|
2000
|
|
|
Hala ere,
|
esan
beharra dut, Gaztelako lehen errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela.
|
|
|
Hala ere,
|
esan
beharrekoa dut, Gaztelako lehen errege haiek gure probintzietan Batzar Nagusiek aspalditik zituzten foruak errespetatu zituztela, eta elkarren artean aski ongi konpondu zirela. 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean ere partaide izan ziren Batzar Nagusiak.
|
|
|
Eta arestian aipatu dudanak, honen 247 eta 265 orrialdeetan dioena du lekuko. Une honetan,
|
esan
beharra dut, Euskararen ostarteak inprimategian zela lortu nuela aipatzen dudan liburu hau eta gehigarrizko zati bat denboraz igorri nuela inprimategira, baina zoritxarrez, argitaratzailearen axolagabetasunagatik, kanpoan gelditu zela.
|
|
|
Beharbada hitzaldian ikusiko nituen berriro. Egia
|
esan
behar badut, horrek ez zidan kilika berezirik sortzen, batez ere gaueko liskarra gogoratuta. Eta gainera, ezin jakin tipo horiek errepublikarrak ziren, edo unionista protestanteak, edo zer.
|
|
2001
|
|
|
Horrela ez, haserretu da bere buruarekin, horrela ez. Beste modu batera
|
esan
behar du. Lasaiago.
|
|
|
Hauxe
|
esan
behar dut hasieratik. Animalia guztiak gustatzen zaizkit.
|
|
|
Indian baino, nik Europan eta Ameriketan errazago eduki izan ditut beherakoa eta sabeleko mina. Eta hauxe
|
esan
behar dut: Moskun bizi izan nintzenean, jatorduak askoz urriago ziren.
|
|
|
‘Jakina ulertzen duela, ’ erantzungo du Ednak irribarre erdi triste erdi burloiarekin, zuk ez duzula ulertzen
|
esan
behar duzun unean bertan.
|
|
2002
|
|
|
–Eta tamalgarria izango litzateke hori, erantzun zion Zilarbizik bere irribarre maltzurra ezpainetan zuela?. Egia
|
esan
behar badut, itxura oneko estatua izango zinateke, eta mende batzuk pasatu lirateke zure estatua hori erabat suntsitu aurretik; baina, hobe izango da urte bakan batzuk gazte izatea mende luzez harrizko estatua baino.
|
|
|
–Imanol –eskatu zion Julenek– Esan ezak behingoz
|
esan
behar duana.
|
|
|
–Bota lasai, neska. Esan
|
esan
behar duzuna. Hain larria al da?
|
|
|
Alazne isilik geratu zen, erantzun baten zain bezala. Mutilak zerbait
|
esan
behar zuela konturatu zen. Izerdi tanta bat ikusi zion kopetan behera.
|
|
|
Haritzen ahotsa entzun zen, azkenean. Betaurrekoak kopetan jarri zituen, zerbait serioa
|
esan
behar zuela iruditzen zitzaion bakoitzean egiten zuen bezala.
|
|
|
Ez dut ukatuko horrelakorik gerta ez daitekeenik. Hauxe
|
esan
behar dut, baina. Sekula neure denboran ez dudala ikusi.
|
|
|
Berriz
|
esan
behar dugu, ordea. Horrenbeste mota ez dira sortu berez, gizakiek nahita egin dituzten nahasketen bidez baizik.
|
|
|
Gero, bai,
|
esan
behar zituenak esan ondoren, amari begira geratzen zitzaion, jarraian Liberi eta bioi, baita baserriko lehengusuei ere, bere erretolika ohi bezala bukatzeko:
|
|
|
Barnetik apurtu ninduen. Baina egia
|
esan
behar nuela iruditu zitzaidan. Eta gezur txiki bat, ohi bezala, gaitzean aditua zèn jendeak ez baitzuen uste, artean, epe laburrean erremedio eraginkorrik asma zitekeenik, tratamendu erretrobirala handik urte eta erdira ezarri bazen ere.
|
|
2003
|
|
|
Eta isiltasun hura likatsua iruditu zitzaion Matiasi, laranja ura bezala. Eta ezelako zalantzarik gabe jakin zuen Matiasek berak
|
esan
behar zuela zerbait, berak hitz egin behar zuela, berari tokatzen zitzaiola, eta Banoa gelara esan zuen, ez zitzaiolako beste ezer okurritu.
|
|
|
Hau da froga gisa ekarri ahal izan dudan guztia" esan zuen edo esan zezakeen, halaxe adierazi nion epaileari, ahots beheraz hitz egiten baitzuen, ahots leun edo hezeegiz, aurrean zuena laztanduz edo isiltasunezko estalki batean bilduz bezala. Ez nion konturik egin, beraz, esan zuenari, adiago bainengokien ahotsaren xehetasun horri edo bere aurpegiko adierei, emakume batzuekin maiz gertatzen zaidan eran, eta, egia
|
esan
behar badut, ez nion sinetsi ere egin; zergatik sinetsi behar nion. Bi urte luze generamatzan gure literatura inarrosi zuen idazle horren atzetik eta dagoeneko ondo ikasia nuen gisa horretako" salatzaileak" gainetik kentzeko zer egin behar nuen:
|
|
|
Egongelako sofan eseri nintzen ezer esan gabe. Bera whiski bat prestatzen hasi zen, zerbait garrantzizkoa
|
esan
behar zuenean egin ohi zuen moduan. Jela zatiak eta edaria nahasten zituen bitartean isiltasuna zilegi zuen, baina presa zuen nonbait erabakien berri emateko, eta Romain Gary benetakoak bezala bere burua hil nahi zuela esan zidan lehenik eta behin, egun gutxi barru, dena prestaturik zuela, baina ez beldurtzeko, bereak iruzur bat gehiago izan nahi zuelako," euskal literaturan egin den iruzurrik ederrenetakoa" esan zuen, bere Gary maitearen jukutriak gogoan.
|
|
2004
|
|
|
Egia. Hik bakarrik egia
|
esan
behar duk. Ni engainatu gabe eta, batez ere, heure burua engainatu gabe.
|
|
|
Euskaltzaleak euskararekin daukan loturan ideologia esplizitua omen dago. Hori onartuta, zer
|
esan
behar genuke erdaldunak erdararekin daukan lotura atxikimenduari buruz. Lotura hori berezkoa dela, naturala, inolako esanahi eta izari ideologikorik gabea?
|
|
|
Euskal kontzientziaren osotasunak badu zer esanik horretan guztian, abertzaletasun askoren koherentziarik ezak ageri agerian utzi izan duen legez. Lurraldetasunik gabeko euskaltasuna huts larria baldin bada, oraindik orain euskaldungoaren periferian bizi diren euskaltzaleek kritikatu diguten eran, beste horrenbeste
|
esan
behar genuke alderantzizko estrategiari dagokionez: hots, nora garamatza gaur egun nagusi den lurraldetasun nazionalismoak?
|
|
|
Ez dakit bada nik, zer esan. Zerbait
|
esan
behar badut, berriz, kritika horren mezua era honetara larrutuko nuke: gutasun kontu horiek, herri nortasunen araberakoak izan ohi direnez, alde bateko gu k bereago sentitzen du euskararen patuari doakiona.
|
|
|
Erriak" erruz" esaten ba du," erruzkiro"
|
esan
bear dute idazle apaintzale batzuk, politagoa delakoan edo. Okerreri oriek zearo gugandik erauzi artean, ez dugu euskera salbatuko.
|
|
|
Konturatzerako ordu bata eta erdiak ziren. Zeinek
|
esan
behar zuen. Ordu biak edo, inoiz, hirurak arte ere geratu izan zen azken asteetan.
|
|
|
Peter Zientzia kontseilairia zelako, zientziakoa bakarrik. Ez zen hitz egokienen bila aritzen
|
esan
behar zuena esateko. Ez zen mozorrotzen.
|
|
|
Mirenek orduan salto egin du eta eserita geratu da ohe gainean, biluzik oraindik ere. Hainbat alditan amestu duen unea badatorrela igarri du eta emazteari nola esango dion, edo dagoeneko esan dion, eta beste hainbat galdera etorri zaizkio burura, baina
|
esan
behar duena amaitzen utzi dio Andresi.
|
|
|
–Barkamena eskatu nahi dizuet kazetarioi, baina badakizue gauza hauek isilpean egin beharrekoak direla, eraginkortasunaren mesedetan. Hori argituta,
|
esan
beharra dut, halaber, atzo ertzaintzaren objektu galduen sekzioan gordeta egon nintzela, armairu batean, eta, beraz, Enekok behar bezala begiratu ez bazuen, bere errua da...
|
|
|
–Jendeari ez zaiok egia esatea gustatzen –mintzatu zitzaidan telefonoz izandako elkarrizketan–, baina zahartzen garenean halakoak gaituk," antigualla" batzuk. Hori bai," a tomar el sol" delakoan, ez duk egia osoa esan," a tomar el sol y a ligar cuando ya la cosa no tiene remedio", hori
|
esan
behar huen, entzun al didak?
|
|
2005
|
|
|
Espainiarraren aurpegia lasaitu egin da eta irribarre zabala marraztu. Gero pentsakor geratu da une batez,
|
esan
behar zuena ahaztu izan balitzaio bezala.
|
|
|
Ainarak hasperen egin du, desgogara. Platerean arroz ale baten atzetik jolasean ibili da zotzekin,
|
esan
behar duena buruan biribiltzen diharduela. Azkenean burua altxatu du.
|
|
|
Mateo apur bat aztoratuta gelditu zen don Juanen errietarekin; ez zekien zer
|
esan
behar zuen. Apur bat beldurtuta zegoen.
|
|
|
Amak esan zidan zer esan behar dudan telefonotik. Hiru gauza
|
esan
behar ditut nik telefonotik. Lehenengo gauza:
|
|
|
San Fausto ospitalean. Hiru gauza horiek
|
esan
behar ditut nik telefonoak jotzen duenean, besterik ez.
|
|
|
Zer diot" adinkide", ordea? Sosia bat hurbildu zaidala
|
esan
behar nuke: guztiz nire antzeko gizaseme bat, nire anaia bikia (izan banu).
|
|
|
Sustoak zuri eta zurbil utzi gintuen. Zena zela, zer edo zer
|
esan
behar nuela pentsatu nuen, oraindik dar dar nengoela ez nabaritzeko bederen.
|
|
2006
|
|
|
Atal hau ixteko,
|
esan
behar dut badirela bi poema Ramon Lazkano konpositore garaikideak musikatu dituenak ere; baina horiek, jakina, abesti soilen formatotik kanpora daude, eta kontzertuetarako konposatuak izan dira.
|
|
|
Eta orain beste gauza bat ere
|
esan
behar dut, iritzi bat jaurti. Gerora, laster, ezarriko ziren hierarkiak gutxietsi gabe, iruditzen zait euskal kantu berriaren hasieran eragina, arrakasta eta garrantzia izan zuten hiru abeslariak hauek izan zirela:
|
|
|
Halere, soseguzko oroitzapena dut urte haietakoa. Eta, bestetik,
|
esan
behar dut eguneroko bizimoduak, lantokia, paseatzea, neskekin dantzatzea, ez zuela zerikusi handirik kultur ekimenekin.
|
|
|
Azkenik,
|
esan
behar dut neska lagunak ere bagenituela, han hamabiren bat urterekin, eta oso modu naturalean tratatzen genuela elkar... musuak emateko unean izan ezik.
|
|
|
–Eta zer
|
esan
behar dut nik orain. Ameeen?
|
|
2007
|
|
|
A zer poza! Zer
|
esan
behar dute orain Ibon infernuko zuloraino jaitsi zuten tabernazuloko sasi aditu ergel horiek guztiek?
|
|
|
< National> berba, herri edo nazio alemana bera izendatzeko hain zuzen, frantsesegiaz beste, batez ere latinoegia zen, eta katolikoegia hortaz722, izpiritu germaniar jatorreko inork sori izateko ahotan hartzea. Beraz, Nation kanpora, eta aleman onak Volk, völkisch
|
esan
behar zuen.
|
|
|
Orduan hasi zen gure arteko harremana apur bat usteltzen, egia
|
esan
behar badut, momentuan konturatu nahi izan ez banuen ere. Mundu itxuraz berri batean sartuta zegoen Asier, eta ni, atzean utzi nahi zuen mundu horren ordezkaria baino ez nintzen, mundu heterosexista eta zapaltzaile horrena hain zuzen.
|
|
|
Nik berak baino hobeto abesten nuen, baina ez nuen bere ateraldi liriko rockeroa jarraitu nahi izan. Horrek egoeraren luzapena ekarriko zukeen, zerbait handia
|
esan
behar zuenean Irenek gustuko zituen interludio jasangaitz horietako bat.
|
|
|
Eta urdinez margotuko lituzke hormak. Pelutxezko hartz handi bat imajinatu du bere aurrean, une batetik bestera kaixo
|
esan
behar duenaren keinuaz berari begira.
|
|
2008
|
|
|
–No te adelantes con fatiga, que cuando sea tiempo oportuno y puedas ser de algún provecho para tu prójimo, Dios te sacará y pondrá en el empleo que más te convenga?. Elkarrizketa osatzeko, baina, berak berea
|
esan
behar zuen, eta ama nagusia itzuli baino lehen esan behar zuen, gainera:
|
|
|
–No te adelantes con fatiga, que cuando sea tiempo oportuno y puedas ser de algún provecho para tu prójimo, Dios te sacará y pondrá en el empleo que más te convenga?. Elkarrizketa osatzeko, baina, berak berea esan behar zuen, eta ama nagusia itzuli baino lehen
|
esan
behar zuen, gainera:
|
|
|
Hartan ari nintzela kabinako oihu hotsak sentituak nituen, baina, egia
|
esan
behar badut, gogoa hain neukan beste nonbait, ia ez nituen aintzat hartu. Orain, ordea, beste zereginik gabe, arreta handiagoa jartzen hasi nintzen.
|
|
|
Harrigarria egin zitzaidan Johnek uharteko ezagupenak hain lasai aitortu izana, eta, egia
|
esan
behar badut, pixka bat beldurtu ere egin nintzen nigana hurbiltzen ikusi nuenean. Ez zekien, noski, entzun egin nuela beren batzarra sagar upelaren barrutik, eta hala ere ordurako halako ikara nion bere krudelkeriari, bere zurikeriari eta indarrari non, bere besoa nire eskuan sentitu nuenean, larri ibili bainintzen dardarizoa ezkutatzeko.
|
|
|
Eta konturatu nintzen ez berak eta ez kapitainak ez zituztela oso aintzat hartzen mister Trelawneyren protestak. Ezta neuk ere, egia
|
esan
behar badut, hain zuen eta hitza merke; baina, guztiarekin, oraingoan arrazoi osoa zuela iruditu zitzaidan, eta inork ez zuela altxorraren posizioaren berririk eman.
|
|
|
Hura esanda, kabinako eskaileretan behera jo nuen ahalik eta hotsik handiena atereaz; gero oinetakoak erantzi, galeriatik isil isilik korrika joan, brankako eskaileretan gora igo eta kubierta gainera atera nuen burua. Banekien berak ez zuela ni han azaltzerik espero izango; baina hala ere ahal bezain zuhur jokatu nuen; eta egia
|
esan
behar badut orduantxe egiaztatu ziren nire susmorik txarrenak.
|
|
|
–Erori da, jauna, erori da. Nork
|
esan
behar zuen hainbeste denboran gutaz trufaka ibilitako, patata zomorro, horrek gure eskuetan horrela erori behar zuenik?
|
|
|
–Subjektu politikoa, lurraldetasuna, erabakitzeko gaitasuna eta ituna, argi eta garbi
|
esan
behar dugu horiei buruz hitz egin behar dela, ezin dugu inor engainatu?.
|
|
|
Delako, societal? adjektibo hori nola
|
esan
behar genuke euskaraz. Eman ditzagun, batzuk emate aldera, itzulpen ereduok:
|
|
|
Baina horrela ezin dut jarraitu. Behingoz ahoa ireki eta zerbait
|
esan
behar zenuke, bai edo ez erabaki, esan zuen eta burua altxatu zuen une labur batez, igerilariek arnasa hartzeko egiten duten moduan; itsaso aldera begiratu zuen bakarrik, ez nire aldera, bere lekuan jarraitzen zuela ziurtatzeko edo, niri ez baizik hari hitz egiten ari balitzaio bezala.
|
|
|
kalifikatu du. Nik neuk, zerbait
|
esan
behar banu, urterik onenak borrokari eman zizkion gazteria baten frisoa dela esango nuke, edo garai jakin baten kronika ere bai. Ez nuen pentsatu sekula lan horrek horrenbeste balioko zuenik, harik eta kopiaren bat izan nezakeela susmatuz ertzainak atzetik nituela ohartu nintzen arte.
|
|
|
Hala eta guztiz ere,
|
esan
behar dut gogor eutsi niola 2002ko hasiera hari, luzaroan egon nintzen hura aldatu gabe. Apustua ere egin nuen lagunekin, nobela bukatu arte eutsiko niola esaldiari.
|
|
|
Aitaren alegiazko beste familia hari buruz
|
esan
behar dut ez genuela gure antzeko inor aurkitu.
|
|
|
" No te adelantes con fatiga, que cuando sea tiempo oportuno y puedas ser de algún provecho para tu prójimo, Dios te sacará y pondrá en el empleo que más te convenga". Elkarrizketa osatzeko, baina, berak berea
|
esan
behar zuen, eta ama nagusia itzuli baino lehen esan behar zuen, gainera:
|
|
|
" No te adelantes con fatiga, que cuando sea tiempo oportuno y puedas ser de algún provecho para tu prójimo, Dios te sacará y pondrá en el empleo que más te convenga". Elkarrizketa osatzeko, baina, berak berea esan behar zuen, eta ama nagusia itzuli baino lehen
|
esan
behar zuen, gainera:
|
|
2009
|
|
|
Nik ere hori egin nuke: burua leihotik behera bota, baina ez dut Simonen adorea, ez dut sekula izan, isilik eta aurrera begira gelditu zen, ez zuen jadanik barre zantzurik aurpegian, zerbait
|
esan
behar nuela pentsatu nuen, baina ez nekien zer.
|
|
|
eta maleziaz bezala barre egin zuen buru bizkarrak kuzkurtuz, ohi zuen legez. Ulertu nuen, momentu horretan zerbait inportante
|
esan
behar nuelako nire korapilotik askatu nahi izan ninduela, gaia pixka bat desbidatuz eta umore aldera hartuz. Fina azkeneko minuturaino.
|
|
|
Akusatzen ikusten dugu irrati telebista eta prentsaren zapa alienatzaile itogarria (HGB, 111 or.), ordenako jendearen beti arrazoizko ordenaren defentsa (HGB, 90 or.), kargudunen eta kargunahien oportunismoa (HGB, 69), etab. Gaur oraingoxe gaiak. Zeinek
|
esan
behar zuen: eguzkiaren eta otsoaren anaia frantziskotarra, bakearen aitzakia?
|
|
|
Heriotza gaizkia bada, egia da heriotzaren injustiziari Jainkoak ez daukala erantzunik (Jainkoa ez da hilezkortasunaren botika). Baina, erlijioei berei entzunez zer esaten duten, ez gure ustean zer
|
esan
behar luketen?, zein Jainko da erantzunik ez daukana. Jainkoa estreina ongiaren eta gaizkiaren makinista, kausa mekaniko?
|
|
|
Denak, tripulazioa osatzen zutenak izan ezik? Niri, hasieran, harrigarri xamarra egin zitzaidan, ezen ez bainekien bidaia hirugarren adinekoentzat soil soilik zenik?, baina ez nuen ezer txarrik sumatu, egia
|
esan
behar badut, esan zuen Hamarrek, pentsakor.
|
|
|
–Ez, egia
|
esan
behar badut... –onartu zuen Bik, apalki.
|
|
|
Eta begi bazterretik, biak neuri begira. Zerbait
|
esan
behar dudala iruditu zait, famili kontuen zikinean sartu naizela.
|
|
|
Egia nahi badute, hortxe dituzte gaueko albistegiak. Hurrengoan euskaraz ateratzen bazaizu
|
esan
behar duzuna, aprobetxatu.
|
|
|
Emana zion hitza. Entzungo ziola zer
|
esan
behar zuen.
|
|
|
Lorenzok zerbait
|
esan
behar zuen, Rodolfok ezjakin analfabeto burugogor bat zela esan baitzion funtsean; Lorenzo, baina, baldintzarik txarrenetan bizirik ateratzen zèn gizon zaildua zen, defentsa mekanismo guztiak ibilarazteko prest zituena, logikarik logikoenaren edo ilogikoenaren arabera, halabeharrez; une hartan, ordea, gaztelaniaz ongi ez zekielako edo, hitzik gabe gelditu zen, Rodolforen jardunari ezin jarraitur... esan zion Rodolfok, eta Lorenzok burmuinetan iltzatuta behar zuen iraina?, iraina euskarara automatikoki itzuli eta euskarazko esaera zaharrean aurkitu zuen ihesbidea:
|
|
|
–Au gizonaren barau bidea! Ez geigo lotsik izatea, zer
|
esan
bear duten ere. Iru egun dira, eten gabe era onetan zaudela.
|
|
|
Eta isildu egin zen? ez baitzekien jada nola hasi nahi zuen, jakin ongi zekien arren zer
|
esan
behar zuen funtsean; huraxe zuen, ordea, auzia, funtsezkoa esateko funtsezko hitzak behar zituela: hitzik egokienak, alegia, bakoitza bere tokian, lehenengo hitza lehen eta atzetik besteak, hurrenez hurren; berehala etorri zitzaizkion bi lehenak, halako eran, non, mintzoaren aurreko arnasa hartzen zuela, esan baitzuen:
|
|
|
horregatik zegoen Ernestina, apika, hitzik gabe, eta horregatik, halaber, arnasarik gabe, hiru hitzak kontrako eztarrira joan zitaizkiolako, bata bestearen ondotik: hala ere, indignatuta baitzegoen, zerbait
|
esan
behar zuen, eta zerbait esatera zihoan, halako zerbait, adibidez: –Kriminala halakoa!?; edo zerbait leunagoa, ausaz, Ernestinaren izaerarekin adosago:
|
|
|
berak inork baino hobeto zekien bere mugen berri; Damasok, gainera, buruan behar zuen beste oroitzapen hura dantzan, zaldiak bota zuenekoa, bost urte zituela? ez baitzuen dudarik zoritxarraren zaldiak berriro botako zuela; zerbait egin behar zuen, beraz, zerbait
|
esan
behar zuen, baita orduantxe esan ere, uniformea kentzen hasi aurretik:
|
|
|
–Halaxe da, bai, Timoteo, norberaren haragia hiltzea baino berri gaiztoagorik!, baina Jainkoak hala nahiko zuen eta zer egingo diogu, bada??, nahiz eta segundo bat lehenago beste pentsamendu bat izan zuen, ausaz, begiratu ere, begiratu zion orduan txoferrari, kexuzkoa izan zitekeèn begirada batekin, kexu nolabaitekoa konpromisozko irri bihurtu bazuen ere istantean?, ezpainetan halabeharrez isildu behar izan zuena: . Urte erdi lehenago
|
esan
behar zenuen hori, adixkide!?. Handik aurrera, hitz erdirik ere ez nagusiaren eta txoferraren artean, Nazario Orbek bere buruarekin isilka egiten zituenak ez baziren, haurraren hiletaren inguruko eginkizunak planeatzen zituen bitartean, zer besterik, bada, baldin eta Nazario, negozio gizon gisa, kalkulatzaile hotza bazen, azken batean??, bere erara planeatzen ere, gauzak gordean eramanez, bai, baina gordekeria hutsean erori gabe, jendartean behar baino esamesa gehiagorik ez pizteko; erabaki ere, erabaki zituen, antza, etxerako itzulaldian, geroko hurbilean egin beharrekoak:
|
|
|
–Eta orain zer
|
esan
behar duzu?? –kargu hartu zion Domingok Damasori, Gabinoren alde lerratuta.
|
|
|
Esan zuen, beraz, Tasiok
|
esan
behar zuena; esan zuena, baina, laburrago ere esan zezakeen: laburrago eta zehatzago?
|
|
|
Eta pentsatu du falta diren bietan ere, Malorenean eta Bornasen bigarrenean, ez dela Sorari buruz ezer esango? zergatik
|
esan
behar zuten ezer?
|
|
|
Isilik daude hirurak, umea emakumeari begira, emakumea Phineasi begira. Phineasek burua mugitu du; ez daki zer
|
esan
behar duen. Iruditzen zaio zerbait esan behar duela baina ez daki zer.
|
|
|
Phineasek burua mugitu du; ez daki zer esan behar duen. Iruditzen zaio zerbait
|
esan
behar duela baina ez daki zer. Esan du:
|
|
|
Zazpi eta erdietako meza
|
esan
behar zuela esan zion abadeak Sorari. Esan zion meza ostean hitz egingo zutela?
|
|
|
Pentsatu du alferrik ari direla, baina kontrakoa esan du. Kontrakoa
|
esan
behar duela iruditu zaio. Esan du astelehenean hitz egingo dutela.
|
|
|
–Eta orain zer
|
esan
behar duzu...? –kargu hartu zion Domingok Damasori, Gabinoren alde lerratuta.
|
|
|
krimena, hilketa, erailketa... horregatik zegoen Ernestina, apika, hitzik gabe, eta horregatik, halaber, arnasarik gabe, hiru hitzak kontrako eztarrira joan zitaizkiolako, bata bestearen ondotik: hala ere, indignatuta baitzegoen, zerbait
|
esan
behar zuen, eta zerbait esatera zihoan –halako zerbait, adibidez: " Kriminala halakoa!"; edo zerbait leunagoa, ausaz, Ernestinaren izaerarekin adosago:
|
|
|
Eta isildu egin zen... ez baitzekien jada nola hasi nahi zuen, jakin ongi zekien arren zer
|
esan
behar zuen funtsean; huraxe zuen, ordea, auzia, funtsezkoa esateko funtsezko hitzak behar zituela: hitzik egokienak, alegia, bakoitza bere tokian, lehenengo hitza lehen eta atzetik besteak, hurrenez hurren; berehala etorri zitzaizkion bi lehenak, halako eran, non, mintzoaren aurreko arnasa hartzen zuela, esan baitzuen:
|
|
|
Esan zuen, beraz, Tasiok
|
esan
behar zuena; esan zuena, baina, laburrago ere esan zezakeen: laburrago eta zehatzago... eta hala, barrutik hats hartu eta eskua Teofilo Mariaren eskuan ipintzen zuela (Tasioren begiradari eztiaren distira zerion jada), jarraitu zuen:
|
|
|
borrokaldi hark –atipikoa, inondik ere– arrisku erantsi bat zuen, biek ala biek baitzituzten betaurrekoak; han, baina, ez zen inor arriskuaz mintzatzen, odolaren deia eta inkontziente kolektiboaren ahotsa beste dei eta ahots partikular guztien gainetik zeudelako, ausaz, betaurreko xixtrin batzuen gainetik zer esanik ez; Damasok, halere, bere berezko ahotsa zuen –bere berezko beldurraren ahotsa, alegia–, inkontziente kolektibo guztien gainetik mintzatzen zitzaiona, eta esaten ziona zerbait egin behar zuela; Damaso, beraz, kikilduta zegoen: ez gimnasia, ez kirola, ez ariketa fisikoak ziren haren espezialitatea... berak inork baino hobeto zekien bere mugen berri; Damasok, gainera, buruan behar zuen beste oroitzapen hura dantzan, zaldiak bota zuenekoa, bost urte zituela... ez baitzuen dudarik zoritxarraren zaldiak berriro botako zuela; zerbait egin behar zuen, beraz, zerbait
|
esan
behar zuen... baita orduantxe esan ere, uniformea kentzen hasi aurretik:
|
|
|
" Halaxe da, bai, Timoteo, norberaren haragia hiltzea baino berri gaiztoagorik!, baina Jainkoak hala nahiko zuen eta zer egingo diogu, bada?", nahiz eta segundo bat lehenago beste pentsamendu bat izan zuen, ausaz –begiratu ere, begiratu zion orduan txoferrari, kexuzkoa izan zitekeèn begirada batekin, kexu nolabaitekoa konpromisozko irri bihurtu bazuen ere istantean–, ezpainetan halabeharrez isildu behar izan zuena: " Urte erdi lehenago
|
esan
behar zenuen hori, adixkide!". Handik aurrera, hitz erdirik ere ez nagusiaren eta txoferraren artean, Nazario Orbek bere buruarekin isilka egiten zituenak ez baziren, haurraren hiletaren inguruko eginkizunak planeatzen zituen bitartean –zer besterik, bada, baldin eta Nazario, negozio gizon gisa, kalkulatzaile hotza bazen, azken batean? –, bere erara planeatzen ere, gauzak gordean eramanez, bai, baina gordekeria hutsean erori gabe, jendartean behar baino esamesa gehiagorik ez pizteko; erabaki ere, erabaki zituen, antza, etxerako itzulaldian, geroko hurbilean egin beharrekoak:
|
|
|
–Au gizonaren barau bidea! Ez geigo lotsik izatea, zer
|
esan
bear duten ere... Iru egun dira, eten gabe era onetan zaudela.
|
|
|
Lorenzok zerbait
|
esan
behar zuen, Rodolfok ezjakin analfabeto burugogor bat zela esan baitzion funtsean; Lorenzo, baina, baldintzarik txarrenetan bizirik ateratzen zèn gizon zaildua zen, defentsa mekanismo guztiak ibilarazteko prest zituena, logikarik logikoenaren edo ilogikoenaren arabera, halabeharrez; une hartan, ordea, gaztelaniaz ongi ez zekielako edo, hitzik gabe gelditu zen, Rodolforen jardunari ezin jarraitur... esan zion Rodolfok, eta Lorenzok burmuinetan iltzatuta behar zuen iraina–, iraina euskarara automatikoki itzuli eta euskarazko esaera zaharrean aurkitu zuen ihesbidea:
|
|
2010
|
|
|
neurosia, histeria??; liztor batek ziztatu banindu bezala izan zen, eta hara: zerbait
|
esan
behar nuela gogoratu zitzaidan, ama ezin bainuen bakarrik utzi liztor haien artean, ateo ateotzat hartu zintudan une hartan!?, baina, ziztadak eragindako amorruak itsutu egin ninduelako edo, aita aurreratu zitzaidan hondarrean: –Ikusten???; baina ama ere minduta zegoen, eta bere minetik mintzatu zitzaizun:
|
|
|
–Zerbait esan, Gabino, seme kartusiar bat dudala pentsatuko dut-eta, bestela!?; modu onean esan zidan, hori ezin uka, baina aitak, modu onez aritzen zenean ere, esandakoa bete genezan nahi izaten zuen: haren modurik onenak ere hitz egiteko aukera hitz egiteko agindu bihurtzen zuela, alegia, eta zerbait
|
esan
behar nuela, beraz!; zer zebilen aita, ordea, nirekin sartzen, bake santuan nengoenean?; gainera, zalantzaren bat banuen, ondotik mintzatu zitzaidan ama, gero eta borondatetsuago zebilkidana nigana hurbildu nahian, irribarretsu. Helenarekin hautsi ahala, bizpahiru astetako katarro latza harrapatu nuen, amari tuberkulosiaren une ilunak piztu zizkiona, baita, hasierako amorraldiaren ondotik, nigana... –Atera mihia, ea saguak jan dizun??; etxekoen begi guztiak gainean nituen, agidanean?!;. Jarri zutik, eta esan lasai lasai nahi duzuna, pulpitua zeurea duzu-eta!?
|
|
|
Oraintxe eman dizkizut Jainkoagan ez sinesteko moduko arrazoi batzuk, Gabino, eta orain bai, lasaiago nago, gure arteko eztabaida nagusiari buruz
|
esan
behar nituenak behar bezala esanda.
|
|
|
Egiguren ez dago ados ETAren irakurketarekin, Oslon hitzartutakoaz eman duen azalpenarekin. Bere arabera, bai ETAren su eten adierazpenean eta bai Rodriguez Zapateroren deklarazio politikoan hitzez hitz zer
|
esan
behar zuten hitzartu zuten bi aldeek, baina hitzartutako pasarteez gain, bakoitzak bere erara egin zezakeen adierazpena. –ETAk, hitzartutako gauzak errespetatuz gero, su eten adierazpena bere modura egiteko libertatea zuen modura, Gobernuak ere bai, berea egiteko?.
|
|
|
ETAk su etena iragarri zuen egunean, 2006ko martxoaren 22an, Eusko Jaurlaritzak gobernu kontseilu berezia egin zuen. Bilkuraren ondoren, Juan Jose Ibarretxek agerraldia egin zuen,
|
esan
behar zuenari garrantzia eman nahi zionean egin ohi zuen eran: sailburu guztiak atzean zituela.
|
|
|
–Berak esan zigun: . Lehendakariak jakin nahi du honen aurrean zer
|
esan
behar duen edo sinesgarritasuna eman behar dion, batzuk alde batetik azaltzen zaizkiolako, eta beste batzuk beste aldetik. Berak jakin nahi du zer egin behar duen.
|
|
|
Testuak. Testuen gainean zeinek
|
esan
behar du esan beharrekoa. Filologoek.
|
|
|
Utziozu mutikoari hitz egiten. Esan lasai
|
esan
behar zenuena, Lukax.
|