|
2008
|
|
|
Kazetariek eta estilo zuzena erabiltzen dutenean ez dituzte normalean ahozko hizkeran erabilitako elementu asko eta asko jasotzen. Eta idazkeraren oinarriak menperatzen dituzten idazleek, badakite ezinbestekoa dela hiztunak esandakoa apaintzea edo hiztunak
|
esan
ez dituen elementuekin hornitzea, esan duen hori, beterik gabe, ondo ulertu ahal izateko. Bestalde, badakigu transkripziorik onenak ere nekez isla dezakeela informazioa komunikatzeko garrantzi handia daukaten hamaika gauza.
|
|
|
Ez naiz konparaketa klasikoaren barruan egin diren lanen berri ematen hasiko. Duela guti Trask ek (1995) kritikatu egin zituen lan guzti horien metodozko puntu ahulak, hala nola, zatiketa morfologiko arbitrarioak egitea, erkatzen diren hitzen esa nahia zuzena ez izatea, askotan sekula ere
|
esan
ez diren hitzak erabiltzea, hitz berriak, maileguak edo oso hedapen gutikoak zahar eta jatortzat hartzea, hitz batean esanda, erkatzen diren hizkuntzen eta haien historien ezaguera eza.
|
|
|
Ipuin bildumak, ahozkotik eta idatzitik jasoak eta haien azterketa sakon edo arinagoak ugariak dira gure artean eta beste hizkuntzen kultur altxorraren bildumetan. Zer esan dezakegu guk orain arte
|
esan
ez denik. Ikus dezagun:
|
|
|
Are hurrengo lau hilabeteetan ere, ez zuten puntu horren inguruan kezka berezirik agertu. Beraz ezer
|
esan
ez bazuten, Hendaian auzi polemiko horretaz jabetu ez zirelako izan zen. Eta nola jabetuko ziren, Arana Goiriren testuak zioena ezin izan bazuten behin ere irakurri beren begiekin?
|
|
|
299 Azkueren 1924.05.13ko gutuna Narciso Estenagari (in ABA EUS 1924). Esaldi horiek zuzenean
|
esan
ez bazizkion ere, antzeko zerbait idatziz esana zion jada 1924.04.27ko gutunean (in ABA EUS 1924), eta izatez Estanagari hau kontatzearekin batera eskatzen zion Azkueren gogoeta horiek «exponer algo de esto y cuanto a V. le ocurra a alguno de los Generales del Directorio» jakinarazteko.
|
|
|
56 Azkueren 1924.05.13ko gutuna Narciso Estenagari (in ABA EUS 1924). Esaldi horiek zuzenean
|
esan
ez bazizkion ere, antzeko zerbait idatziz esana zion jada 1924.04.27ko gutunean (in ABA EUS 1924), eta izatez Estanagari hau kontatzearekin batera eskatzen zion Azkueren gogoeta horiek «a alguno de los Generales del Directorio» jakinarazteko.
|
|
|
Ezagutzen den bere lehen testu idatzian, 1888ko Grankantonarrantsaleak legendan, lurraldetasunaren inguruko honako erreferentzia aurkitu diot: «Ez da zetan
|
esan
ez egoanik iru probintzietan Eulearentzat bere lorentzo baño mutil ederragorik.» Beraz 1888ko Azkuerentzat bere erreferente territoriala «hiru probintziak» ziren. Gauza bera agertzen zuen hurrengo urtean La Abeja aldizkarian idatzitako Peru Matraka ta Pedr, antonipuinean:
|
|
|
zerabilen moldekoa), baina eredu horrek ez zuen balio gainerako herrialdeetarako, eta haietaz. Maisuak? ez zuenez askorik
|
esan
ez zegoen argi nola sortu beste haietan erabiltzeko euskara sabindar bat. Gipuzkoar sabindarrek, adibidez, argia ala argiya idatzi behar ote zuten?
|
|
|
Gutun hau irakurrita adiskide minak bihurtu zirela pentsa zitekeen. Egia
|
esan
ez zen hainbestekoa beren elkarrulertzea. Berehala ikusiko denez tx/ t, s moduko aferengatik berenean tematuta segitzen zuten.
|
|
|
Broussainik esplizituki
|
esan
ez arren, ikusitakotik ondoriozta liteke Eskualduna ezinbesteko plataforma zela Iparraldeko euskaldun alfabetatuen artean: batetik, akademiko potentzialak inon aurkitzekotan han topatuko zirelako, eta, bestetik, Akademiaren arauek Iparraldean eragina izatekotan Eskualdunaren bidez lortu zutelako hedapena.
|
|
2010
|
|
|
Zeren manipulazio ibilbide luze honetan, zuzeneko aipuak dauden bezalaxe jasoak izan direla esango zaigu, eta horietatik abiatuz sortu direla birtualak, potentzialak... Hala, esanetatik hasi, eta esatariak berak asmatuetara, inoiz
|
esan
ez direnetara, edota, are oraindik, esan beharrekoetara jauzten da. Azken mota horretako aipuak ere bai baititugu.
|
|
2012
|
|
|
Alde horretatik bat gatoz Mueckeren usteekin (1969) ironia, benetan
|
esan
ez dena esateko artea, delako ustearekin.
|
|
|
Zergatik? Ironia, azken batean, hitzez hitz edo benetan
|
esan
ez dena esateko artea baita;, esateko, baino areago, agian,, aditzera emateko?
|
|
|
– Euskarak erdaraz
|
esan
ez diren, edo hain ongi adierazi ez diren, gogoeta eta bihotzondokoei bide emanaz bakarrik jaso dezake burua, lehen, orain eta beti. (LIB I:
|
|
|
Esate baterako, haur batek, ama, egarri naiz? dioenean, amak badaki edo inferitzen du umea ur eske ari dela, hitzez hitz hori
|
esan
ez badu ere. Beraz, solaskideak nola komunikatzen gara?
|
|
2021
|
|
|
(Leizarraga); Erran nahi da, beraz, salbatzaileak[...] egin duela (Larregi); Ez duzu beraz horietaz zer loriaturik (Axular); Barkatuko diozu beraz intendentaren emaztearekiko abentura? (Jon Muñoz); Obrak, beraz,
|
esan
ez ezik, irakurlearen gogoetamena estimulatu behar du (X. Amuriza); Berak, dio, lurretik da, lur beretikan beraz (Argainaratz); Ez da asmatzen erraz. Zertxobait badira beraz!
|
|
|
Gertatu beharra ez, baizik inoren lotsagabekeria eta ausardia azpimarratu nahi denean aditz sintagma taxu berean erabiltzen da: Txerria deitu ez zidan, bada, kakati hark!; Gezurretan ari nintzela
|
esan
ez zidan, bada!; Aurpegira txistua bota ez zidan, bada!; Lehen ekarri nion zetazko txano bat polita gero bere koxkabilo batera eta bestera eroriaz, eguraldi ona edo txarra adierazten zuenarekin. Eta ez zuela hartuko ez zidan esan bada!
|
|
|
Beraz, predikatu nagusi gisa azaltzen da moduzko perpausa honako hauetan guztietan: Arkaitzek osasunarekin kezkatuta jarraitzen du; Gauzak zuk esan bezala daude; Burua altxa ezinik dabil Miren; Zer egin ez dakiela daukagu Naiara; Errepideak moztuta jarraitzen du; Zer
|
esan
ez dakiela gelditu da Jon. Azken batean, moduzko adberbioak zenbait egituratan predikatu nagusi gisa azal badaitezke, ez da harritzeko modua adierazten duten mendeko perpausek ere aukera bera izatea (ikus 24 kapitulua:
|
|
|
Ez dakit zergatik biluztu nintzen horrela, Maite. Gezurra, zer diot, badakit zergatik kontatu nizkizun inoiz inori
|
esan
ez dizkiodanak. Erraza ikusi nuen, agidanean; gustuko duzu, zuk ere, gizona ume ikustea, kiribildua zure magalean, eta zu nire gainean etzanda, besarkadan osoro babesten, lasai zaitez, nirekin zaude orain Oscar, hona mundua eta aterpea, xukatu malkoak, amaitu da amesgaiztoa (EPD, Aranbarri).
|
|
|
– zenbaitetan, aipamenak abiarazten dituzten esan bezalako aditzak izaten dira gobernatzaile, aginte perpausak mendean hartzen dituztenak: liburua itzul dezadala esan didate, hitzik
|
esan
ez dezagula adierazi digute;
|
|
|
Ohartzekoa da, horren harira, perpaus hauek ere ez dutela ezezkorik onartzen, ezezkoak uneko gertakaria adierazten ez duen neurrian: * Eguna ez argitu aurretik, lanean ari nintzen;* Neronek esango dut, bestek
|
esan
ez dezan baino lehen;* Eguzkitan ez egon ondoan, uretan sartu da.
|
|
|
Kausaazalpena: Pozik gaude hori baizik
|
esan
ez duenean; kontzesioa: Zergatik zigortu duzu, ezer txarrik egin ez duenean?; kontsekutibo gisakoa:
|
|
|
Zerbait gertatuko zen, hainbeste jende bildu denean. Modu egokiagoak badira horiek esateko,
|
esan
ez duelako, egin ez badu ere eta bildu denez gero bezalakoak, esate baterako.
|
|
|
Zenbaitetan, hala ere, batez ere perpaus nagusiko subjektua eta helburuzkoarena erreferentziakide ez direnean, subjuntiboa erabil daiteke: Liburu bat ekarri dut oporretan irakur dezazun; Nehork ez zezan ezagut, eskale errumesenaren itxura hartu zuen (Laphitz); Madian ez da zure eskuan jarriko, Israel harrotu ez dadin, eta
|
esan
ez dezan: nire indarrez libratu nintzen (Lardizabal).
|
|
|
adibidez, ikasleok uste dugu esaten badugu diskurtsoko hirugarren pertsona erabiltzen dugu (ikasleak/ ikasleok), baina aditzean lehenbizikoa (dugu). Zer
|
esan
ez, badira ingurune nahasiagoak, eta batzuetan zalantzak sortzen dira gurutzaketa hauetan: ni naiz goizean deitu dizuna/ dizudana.
|
|
|
Formaz, lehen pertsonan joan ohi dira, indikatiboko orainaldian, eta partizipio burutugabea hartzen du aditzak, t (z) en alegia. Halakoek"
|
esan
ez ezik, egin egiten dute, gauzatu: bataiatu, barkatu, ezkondu, agindu, apustu egin, testamentuz utzi..." (Corpus Batzordea 2011:
|