hobetsiriko bat batekotasun ebolutiboarekin, eta horrexek zuen pertsuaditu Alvareztarren azalpenaren oneziaz, gainerako paleontologoen eszeptizismoa gorabehera. Gainera, inpaktu hipotesiak berehala erakutsi zion bere balioa modurik eta sublimeenean,
|
esan
nahi baita, ordura arteko ikuspegi barruan inork pentsatu gabeko behaketa berriak generatuz.
|
|
2022
|
|
|
Dena dela, nik jakin nuke ea Piarres Adame irakurri ote zuen formazio urte horietan. Nahiz eta Elizanburuk liburuaren berrogei ale baino ez zituen argitaratu guztira, uste izateko da horietariko gehienak edo Sara inguruan geldituko zirela, familia ukandunen esku,
|
esan
nahi baita, Maddi Elizagaren helmenean.
|
|
2023
|
|
|
Bizi izan zirenengan atera daitezke onik basoak,
|
esan
nahi baita, haiei buruz gordetzen dugun oroitzapenean.
|
|
|
Baina esku artean berak ez dakien zerbait darama,
|
esan
nahi baita, hiltzen den hori.
|
|
|
Bazen NAN txartel bat nire izenean, eta haren A aldean nire izena zetorren, meum nomen, eta nire deitura, cognomen meum, eta hurrengo lerroan, jaio nintzen eguna, die nativitatis meae, bi zazpi/ zero zazpi/ bat bederatzi bost bat. Beheraxeago, balio muga, zero lau/ zero bost/ bi zero bi bi,
|
esan
nahi baita, dokumentua 2022ko maiatzaren laua arte egongo zela indarrean, fortis. Dokumentu berria daukat orain, berdin berdina, omnibus idem, salbu eta balio muga, zeinak, garbi esatearren, jauzi mortala egin duen kalendas lanuarias milesimo nongentesimo nonagesimo nono urtera arte.
|
|
|
5 Arratsero biltzen ziren kalatxoriak estazio aurrean,
|
esan
nahi baita, Bilboko zubien artean, edo zehatzago, Arriaga antzokiaren inguruetan. Kafetegi bat zuen, ordu hartan, antzokiak, eta bertan, besteak beste, Arriaga izeneko sandwichak prestatzen zituzten.
|
|
|
Enpresaren jabe holandarrak mila eta ehun dirham ordaintzen dizkio hilean, ehun eta hamar euro inguru. Enpresaren jabe holandarrak,
|
esan
nahi baita, europarrak.
|
|
|
Ez gurutzearen itzalak ez eta aita santuaren bedeinkapenak ez zituztela itsasontziak babesten konturatzen lehena Jean Fleury (Florin ezizenez) kortsario frantsesa izan zen;
|
esan
nahi baita, itsasontziak berdin berdin hondoratzen ziren aita santuak bedeinkatuak izan edo izan ez. Are gehiago, itsasontziak ez hondoratzeko gertakizunek zerikusi handiagoa zuten bolbora kantitatearekin eta kanoien kopuruarekin aita santuaren bedeinkapenekin baino.
|
|
|
Dudarik gabe, sustrai sakoneko ospakizunak dira, probableki historiaurreko nekazal munduan sorturik eta oinarrizko kezkarekin loturik,
|
esan
nahi baita, biziraupenarekin: gosetea saihesteko uzta ona segurtatzea, izaki gaiztoak egoztea, eritasunak, are heriotza ekiditeko, eta abar.
|
|
|
Aise asma daitekeen bezala, ihauterien" kaosa" ez zen goi kargudunen —berdin zibilena, nola erlijiosoena— gustukoa eta, ondorioz, mendeetan zehar behin eta berriz eman zituzten debekuak festa suntsitzeko. Azkena, Hegoaldean, 1937koa izan zen eta oraingoan bai lortu zutela herrietako hameka ihauteri desagerraraztea; gaur egun Lantzen edo Altsasun ikus daitezkeenak, adibidez, berreraikuntzak dira, urte luzeetan galdurik egon baitziren. ekain,
|
esan
nahi baita, eki gain, ekiak(= eguzkiak) hartzen duen garaierarik gorena da, Egunik luzeena, San Juanena dio esaera zaharrak.
|
|
|
Balletaren urrats eta jauzi bakoitzari izena eman zioten ikasketa laguntzeko: Plie, Releve, Battement tendu, Arabesque, Jete. bai eta Pas de Basque eta Saut de Basque ere,
|
esan
nahi baita," Euskaldunaren Urratsa" eta" Euskaldunaren Jauzia" literalki. Balletaren urrats eta jauzi izen guztien artean jatorri etnikoa aipatzen duten mugimendu bakarrak dira.
|
|
|
Bertan borreroek dilindan ezartzen zuten hiltzera zigortuari moztutako burua edo, lapurreta kasuetan, gaizkilea zutabean lotzen zuten, ordu zenbait eguzkitan eman zezan, batzuetan eztiz lohiturik intsektuen alegerako. Tuteran (N), 1574an, baratzeetan fruituak lapurtzen zituztenak, adibidez, serdn puestos en la picota junto con la fruta robada,
|
esan
nahi baita, lapurrak eta fruituak pikotan erakutsiko ziratekeela.
|
|
|
Bitxia da ikustea, hari buruzko sinesmenen artean, hiketan zaiola egin behar (ikus 2) eta sekulan ez bizkarra eman. Mari ezaz elikatzen da,
|
esan
nahi baita, herritarrek ukatzen duten ondareaz jabetzen dela. Artzain batek ehun ardi dituela esaten duelarik, ehun eta hogei izanik, ukatutako hogeiak kenduko dizkio Marik.
|
|
|
Gehiago dena: zaharrek ziozien gizuna hartzetik jiten dela... gizona hartzetik fabrikaturik duzu eta gizuna beno intelijentago duzu,
|
esan
nahi baita, hartzarengandik sortua dela gizakia eta gu baino argiago dela. Hartza, zutitzen delarik, basajaun dateke.
|
|
|
Zenbait pertsonaia mitikoren inguruan eraikitako istorioak eta ezaugarriak Axularri,
|
esan
nahi baita, izandako pertsona erreal bati, egotzi zitzaizkion harrigarriki. Horrela, Axularrek badu toki nabarmena literatura idatziaren historian, bai eta ahozko literaturarenean ere.
|
|
|
Oroit dezagun urtea hilabetez,
|
esan
nahi baita il betez, osaturik dagoela. Usurbilgo (G) Mikaela Abadek, ilargi betea zelarik, hirutan esaten zuen honako otoitza:
|
|
|
Historiaurretik orain arte iraun duten oroitarri ugarienak heriotza errituetakoak dira. Ehorzketa batzuk jendeak erabiltzen zituen kobazuloetan bertan aurkitu izan dira,
|
esan
nahi baita, gorpuei lurra ematen zitzaiela bizi ziren tokian bertan. Horrela bada, ia 200 haitzulotan aurkitu dira giza hezurrak.
|
|
|
Bereizten den herrietan, nagusiki lehen auzo aren familiari zegokion dena egitea eta lana ez ohi zen txikia. Bakarrik zenduaren ahaideei berria jakinaraztea aski astuna izan zitekeen, adibide gisa, Jean Baratzabal zuberotarrak oroitzen zuen bere aitak, XX. mende hasieran, Zunharretatik Ainharbera joan behar izan zuela hil mezu bat eramatera,
|
esan
nahi baita, 40 km-ko joan etorria oinez egun berean. Gisa berean Mezkirizko (N) Perpetua Saraguetak gogoan zuen nola behin nere aita holako mandatu bat ematera juan zen egun batean, lehenik Bankara, Bankatik Baigorrira, Baigorritik Arizkuna eta gero Bozatera, dena oinez.
|
|
|
Honen adibiderik ezagunena alargunen ezkontzak ziren. Ezkontza (ikus 5)" etxeratze" bat zen,
|
esan
nahi baita, printzipioz etxebizitza/ lantegi/ lanbide bat izatea zen, etorkizun bat, pobre bazen ere. Oinordeko
|
|
|
Lan hau ez zen ordaintzen, udala hamaiketako edariaz arduratzen zen bakarrik. Normalean hirugarren batentzat lan egitea tripa truk izaten zen,
|
esan
nahi baita, bazkaria zela lan saria; aldiz, udalarentzat egindako lanean janaria ere etxeko kontu zen, Araitz (N) ibarreko esaera zaharrak mingoski adierazten duen bezala: Auzolan, etxen jan eta kanpoan lan.
|
|
|
Historiaren gorabeherek ez badute jatorrizko egitura hautsi, herriek duten lur azaleraren parterik handiena herri lurrak dira,
|
esan
nahi baita, guztiena. Herri lurrak udalek kudeatzen dituzte eta beharren arabera erabiltzen dira, arruntena, artzaintza nagusi den tokietan, azienden larre toki izatea da.
|
|
|
Mendiko pilotasoroetatik herriko frontoietara pasatu zen jokoa; horren adibide da Felipe III Nafarroako erregeak, jadanik 1331 urtean, agindu ziola zurgin bati fraideen klaustroan berregin zezala oholtza bat a la palma jokatzeko,
|
esan
nahi baita, bote luzera:
|
|
|
Reglas fixas, que conviene usar en el juego llamado Mus: caractenstico de vizcainos y navarros,
|
esan
nahi baita," Mus jokoan erabiltzea komeni den arau finkoak: bizkaitarren eta nafarren bereizgarria" Juan Ortiz de Zaratek idatzia.
|