|
2002
|
|
|
Orain arte
|
esan
ez dudan arren, Añorgakoa naiz, sortzez. Eta umetatik ohitu behar izan dut Cementos Rezola lantegiko tximiniekin.
|
|
2003
|
|
|
Don Estebek bukatu zuenean, don Justiniano mintzatu zen, ordu arte hitz erdirik ere
|
esan
ez zuena:
|
|
2005
|
|
|
Harrituta begiratu zien, bati lehenengo, besteari gero. Zelan zekiten, berak euskaraz hitzik ere
|
esan
ez bazuen?
|
|
|
Irantzuk landareak maite zituen, egia esan bizirik zegoen edozer gauza maite zuen, eta udaberriro ahaleginak egin behar izaten nituen etxea zakur, oilar, aztore edo beste edozein piztiakumez bete ez zezan. Behin lau metroko suge nabar batekin azaldu zen etxean eta, piztia nazkagarri hura etxetik atera zezala eskatu nionean, horrela ez hitz egiteko erantzun zidan zakar; eta, etxetik atera eta autoan sartzen zuen bitartean, kumea zela oraindik
|
esan
ez zuen ba. Mugitzen ziren izakietan zakur bat baino utzi ez nionez, aspidistra, kentia, cotoneaster eta ribes familietako landareez bete zidan etxea.
|
|
|
Hego haizea indartsu zebilen kaletik gaueko hamabiak pasatxoan etxeratu eta etxea hutsik aurkitu nuenean. Egia
|
esan
ez ninduen ezustean harrapatu, baina joan aurretik eszena bat egingo zidala uste nuen: irainak, orroka hasi, plater batzuk hautsi, atea brastako batez itxi.
|
|
2007
|
|
|
Esan behar al diozu? Nola
|
esan
ez duzula gogoratzen, ez dakizula nor den ere, ez dakizula zer txanponez eta zer gauez ari den berbetan. Bere izena gogoratuko bazenu sikiera?
|
|
2008
|
|
|
nor egingo balute bezala? Hartan egin zuen huts, ordea, esan beharreko bertsoa
|
esan
ez zuenean! Hutsak zapuztu zuen eta hutsak estutu zuen?
|
|
|
Eta miru beltza haserre zegoen? ezpainak ere mugitzen zituen, arestian
|
esan
ez zituenak orduantxe esatea bururatu balitzaio bezala, hotsik gabeko hotsetan: hauxe bakarrik falta zitzaigun, frai Millan, lehen mailako kontu bat bigarren mailakotzat hartzea!, ez al dira, bada, santuak Jainkoaren eta gure arteko bitartekariak, baita zeruko anai arrebak eta are odolkideak ere, Kristoren gorputz mistikoak, kristau herriaren sinbolo bateratzailea denak, batzen baititu zeruak eta lurrak, azken batean??
|
|
|
Sendagilea bertan gelditu zen, ezer
|
esan
ez bazuen ere, eta segundo batzuk igaro ziren aurrera segitzeko kemena berreskuratu baino lehen.
|
|
|
Bigarrenean ostatuaren harrera tokia, eta gizon burusoila koaderno bati tinko begira, kontuak egiten burua jaso gabe. Agur ere
|
esan
ez zuten apopilo pare batekin gurutzatu ziren gorako bidean, hoditeria agerian zeukaten hormen albotik pasatuz. Laugarren pisura helduta, zatika erauzitako parket merkea zapalduz, ezkerretara jo eta komun eta dutxa konpartituen ondoko gelan sartu ziren, 406an.
|
|
|
Ama nagusiak mozoloarena egin zuen, bai, baina fraideari bizkarra eman ahala, guztiz aldatu zitzaion aurpegia, mozolo itxura zuena –jokoz kanpo gelditu ohi direnak mota bateko zein besteko gauak hartzen ditu betiere– bat batean miru beltz bihurtua iduri. Eta miru beltza haserre zegoen... ezpainak ere mugitzen zituen, arestian
|
esan
ez zituenak orduantxe esatea bururatu balitzaio bezala, hotsik gabeko hotsetan: hauxe bakarrik falta zitzaigun, frai Millan, lehen mailako kontu bat bigarren mailakotzat hartzea!, ez al dira, bada, santuak Jainkoaren eta gure arteko bitartekariak, baita zeruko anai arrebak eta are odolkideak ere, Kristoren gorputz mistikoak, kristau herriaren sinbolo bateratzailea denak, batzen baititu zeruak eta lurrak, azken batean...?
|
|
|
jendearen estimu eta ezagutza falta –zergatik hartu behar zuen, bada, Beñardok bere burua tonto tentel ergeltzat, maisuak nahi zuen bezala, baldin eta tabernako saioa entzun zuèn jendeak bi bertsolari haiek ezin buruargiagotzat bazituen? –, bere bakardadea –bere mundua beste mundu bat zen, azken batean, bere hiru anaienarekin zerikusirik edo ia zerikusirik ez zuena– eta jendearen maitasun eza; txalo haiek, bakardadearen hotza eztitu ziezaioketenak, buruargitasunaren berme bihurtzeaz gain; jendearen txalo haiek, Beñardok irrika irrikatsuz irrikatzen zituenak, jendearen balizko txaloek –eta txalo haiek bakarrik– nor egingo balute bezala... Hartan egin zuen huts, ordea, esan beharreko bertsoa
|
esan
ez zuenean! Hutsak zapuztu zuen eta hutsak estutu zuen... baita zapuztuko eta estutuko ere handik aurrera, egun batean bai eta hurrengoan ere bai, harik eta gauzei beste ikuspegi batetik begiratzen hasi zen arte.
|
|
2009
|
|
|
Denborazkotasuna, posibilitateen sor eta ezabaketa etengabekoa gure esku irristakorretan, zerbait ikaragarria eta bitxia da. Hitz batekin laguna kontsolatzeko izan zenuen posibilitatea, eta
|
esan
ez zenuena, ez zenuelako momentuan asmatu, edo ez zinelako ahalegindu behar bezala, ez da txarkeria kontua edo ez, baina ja ez da inoiz izango. Ez dauka zerikusirik moralarekin edo erlijioarekin.
|
|
|
Nik bederatzi bat urte nituen, eta Josebak, nire nebak, hiru: ez dakit zer gertatu zen, baina Josebak barrabaskeria bat egina behar zuen, aitari sekulako grazia egin ziona nonbait, aitak hari besapeetatik heldu, goratu eta ozen bai ozen
|
esan
ez zuen, bada: –Hemen etxeko mutila!?.
|
|
|
Nik bederatzi bat urte nituen, eta Josebak, nire nebak, hiru: ez dakit zer gertatu zen, baina Josebak barrabaskeria bat egina behar zuen, aitari sekulako grazia egin ziona nonbait, aitak hari besapeetatik heldu, goratu eta ozen bai ozen
|
esan
ez zuen, bada: ‘Hemen etxeko mutila! ’ Aita zoragarria izan dut, baina inoiz gorrotatu banuen, orduantxe egin nuen!
|
|
2010
|
|
|
Eta Pio Barojarekin ere halatsu gertatzen zaigu. Barojak zu eta zu bezalakoak engainatzen zintuzten, engainatua izan nahi duenak gutxi behar baitu engaina dezaten?; Barojak izan zuen, bai, errebelde itxura emateko abilezia, baina hura ere axalean gelditu zen, nik uste; ez dizut esango esaldi distiratsurik
|
esan
ez zuenik?, este es un país donde no se conoce más que el cultivo del cura? :
|
|
|
Nola arraio hartuko nuen nik Unamuno eta Barojaren bidea, Campiónena zuzenagotzat jotzen banuen, gamazadaren garaian
|
esan
ez zuen, bada, Madrilgo parlamentuan: –Aquí estamos los diputados navarros cumpliendo la misión tradicional de nuestra raza, que tanto en la historia antigua como en la moderna y aún contemporánea, se expresa con el verbo, resistir?.
|
|
|
Pozik egoteko moduan gaude, beraz, zoritxarraren erdian, Jainkoak eman, Jainkoak ken??. Aita kalonjeak hobe beharrez esan zuen hura, jakina, konbentzitua zegoelako ere bai, beharbada, baina, ai, nola nabaritu nuen aitak muturra okertzen zuela!, esan ere,
|
esan
ez zuen, bada, ahapeka: –¡ Mierda puta!?, hitz hotsak garbi iritsi ez zitzaizkidan arren, ezpainkariei ongi antzeman nien behintzat!
|
|
|
Eta Pio Barojarekin ere halatsu gertatzen zaigu. Barojak zu eta zu bezalakoak engainatzen zintuzten, engainatua izan nahi duenak gutxi behar baitu engaina dezaten...; Barojak izan zuen, bai, errebelde itxura emateko abilezia, baina hura ere axalean gelditu zen, nik uste; ez dizut esango esaldi distiratsurik
|
esan
ez zuenik —" este es un país donde no se conoce más que el cultivo del cura": ale bat beste askoren artean—; lortu ere, lortu zuen espainiar gizartearen estamentu aski zabal batek enfant terrible tzat har zezan, baina Barojarena piroteknia hutsa izan zen gehienik ere, bere espainiartasunaren astoari arre egiten ziona, horretarako orain argudio bat eta orain aurkakoa erabili behar bazituen ere; eta ez dugu ahaztu behar Baroja eta Unamunoren ideiak dogmatzat zituztela garaiko espainiar intelektualek:
|
|
|
Pozik egoteko moduan gaude, beraz, zoritxarraren erdian, Jainkoak eman, Jainkoak ken...". Aita kalonjeak hobe beharrez esan zuen hura, jakina, konbentzitua zegoelako ere bai, beharbada, baina, ai, nola nabaritu nuen aitak muturra okertzen zuela!, esan ere,
|
esan
ez zuen, bada, ahapeka: " ¡ Mierda puta!", hitz hotsak garbi iritsi ez zitzaizkidan arren, ezpainkariei ongi antzeman nien behintzat!
|
|
2011
|
|
|
Deus
|
esan
ez badu ere, neskaren begitarteak nori, norentzat galderak islatu ditu, inondik ere. Gizonak eskatu berri dion kafearen bila abiatu da gero, barraren atzealdera.
|
|
|
–Zoaz, bai, eta goiko bele horiei
|
esan
ez dugula mezurik inora eramateko.
|
|
|
Jendetza bildu zen eliza inguruan eta Simon atzealdean gelditu zen; ezagun askorekin topo egin arren, keinu iluna zuen eta ez zuen hitzik inorekin gurutzatu agurretik kanpo. Martinek emandako epea betea zen eta, ezer
|
esan
ez zuelako pozik zegoen arren, oraindik erabat beldurtuta zegoen. Lanean arazo guztiak ahazten zituen zortzi orduz, baina lanetik kanpo ezin zen geldi egon.
|
|
|
Horrela adierazi zioten poliziari taberna horren ingurutik ibili ohi ziren batzuek. Argazkia mugitu zuten eta, inork ezer zehatzik
|
esan
ez zuen arren, ez zuten Simonekin harremanetan ibili zirenen izenik lortu?, haren aurpegia ezagutu zuen batek baino gehiagok. Tuercas berriro polizia etxera eraman zuten; oraingoan ez zuen ezer galdetu:
|
|
2013
|
|
|
–Nazionalisten ameskeriak??. Umea, baina, amets egiteko garaian zegoen, baita bere eremu psikologiko partikularra aurkitzeko behar inkontzientearen mende ere, eta, ezer
|
esan
ez zuen arren, oihal hura geratu zitzaion gogoan, zelanbaiteko heroitasunaren ikur.
|
|
|
Horregatik, baina bereziki argazkiko emakumea ezagutu zutelako. Aurpegi hura zu bezainbeste bizi izan zelako haien artean, norena ote zen inoiz
|
esan
ez bazenuen ere. Tatuatuta omen zenuen besaurre batean, Aurora izenarekin batera.
|
|
|
" Nazionalisten ameskeriak...". Umea, baina, amets egiteko garaian zegoen, baita bere eremu psikologiko partikularra aurkitzeko behar inkontzientearen mende ere, eta, ezer
|
esan
ez zuen arren, oihal hura geratu zitzaion gogoan, zelanbaiteko heroitasunaren ikur.
|
|
2014
|
|
|
esango dizue mundu honek ez duela aterabiderik, eta gauzak bere horretan uztea dela onena? Kafkak berak ere
|
esan
ez zuen, bada: –Munduaren aurkako borrokan, munduaren alde jartzea aholkatzen dizut?!
|
|
2015
|
|
|
Hala ere, Gerardek hizketan segitu du, haren hitzei erreparatu gabe, ezer esan izan ez balu bezala, edo akaso, ezer
|
esan
ez duelako. Lo faltaren nekeak burtzoratuta dauka Sylvie.
|
|
|
Egun batez dena bertan behera geratuko dela dakizunean. Inork ezer
|
esan
ez badu ere. Zuk badakizu, eta hortxe hasten da oinazea.
|
|
|
–atera zait, estropezurik egin gabe. Eta besterik
|
esan
ez dudan arren, irudipena dut gizonak ulertu egin nauela.
|
|
|
–Esan dizudana esan nahi dudala. Eta
|
esan
ez dudana, ez dizut esan nahi.
|
|
|
Mek Xren hitzak entzun ere ez ditu egin ordea. Begiak dantzari, Xrengana jiratu du burua kolpean, ezer
|
esan
ez balu bezala.
|
|
2016
|
|
|
Ez dakit kontatu dudan nire ama irakaslea dela. Orain arte
|
esan
ez badut, orain esango dut, eta horrela errazago ulertuko duzu nolako txapa entzun behar izan dudan.
|
|
|
Utz ditzagun ordea kontsiderazio filosofikoak, utz ditzagun Casablancan edo nahi duten tokian Ilsa eta Rick, Bergman eta Bogart, eta gatozen berriro hegazkineko emakumearengana; irakurleren bat aspertzen hasia ere izan dezakegu, hegazkineko emakumea gora eta hegazkineko emakumea behera, inoiz bere izenik esan gabe. Arrazoirik ere ez du falta protesta egiteko, guk ere ez baitugu izena isiltzeko arrazoi berezirik; hasieran bai, hasieran ezerezetik bezala hasi nahi genuen historia bat sortzen, ez izenik ez lekurik gabe, baina pixkanaka datuak eta xehetasunak eman ahala, halako seta gaiztoa iduri dezake; bestalde, ordea, hainbeste orritan zehar
|
esan
ez badugu, barregarri ere izango litzateke, bat batean, ez bat ez bi plasta botatzea; hortaz, ezkutukeriazko tema badirudi ere, isildu egingo dugu oraingoz, baina ez luzerako; beraz, irakurle urduriari arren eskatzen diogu pazientzia pixka bat izateko, eta aldi berean esaten lasai egoteko, gure hitza baitu luze baino lehen hori ere argituko dela, emakumeari buruzko hainbat zertzelada argitzen eta...
|
|
|
–Barkatu, baina ez naiz aberatsa?, ihardetsi zion Josebak bere burua defendatu nahian, erdi haserreturik. Ezer
|
esan
ez balu bezala izan zen, ordea. Iratik bere plana azaltzen jarraitu baitzuen.
|
|
|
baina axola zaizu. Ez ezazu
|
esan
ez zenuela gaizki pasatu lehengoan, X idazleak tratatu zintuen bezala tratatu zintuenean, horren hotz, beste kritika harengatik.
|
|
2017
|
|
|
Inaxik ez zuen keinurik egin. Danielak ezer
|
esan
ez balu bezala jarraitu zuen ezerezari begira. Gaixotasun larri bat zuen Inaxik.
|
|
|
Tentsioa maizago agertzen da aurrez deliberatutako ekintza batean. Inork ezer
|
esan
ez balu bezala edana zuen Kurtzek bere kafea.
|
|
|
Eta senarrak haren berri izan orduko, saldu egin zuen. Egia
|
esan
ez dut sekulan ikusi horia den Rolls Royce rik, eta nolabait kontraesankor iruditzen zait, zeru berdea edo odol urdina bezalaxe. Agian horregatik irreal, urrun ikusi nuen filmea, handik urte batzutara txoferra izango nintzenik susmatu ere egin gabe.
|
|
|
–Uztak gobernua bakean. Herriko jendea herrikoei ezagutarazi behar zaiela
|
esan
ez duk ba. Laguntza ere herrikoek jarriko diagu.
|
|
|
Baita elkarrekin gaudenean ere. Oraindik
|
esan
ez dituenak baina esango dituela badakizkidanak erantzuten hasten naiz. Sekulako amorrua eragiten dio gure elkarrizketen dislexia horrek.
|
|
2018
|
|
|
Kontu zaharkituak ziren haiek denak. Haren ustez, zuzenean hala
|
esan
ez bazuen ere, birjina zelakoan hil ei zen ama. Eta hor hasten zen agertzen itxitako atea, Naomik ahalegin handia egiten zuelako aita amen arteko liskarrik iradoki zezakeen oro saihestearren.
|
|
|
–Proposamen bat daukat nik, barkatu orain arte ezer
|
esan
ez badut, hartu zuen hitza Alazne Gorputz Heziketako irakasleak?. Neska horrek indarkeriarako sena dauka, hori ez du inork ukatuko, txikitatik izan du, baita matxinatzeko sena ere, baina nire ustez txarto bideratutako gehiegizko energia da, eta bide onean jar genezake.
|
|
|
Gizona, berriz, lehenengo bitan, berehala saiatzen da Parisko ibilerak kontatzen, alferrik ordea. Deus ere
|
esan
ez balu bezala, entzun ez baliote bezala. Isiltasunean galtzen da haren saioa.
|
|
2019
|
|
|
Surfagatik etorri omen da Euskal Herrira, nahiz bera olatu gainetan gehiegi ibili ez, aitortu didanez. Halakorik
|
esan
ez badu ere, surf giroak daukan leienda erotikoak erakarrita etorri dela susmatzen dut nik, hau da, ligatzeko asmotan. Kontatu didanez, Mundakara joan behar omen zuen, baina Sopelan geratu da azkenean.
|
|
|
Agurtzera gelditu gara. Zer moduz galdetu didatenean ez diet Madrilgoaz ezer kontatu, eta beharbada horregatik, zer
|
esan
ez nuelako, atera zait Guggenheimetik gentozela, egun pasa egitera etorri garela Bilbora. EL k zerbait esan du,, a, ría ra erortzekotan dagoela dirudien eraikin hori?
|
|
|
Udaletxean gertatu zena ertzainen aurrean kontatu behar izan nuenean asteak eman nituen oso gaizki. Norbaiti mina emateko aukera zegoelako, egia baino
|
esan
ez nuen arren. Are gehiago, gauza batzuk kontatu gabe utzi nituen mina arintzeko, eta zu berriz?
|
|
|
Osberno hau nahi den tokian egonik eta izan dena izan dela ere? ...rezko justiziaren printzipioaren aztarrenik txikienik baldin balego, besterik gabe, zuen ekipaje, diru eta ondasunak bildu, zuen emazteak eta seme alabak hartu, eta hanka egingo zenuketela aberri mairurantz, nondik ordu txarrean etorri baitzineten, guretzat utziz gurea dena, ez, utzidazue bukatzen, ederki ikusten dut burua alde batetik bestera mugitzen ari zaretela, keinuz adieraziz ahoak oraindik
|
esan
ez duena, egin ezazue kontu zuek, mairu eta moabiten arrazakook, iruzurrez lapurtu zenietela Lusitaniako erresuma zuen erresumari eta gure erresumari, gaur den egunera arte hiri, herri eta elizak suntsituz, hirurehun eta berrogeita hamazortzi urte baino gehiago badira gure hiriak eta gure lurren jabetza bidegabeki dauzkazuela, baina, tira, ikusirik horren luze jo duela Lisboan zaudeteneko epeak, ...
|
|
2020
|
|
|
–Zer axola niri batere salduko ez balira ere? Munduak berdin berdin jarraituko du euskal literatura gorabehera?, jarraitu nuen eta, Leirek ezer
|
esan
ez bazuen ere, ohartu nintzen min eman niola, tristuraren itzal batek zeharkatu baitzion aurpegia.
|
|
|
Poza hartu dute guztiek. Bileran hitzik
|
esan
ez duen Avelinok datozen orduetarako euria iragarri du. Dominicak muturra okertu du Laureano Matilderi berokia janzten laguntzen ikusi duenean.
|
|
|
Pablo lotsagorritu egin da, eta oraindik ezertxo ere
|
esan
ez duen Sagrariori irribarre urduri bat atera zaio, senargaiarekiko harrotasuna disimulatu ezinik. Jarraian, imintzio herabe bat egin dio Matilderi, baina haren begirada sentitu orduko, berea baztertu du kikilduta.
|
|
|
Orain arte
|
esan
ez badut ere, surrealista iruditu zitzaidan dena.
|
|
2021
|
|
|
Rosaliek levequetarren etxea utziko zuela iragarri zuen. Agerian
|
esan
ez bazuen ere, nik banekien bere gaztetako senargaiaren ondora zihoala bizitzera. Françoisek nirekin egon nahi zuela adierazi zidan, eta arratsalde oso bat eman genuen elkarrekin eta tarteka leku diskretu bat bilatu eta maraichinade bat egiten zidan, mingaina sartzen zidala ia eztarriraino.
|
|
|
Gainera, iruditzen zait kontu gehiegitxo dakizula zuk gauza onerako. Badakizu esan dituzunak zein
|
esan
ez dituzunak zure aurka bihur daitezkeela –ohartarazi dio koadernodunak.
|
|
|
euskaraz eta gaztelaniaz argitaratzen duten guztien kontra, nahiz eta genukeen inolaz ere haiek gabe bizi, eta nahiz oraindik inork ez didan esplikatu zergatik erosi nukeen nik gaztelaniazko literatura euskaraz ez dakien eta interesatzen ez zaion enpresa baten eskutik, baina ez bertoko ekoizpenarentzat ezinbestekoa den enpresa batetik. Euskaraz ez dakit zer eta ez dakit nola idatzi dutenen kontra edo esan dutenen kontra edo
|
esan
ez dutenen kontra. Poesiaren kontra esan dut, ezta?
|
|
|
Banaketarena eta Begoñarekin bizitzen jartzearena erraztu egin zituen. Landerrek ez dio aitari inoiz
|
esan
ez duela ulertzen zergatik dagoen bere amaren antz handia duen beste emakume batekin. Zeozer axola zaiola pentsa lezake bere aitak.
|
|
2022
|
|
|
Ez nintzen gehiago eskolara joango. Eta, amaz ezer
|
esan
ez bazuen ere, badakit harengandik ere urrundu nahi izan ninduela. Itsasoan denboraldi bat pasatzeak zailduko ninduen.
|
|
2023
|
|
|
Lagunen aurrean deus
|
esan
ez zuen arren, poz bitxia nabaritu zuen barren barrenean: bizitzaren poderioz, aspaldiko zorrak kitatzeko aukera iritsi zitzaiola konturatu zen, eta sentsazio atsegina iruditu zitzaion, alajaina.
|
|
|
Kartzelatik zer eratako iraultza egingo ote dute? Batzuk torturatu egiten dituztela ere esan du Telesforok, eta ama kartzelatik zelan etorri zen gogoratu du, ezer
|
esan
ez badu ere. Gabrielak adi begiratu dio mutilaren aurpegiari, ezin ederragoa iruditu zaio, ez daki zehatz zergatik, ezpain irribarretsuak dituelako edo handik ateratzen dituen berbengatik.
|
|
|
buruz hizketan, diru-laguntza publikoen deialdira aurkeztuz gero kontuan hartua izango zela jakinarazteko. Otsailaren 25ean, Josu Jon Imaz Eusko Jaurlaritzako bozeramailearen hitzetan jarri zuen Eusko Jaurlaritza euskarazko egunkaria izaten jarraitzeko pauso guztiak emateko prest zegoela eta Egunero ren irakurleak horretaz jabetuta zeudela ordurako –publizitatea jartzen ari zelako, ulertzen zen,
|
esan
ez bazuen ere–.
|