|
2002
|
|
|
Izan ere, Alpujarretan egindako egonaldian denbora sobera izan zuen ohartzeko nola Ama Birjinaren presentzia, bere mila manifestaziotan, modus vivendi bat zen, herri andaluzaren idiosinkrasiarekin lotutako zerbait:
|
esan
nahi baita andaluz bakoitza bere Ama Birjinak bizi zuela, nola sinestunak hala ateo bat baino gehiago: Virgen de los Desamparados, Virgen del Rocío, Virgen del Rosario, Virgen de la Macarena..., bakoitza bere kofradiarekin eta bere prozesioekin, ezin konta ahala baitziren lurralde hartan Ama Birjinak zituen deiturak.
|
|
|
Sarari, aldiz, orduantxe gailendu zitzaizkion buruan zentzua eta sen ona, kontuak jada erremediorik ez zuenean:
|
esan
nahi baita errudun sentitu zela, esan behar ez zituen hitzak esan zituelako eta urrunegi joan zelako. Izan ere, nor zen bera Sergioren fideltasuna kolokan eta zalantzan jartzeko?
|
|
2003
|
|
|
Izan ere, Azpil herri guztiak bezalatsukoa da, baina, haiek ez bezala, Azpil Azpil da eta ezin daiteke beste herri bat izan:
|
esan
nahi baita Azpilek bere nortasun berezia duela, halako moldez, non, herri batek bere nortasuna gertaera batzuetan edo bestetzuetan finkatzen duen bezala, Azpilek bere iturri berezkoetan finkatzen baitu berea.
|
|
|
Halako suertez, non, egun batean san Pablori bezala, berari ere tximistaren antzeko argi batek argitu baitzion adimena! Argitasun hartan Lutero eta Beltzebu ikusi zituen irudi bakar batean,
|
esan
nahi baita Lutero zela Beltzebu eta Beltzebu zela Lutero... eta, hura ikusirik, katoliko egin behar zuela erabaki zuen, eta bere bekatuak lehenbailehen aitortu.
|
|
|
Ordura arte Patxik ez zuen aurrez aurreko borrokarik nahi izan:
|
esan
nahi baita keinurik egiteke entzun behar izan zituela don Esteberen berbakeriak eta sermoiak, haiek guztiak jasangaitz egiten bazitzaizkion ere.
|
|
2004
|
|
|
Joxemari Sarasuak hartu du ahotan Isabelen izena, eta izenaren azalpenean dagoen hizkuntza biografia honako hauxe dugu: . Isabel irakaslea da Bizkaiko ezkerraldean?
|
esan
nahi baita, euskara mortu batean?, eta euskaraz ematen ditu eskolak. Lehengoan hau aditu genion:
|
|
|
Ordu batzuk lehenago bizi izandako gertaera bera zen gutxi gorabehera:
|
esan
nahi baita aita gaizki esaka ari zitzaiola amari, laidoka eta irainka, modu txarrean; amonaren ordez, baina, nik neuk hartu nuen aiztoa eszena hartan, hil ezazu aita, hil ezazu aita...; eta, lepo egitera nindoakion, baina bat batean baloi bat hegan etorri eta hizketan hasi zitzaidan, bere aho txikia rekin:
|
|
|
Gutxi dira, zinez, zirkulua hausteko, edo zirkulutik urruntzeko, tangenteren batetik abiatzen direnak, goiko espazioetan barrena meteorito ezezagun baten bila –ezohiko erantzun baten bila, alegia–, egunerokotasunaren indar grabitazionalari esker jokalariaren ohiko zirkuluak meteoritoa erakarri egingo baitu, azken batean:
|
esan
nahi baita jokalariak nekez hartuko duela, baldintza horietan, inongo arriskurik, meteoritoak azpian harrapa dezakeela jakinda, balantzaren beste aldean poltsikoa eta txaloak nagusi.
|
|
|
Montserraten aita, izan ere, ez zen enologoa, baina bai entomologoa, intsektu eta tximeleta bildumak egiten baitzituen bere txolarteetan:
|
esan
nahi baita hortxe aurki dezakeela nahi duenak aita alaben arteko lotura bat, Montserraten joera esplikatzeko, Montserratenak esplikaziorik baldin badu...
|
|
|
Istantean ohartu nintzen, bai, egoera hartaz, zeren, frantsesez ezer gutxi nekiela, neure soa zorroztu behar izan bainuen, mihiz iristen ez nintzèn lekuetara begiz iritsiko nintzen esperantzan:
|
esan
nahi baita berandu baino lehen ikusi nituela Montseren begiak betzuloetatik irtenak eta aurrean zuèn gizon jakintsuari emanak, Nobel saridunaren hitzek behin eta berriro liluratuko balute bezala.
|
|
2005
|
|
|
Teresak Tomasekin izan zuèn auzian, gainera, argi zegoen zer paper jokatu zuen bakoitzak:
|
esan
nahi baita Emilik hasieratik ulertu zuela Teresaren erabakia, Tomasekin zuèn odol kidetasunaren gainetik. Eta aholkuren bat ere eman zion:
|
|
2006
|
|
|
Zunbeltzen jaiotzak ez zituen, berez, gauzak izugarri aldatu;
|
esan
nahi baita Hankapaloren gauetako txolarteak lehengo hartan zirauela eta nire baraualdia lehen baino zorrotzagoa bihurtu zela, bistako arrazoiengatik. Baina une hartan ez zitzaidan gehiegi inporta, gainezka bainuen ilusioaren zakua, gainezka halaber erantzukizun eta egin beharrekoen zerrenda, aita izan den edonork dakien bezala.
|
|
|
Ez behintzat Francisco Romerorena. Kafe soroak ugaldu ziren bitarte horretan, aita Romeroren irrikak beste bide batzuetatik bideratu ziren,
|
esan
nahi baita apaizaren su ebanjelikoak eta apostolatu antsiak politikara bideratu zirela, gizarteko joera atzerakoi eta eskuinekoen aldera bideratu ere.
|
|
|
Zazpi santu horietatik bik beren hiria dute,
|
esan
nahi baita santuen beraien izeneko bi hiri direla Bretainian: San Brieg (Saint Brieuc) eta San Malou (Saint Malo).
|
|
2007
|
|
|
224 Ib., II, 134 Emigratuta ere (baldintza geografiko aldatuetan ere,
|
esan
nahi baita), ingelesek, alemanek, etc., beren aiurria gordetzen dute.
|
|
2008
|
|
|
aita karmeldarrari, elizaren ordezkariari? obedientzia zor zion, berak bazekien hori, baina, horrekin batera, frai Millanen itzala sentitzen zuen aurkako norabidean tiraka, itzal hark Ernestinaren gorputzean gorputz hartu balu bezala;
|
esan
nahi baita Ernestinak bizi zuèn paradoxa erabatekoa zela, zeren argiarekin edo argi iturri batekin aldera zitekeèn elizaren ordezkariak, kapilau berriak, itzal ematen baitzion, estutasuna eta desosegua, eta elizak baztertutako frai Millanen itzalak, aldiz, argia, bakea eta atsedena.
|
|
|
Izeba Ursulak ez zion Bixenteri erantzun, hitzez ez bederen, nahiz eta burua ezker eskuin mugitu eta ezpainetan irri bat marraztu zuen, mugimendu bikoitz hautemangaitz batean;
|
esan
nahi baita keinuz erantzun ziola, hitzetara itzulia horrelakoa izan zitekeèn erantzunean: –Ezetz, Bixente!
|
|
|
atera ere, ur garbi fresko bat bezala ateratzen zitzaion ahotik ume umetatik edoskitako hizkuntza, goitik beherako bidean erraz bezain oparo hedatzen zena eta, bere ibilian, ibai ur handi edo errekasto jostalari bihur zitekeena, ur jauzi edo ur zurrunbilo: hots, esaldi kate distiratsu edo ateraldi zorrotz, birao lotsagabe edo bertso hunkigarri;
|
esan
nahi baita, hamar urte zituenerako, euskarak eta euskarak bakarrik antolatuak behar zituela Beñardok burmuinak, non baitzeutzan adimen irudimenen izatea eta funtzionamendua ahalbidetzen zituztèn nerbio zirkuituak eta bestelako azpiegiturak. Beñardoren neuronak elebakarrak ziren ezinbestean, halakorik esaterik bada?, hamar urtetan garatu eta osatutakoak mila estimuluren eraginpean, gelditzen ez... Gaztelaniarenak, aldiz, bide itsuak ziren Beñardorentzat, ulerkaiztasunaren horman bukatzen zirenak; Beñardok bazekien, bai, mundu haren berri, bazekien bazegoela gutxienez?, baina harresi batek inguratua zuen, eta ez zuen harresi hura baizik ikusten; gaztelaniaren jabe ez zèn heinean mundu itxi bat zen honek eskaintzen ziona:
|
|
|
iritsitako hitz eta kontzeptu ikasi berriak, baita hitzez eta kontzeptuz egituratutako irudikapenak ere:
|
esan
nahi baita euskara beti sartzen zela nola edo hala, uholde bat bezala maiz, gazteleraren mundu jaioberrian, prozesu ia automatiko batean, zeinak Beñardoren arreta desbideratzen baitzuen eta haren kontzentrazioa eragozten, mutilaren baitan halako anabasa bat sortuz?. Hitzen dantzan bizi naiz/ arin arinean;/ pentsatu baino lehen,/ hitza mingainean(?), esan zuen bere bertsoetako batean?, harik eta, hiru aste zeramatzala, maisuak galdetu zion arte:
|
|
|
Azken silaba zerrendan, gainera, ahoskatze arazo bat zuen, ez zen ikasle bakarra?, euskal hotsetatik gaztelaniazkoetarako zubi bidea zeharkaezin gertatu balitzaio bezala:
|
esan
nahi baita, gazteleraz ari zenean ere, euskararen urertzean gelditzen zela beti Beñardo, zzza zzze zzzi zzzo zzzu, ahotik ateratako haize txistukari batek bokalak ahoskatzeari ekin balio bezala, ibaiaren beste aldera egin ezinik, ahaleginak eta bost egin arren, Zzzamora Zzzeledonio zzzivilizzzazzzión zzzozzzobra zzzurriburri, eta berriro Zzzamora?
|
|
|
gero eta gogaikarriagoak egiten zitzaizkiola maisuari: hasieran utzi egiten ziola, alegia, baina gero eta gutxiago barkatzen ziola don Hipolitok;
|
esan
nahi baita Beñardok gero eta gehiago egiten zuela isiltasunera?
|
|
|
begiratu ere, halaxe begiratu zion don Hipolitori, behetik gora, maisuak esaldi hura bota zionean:
|
esan
nahi baita, zegoèn lekuan zegoelako, beheko punturik behekoenean, hantxe kikilduta. Nazario hutsaren pareko sentitu zela une hartan, probabilitate guztiak zituen behinik behin?, bere burua lotsagarri ere ikusterainoko jarreran.
|
|
|
Baina nola ezezkoaren baitan datzan, halaber, baiezkoaren hazia, lehertzeko eta hazteko bere denbora eta bere garaia behar duena, hala, beren harreman berrituen konfiantzazko giroan, haziak bere bidea egin zuen, azkenik:
|
esan
nahi baita baiezko bihurtu zela ezezkoa, okerra zuzen eta akatsa bertute, harik eta egun batean ohartu zen arte gaztelerazko hitzek oztopo handirik gabe egiten zutela burutik mihirako bidea, guztia berez baletorkio bezala eta mintzoari neurria hartzen hasi balitzaio bezala?
|
|
|
Aita sutan zegoen, jakina, eta sua ere lagungarri zuen, ausaz, gaizki eginak kontzientzian sorrarazten ziòn zama errausteko saioan;
|
esan
nahi baita suak erregai gehiago behar zuela, beste hitz batzuk, alegia, errausten hasia guztiz errausteko, eta orduan esan zuen:
|
|
|
Baina aita kalonjea zalantzak hartua zegoen, antza, begien eta eskuen etengabeko mugimenduek halako zerbait aditzera ematen zuten behinik behin?, eta luzaz egon zen pentsatzen? hogei segundo, hogeita hamar, berrogei;
|
esan
nahi baita aita kalonjeak jokoan ikusten zituela, beharbada, bere ospea eta izen ona, baita bere buru estimua ere, arazo hura berak eta berak bakarrik konpontzera zeramana; badirudi, bestalde, arrisku bat ere ikusi zuela afera hartan guztian, zabaldu ere, zabaldu zituen itxuragabeki begiak, halako batean, beldur ezkutu batek bat batean hartu balu bezala?: zer izango zen, izan ere, bere ospeaz eta izen onaz, baldin eta Natalia hiltzen bazen, exorzitatzen zuen bitartean?, zeren, markesa andereak eta doña Normak esan zutenez, Nataliak gaixo gaixo igaro baitzuen gaua, hilzorian ere bai, eta zeren hura ez baitzen exorzismo batek hilen bat eragiten zuèn lehenengo kasua izango, gauzak okerreko bidetik egitekotan.
|
|
|
Beñardok, izan ere, iturbegi hura zuen, etorri handikoa, hitzak eta hitzak gogora zekarzkiona, mintzamenak antolatuak eta senaren galbahetik iragaziak, nornahi arrasta zezakeèn hitz lauzko zurrunbilo bat osatzeko, neurri orotatik at, edo nornahi lilura zezakeèn hitz neurtuzko bertsoa:
|
esan
nahi baita Beñardok noiznahi osatzen zituela bertsoak, edozein objektu, izaki edo edozein gertaeraren aitzakian, mendiko bakardadean zegoenetan batez ere. Mendian ez ezik, baina, etxean ere kantatzen zituen noiz edo noiz, izeba Ursulak?. Orain bai, bota ezak bertsoa, eginbeharrak eginda gero?
|
|
|
Jende multzoa ikusi zuenean, baina, begietatik poza ezabatu, urduri jarri, herritar askok ezagutu eta batzuek eta besteek bero bero agurtzen zuten; Beñardok, baina, biribildu gabeko irri batekin erantzuten zien, hain zituen aurpegiko giharrak zurrunduta?, eta, saioa hasi baino lehen hain adeitsuki agurtu zuèn jendeak berdin agurtuko ote zuen gero, baldin eta saioa potoz poto burutzen bazuen?? beldurrak eragindako urduritasunaren mende hasi zuen saioa; hain urduri zegoen eta hain izu ikara, non lehen hiruzpalau bertsotan arrastaka ibili baitzen, barraskiloa bezain motel, zangoak ez ezik, burua ere dar dar balu bezala;
|
esan
nahi baita Beñardok aski lan izan zuela bere itsasikara mentalarekin, zeinak, lerroak eta errimak zilipurdikatzeaz gain, begien aurrean zuena ez ikustera baitzeraman: mahai gainean zuèn basoerdia, adibidez, tabernariak zerbitzatu ziona?. Bertsoa osatzeko, ardoa sagardoa baino hobe?
|
|
|
Biak ere aski txispatuta zeuden ordurako:
|
esan
nahi baita baldarxeago aritu zirela, beharbada, baina baita ausartago eta lotsagabeago ere ordainean, arratsaldeko saioan. Azkenean, agur bertsoa esan, zutitu?
|
|
|
Jaitsi zen zalditik, begiratu zizkion hankak, eta ohartu zenean ezen atzeko hanketako bati ferra falta zitzaiola, baita hanka azpian odol arrasto bat zuela ere, oroitu ere, oroitu zuen, beharbada, une hartan, bizpahiru legoa lehenago aurkitutako paraje legartsu batean zaldiak izandako irristada, ia ia zaldizkoa zaldi gainetik bota zuena?, arrebaren komentura joatea erabaki zuen. Gizonak bazuen joera bat, besteengandik nabarmentzen zuena;
|
esan
nahi baita hitz bakar batek laburbil zezakeela haren izaera: arauzaletasuna, arauzalekeriatzat ere har zitekeena?
|
|
|
Memento hartan, beraz, Nataliak soslaiz zuen Natividad;
|
esan
nahi baita ahizparen aurpegi erdia ikusten zuela, aurpegi osoa ere bai, irudimen ariketa xinple baten bidez, aski baitzuen hartarako simetri arauak. Natividadek aurpegi perfektua zuen?
|
|
|
sakrifizioa? baina ez erabatekoa, beharbada, sakrifikizioak berarekin ekarri ohi duen sariari uko egiten dion sakrifizioa da sakrifizio perfektua?, neurri batekoa baizik;
|
esan
nahi baita Nataliak sakrifizioa zuela buruan, bai, baina baita sakrifizio hari atera ziezaiokeèn etekina ere, pentsatzen baitzuen, oso litekeena da behintzat, ezen, Natividaden gaixoaldian sakrifikatzen bazen, ahizparen menera jarriz, honek noizbait agertu ziola bere esker ona modu batean edo bestean, ñabardurak ñabardura.
|
|
|
ahizpen eta ahizpen arteko auziaren errealitatea, alde batetik, eta markesa anderearena, bestetik. Markesa anderearen jarrerak, izan ere, mundutasunaren eta espiritualitatearen arteko oreka nolabaiteko batean oinarritua zegoenak, erabat egin zuen alde batera, Guadabrezorako bidaia egin zuenetik;
|
esan
nahi baita markesa anderearen buruan ez zegoela gai monografiko bat baizik, hiru ardatz zituena: Ama Birjina, Ama Birjina eta Ama Birjina.
|
|
|
Gerardo eta Nataliaren arteko harremanek, ondorioz, ez zuten harean idatzitako letrek baino sendotasun handiagorik, halako moduan, non harrizko erakusgarri bat behar baitzuten, amoranteek bertan graba zitzaketèn hitzak?. Zin degizut ezen leial izango natzaizula, bai osasunean eta bai gaixotasunean ere, heriotzak bana gaitzan arte??? lehen olatuak eraman ez zitzan;
|
esan
nahi baita urrezko eraztun bi behar zituztela, denborak ere nekez ezabatuko zituèn bi izenekin grabatuta: Gerardo eta Natalia, Natalia eta Gerardo.
|
|
|
Bi amets haiek, jakina, porrot egindako bere ametsaren proiekzioak ziren:
|
esan
nahi baita markesa andereak ongi ezkonduta nahi zituela bere bi alabak, beren mailako gizon zintzo aberats banarekin; gertatuak gertatuta gero, ordea, garbi baino garbiago finkatua behar zuen markesa andereak, halaber, bere balio eskalako baliorik baliozkoena, balizko senargaien zintzotasuna neurtzeko orduan: haien emaztegaiarekiko leialtasuna; eta mariazaleak baziren, hobeto, noski?
|
|
|
Baina eta amak behar beharrezkoa zuen informazioa aurrera egiteko:
|
esan
nahi baita zernahi egiteko prest zegoela, egoera bortxatzeko prest ere bai. Eta orduan, arazoari errotik heltzen ziola, esan zuen:
|
|
|
Natividadek egin zituèn etengabeko keinuengatik, betilunetik betargira eta betargitik betilunera?, edonork aitortuko zuen amaren hitzek ezustez ezuste eraman zutela:
|
esan
nahi baita, lehenbailehen ezkondu nahi duela esan dit, esan zuenean, alaba itota bezala geratu zela;, oso gaizki iruditu zait?
|
|
|
erostera eraman zuena, baita otoiztegiko aurrealdeko horman ipintzera ere, hartu ere, har zitekeen otoiztegiko erretaulatzat koadro handi hura?, bere gustuko espazio abegikor bat sortzeko, nora noiznahi sartzen baitzen, hiru agurmaria errezatzera:
|
esan
nahi baita markesa andereak burmuinetan sartua behar zuela zeruko erreginaren irudi bikain hura, inkontzientearen beheko geruzarik behekoenean, agian?, halako moldez, non irudi hark eskaintzen baitzion, beharbada, berak, markesa andereak, behar zuèn zuribide morala, janzten zen bezala janzteko, tulak eta organdiak, errubiak eta esmeraldak?, bai eguneroko bizimoduan eta bai festetan ere, zetazko eta urre finezko jantziez janzten ote ziren Ama Birjina eta santa guztiak zeruko festa betierekoan, lepotik diamante bat zintzilik??, bere buruari galderarik egin gabe eta bere jokabidean kontraesanik sortu gabe, begiek ikusia. Ama Birjina eder hura, kristau emakumezkoen imitagarri?
|
|
|
Izebaren ateraldiak irri nabarmen bat eragin zion Nazariori; txantxara jo beharrean, ordea, bizpahiru segundoren buruan irria desegin eta pentsakor jarri zen;
|
esan
nahi baita Nazarioren adimenak beste leku batera egin zuela jauzi; honek, izan ere, gogoan behar zuen, edo gogoan zuen, zehatzago, eszenaren nondik norakoak ez du beste irtenbiderik eskaintzen?, nola behin batean, Dobaingo fabrikara lehen aldiz egin zuèn egunean doi, izebak fardel bat prestatu zion, baita nola berak. Nazariok?
|
|
|
Jarraian, baina, besoak jaitsi ahala goratu zituen berriro, begiak zeruan josi eta bisaian irri ezin zabalago bat marrazten zuen bitartean:
|
esan
nahi baita Nazariori, hasperen aharrausiek eragin ziotèn etenaren ondotik, beste zerbait etorri zitzaiola burura, Mateo Sukunzak Parisera urte pare bat lehenago egin zuèn bidaia gogoangarri hura ausaz, berarekin lanean hasi zèn garaian.
|
|
|
alde batetik, bere iraganaren nolabaiteko kritika zelako, eta bestetik, galdera bera inmoralitate hutsa iruditzen zitzaiolako, are gehiago bere buruari kastitate botoa, senarrarekin hautsi zuèn egun berean doi? ezarri zionetik, Ama Birjina txit garbiaren gero eta antzekoago izateko saioan;
|
esan
nahi baita galdera burura etorri orduko uxatu nahi izan zuela markesa andereak; alferrik, uxatu orduko itzultzen baitzitzaion, obsesioa zurrunbilo baten begia da, galdera marka guztiak begiaren begi bistan biraka jartzen dituena?, harik eta ohartu zen arte, oharkabean ohartu ere, jokabide hura betikoa zuelako, baita oroimenaren kodean erregistratua zuelako ere, ondorioz?... hatzaren mugimendu batek erabaki zezakeela auzia, erruduntasun zama bere baitatik kolpetik kenduz:
|
|
|
da, kalonje jaunaren balizko espermatozoide adimendun batek ere halatsu pentsatuko zuen, beharbada, buztan mugimendu elektrikoek pentsamendua eragotzi ezean? testuaren irakurketak halako kilika atsegin bat eragingo ziola gorputzean, gizona ar ezin iletsuago bat zen, azken batean, bere artasunean kitzikatua sentitu behar zuena, nola edo hala?, berandu gabe desatsegin bihurtu zitzaiona, haragizko plazerari, denik txikienari ere, leku ematea bekatutzat zuenez gero;
|
esan
nahi baita testua jakin minez irakurtzen hasi zela kalonje jauna, harik eta amorrua jakin minari gailendu eta lehen baino ere amorruago bihurtu zitzaion arte, karta, azkenean, mila puskatan hausteraino:
|
|
|
Eta konortea galduko zuen, segur, baldin eta erraietan, erraien erdigunean doi? amorruaren hazia lehertu ez balitzaio; leherketa hark, baina, ez zuen lotsaren harresiak hausteko behar adina indar izan, neskaren aurpegiera men egindako norbaiti zegokion artean ere?, bai, ordea, don Rafaelek eragindako pozoidurari aurre egiteko, kontrapozoi itxurako baten gisara;
|
esan
nahi baita burua galtzeko puntuan zegoena bere buruaz jabetu eta halaxe mintzatu zitzaiola kalonje jaunari:
|
|
|
Baina ikuspegia aldatu ziola gehiegi esatea da, beharbada, Beñardo Orbe zen bezalakoa baitzen, eta, alde horretatik, egokiago litzateke esatea bere zinezko izaeraren kontzientzia bereganatu zuela memento horretan, edo, bestela esanda, kontzientziaren mugimendu hura izan zuela aldaketa, bere bizi ereduaren aldaketara ere eraman zuena ezinbestean:
|
esan
nahi baita san Isidroren eredu nolabait idea lista atzean utzi eta artzain xelebrearen eredu errealistari atxiki zitzaiola, mutilak ez baitzuen bere burua angelusak eta arrosarioak errezatzen ikusten, aingeruek aurreratu ziezaioketèn lan balizkoaren truke, egia ote zen, gainera, ipuin baten antz handiagoa zuèn san Isidroren istorio hura??, eskura zuenean beste aukera hura, mende berean eta herri ez hain urrun batean bizi izandako hezur haragizko gizon bati lotua, auzoko bati, azken batean?, zeinak gizarteari jolasa eta dibertsioa eskaintzen baitzizkion, berak. Beñardo Orbek?
|
|
|
Beñardo Orbe gehiegizka ari zen, jakina, ez dago agiririk ez frogarik, bera bizi izan zèn garaikorik, bailaran hartzaren presentzia ziurtatzen duenik?:
|
esan
nahi baita Beñardo gezurretan ari zela, beharbada, halako moldez, non eltxoak ere ez baitzion heldu, ausaz. Baina gezurra esaten ari bazen ere, gezur hark, gezur askok bezala, egiazko zerbait adierazten zuen aldi berean seguruenik, muinari eta ez azalari lotutako egiazko zerbait, hain zuzen ere:
|
|
|
Mendian zeuden aita, Nazario, Ismael eta Beñardo, mutilek hamabi, hamaika eta hamar urte zituzten, hurrenez hurren?, laurak igitaia eskuan hartuta, garoa ebakitzen eta gurdia kargatzen, Beñardok bere ohiko osteratxoa egin zuenean irudimenak burura ekartzen zizkiòn piku haietako baterantz:
|
esan
nahi baita Beñardok lanari utzi eta zerua zeharkatzen ari zirèn paseko uso batzuei begira jarri zela. Aita urruti samar zegoen, baina ez semearen ihesaldiaz ez ohartzeko beste, eta orduan oihu egin zion:
|
|
|
neskatxaren gorputz gaztea, haren begietako esmeraldak, azal beltxaranaren kontrastean, eta haren bular txiki sendoak jainkoen jostailu!? bizipozaren zurrunbiloa balitz bezala, markes jauna erakartzen eta irensten zuena, baita gaztetzen ere, era ia ezinbesteko batean;
|
esan
nahi baita, markes jauna hilabeterako joan zela, bai, baina, ohi ez bezala, handik hiru hilabetera itzuli zela, uda erdian. Markes jaunak gutunak idazten zituen Madrilera:
|
|
|
maitatu ez ezik, gurtu ere egiten zituen hain mesedegarri gertatu zitzaizkionak:
|
esan
nahi baita Reginarentzat sekulako kolpea izan zela Villalbakoen harremanen gaiztotzea.
|
|
|
deitzen ziòn lehen aldia, hijita mía, esan zion hitzez hitz?, eta horregatik zegoen Regina hain pozik, ausaz, aurpegiera ere halakoa zuen, poza eta pozaren gaineko poza zeriola?; egia zen, bai, markesa anderearen trataera hura formula huts bat zela, azken batean, molde edo manera atsegin bat, baina egia zen, halaber, formulak egiazkotasun ukitu bat ere behar zuela, erabilitako esapide hura berrikuntza bat zèn neurrian, markesa anderearen ohiko trataeraren parametroetatik ateratzen zena:
|
esan
nahi baita esapide hura ez zela, besterik gabe, nekez izan zitekeen?, markesa anderearen desio ezkutu baten seinale, markesa anderea ez zela, alegia, Reginaren nolabaiteko alabatasun psikologikoa aitortzen edo erreibindikatzen ari?, baina bai konfiantza maila gorago baten adierazgarri.
|
|
|
Jarrera hark, haatik, ez zuen Regina santujale estu bihurtu, markesa anderea bihurtu ez zuen bezala:
|
esan
nahi baita Ama Birjinarenganako debozioak ez ziola jantziei ez ispiluei zièn zaletasuna eragotzi, nola, bada, Ama Birjina irudikatzen zuen bakoitzean, markesa andereak irudikatzen zuen bezala irudikatzen bazuen, otoiztegiko koadroko emakume eder jantziaren arabera!?, ezta balsa dantzatzea galarazi ere, Reginak dantza hura bere lagun neskameekin bakarrik praktikatzen zuen arren edozein tokitan, g... elkarren osagarri balira bezala:
|
|
|
Baina ama egoskortuta zegoen:
|
esan
nahi baita balizko irtenbideen haize arrosak eskaintzen zizkiòn ezin konta ahala norabideen artean bakarrak itsutzen zuela, halako eran, non bere itsualditik, heriotzak sendatzen ditu gaitz eta min guztiak, erabakitasun handiz esan baitzion:
|
|
|
Mutilak Mateo Sukunza harritzen zuen, eta horregatik, beharbada, Mateo Sukunzak pauso bat gehiago eman zuen:
|
esan
nahi baita Mateok Nazario katekizatu eta bere pentsamoldera erakarri nahi zuela, baita berandu gabe erakarri ere. Mateo Sukunza, bere familia guztia bezala, monarkikoa zen?. Zeruak erakusten digu gizonoi nolakoa behar duen lurrak, eta zeruan monarkia bat badago, Jainko guztiahalduna errege duena, lurrean ere halaxe behar du, Nazario, logikoa den bezala; eta monarkiaren onespenak errepublikaren gaitzespena dakar, jakina, errepublika deabruzko sistema bat baita ezinbestean, gizona Jainko bihurtu nahi lukeena, alferrik:
|
|
|
Zosimok betartean izan zuèn itxuraldaketaren berri, bospasei segundoko tarte hartan: nola hamaika balentria egindako heroi ustezko txorabiatu berriak erdi txorabiatuta jarraitzen zuen, alegia;
|
esan
nahi baita Nazariok Zosimoren gainetik sentitu behar zuela une hartan, bere buruaz ziur, horregatik mintzatu zen, ausaz, mintzatu zen bezala, ez mesede bat eskatzen ari denaren tonu otzanean, baizik eta mesedea egiten ari denarenean:
|
|
|
Bestela, bere arrakastak sekretu bakarra izan zuen: orduak eta orduak sartzea, loaren biorritmoa lagun, Nazariok, deabruak bezala, ez baitzuen lo behar handirik izaten, esaera zaharrak zioen bezala;
|
esan
nahi baita Nazario mutil nekaezina zela, orain fabrika txiki eraiki berrian inork baino lan gehiago egiten zuena, lanik astunenei ere aurre egiteko ez zen nagi izaten?, orain aginduak ematen zituena, kanpora ateratzen ez zenean, lantzen zituztèn produktuei irteera emateko, bezero berrien bila:
|
|
|
begirada iheskor lilurazkoak jaurtitzen zizkion Kattalin izeneko bere adineko neskatxa bati:
|
esan
nahi baita Beñardok bere ametsak behar zituela, egunen batean Kattalini nirekin ateratzeko eskatu eta berak baietz esango zidak; gero, kalean etxetxo bat erosi, ezkondu eta zoriontsu izango gaituk; baina etxetxoa erosteko dirua egin behar, eta dirua egiteko lana??, eta bere ametsetan aurkitzen zuen bestela nekez aurkituko zuèn indarra, apika. Gero, baina, badirudi gauzak okertu zitzaizkiola?. Ongitxo dakit nik ere zer den/ egotea maiteminez:
|
|
|
Nazario bere onetik aterea zegoen, anaia zapal zapal egina uzteko gogoz;
|
esan
nahi baita bitarteko guztiak prest zituela, buruargitasuna, haien artean, zapaldua zuena are zapalduago uzteko; helburua betetzeko, ondorioz, aitzakia bat edo beste erabil zezakeen?
|
|
|
Zeruan ilargi argitsua zegoen, betetasunetik gertu, iratxoak bidera ateratzeko giro aproposa, eta hara: Beñardori bidera ateratako iratxo batek ongi baino hobeto antzemango zion haren aurpegierari, kezkatik hurbilago kezkagabetasunetik baino, askatasuna konkistatu orduko askatasunaren zamaren esperientzia ere bereganatu balu bezala;
|
esan
nahi baita Beñardok bihotzean behar zuela Nazarioganako gorrotoa, baina gorroto haren azpian, geruza barrukoago batean, beste gorroto mota bat ere bazuen, beharbada:
|
|
|
mendekuaren ideia piztu balio bezala; prestaketa guztiak egiten ari zen bitartean, gainera, marmarka hasi zen, ulertzen ez zitzaion arren, argi eta garbi zegoen zein zen bere diatribaren jopuntua, hiru aldiz errepikatu baitzuen: . Hi alua bahaiz, ni aluago, Nazario!?, tonu gutxiesgarrian, esaldia bukatzearekin batera begiak itxuragabeki zabaldu eta argi ezin argitsuago batez betetzen zitzaizkiola;
|
esan
nahi baita Beñardo Nazarioren balizko irudiarekin asaskatzen ari zela etengabeko erretolikan: etxeko azkenputza izango nauk, baina azkenputz honek putz egiten dik hiri eta putz egiten ziek etxeko guztiei, zer uste duk, bada, Nazario?, izeba Ursulak ematen zidak pena pixka bat, egia esan, baina zer egin behar dut nik, hura ere aurka jarri bazait eta hireganako gorrotoa harenganako maitasuna baino handiagoa badut?, izan ere, hi alua bahaiz, ni aluago, Nazario!
|
|
|
Kontua, ordea, ez zen interesatzen zitzaien ala ez, baizik eta biak zeudela maiteminduta; maitemina, baina, haize zurrunbilo baten begi guztiz ahaltsua da, buru barruaren erdigunean kokatua dagoena eta atsedenik hartzen ez duena, halako eran, non maiteminarekin zerikusirik ez duten gai guztiak erakartzen dituen, baina ez gai bakoitzari bere garrantzia emateko, haiek istantean irensteko eta burutik ezabatzeko baizik:
|
esan
nahi baita bi ahizpek nekez egiten zutela lo, eta horregatik egin zutela biek, beharbada, hiruzpalau aldiz aharrausi, ama kontu kontari zebilkien bitartean.
|
|
|
–Bai, esaiozue oraintxe noala???, berdin berdin izan zen:
|
esan
nahi baita bertan bazkaldu eta gauez iritsi zela etxera, bilintzi balantza. Eta izebak ez zion barkatu.
|
|
|
Horregatik. Regina Madrilera iritsi baino sei bat urte lehenago alde egin zuen doña Martak jauregitik, bere egitekoak eginda gero, jakina:
|
esan
nahi baita bi emakumeek ez zutela elkar ezagutzeko paradarik izan?, berdintasun hura adierazteko modurik egokiena zelakoan, halaxe esaten zien, erdi txantxetan, bai, baina baita ezin amoroskiago ere:
|
|
|
hots, Reginaz maitemindu zenean egin zuèn irri berbera, antz antzekoa bai bederen? egin zuen orduan ere;
|
esan
nahi baita Nazariok bere bizitzako beste une gogoangarri hura oroitzen zuela, ausaz, noiz eta, probintziako hiriburuko kaleetatik zihoàn egun batean, egunkari saltoki baten paretik pasatzerakoan doi, Espainiako hiriburuko aldizkari baten azala ikusi baitzuen, emakume baten bisaia erakusten zuena eta Reginarena berarena ere izan zitekeena, hain ziren gisa berekoak biak?... begiak itxuragabeki irekitzearekin batera, esan ere, esan baitzuen Nazariok esan beharrekoa, argazkia, argazkia edo marrazkia ote zen azaleko hura??
|
|
|
Joan egin zen arren, frai Millan ez baitzen guztiz joan; aitortu ere, aitor daiteke orduantxe errotu zitzaizkiola buru bihotzetan Ernestinari, inoiz ez bezala, frai Millanen irakaspenak, baita aita karmeldarrarenganako adiskidetasun espirituala ere, bien arteko sentiberatasun antzeko batek sortua eta desterruak indartua eta areagotua;
|
esan
nahi baita frai Millanen absentzia etengabeko presentzia bihurtu zela Ernestinaren baitan; bazuen, gainera, fraidearen presentzia espiritualaz gain, beste modu bateko presentzia, presentzia fisikotzat ere har zitekeena:
|
|
|
begirada ezti bezain irmoa ezkututzat hartu eta don Ireneoren amorruzko gezia geldiarazi zuen. Baina don Ireneo apaiza zen, eta Ernestina Jainkoaren deiari uko egin ziòn emakumea;
|
esan
nahi baita don Ireneorenak behar zuela azken hitza:
|
|
|
Han, kriseilu, argizari eta kandelek argi txikiak proiektatzen zituzten, zeinek bat egiten baitzuten, argitasun ondoriozko bat osatzeko, mojen ikus-eremua definitzen zuena, espazioan argi mehe dardarati bat nagusi, garren dardaren araberakoa; argia hain zen mehea bazter batzuetan, san Mamerto egon ohi zèn tokian, adibidez?, non iluntasun ia solido batek hartua baitzirudien:
|
esan
nahi baita korutik nekez antzeman ziezaiokeela inork san Mamertoren irudi faltari, arreta osoz erreparatu ezean. Moja hark, ordea, sor Imelda zuen grazia?, ohitura bat zuen, kaperara sartzen zen bakoitzean san Mamertori begiratzen baitzion, lehenik eta behin.
|
|
|
uko bortitz batez estali zuen Ernestinak:
|
esan
nahi baita ezetz esan ziola ama nagusiari, ozenki esan ere, oihuaren ozentasunaz bere beste gabezia eta ezintasun guztiak, galdua dagoenak bere buruaren galera du ostertz, maskaratu nahian edo.
|
|
|
Egun hartan, baina, gauzak ez ziren ohi bezala hasi, san Mamertoren irudiaren falta eten bat baitzen kaperako espazioan, mojek espazio hura ustez ulertzen zutèn moduan bai bederen:
|
esan
nahi baita frai Millanek eta ortuzainak sakristiaren atean aurkitu zutela, ohi ez bezala, ama nagusia; eskuan zeramàn kriseiluaren argitan argiago ikusten zen haren betiluna, eta haren zimurrek ere zimurrago ziruditen, azalean irekitako ildo haiek kezken goldeak goldatuak balira bezala.
|
|
|
Areto kapitularra espazio paralelepipediko aski lekutsu bat zen, non baitzeuden mojen jarlekuak, apaingarririk gabekoak eta bi ilara errektangularretan banatuak, ilara bat gorago eta bestea beherago; edo esan daiteke, halaber, jarlekuek bi errektangulu zentrokide osatzen zituztela, irekiak alde batetik, non baitzegoen zurezko beste egitura bat, erdian ongi landutako besaulki apain eta handi bat zuena eta errektanguluaren laugarren aldetzat har zitekeena:
|
esan
nahi baita hantxe zeudela mojak eta aita espirituala, haiek beren jarlekuetan eserita eta aita karmeldarra bere besaulkian, batzarburu. Frai Millanek aurreko aldean zuen ama nagusia, eta eskuinean, berriz, Ernestina.
|
|
|
Markesa, beraz, bide galdua berreskuratu nahian zebilen:
|
esan
nahi baita. Zaldiaingo jauregia Nazarioren olatik ekialdera zegoen, hamar bat kilometrora. Nazariori nondik jo behar ote zuen galdetzen ari zitzaiola.
|
|
|
Eta horrela, kopa bat ardo edan zuen, edan zituen bi, hiru eta lau? Ardoa atsegin emaile zitzaion, baina atseginak ez zion errealitatea ezkutatzen;
|
esan
nahi baita Nazariok ohartu behar zuela edanak garuna eta mihia askatzen zizkiola, baina ohartu behar zuen, halaber, Aquileo baino motzagoa zela artean ere, gaztelania primeran zekièn gizonaren aurrean, Nazariok bigarren hizkuntza zuen hura, azken batean?, iniziatiba hari. Aquileori, zegokion bederen, orain joaten baitzen emakume batekin bals edo minuet bat dantzatzera, orain bestearekin:
|
|
|
Baina orduan korapilo batean sartu zen Ernestina, barre egiteko gogoa ito nahian are barre handiagoak egiten baitzituen maiz, bururatzen zitzaizkiòn eszena batzuk ezin barregarriagoak ziren, zinez?, azkenean errudun sentiarazten zutenak:
|
esan
nahi baita amets haiek buruhauste iturri gertatzen zitzaizkiola Ernestinari, urte gutxi batzuk lehenago patata azal, sagar azal eta fruitu azal guztiak buruhauste gertatu zitzaizkion bezala, zergatik, eta egun batean ama patata azal baten gainean irrist egin eta erortzen ikusi zuelako!, halako eran, non, handik aurrera, buruan sartu baitzitzaion lurrean ikusten zituèn patata azal, sagar azal eta fruitu azal guztiak kendu behar zituela lurretik, inor irrista ez zedin eta burua hautsi; orduan, baina, aita Martzelorekin konfesatu eta hark ezin hobeto bideratu zuen Ernestinaren arazoa; handik hiru bat urtera, ordea, aita Martzelo hil zen, zoritxarrez?
|
|
|
presiopean, Millanek galdara bat bezala behar zuen barrua:
|
esan
nahi baita zirrikitu baten bila zebilela, bere penak kontatu zizkion, bada, norbaiti, halako batean?!?, lurrunaren beruna, kontzientzia gero eta estutzenago ziona, arinduko bazuen.
|
|
|
baina ez baretasun lasaigarri batean, baretasun sorgor batean baizik, nondik beste begi batzuekin eta beste balio eskala batekin epai baitzezakeen errealitatea, bere buruarekiko etorkortasun handiagoarekin, inondik ere:
|
esan
nahi baita Millan zernahi egiteko moduan egon zitekeela, ametsa konta zezakeen edo ez?, kontatzetik ez kontatzera eta ez kontatzetik kontatzera zegoèn tartea guztiz murriztu balitzaio bezala, baita deuseztatu ere, lotsa aipatu berri zuen arren lotsaren gainetik balego bezala.
|
|
|
Karmeldar oinutsen santa fundatzailearen maxima aintzakotzat hartuz, solo Dios basta?, arimaren biluztasuna predikatzen zuen, halakoa baitzen bere joera estetikoa ere. Kultuari dagokionez, ez zituen elizako irudiak fedearen oinarritzat hartzen, guztiz onartzen bazuen ere eliztar batzuei lagungarri gerta zekizkiekeela;
|
esan
nahi baita ontzat ematen zituela irudiak, bai, baina espazioaren ardatz bihurtzen ez ziren bitartean, hain zegoen sinetsia hutsa zela edozein espaziotan funtsezkoa eta irudia anekdotikoa; ondorioz, zenbat eta irudiak barrokoago, orduan eta estimu eskasagoan zituen, halako moldez, non komentuak zituèn bi kustodietatik (bata urrezkoa, filigranaz eta harribitxiz josia, eta bestea zilarrezkoa, xumea... honela erantzuten ziola:
|
|
|
hari emandako trataerarekin hasita, Ernestinari bakarrik deitzen baitzion, alabatxo?, beste moja guztiak alabatzat zituen bitartean?:
|
esan
nahi baita Ernestinaren aita espirituala benetan sentitzen zela, seguruenik, haren aita, baita bere alabatxoa babesteko obligazioarekin ere, ondorioz, horregatik mintzatu zitzaion, mintzatu zitzaion bezala, aitortzaren amaieran:
|
|
|
Eta jantziei zegokienez ere, ezer gutxi? etxe printzipal hartako emakumeak herriko gehienak bezala janzten baitziren, alor hartan don Rokek agintzen zuelako pulpitutik, soineko eta jertse lasaiak eta tonu diskretuak eta ilunak nagusi;
|
esan
nahi baita sentimendu bikoitz harekin irten zela Regina ganboatarren dorretxetik: alde batetik miretsita, bai, edifizioa monumentala zelako, tapiza ere gustura eramango zuen etxera, egia esan, aukerarik izan balu!?, baina baita dezepzionatuta ere, bestetik, distira handiagoa espero zuelako.
|
|
|
Madrildik, trenez, bederatzi morroi neskamerekin, uda hasierako egun eguzkitsu batean; utzi zituzten haietako sei Zaldiaingo jauregitik hurbilen zegoèn geltokian, jauregia behar bezala presta zezaten, txukundu eta ordenatu, villalbatarrak egun batzuk geroago irits zitezenerako; heldu ziren hauek Frantziara; egin zituen markesa andereak bere egitekoak Lourdesen:
|
esan
nahi baita Ama Birjina agertu zeneko harpea bisitatu zuela egun batean, baita hurrengoan eta hurrengoan ere, bazuen markesa andereak esaldi bat, Lourdesen bizi izandako esperientzia laburbiltzen ziona: –Eiffelen gora egin nuen, bai, baina Lourdesen gorago?
|
|
|
edo bietan, beharbada:
|
esan
nahi baita bere beste irri hura bankariarekin bizi izan zuèn pasadizoarekin lotuta egon zitekeela, litekeena zen behintzat?, apustuak iragana eta etorkizuna batzen zituèn neurrian; jarraian, gainera, burua mugitu zuen goitik behera bi aldiz, keinu harekin bere buruari esaten ari balitzaio bezala: –Eta ederki irabazi behar zioat apustua bankari jaunari, Nazario Orbe naizen bezalaxe!?.
|
|
|
Denborarekin, baina, Rufino isildu egin zen:
|
esan
nahi baita lehengo boladari, zeinean ez baitzuen heraldikaz beste gairik, beste bolada bat jarraitu zitzaiola: mututasunarena, azkenean Reginari arrazoia eman behar izan balio bezala, baita ohartu ere, kontu hartaz denaz bezainbatean, alferrikako ihesbidean zebilela eta onena zera zuela, errealitatea zen bezalaxe onartzea.
|
|
|
Regina ez zen bere ahizparengana joan, ez aita hil zèn egunean, ez biharamunean, astearte arratsalde batean egin ziren aitaren aldeko hiletak?, ezta biharamunaren biharamunean ere, baizik eta handik hiru egunera:
|
esan
nahi baita aita astelehenaren goiz erdian hil zela, eta Regina ostegunaren goiz erdian joan zela komentura. Reginak denbora horretan egindako mugimenduei erreparatuta, edonork egiaztatuko zukeen nola gero eta ohikoago bihurtu zuen neskak keinu ezohiko bat, bigarren egunean lehenengoan baino maizago, eta hirugarrenean bigarrenean bainoago.
|
|
|
Ondo jateko, jesarlekua jarri digu aurrean, arrautza pare bat apurtu eta irabiatuta ezin goxoagoa iruditu zaigu, eta eguna hasteko lehen afrikar kafea?
|
esan
nahi baita, Nescafe koilarakada bat eta esne hauts apur bat. Latitude hotzetan kafe bikaina eta kafearen eskualdean poteko hauts xehatuak.
|
|
|
begirada ezti bezain irmoa ezkututzat hartu eta don Ireneoren amorruzko gezia geldiarazi zuen. Baina don Ireneo apaiza zen, eta Ernestina Jainkoaren deiari uko egin ziòn emakumea;
|
esan
nahi baita don Ireneorenak behar zuela azken hitza:
|
|
|
Joan egin zen arren, frai Millan ez baitzen guztiz joan; aitortu ere, aitor daiteke orduantxe errotu zitzaizkiola buru bihotzetan Ernestinari, inoiz ez bezala, frai Millanen irakaspenak, baita aita karmeldarrarenganako adiskidetasun espirituala ere, bien arteko sentiberatasun antzeko batek sortua eta desterruak indartua eta areagotua;
|
esan
nahi baita frai Millanen absentzia etengabeko presentzia bihurtu zela Ernestinaren baitan; bazuen, gainera, fraidearen presentzia espiritualaz gain, beste modu bateko presentzia... presentzia fisikotzat ere har zitekeena: frai Millanek oparitutako kaiera, Ernestinari arnasa eta bizitzaren zentzua ematen zizkiona, frai Millanekiko batasun espirituala sinbolizatzeaz gain, jakina, halako eran, non noiznahi hartzen baitzuen hura esku artean –buruz ere ikasi zuen, halako batean–, irakurtzeko eta hitzen mamia gero eta bereago egiteko.
|
|
|
Une hartan, halere, Nazariok –bankuan jarrita jarraitzen zuenak–, irri zabal bezain berezi bat egin zuen, inozotik ere zerbait zuena, baita zerbait baino gehiago ere, itxura guztien arabera: hots, Reginaz maitemindu zenean egin zuèn irri berbera –antz antzekoa bai bederen– egin zuen orduan ere;
|
esan
nahi baita Nazariok bere bizitzako beste une gogoangarri hura oroitzen zuela, ausaz, noiz eta, probintziako hiriburuko kaleetatik zihoàn egun batean, egunkari saltoki baten paretik pasatzerakoan doi, Espainiako hiriburuko aldizkari baten azala ikusi baitzuen, emakume baten bisaia erakusten zuena eta Reginarena berarena ere izan zitekeena, hain ziren gisa berekoak biak... begiak itxuragabeki irek... " Re gi na!".
|
|
|
Memento hartan, beraz, Nataliak soslaiz zuen Natividad;
|
esan
nahi baita ahizparen aurpegi erdia ikusten zuela... aurpegi osoa ere bai, irudimen ariketa xinple baten bidez, aski baitzuen hartarako simetri arauak –Natividadek aurpegi perfektua zuen– aintzakotzat hartzea; hots, Nataliak Natividaden irudi bat behar zuen buruan, erdiz emana zetorkiona eta erdiz irudikatua: irudi hura ez zen, ordea, finkoa eta behin betikoa, etengabe aldatuz zihoàn irudia baizik, irakurketak Natividadi eragiten zizkiòn sentimendu aldakorren araberakoa, lehen irudiaren baitan beste irudi asko baleude bezala, hantxe ezkutuan, lehen planora noiz agertuko zain.
|
|
|
Eta hitz bat etorri zitzaion burura –Nataliaren geroko jokabidea dateke hipotesiaren egiaztagarri–: sakrifizioa... baina ez erabatekoa, beharbada –sakrifikizioak berarekin ekarri ohi duen sariari uko egiten dion sakrifizioa da sakrifizio perfektua–, neurri batekoa baizik;
|
esan
nahi baita Nataliak sakrifizioa zuela buruan, bai, baina baita sakrifizio hari atera ziezaiokeèn etekina ere, pentsatzen baitzuen –oso litekeena da behintzat– ezen, Natividaden gaixoaldian sakrifikatzen bazen, ahizparen menera jarriz, honek noizbait agertu ziola bere esker ona modu batean edo bestean, ñabardurak ñabardura. Eta hala, pentsatua aurrera eramaten saiatzen zela, honela esan zion Natividadi:
|
|
|
ahizpen eta ahizpen arteko auziaren errealitatea, alde batetik, eta markesa anderearena, bestetik. Markesa anderearen jarrerak, izan ere, mundutasunaren eta espiritualitatearen arteko oreka nolabaiteko batean oinarritua zegoenak, erabat egin zuen alde batera, Guadabrezorako bidaia egin zuenetik;
|
esan
nahi baita markesa anderearen buruan ez zegoela gai monografiko bat baizik, hiru ardatz zituena: Ama Birjina, Ama Birjina eta Ama Birjina.
|
|
|
Gerardo eta Nataliaren arteko harremanek, ondorioz, ez zuten harean idatzitako letrek baino sendotasun handiagorik, halako moduan, non harrizko erakusgarri bat behar baitzuten, amoranteek bertan graba zitzaketèn hitzak –" Zin degizut ezen leial izango natzaizula, bai osasunean eta bai gaixotasunean ere, heriotzak bana gaitzan arte..." – lehen olatuak eraman ez zitzan;
|
esan
nahi baita urrezko eraztun bi behar zituztela, denborak ere nekez ezabatuko zituèn bi izenekin grabatuta: Gerardo eta Natalia, Natalia eta Gerardo.
|
|
|
Bi amets haiek, jakina, porrot egindako bere ametsaren proiekzioak ziren:
|
esan
nahi baita markesa andereak ongi ezkonduta nahi zituela bere bi alabak, beren mailako gizon zintzo aberats banarekin; gertatuak gertatuta gero, ordea, garbi baino garbiago finkatua behar zuen markesa andereak, halaber, bere balio eskalako baliorik baliozkoena, balizko senargaien zintzotasuna neurtzeko orduan: haien emaztegaiarekiko leialtasuna; eta mariazaleak baziren, hobeto, noski...
|
|
|
Han, kriseilu, argizari eta kandelek argi txikiak proiektatzen zituzten, zeinek bat egiten baitzuten, argitasun ondoriozko bat osatzeko, mojen ikus-eremua definitzen zuena, espazioan argi mehe dardarati bat nagusi, garren dardaren araberakoa; argia hain zen mehea bazter batzuetan –san Mamerto egon ohi zèn tokian, adibidez–, non iluntasun ia solido batek hartua baitzirudien:
|
esan
nahi baita korutik nekez antzeman ziezaiokeela inork san Mamertoren irudi faltari, arreta osoz erreparatu ezean. Moja hark, ordea –sor Imelda zuen grazia–, ohitura bat zuen, kaperara sartzen zen bakoitzean san Mamertori begiratzen baitzion, lehenik eta behin.
|
|
|
Eta Ernestinari –biluzi balute bezala sentitu behar zuen nobiziak, kosta ahala kosta gorde nahi zuèn sekreturik barrukoena kanporatu baliote bezala– berriro egin zion bihotzak eztanda eta berriro jarri zitzaizkion masailak sutan... baina suak agerian utzi zuena –ama nagusia, haatik, nekez ohar zitekeen xehetasun hartaz, hain zen mehea eta hain ilunaren ertzekoa biak bereizten zituèn bospasei metroko tartearen argitasuna– uko bortitz batez estali zuen Ernestinak:
|
esan
nahi baita ezetz esan ziola ama nagusiari, ozenki esan ere, oihuaren ozentasunaz bere beste gabezia eta ezintasun guztiak –galdua dagoenak bere buruaren galera du ostertz– maskaratu nahian edo.
|
|
|
Egun hartan, baina, gauzak ez ziren ohi bezala hasi, san Mamertoren irudiaren falta eten bat baitzen kaperako espazioan, mojek espazio hura ustez ulertzen zutèn moduan bai bederen:
|
esan
nahi baita frai Millanek eta ortuzainak sakristiaren atean aurkitu zutela, ohi ez bezala, ama nagusia; eskuan zeramàn kriseiluaren argitan argiago ikusten zen haren betiluna, eta haren zimurrek ere zimurrago ziruditen, azalean irekitako ildo haiek kezken goldeak goldatuak balira bezala.
|
|
|
Areto kapitularra espazio paralelepipediko aski lekutsu bat zen, non baitzeuden mojen jarlekuak, apaingarririk gabekoak eta bi ilara errektangularretan banatuak, ilara bat gorago eta bestea beherago; edo esan daiteke, halaber, jarlekuek bi errektangulu zentrokide osatzen zituztela, irekiak alde batetik, non baitzegoen zurezko beste egitura bat, erdian ongi landutako besaulki apain eta handi bat zuena eta errektanguluaren laugarren aldetzat har zitekeena:
|
esan
nahi baita hantxe zeudela mojak eta aita espirituala, haiek beren jarlekuetan eserita eta aita karmeldarra bere besaulkian, batzarburu. Frai Millanek aurreko aldean zuen ama nagusia, eta eskuinean, berriz, Ernestina.
|
|
|
Jaitsi zen zalditik, begiratu zizkion hankak, eta ohartu zenean ezen atzeko hanketako bati ferra falta zitzaiola, baita hanka azpian odol arrasto bat zuela ere –oroitu ere, oroitu zuen, beharbada, une hartan, bizpahiru legoa lehenago aurkitutako paraje legartsu batean zaldiak izandako irristada, ia ia zaldizkoa zaldi gainetik bota zuena–, arrebaren komentura joatea erabaki zuen. Gizonak bazuen joera bat, besteengandik nabarmentzen zuena;
|
esan
nahi baita hitz bakar batek laburbil zezakeela haren izaera: arauzaletasuna, arauzalekeriatzat ere har zitekeena... jakin ez domingotarra halakoa ote zen berez, edo bere ofizioagatik ote zen:
|
|
|
Izan ere, markesa anderea XIX. mendeko urte bateko abenduaren 8an jaio zen, eta data berezi hartatik zetozkion bai izena –Inmaculada Concepción– eta bai Ama Birjinari ume umetatik izan ziòn debozio barru barruko hura ere, haren koadro bat –XVIII. mendeko Ama Birjina bat zen, bere mantu urdinarekin eta zetazko soineko zuri paregabearekin– erostera eraman zuena, baita otoiztegiko aurrealdeko horman ipintzera ere –hartu ere, har zitekeen otoiztegiko erretaulatzat koadro handi hura–, bere gustuko espazio abegikor bat sortzeko, nora noiznahi sartzen baitzen, hiru agurmaria errezatzera:
|
esan
nahi baita markesa andereak burmuinetan sartua behar zuela zeruko erreginaren irudi bikain hura –inkontzientearen beheko geruzarik behekoenean, agian–, halako moldez, non irudi hark eskaintzen baitzion, beharbada, berak –markesa andereak– behar zuèn zuribide morala, janzten zen bezala janzteko –tulak eta organdiak, errubiak eta esmeraldak–, bai eguneroko bizimoduan ...
|
|
|
Mutilak Mateo Sukunza harritzen zuen, eta horregatik, beharbada, Mateo Sukunzak pauso bat gehiago eman zuen:
|
esan
nahi baita Mateok Nazario katekizatu eta bere pentsamoldera erakarri nahi zuela, baita berandu gabe erakarri ere. Mateo Sukunza, bere familia guztia bezala, monarkikoa zen –" Zeruak erakusten digu gizonoi nolakoa behar duen lurrak, eta zeruan monarkia bat badago, Jainko guztiahalduna errege duena, lurrean ere halaxe behar du, Nazario, logikoa den bezala; eta monarkiaren onespenak errepublikaren gaitzespena dakar, jakina, errepublika deabruzko sistema bat baita ezinbestean, gizona Jainko bihurtu nahi lukeena, alferrik:
|
|
|
Nazariok jakin behar zuen –burtsa agentea aurrez aurre zuen behintzat– Zosimok betartean izan zuèn itxuraldaketaren berri, bospasei segundoko tarte hartan: nola hamaika balentria egindako heroi ustezko txorabiatu berriak erdi txorabiatuta jarraitzen zuen, alegia;
|
esan
nahi baita Nazariok Zosimoren gainetik sentitu behar zuela une hartan, bere buruaz ziur... horregatik mintzatu zen, ausaz, mintzatu zen bezala, ez mesede bat eskatzen ari denaren tonu otzanean, baizik eta mesedea egiten ari denarenean:
|
|
|
Bestela, bere arrakastak sekretu bakarra izan zuen: orduak eta orduak sartzea, loaren biorritmoa lagun, Nazariok, deabruak bezala, ez baitzuen lo behar handirik izaten, esaera zaharrak zioen bezala;
|
esan
nahi baita Nazario mutil nekaezina zela, orain fabrika txiki eraiki berrian inork baino lan gehiago egiten zuena –lanik astunenei ere aurre egiteko ez zen nagi izaten–, orain aginduak ematen zituena... kanpora ateratzen ez zenean, lantzen zituztèn produktuei irteera emateko, bezero berrien bila: bezero euskaldunak edo erdaldunak, bertakoak nahiz kanpokoak –hizkuntza bigarren mailako bitartekotzat zuen, bezero berriak irabaztekotan–, ongi ohartzen bazen ere, bestalde –ikusten zuena ikusten zuen Nazariok, eta ikusten zuenaren arabera juzgatzen zuen mundua, bere buruari iruzurrik egin gabe–, klase industrial dominanteak gaztelania zuela nagusi.
|
|
|
Beñardoren begien jarraipena eginda, kamera ezkutu batek laster atzemango zion nola mutilak, igande zein jaiegunetan –elizara sartzen zenean... edo elizatik plazara egiten zuenean, orduan batez ere– begirada iheskor lilurazkoak jaurtitzen zizkion Kattalin izeneko bere adineko neskatxa bati:
|
esan
nahi baita Beñardok bere ametsak behar zituela –egunen batean Kattalini nirekin ateratzeko eskatu eta berak baietz esango zidak; gero, kalean etxetxo bat erosi, ezkondu eta zoriontsu izango gaituk; baina etxetxoa erosteko dirua egin behar, eta dirua egiteko lana... –, eta bere ametsetan aurkitzen zuen bestela nekez aurkituko zuèn indarra, apika. Gero, baina, badirudi gauzak okertu zitzaizkiola –" Ongitxo dakit nik ere zer den/ egotea maiteminez:
|
|
|
Nazario bere onetik aterea zegoen, anaia zapal zapal egina uzteko gogoz;
|
esan
nahi baita bitarteko guztiak prest zituela –buruargitasuna, haien artean– zapaldua zuena are zapalduago uzteko; helburua betetzeko, ondorioz, aitzakia bat edo beste erabil zezakeen... Baina, azken urte haietan soldadutzarekin lotutako kontu batzuk –bigarren karlistaldia bukatuta gero (1876an, beraz), kinten sistema eta soldadutzarako zozketak ezarri zituen Espainiako gobernuak Euskal Herrian– ezin ahaztu zituelako edo –legeak bereziki behartzen zituen Nazario eta haren hiru anaiak, aita gerran galtzaileetakoa izan zutelako, nahiz eta anaietan zaharrena izatea, azkenean, Nazariori onurazko gertatu zitzaion, ñabardura hark bere anaien tutore bihurtu eta soldadutzatik libratu baitzuen... zorionez libratu ere, zeren umetan jeneral izatearekin amets egin zuenak (joan ere, joan baitzitekeen Nazario soldadutzara bolondres, premutasunak zekarzkiòn pribilejioak eta abantailak bazter utzita) Dobainera iritsi bezain laster egin baitzion uko ametsari, amets berri batek amets zaharraren lekua betetzen ziola:
|
|
|
Zeruan ilargi argitsua zegoen, betetasunetik gertu, iratxoak bidera ateratzeko giro aproposa, eta hara: Beñardori bidera ateratako iratxo batek ongi baino hobeto antzemango zion haren aurpegierari, kezkatik hurbilago kezkagabetasunetik baino, askatasuna konkistatu orduko askatasunaren zamaren esperientzia ere bereganatu balu bezala;
|
esan
nahi baita Beñardok bihotzean behar zuela Nazarioganako gorrotoa... baina gorroto haren azpian, geruza barrukoago batean, beste gorroto mota bat ere bazuen, beharbada: bere buruaren aurkako gorrotoa, bere buruarekin zuèn konfiantza eskasetik zetorkiona –erantzukizun gehiegizko bat nagusitu ote zitzaion orduan, bakardadearen lurretara eraman zuena, zeinetatik ohar baitzitekeen ezen lur haiek etorkizun beltza zutela zerumuga? –, halako eran, non zorabio itxurako batek hartu baitzuen.
|