|
2003
|
|
|
BainaLekornenezagutunuenere, ErlandeenekoJosefinarenahizpaGraxianaAldudekoEtxartekin ezkonduaren alaba, AhurtikoCazenavekolonelaren andreaeta orduanErlandeeneko etxekandereazena. Etaeznagokesalatugabe Cazenaveandereakkondatuzidalaorduanoroitzapenhau: Uztaritzeko seroren eskoletanzebilelarik, burasoekbidalizutenoporretan osabamirikuarenetxera Aldudera.Baomenbaitzuen osabamirikuakberebulegoaneskeletobat, hezurki handihuraezkaratzeanetzaniketa harenondoanosabakberakbelauniko
|
emanik
, ilobarierrepikaraztenzizkionhezurbakoitzarenlatinezkoizenak.Ezdaerraite beharrik, eskolara itzultzean, anatomiakoleitzonehorienondotik, beti lehen lerroankokatzenzelamirikuareniloba.Etageroztikguhaurbagaudegogoeta, EuskalHerriakizanbaluorduanUnibertsitaterik ezotezuengoimailakoalkibat horhartukogureEtxeparek, geroztikCazenavesemekBordelekoUnibertsitatean Kimioterapiaalkia, ezaspaldiberahilarteat...
|
|
|
Nahiduzueuskaldunetxeko semeonetikgizonbatatera. Ehunluis
|
emanik
, igorrazuAmeriketarat.[?]
|
|
2008
|
|
|
Zekizkien euskal itzak, eta ugari eta ederki zekizkien? ipiñi izan balitu errenka, erdal itzulpena aldamenean
|
emanik
, bestelako tres na geneukan orain eskuetan. Nola atzekoz aurrera egin zuen lana, ordea, erdal itzak eto rri ala euskerara edo biurtuaz, erdaldunak arritu bearrez noski, ezta erraz jakiten euskal itz direlako orietan zer den entzuna edo irakurria eta zer den aldatua edo burutik burura asmatua10.
|
|
|
Zaldibia, herria bera, bederatzi auzotan banatuta dago (2 eranskina) 6 Kontuan izan ditugu bederatzi auzoak datuen bilketa lanean abiatzerakoan, biztanleak egoki errepresentaturik izateari garrantzi handia emanez, ikerketak fidagarritasuna izan dezan. Gainera, aztergai izan da auzo bakoitzeko biztanleek zein jenderekin izan duten hartu
|
emanik
estuena eta zein herritarako izan duten joerarik handiena.
|
|
|
Haatik Akizen galdu zuten hiru tantoz Durruty Damestoy bikote arraroaren kontra. Ordainez, trukatu ziren gero aitzin gibel Atharratzen kontrario horien beren kontra, eta irabazi ere Harriet hor aitzinean
|
emanik
. Bixtan da beren jukutriak badituztela pilotari guziek eta ez zirela apezak holakorik gabeak:
|
|
|
Eta egilea, egile bakarra, Bitoriano Gandiaga, Orbelaungo semea da. Nik idatzi edo gaineratu nuena Gandiagarena osatzeko idatzi nuen, hark baimena
|
emanik
ezezik eskakizuna ere eginik. Berriro diot, halere:
|
|
|
2 Bibliografia honen moldatzeko bereziki baliatu ditut P. Charrittonek Eusko Ikaskuntzak 2005ean egin omenaldirako prestatu zerrenda, eta J. Olabarriak Azkue bibliotekatik bildu dokumentazioa ere. Biei doazkiela eskerrik beroenak laguntza hori
|
emanik
, baita P. Gartzia, Azkue Bibliotekako zuzendariari ere, erreferentzien egiaztatzeko, osatzeko eta zuzentzeko egin lan arretatsuagatik.
|
|
|
Doi bat hurbiletik ezagutzen dutenek badakite, aitaren partetik Errepublikaren zerbitzari leialak ziratekeen mugazain eta errientsa baten arraseme izanik, garai bateko Frantziako eskola publikoetako umea ere dela Haritschelhar, etorki horrek Hirugarren Errepublikako huzart> beltzen> testuinguruan
|
emanik
hartzen duen konotazio bereziarekin. Haatik, denen buruan, ez zen arras uste bezalako umea jalgi, Baigorriko sastrearen seme hura Frantziako ikasketen goreneko mailetara eraman zuen eskolatze luze hartarik.
|
|
|
– Banaka
|
emanik
, izenordainak ondoko kasuotan ageri dira:
|
|
|
Haatik, Mitxelenaren ondotik hizkuntzaren alderako alderdi hau, eskaintza hitzean ikus daitekeen bezala Echeparerentzat berarentzat hain garrantzizkoa zena, gutietsi bezala izan da, funtsean bazter kontu bat izan balitz bezala. Horrela, gai hau bazte rrean
|
emanik
eta obraren gainerako koplak gogoan izanik, euskal literaturaren gibelamenduaren sinbolo bihurtu da Echepare, haren idazlana Erdi Aroko literaturaren garaiz kanpoko fruitu berantiarra balitz bezala. Hala dio, adibi dez, Sarasolak (1971 [1976, 37 or.]):
|
|
|
Hondar hitz honetan beste kontu bat oraino aipatu nahi nuke, bazterretik bederen orain arte erranak hunkitzen dituena. Echepare herri> poeta> gisa aurkeztu baitzuen Altunak (1981), ikus molde hori auzitan jarri nahi nuke hemen, zeren baitirudi nekez uztar daite keela aurreko lerroetan, Echepare garai hartako frantses literaturaren argipean
|
emanik
, hartaz erran dugunarekin.
|
|
|
herri poetaren figura erromantikoaz baliatuz, herri tradizioaren azterbidea hobetsi zuen. Hola eginez, neurtitzen erabidearen erroak Erdi Aroko elizako latin kantiketan
|
emanik
ere, herri tradizio garapena eta bilakaera historiatik kentzen bezala zuen, 36 eta Echepare berdin konpara zezakeen hiruzpalau mende geroago aurkitzen diren bertsolari modernoekin. Ohargarria da, hola jokatuz, Altunak ere, bere moduan, akronia baten ideia onesten zuela:
|
|
|
Harek dionez, gabezia hortan da oinarritzen Euskal Herritik kanpo nabaritzen den ezagutza eskasa. Bigarrenik, xeheki zenbatzen du zer den atzematen euskal letren ondasunen artean, poesia, ant zerkia eta prosa denak batean
|
emanik
:
|
|
|
Gerretan> (V, 195) kontatzen duenez, Jerusalemeko tenpluaren inguruko burdinazko hesiaren sarreran baziren, ikusgai jarririk, harlanduzko lauza handi batzuk, grezieraz eta latinez idatziak, atzerritarrei barruti santu hartara ez sartzeko aginduz, hiltzeko mehatxupean?. Bibliak berak izkribu elean itzaren beste etsenplu bat eskaintzen digu5 Jesus Golgotan iltzatu zutenean, gurutzearen goiko aldean izkribu bat eza rri zen isekaz, Hau juduen erregea da testua hiru hizkuntzatan
|
emanik
: hebreeraz\ hots, 011: 1: 1>,.,,, XU: 1> l71l17> Yesú> hannotzrÍ> hayyhudim, > grezieraz Ir ¡ aovc; o Na wpmoc; O amA.evc;,; wv Iov&mwv eta latinez:! esus> Nazarenus> rex> iudaeorum7
|
|
|
Baina, geroxeago ikusiko dugunez, hizkuntzen barruan denboran zehar morfologia eta semantika aldetik gerta daitezkeen bilakaera harrigarriak ontzat
|
emanik
ere, halere, praktikak berak erakusten digunez, itzulpen zehatzak egin nahi direnean, edozein hitzek, hizkuntza arruntean izan leza keen adiera gora behera, testuinguru berezi batzuetatik at ez du hori esateko balio izaten. Ikus ditzagun baina, era bateko eta besteko adibideak.
|
|
|
gazt. Culebra> de> Esculapio, > fr. Couleuvre> d. Esculape, al. Aeskulapnatter, ingelesez jainkoaren izena era adjektibalean
|
emanik
: Aesculapian> snake.> Gurean U.Z.E.I.k, oso egoki, duela hogei bat urte jada Eskulapioren> > gisa eman zuen, eta ez, bibliografia ez mitologia jakin gabe, aipaturiko liburu horren itzultzaileak jarri duen Aesculapian> sugea>!!
|
|
|
Bost puntu nagusi ikusten ditut nik, ondo argitu gabeko auzigaiei dagozkienean. Hona bostak, labur labur
|
emanik
:
|
|
|
Bada azkenik, Azkueren MVko aipamenekin amaitzeko, kontuan hartu beharreko beste zera: alde ren etimologiazko bilaketa saiorik egin nahi bada bihar edo etzi, pista posibleetako bat (oso iluna eta hutsala, baina ezer ez baino hobea)
|
emanik
uzten du Azkuek,, afijos (adverbiales) polisémicos, direlakoez ari delarik (MV, 227; 231; 238; 360).
|
|
|
ideologiak itsuturik egon ezean edonork ikus zezakeen Azkuek edo Campionek Sabino Aranak baino gehiago zekitela euskal linguistika kontuetan; bestalde ea Sabino Arana baino «euzkelmattaliaguak» ziren planteatzean, neutraltasunez ezin erantzunezko galdera pausatzen zen, hortik beti aterako zitzaielarik garaile euren. Maisua?. Debatea leialtasun sabindar parametro horietan kokaturik ezinezkoa zen arrazoi bidez Euzkeltzale Bazkunakoak Akademia onartzera eramatea, eta zeinahi argudio
|
emanik
ere beti atxikiko zitzaizkion beren Irakasle bakarraren autoritateari.
|
|
2009
|
|
|
25 Heldu giraurrundik,/ Gaua bidean
|
emanik
;/ Gaua bidean emanik eta/ Ihauteria entzunik... (AdeleDiharasarririSaran1917anAitaDonostiak jasoa.JorgeRiezu (ed.), Cancionero Vasco.
|
|
|
25 Heldu giraurrundik,/ Gaua bidean emanik;/ Gaua bidean
|
emanik
eta/ Ihauteria entzunik... (AdeleDiharasarririSaran1917anAitaDonostiak jasoa.JorgeRiezu (ed.), Cancionero Vasco.
|
|
2010
|
|
|
euskaraz idazten ez zekitenak alfabetatzea eta aurrez hartara iritsitakoei hortik aurrerako trebetasunak eskaintzea, hitzezkoan zein idatzizkoan. Urteroko aurkezpen txostenetan
|
emanik
datoz, nolanahi ere, IRALE programaren25 urteotako ibileran hain ezagunak izan diren ikastaro mota guztiak.
|
|
|
Legeek beraiek transformazio aldi baten beharra aldarrikatu zuten161, eta trantsizio bide etengabean jardun du oro har, urterik urte eta mailaz maila, EAEko irakas sistema osoak. Oinarrizko zenbakiak eskaintzeaz gainera koadro taula sintetikoetan
|
emanik
dator bilakaera horren azalpena162 Esan bezala unibertsitate aurreko ikasmaila guztiak, hiru Lurraldeak eta bi ikastetxe motak (publiko eta pribatu) biltzen dira atal honetan, emaitza globalak azalduz. Aurrerago emango dira datu xeheagoak, irakasmailaka, ikastetxe motaka edo lurraldeka.
|
|
|
baditu bere ertzak, eta ez hain kamutsak. Hasteko, euskara eta euskal kultura ez dira arras isolaturiko bi gauza, elkarri loturik dauden gertakari sozialak baizik279 Euskara indarberritu nahia, EEN legeak esplizituki aitortzen duena, xede zabalago baten altzoan
|
emanik
dago: galbidean zetorren euskal kulturari gizarte bizitzaren eszenario berrian, bere lekua?
|
|
|
Lau eredu diseinatu ziren hasieran, 1978 inguruan. Orduko diseinuaren zenbait ezaugarri ondoko tauletan
|
emanik
dago313:
|
|
2012
|
|
|
Azkenik, jatorrizko testuarekiko desberdinak diren pasarte edo egiturei buruz, honako hau adierazten du: . Kantuak utziezinezkoa duen berezkotasunari amore emanez, zenbait prozedura sartzen ditu, jatorrizko testuan zuzen
|
emanik
ez daudenak, baina euskal testuari ederki datozkionak, bizitasunaren amorez etorri ere? (Lekuona 1991:
|
|
|
Eta aipuak, hondarrean, esatariak bere diskurtsoan tartekatzen dituen ahotsak dira, esatariarenarengandik bereizten diren ahotsak (edo ikuspegiak). Hitzak hizpidea
|
emanik
, jarraian enuntziatu parentetikoak, besteren ahotsak (ikuspegiak) diskurtsoan sartzeko estrategia egokiak ere badirela aztertuko dugu.
|
|
|
Bere literatura idazlanek sari eta omenaldi asko eskuratu dituzte. Idatzi dituen pastoraletatik 11
|
emanik
izan dira. Zuberera ikasteko eta lantzeko tresna batzuk sortu ditu:
|
|
|
Hori da beharrena: istoria bereizi bat, majiaz beterik, ederki kontatürik eta
|
emanik
.
|
|
|
Emanaldiaren lüzean, kantaz mintzo dira, dantzaz ere harahonakatzen. Alkarrizketa basaeresi bat
|
emanik
da, hiru sonü dütüan rekto tono batetan. Igitaldiak pikoan emanik dira eta ontsa antolatürik den bide batetan.
|
|
|
Alkarrizketa basaeresi bat emanik da, hiru sonü dütüan rekto tono batetan. Igitaldiak pikoan
|
emanik
dira eta ontsa antolatürik den bide batetan.
|
|
|
Ondorio bezala, erran dezakegü gure Xiberoko antzerkia arau hersi baten arabera
|
emanik
dela. Arau horrek bai bere ikusmoldea, bai bere emanmoldea manatzen dütü.
|
|
|
Haatik nola
|
emanik
den eta nola xüxen eman daitekean ezinago beharrezkoada jakitea, bere joküan edo erabilkan zer legeri jarraikitzen den. Lege hori ez danolanahikoa eta ez daiteke alda norberaren nahitara, horrek beitü orozgain antzerki horren berezgoa ozkatzen.
|
|
|
Arren, antzerkihitza baliatzen dügülarik, hau geiari edo ekeiari bürüz da. Aldiz, antzertia aipatzendügülarik, nola
|
emanik
den, zer den haren jokamoldea dügü gogoan.
|
|
|
Bestalde, pastoral izena
|
emanik
izan da ikusgarri kantoredün eta dantzadün zonbaiti, ez beren idatzantoladürarengatik, bena eskentzeko maneran pastoralaren egite beitüe: honi hartzen deitzoe ebilaldi eta keinüak, arrotz jauntzi bat bezala.
|
|
|
Eüskal Herrian, Donibane Garazin, 16 mente erditsütan orano, Ailande Oihenarte k dionaz,
|
emanik
izan zen Artzain gorria. Hau ere sartzen zen, izenak berak salatzen deigün bezala, antzerki kente hortan.
|
|
|
Zeren eta Ebanjelioek aipatzen dütüen artzainen oritzapen bat diren. Aingürüek berria
|
emanik
, Betzaurr eko artzainak Betleheme ra joan ziren Jesüsen gürtzera. Holakorik ez da agertzen Xiberoko antzerkian.
|
|
|
Bateetan eta bestean bertsüak kantatürik izanagatik, Xiberoak badü gisa berezi bat: alde batetik bi ürratsaren arabera
|
emanik
dira, bat aitzina bürüz, bestea gibelealat, eta bestetik lau izaritan üngürükatüz. Grezian eta Erroman, kantari saldoak beharrezkoak dira, horiek trajeria pizten beitüe.
|
|
|
–Halako ekei bat badüelarik pastoral batek eta Misterio batek, bi lanen üdüri izateak ez dü batere erran nahi pastorala Misterioaren lanaz jabetü dela, zeren eta bata eta bestea ber ütürritik sortürik beitira. Behar balitz erakutsi bata bestetik horra dela, behar lükee üdüri izan, ez gertakariak edo herrokak
|
emanik
diren arabera, bena ere hontzalearen asmütik lizatekean xehetarzün ttipienaren arabera, batetik besteala iragan litakean errandüra ohargarrien arabera. Holako herexarik ez beita, ez dezakegü erran lan bata bestearen araberakoa dela.
|
|
|
Edo lüzeegi zen zati bat mozten züen, edo beste bat lüzatzen, edo askitan bi pastoralen puskak nahasten zütüen. Sogileak, ez beitzüen libürüxkarik edo ere ikusgarria ez beitzen jarraikian
|
emanik
, ez ziren nahasdüraz ohartzen. Zonbaitetan pastoralaren paradaz baliatzen ziren jeiaren erditan baten lerratzeko.
|
|
|
Lana artzaingoari orozgain lotürik zen. Arren, gütienik irailatik eta barantailara
|
emanik
ziren, bai eta üztailan ere, ordüan beitziren bedakak egiten, negüko geinüaren biltzeko.
|
|
|
Beste antzerkiek ez bezala, gure pastoral zaharrak ez dütü ezgüneak ez jokülariak egiazko errealitatean erakusten. Historia edo bizitzeatauladan jelkaldiz jelkaldi herrokatzen delarik, ikusle bakoitxak berartan errealitatea asmatzen dü, ekeiak
|
emanik
zaitzon arabera. Erran genezake antzerkiarenützülüngürüa ipuin batena bezala jarraikitzen düela.
|
|
|
Erran dügün bezala, errituak lekü haütüa badü. Xiberoak badaki horik aitzinekoek
|
emanik
izan zaitzola eta arraheinki begiratzekoak direla.
|
|
|
Bersetak goraki
|
emanik
dira, kantüen moduan, betiko jite herrikoiaren arabera. Hortakoz ere lau zatitan moztürik daude.
|
|
|
Hortakoz ere lau zatitan moztürik daude. Holatan ber notan
|
emanik
den mintzo kantatüak indar ezohizko bat biltzen dü.
|
|
|
Haütü horren argitzeko, ikus dezagün zer dabilan ontsala. Erran dügün bezala, ez dira pastoralean ikertzen antzezkideen gogobihotzen gorabeherak, bena betiereko borroka da
|
emanik
. Arren, sendimentüak ez dira horrenak edo harenak, bena güzienak, orokorrak.
|
|
|
edertarzünaren itxüra izan eta gizakiak lilluratzen dütü eta ustegabetarik ere okerrealaterakarten. Ber artean, abrekeriari
|
emanik
da eta begitarte ezinago ezti batenerakusten badaki.
|
|
|
Jokülariak bere sendimentüak erakusten ez dütüanaz geroz, müsika ez dago holako edo halako antzezkideari lotürik. Ezagügarri orokorrer oso
|
emanik
da. Gorrien abrekeriaren ozkatzeko, sonü güdülari bat hartzen dü, urdinen albidatarentako, aldiz, sonü ezti, bena lotsagabe bat, aingürü zelüko lagüntzaleentako arinago bat.
|
|
2013
|
|
|
Ezkertiarren eta fedegabeen gerlako jarrera auzitan jartzera ere heldu zen astekari hori. 1917an eskandalu bat lehertu zen Frantzian, baizik eta zenbait frantses alemanen alde ari zirela lanean, horretarako alemanek diru kopuru handia
|
emanik
. Action Française aldizkaria izan zen afera hari buruzko salaketak egin zituen lehenbizikoa, Maurice Barrès diputatuak Legebiltzarrean afera zuritzeko eskaerak egiten zituela.
|
|
|
Soinekoetan barna sartzen zaizko menean kausitzen denari eta bi, hirur lau egunen buruan gorphutz guzia erretzen haragi biziraino. Hanbat gaichto ere zuretzat aire pozoindatu zerbeit iresten baduzu, ahoko tresna berantegi
|
emanik
. Zortzi egun gabe zure bulharrak ustelduko zaizkitzu:
|
|
|
amak:
|
emanik
partitzean, goizean goiz. Han berean utzi nituen»1325
|
|
|
Desertoreei eta intsumisioari buruzko argibide horiek
|
emanik
, Eskualduna k gutxietsi nahi izan zuen fenomenoa zinezkoa zela erakutsi nahi izan dugu. Fenomenoa zinezkoa zelako marka zen Eskualduna koek desertoreei edo desertore izateko tentazioa izan zezaketenei idazten zietena.
|
|
|
oldartzen bada batere. Ausiki on bat baino gehiago badauku asko tokitan
|
emanik
. Nun ere ase baita behin eta oilotegi hartara doa maizenik azeria.
|
|
|
Bizkitartean, etzauku iduri berehala gure armada guduan sar araziko dutela, negua bere beltzenean leku gaixto huntan
|
emanik
. Zor daukute pausua.
|
|
|
«Agorrilaren bian ikusi nituen azken arroltzeak:, amak:
|
emanik
partitzean, goizean goiz. Han berean utzi nituen»1164
|
|
|
Astekariak Eskualdun Ona izenburua lau urte osoz atxiki zuen, 1907ko abenduaren 27 arte. 1908ko urtarrilaren 3an, euskarazko astekariak izen zaharra berreskuratu zuen, Louis Etcheverry aitzineko urriaren 15ean hil ondoan, eta haren alargunak izena berreskuratzeko baimena
|
emanik
. Eskualdun Ona ren azken zenbakiak horrela azaldu zuen aldaketa:
|
|
2016
|
|
|
Hamahirugarren alean, urrian argitaratua, frantsesezko artikulu batean Atharratzen iraganen den «La fête des amis du Basque» ikusgarri bat iragartzen dute, Begiraleek
|
emanik
, Egiazko eskualdunak antzerkiaren birmoldatutako bertsioa «une comédie souletine», eguraldi txarrarengatik, pilota partida ez baitzen egiten ahal, ikusgarria emana izan zen irailaren hamabian Atharratzen. Zortzi lerro dira orrialde osoko artikulu batean, aipamen hutsa.
|
|
|
IRRATIA: Bere emaztea tirokatu duen Baigorriko jendarmea aurkitu dute, oihan batean, bere autotik hurren, baina bera ere hila, bere buruari tiro bat
|
emanik
.
|
|
|
Geroxeago, ikasle nintzelarik, seminarioan, sari batzu ukan ditut iturri beretik. Hamalau urte nituelarik ere saritto bat irabazi nuen «Euzko Deia» aldizkariak
|
emanik
. Baina betidanik maite izan dut antzerkia.370
|
|
|
Gizarte eragileak ere hurbildu ziren, Eugene Goyenetche, Andde Luberriaga, Paul Dutournier, Michel Itzaina, Maurice Bortayrou, besteak beste. Txistua, txalaparta, bertsoak, Xanpunek eta Lazkanok
|
emanik
, entzun ziren Zokoko elizan. Aurreskua dantzatu zioten hilerrian.
|
|
2018
|
|
|
Zoinen eijer den goizaldi batez jüntatürik Bi espos esküak
|
emanik
algarri. Egünko egünak hortara ekarri gütü Ohore espos eta esposari,
|
|
|
Laur urte badüt
|
emanik
lohian et, arroiletan, Alemanen ikusteko
|
|
2019
|
|
|
Ez ahaztu 1951n, Azkue hil zen urtean, lehen aldiz emakume bat izendatu zela euskaltzain urgazle, Mari Paz Ziganda, eta hori baino lehen, Euskaltzaindiak antolatutako ekitaldi batzuetan emakume batzuek parte hartu zutela, Julia Fernández Zabaletak, Tene Mujikak, Katalina Eleizegik eta Jesusa Telletxeak, adibidez, 1923an, Donezteben, hitzaldiak emanez, aurrerago ikusiko dugunez. Argibide horiek
|
emanik
, ez dizut ukatuko gure garaiko akademian emakumeen presentzia oso urria zela, baina hori ezin da gaurko begiekin epaitu. Garai hartan, ikusirik nola zegoen euskaltzaleon mugimendua eta nolakoa zen emakumeen parte hartzea kulturako eta politikako zeregin publikoetan, harritzekoa izango zen emakume gehiago egotea gure artean, eta hori bezain harrigarria akademikoen artean orduan zeuden baino apaiz gutxiago egotea.
|
|
2020
|
|
|
elite kulturala, elite organikoa, azpielitea, lehen erdi periferia, bigarren erdi periferia, lekuko kultura eta periferia. Azpiesparruen artean hartu
|
emanik
ez delarik, segmentazioa dagoela deritzo. Aldiz, azpiesparruen arteko harremana desorekatua delarik, hierarkiaz mintzatzen da.
|
|
|
Idazleak ez bide ditu etxean. Editoreak
|
emanik
lortu genituen aipaturiko fotokopiak.
|
|
|
lo alditik jeik eta gertatu zen delako" baia". Gero, atsaldaskariaren gizoneri eremaiterat igorri ninduen potta haundi bat
|
emanik
. Kanporatu eta hurrats egitean lurra oinez ez nuen seinditzen.72
|
|
2021
|
|
|
Lhandek zionez, itzulpen eskas horretan zen oinarritzen Euskal Herritik kanpo nabaritzen zen euskal literaturaren ezagutza falta. Bigarrenik, xeheki zenbatu zuen euskal letren ontasuna, poesia, antzerkia eta prosa denak batean
|
emanik
(61). Mota askotako obrak aipatzean, bere ustez frogaturik uzten zuen euskal literatura bat bazela.
|
|
|
Trajeria hori, Pierre Paul Berçaitsek hontürik, ligiar athereitarrek Atherein eman züen 2005ean. Oritaraz dezagün Berterrech pastoral bat, Etxahun Irurik izkiribatürik, 1958ko üdan
|
emanik
izan zela MauleLextarren eta Ligin.
|
|
|
Trajeria hori, Pierre Paul Berçaitsek hontürik, Atharratze Sorholüzen
|
emanik
izan zen 1997 urtean. Süjeta Junes Chuburu kantari famatüa, Lüküz Atharratzeko jaunaren leküan ari zen.
|
|
|
Berteretxea izeneko etxe noble parrasta bat bazen Xiberoko herri ezbardinetan, eta Jaurgainek aipatzen dütü, ikusiko dügün bezala. Kantorekoa larraintarra zen, eta bi pastoral üken dütü, lehena Etxahun Irurik hontüa, 1958ko üdan antzeztürik Maulen eta Ligin, bigerrena 2005ean, Berzaitzen lümatik, Ligi Athereiko jenteek beren herrian
|
emanik
.
|
|
|
Bena Jaurgainek agertü seien artean ez dira sartzen: Zelüko izarren bidia, Amodioa eta devoirra/ Khantore bat herritik aphirilan
|
emanik
, Chorittoua nourat houa/ Txorittua nurat hua, Ura eta arnoa...
|
|
|
Harrigarri gerta lekioke norbaiti nolatan Hegoaldean eta literatura tradizioan bederen, oso erabiliak ziren batzuk —hala nola, alabaina, bada— egungo egunean, zeinen gutxik ezagutzen dituen. Beste bat, berriz, zergatik, —bizkaieraz, zegaitik (ze) — bizi bizirik dago oraindik Hegoaldeko hiztunen artean, baina idazleek muzin egin diote, zeren i lehentasuna ez ezik ia bakartasuna
|
emanik
.
|
|
|
7.2.9a Bi izen elkarren ondoan
|
emanik
osatzen ditugu askotan euskaraz pertsonen izengoitiak; lehena, pertsona horren izen propioa izan ohi da eta bigarrenak, berriz, pertsona horren ezaugarri nabarmenen bat ematen du aditzera. Izen propioaren ondoan adjektibo bat ezarririk ere era daitezke izengoiti elkartuak.
|
|
|
Diote zenbaitek baietz: ...ginen dituzu berrogoi eta hamar hersgailu kobrezkoak (Duvoisin); Orduan ixildu zen enbaxadorea eta ez ziren Iruñen gelditu, bizigailuen hartzeko denbora baizik (Laphitz); Mariak aldiz, hartu zuen nardo hoberenetikako gantzugailu batetik libera bat; Jesusen oinak gantzutu zituen eta bere ileez xukatu; eta gantzugailuaren usainaz bethe zen etxea (Duvoisin); Gathez estekaturik eta burdiñak oiñetan
|
emanik
gorda zezaten arren, estekaillu guziak hautsirik eramaten zuen deabruak deserturat (Haraneder).
|
|
|
berrixeago, gaztexeago, handixeago, laburxeago, luzexeago, txikixeago, zaharxeago; aurreraxeago, atzeraxeago, beheraxeago, goraxeago... Partizipio burutuek ere har dezakete xe, ‘aski, nahikoa’ balioa
|
emanik
: ahaztuxe, garatuxe, landuxe, utzixe.
|
|
|
Jakesen berriz etortzeak ditu denak nahasi (Dirassar); Kukuen kantatzean, euri eta eguzki. Subjektu intrantsitiboa genitiboan
|
emanik
duten adibide gehiago aurki daitezke Padillaren (2013) lanean, guztiak ere Iparraldeko testu zaharretakoak.
|
|
|
Hona beharra edo obligazioa adierako adibide batzuk: Ni zerura iganagatik, ez da zuek zer penatu (Mendiburu); Eztugu bertzeri zer atxakia
|
emanik
, eta ez zer hoben egotzirik, geureak ditugu faltak (Axular). Perpaus nagusia ezezkoa denean gertatzen da maizenik balio hori, baina baiezkoa denean ere gerta daiteke:
|
|
|
Perpaus erlatibo subjektiboak (§ 31.4.3.12) ere ager daitezke ondotik ardatz agerikorik izan gabe: edo ardatz horren erreferentzia testuinguruak
|
emanik
, edo kanonikoa izanik. Maizenik izan loturazkoa da aditza eta izen sintagma subjektua erlatibatua:
|
|
|
Eskerrak emateko, ekialdeko euskalkiek partizipioa buru duen osagarria erabiltzen dute, partizipioak partitiboa duela: Milesker zure sustengua
|
emanik
; Milesker honaino jinik.
|
|
|
Bi juntagairen artean bakarrik ez, juntagai bakoitzaren aurrean errepikaturik ere aurki daiteke, batzuetan edo... edota... bezala, besteetan juntagailu indartua
|
emanik
bietan, edota... edota... Ondoko adibideetan ‘aukera’ balioa adierazten du errepikaturiko juntagailuak:
|
|
|
Erronkarin, ordea, eztabada eta zuka alokutiboa, biak erabiltzen ziren ongi bereiziz, eta alokutiboak tratamendu mota bat markatzen zuen. Ekialdeko behe nafarrerako herri batzuetan badira alokutiboa eta eztabada bereizten dituztenak ere, zeini bere balio pragmatikoa
|
emanik
(hemen beti zuka alokutiboaz ari gara). Zukako eta xukako alokutiboetan adizkiak zu izenordainaren gainean eratzen dira:
|
|
|
16.1a Determinatzaileen artean sartzen ditugu mugatzaileak, zenbatzaileak eta zehaztugabeak. Hola, izen bat
|
emanik
, ate, esate baterako, arruntean horrek beste zerbait behar du euskaraz sintagma hori behar bezala osatzeko: ate a (artikulua), bi ate (zenbatzailea), edozein ate.
|
|
|
16.3.7d Izena isildua du maiz: Baina aberatsei, emanak
|
emanik
ere, franko gelditu baitzitzaien (Axular); Hizkuntza erdara frankok jakinen mintzatzen,/ euskaraz jakin gabe kasik irakurtzen (J. P. Arbelbide); Franko eta frankok ipurtargi bat gauaz nonbait ikustea aski dutela (Zerbitzari); Pentsatzeko da, frankorenak irakurri ondoren, ez dela euskara idatzian[...] etendurarik izan egungo eguneraino (Mitxelena).
|
|
|
Zenbanahi jatera eman dezaten, ezin ase daiteke behin ere? (Duvoisin); Zenbanahi argi eta lili
|
emanik
ere inguruan, aise ohartuko dira (Lafitte).
|
|
|
Horietan guztietan sintagma bakarraren barruan gertatzen da modifikatze harremana. Bada, azkenik, bi izen sintagma ondoan
|
emanik
adierazten den modifikatze harremana ere: Hillary Clintonek, AEBko presidentetzarako lehiatu zen lehen emakumeak.
|
|
|
Adibide horretan nik erabili du Mitxelenak ez horren ondotik. Baina bere idazkera ezaguturik badirudi baiezka
|
emanik
errazago aurki lezakeela leku aldaera indartuak: Neuk isilaraziko dut, ez bere kontzientzian eraman behar duen harrak.
|
|
|
Batez ere ekialdeko euskaran erabiltzen den baizik eta ere ondoko osagarriaren gobernatzailea dela esan dezakegu. Baizik eta duen perpausa ez da inoiz lokabea, beste perpaus baten mendeko gisa erabiltzen baita beti, haren azalpena
|
emanik
eta ‘esanaz’ edo horren antzeko zerbait adieraziz. Hona adibide batzuk:
|
|
|
Batetik, literatura tradizioan ez dira adibide asko huts hutsean hala
|
emanik
kontzesio balioa dutenak. Ta zuek, indartsuak zaretela, laguna behar dezute zugatz zirzil bat gurdira jasotzeko (Agirre); On da guretzat zenbait aldiz kontra errailleak ditugun eta paira detzagun, bai eta gutaz iujeamendu gaixtorik eta makurrik eman dezaten, ongi egiten dugularik, eta intenzione onarekin (Pouvreau); Euskal deitura duelarik, ez gaitu gehiegi maite euskaldunok (Mitxelena).
|
|
2022
|
|
|
Nafarroari eta Bearnori gertatu beharra 1620an agitu zitzaien Batasun Ediktu baten bitartez. Bearnoko kalbinisten sektarismoak aitzakia
|
emanik
, Frantziako eta Nafarroako errege berria Pauen sartu zen gudaloste txiki batekin, eta Edit d’Union delakoa inposatu zuen, Bearno eta Nafarroa Frantziari lotuz. Ez zi tuen ezabatu, foruak utzi zizkien, baina beregaintasuna kendu zien.
|