|
2005
|
|
|
Tuba/ en haurrek berek
|
eman
ziotena, Romatarrek Labarum deitatu zutena. 1
|
|
|
Tuba/ en haurrek berek
|
eman
ziotena, Eskuaraz emaiteko hori zen zuzena.
|
|
|
Gerora Llorentek finkatu zuen erresumako diskurtso berria eta Aranguren Sobradok, Bizkaiko Batzar Nagusietako legelari nagu siak, idatzi zuen aurkako ikuspegitik, paktismoaren teorian finkaturik subira notasun konpartituaren printzipioa. Pedro Novia de Salcedok 1829an idatzi eta 1853an argitaratu zituen lau liburukietan Arangurenen diskurtsoari jarrai pena
|
eman
zion.18
|
|
|
Nahietaezkoa da interpretaziorako zioa izatea. Azken batean, Europako herrialde bakoitze an zientzia historikoaren oinarri berrien garaipena modu diferentean
|
eman
zen. Historialari profesionalen taldea osotzen joan zen, akademien bidez, elkarte berezien sorreraren bidez, unibertsitateko irakasleen bidez edo eta ar txibozan eta bibliotekarien artetik historialarik sortuz.
|
|
|
Dagoeneko, begienbistakoadaEuskalHerriko eremubatzuetan jatorrizkohizkerak, herrikoak, dialektoak, euskalkiak, sendodirauela.Bestebatzuetan, berriz, hizkuntzarenaldiorokoerabileraetaorainartekotransmisio naturalahainbatinterferentziaedozailtasunek inguratzendutenguneetan, jatorrizkohizkeraketaereduakurtzenaridira, besteur korronteugariagoeta
|
eman
handiagokobatzuetaramurgiltzerajodute, orduraartekohizkera erre
|
|
|
8 Udako Euskal UnibertsitatekoHizkuntzalaritzaSailakhalaeskaturik, Bergarako herri hizkera etaahozkotasunabultzatzekoegitasmoaren berri
|
eman
zuen Estepan Plazaolak Iruñean 1999kouztailaren 27an.Oro harBergarakogaztetxoen euskararen kalitatea zain tzekohelburua ereaurreikustenduaipatuegitasmoak.
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa
|
eman
behar dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
guistikoek gakoa
|
eman
diezagukete batzuetan: gero eta gehiago dira zientziaz edo teknologiaz ari diren euskaldunak beren esparruetan euskara erabiltzea erabaki dutenak.
|
|
|
21 Hizkuntzaren esparru bakoitzean hartzen diren maileguek hizkuntza osoan izan dezaketen eraginak zer pentsatua
|
eman
liguke: bizidunen dietaz ari garelarik, haragijale eta belarjale hitzak, esate baterako, hizkuntza komunekoak direla onartu beharra dugu, hiztun gehienek erabil ditzaketen adigaiei baitagozkie eta irizpide horretan oinarrituta bultza genitzake, karniboro eta herbiboro hitzen aldean.
|
|
|
Euskaraz erregistro hauek guztiak landu beharrekoak dira, hizkuntza osasuntsua izanen badugu eta zenbait alderditan horiek guztiak elkarrekin aldatu badute ere, beste alderdi batzuetan aldendu egingo dira estilo aniztasunaren mesedetan29. Hizkuntza bat beste baten eraginaren pean bizi denean, ahultzearen diagnosia egin ahal izateko ezinbestekoa da ondo bereiztea hizkuntza menderatzailearen sistemak eragindako aldaketak eta sistema horrek eragindakoak ez diren aldaketak. Hizkuntza menderatzaileak eragindako aldaketek bi motatako ondorioak
|
eman
ditzakete: hizkuntzen bateratzea dakarten aldaketak eta hizkuntzak bereiztea dakarten aldaketak30?
|
|
|
foku baten hurbiltasunean bezalakoak ikus daitezke foku batetik hurbil litzatekeen tokian. Bestetik, maileguak euskal atzizkiez ezkutatzeko joera hedatu zen garai batean, Euskaltzaindiak (1994) zuzentzeko gomendioa
|
eman
duenetik neurri handian geldiarazi bada ere; ins talazio, ebaluazio eta integrazio izenen ordez instalakuntza, integrapena eta ebaluaketa erabiltzeaz ari naiz. Honen eragilea erdal sistematik urruntzeko saioa bide da.
|
|
|
largo > alargar 1 luze > luzatu; viejo > envejecer 1 zahar > zahartu; pluma > desplumar 1 luma > lumatu. Edonola, euskararen jokabideaz ohartu ez ezik, zenbait osagairi balio berriak ere
|
eman
dizkiegu. Esate baterako, izen elkartuen mugatzaile berezitzat hartu ohi diren gain bezalako osagaiak gero eta hurbilago daude aurrizki bihurtzetik44 eta gainera, lehenago lekua baizik adierazten ez bazuten ere (gainjantzi, gaingune), egun intentsitatea ere adierazten dute zenbait hitzetan (gainzama) 45?
|
|
|
Ildo beretik, begibakar bezalako adjektibo elkartuen bidea ustiatuz, zelulabakar, atomobakar edo mineralbakar bezalakoak sortu ditugu eta horrelakoak gutxienez bi osagaiko sailkapenen kideak izan ohi direnez, inolako aurrekaririk gabeko zelulanitz, atomoanitz edo mineralanitz ere sortu dira, zelulaniztasun bezalako eratorriak ere
|
eman
dituztenak. Tradiziorik eza tik abiatuta zelulanitz bezalakoak gaizki eratuta daudela aldarrikatu dute zen baitek, anitz adjektiboa ez dela argudiatuz, baina honelakoak baztertu aurre tik, sakonki aztertu litzateke exozentrikotasunaren auzia:
|
|
|
Euskararen iraupenerako ezinbestekoa da batuaren finkapena baina funtsezkoa da, era berean, euskara erabilera esparru guztietara hedatzea. Euskarak estandarizatzeko bidean
|
eman
dituen urratsetan oso garrantzitsua izan da beren jardueran hizkuntza hau erabili duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra behar duten komunikazio esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko zientifikoa sor dezaketen bakarrak, eta askotan esparru hauetan idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu behar direla ikusi dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
Izenki mugagabeetan agertzen zaizkigun datuen interpretaziorako hiru arau nagusi
|
eman
ditzakegu:
|
|
|
Aurreko tauletan
|
eman
ditugun datuen joera nagusia azaltzeko, badirudi nahikoa dela arau bi proposatzea:
|
|
|
Batetik, hiztun gehienen joera azentua oinean txertatzea bada ere, badirudi batzuek azentua txertatzen dutela, izenki mugagabeen arauen arabera, aditz laguntzaileagaz batu baino lehen, eta besteek, ostera, lehenengo eta behin partizipio eta laguntzailea batuta, azentua txertatzen dutela. Lehen taldekoen arauak honela
|
eman
ditzakegu:
|
|
|
/ hartu// dut//
|
eman
// dut/
|
|
|
/ hartu// dut//
|
eman
// dut/ Partizipioa eta laguntzailea batu aditza osatzeko:
|
|
|
/ hartu dut//
|
eman
dut/ Azentua txertatu arau nagusiaren arabera [2:
|
|
|
Gero Diriart notariak
|
eman
kontuen ondotik, lerro lerro agertzen dira
|
|
|
Donibane Lohizuneko kontseiluak
|
eman
du jadanik diru apur bat eus kara irakasleen laguntzeko. Bestetan ez ote daiteke beste hainbeste egin?
|
|
|
Euskal Herriko errient errientsek euskaraz
|
eman
balituzte beren irakaspenak,
|
|
|
Hemen aurkezten dugun dokumentuak 341 zenbakia darama zerrenda horretan. Neure esker ona agertu nahi dut hemen Azkue Bibliotekako Josune Olabarria adiskide onak
|
eman
didan laguntzagatik. Koldo Zuazok nire lan honen lehen idatzaldia irakurri zuen eta ohar jakingarriak egin.
|
|
|
hala aitortu zuen gehien maite izan zuen hizkuntza euskara izan zela eta hori bakarrik nahiko da euskaldunon esker ona irabazteko. Baina argitara
|
eman
zituen 219 liburu eta lanetatik 68 euskaraz idatziak edo euskarari buruzkoak badira ere (%31, 05), italierari buruzkoak 50 dira (%22, 83), datu honek adierazten digularik hizkuntzalaritzan eta dialektologian bigarren ikerketa alorra izan zuela; ahantzi ezina da hobeki ezagutzen zuen hizkuntza zela italiera, ia bizitzaren lehen erdian hitz egin zuena. Beste bizitzaren bigarren erdian lngalaterran bizi izan zelarik, ingelesa zuen bere lanetan ikergai eta 43 argitalpen eskaini zizkion hizkuntza honi (%19, 63).
|
|
|
Han hil zen 1891ko azaroaren 3an. Heriotza hau dela eta, Jorge Riezuk
|
eman
zidan Italiatik kaputxino adiskide batek igorri zion txartela, non irakurtzen den:
|
|
|
Tartean daude Italiako dialektoei dagozkienak, eskuizkribuen Katalogoan zehazki deskribatzen direnak. Hauetatik asko argitaratu egin zituen eta ikertzaileentzat interesgarria izango denez, datu bibliografikoak
|
eman
nahi nituzke.
|
|
|
Badirudi, zerrenda hau ikusita, Korsika, Sardinia eta Sizilia uhartetako dialektoak izan zirela hobeto ezagutzen zituenak edo ardura gehiago
|
eman
ziotenek.
|
|
|
7 Lehenengo motan, bi aukera ematen dira etorkizunari begira. Bigarrenean, aldiz, lehenen go perpausean
|
eman
den bidea erabilita ekidin nahi den zerbait adierazten da. Lan honetan osterantzean erabiliko dugu bien ereduzko lokailu gisa.
|
|
|
al) Garziak (1998: 140) ordea delakoari buruz aditzera
|
eman
duenaren arabera, edonolako erabilera izanda ere lokailu bat ez da sekula juntagailu
|
|
|
Erroek eta gainerako morfemek berezko dutelarik egitura kanonikoa, eta hizkuntza guti direlarik beren bilakabidearen garairen batean besteren bat (zu) ekin harremanetan izan eta haietarik lexikoaren eta gramatikaren ele mentu zenbait bertakotu edota eraldatu ez dituztenak, morfemen egiturak leku kotasunik
|
eman
lezake hizkuntzon arteko harremanaren historiaz, dela morfe mon mailegu izaera agertuaz, dela hauen kronologia ezarketa erdiesten lagun duaz, dela zein hizkuntzatatik eta bidetatik iritsi diren hartzailera zehaztuaz.
|
|
|
Hitzen luzera, esatera ko, dagoeneko Sapirrek aldarrikatu zuen irizpidea dugu: delako hizkuntza batean halako forma kanoniko bat izaki, hitz batek silaba kopuru jakin bate tik gora badu, bi analisi aukera ditugu; hots, edota zati txikiagoetan
|
eman
dai tekeen eratorri edo konposatu batekin ari gara, edota mailegu batekin (cf. Mitxelena 1963:
|
|
|
– Ez, ordea, berak nahiko lukeen bezala hitz guztiak direlako mailegu eta, beraz, maila bere ko; azken finean Schuchardtekin eztabaidan Meilletek duela ia mende bat gogoratu bezala, hizkuntza guztietan jatorrizko lexikoa kontzeptu erlatiboa izan arren, hizkuntzaren bila kabide ezagunaren harnean absolutua bilakatzen da eta garai diferenteetan sartutako maile guek ez bezalako informazioa
|
eman
liezaiguke.
|
|
|
242) Kaukasoko lezgi hizkuntzan soilik maileguetan agertzen dela' ahostun V ahostun' segida gogoratzen digu nean, guztiok teorian aspalditik dakiguna haino ez digute markatzen, hots, maileguei hertakotzea kosta egin dakiekeela eta inoiz heren azaleko egiturak5 sala ditzakeela atzerritartzat. Hizkuntza austronesioetan hestela ere enhor hisilahikoetarako joera garhi ez halitz, mailegatuek lekukotasun interesgarri rik
|
eman
lukete (Gonda 1949/ 51: 323).
|
|
|
7 Hemen ere maileguen bertakotzeak hizkuntzaren joera sakonen berri
|
eman
liezaiguke: ingelesezko CVC morfemak hartzen dituztenean, hizkuntza hauetan CVCV bilakatu ohi dira, euskara zaharreko muta cum liquida taldeak ezabatzeko ezartzen den bokalismoaren antzeko (baina kontrako zuzenbideko) erregela batez:
|
|
|
– Eta agian baita besteren batetik, esaterako hitzen distribuzio osagarriak eta bestelako kon binaketek beren jatorria ikertzeko
|
eman
lezaketen laguntzarenetik. Ikus orain Lakarra 2002 eta 2005.
|
|
|
Bi hitz familion zertzelada nagusiak
|
eman
ditugulakoan gaude eta haien jatorriaz zerbait aurreratzen saiatu nahi genuke, horretarako izan ditzakegun arrazoiak eta irizpideen sendotasuna pisatuaz.tsb
|
|
|
zemai aztertzean ikusi dugunez, erromantzez
|
eman
izan da euskararen maile guetan gordetzen den aglutinazio prozesurik: menaza > amenaza. Hau gogo an izanik, zer gertatuko litzateke abagada a gabeko jatorriren batetik ekarri nahi bagenu?
|
|
|
kalonjeei, bai eta Iratzeder olerkari eta euskaltzain eta M. Etxehandiri ere, Baionako apezpi kutegi eta Belloc eko komentuan Eskualduna aztertzeko
|
eman
zizkidaten erraztasunengatik. Ohartarazi nahi dut, hala ere, artikulu hau 1999an idatzia dela eta harrezkerokoak direla Bibliografian aipatzen ditudan bi artikuluak eta antología berria Qean Hiriart Urruti.
|
|
|
Eskualdunako idazleen buruzagi ere bazen. Bere artikuluak idatz, besteei idatzaraz, berriketarien lana bultza eta gida, berriak hauta eta izkribuz
|
eman
, idazle berriak kazetara bil, iragarkiak itzul, saltzaile ak kilika, astekaria eta haren urtekari edo almanaka agertaraz eta heda, kaze ta eta inprimategiko idazle eta langileekikoa egin. Hitz batez esateko, kazeta osoa bere gain zuen.
|
|
|
Egiturei dagokienez, epai tankerakoa da tipikoetarik bat (egitate edo printzipioak aipa, gero horiek aplika eta azkenik epaia
|
eman
). Mintzaldian puntu bakar bat garatu nahi zuen; hala ere, frankotan, sarreran luzatzen zen edo solasaren haria galtzen.
|
|
|
3.2 Ezin onetsiz bere burua euskaldun eta euskaldun irakurleentzat egina zen kazeta batek, berri igortzaile euskaldunik guti zela edo frantsesez igor tzen zituztela-eta, euskal herrietako berriak frantsesez ematea eta urruneko albisteak, aldiz, euskaraz, Hiriart Urrutik erabaki zuen euskaldunei beren arteko berri eta gorabeherak euskaraz
|
eman
behar zitzaizkiela (E 237, 1891, Mintza gaiten eskuaraz, Eskualduna sinatua). Ariaren bortxaz, berriketari sare bat osatu eta Eskual Herria izeneko saila eraiki zuen, Lapurdi, Baxenabarre eta Zuberoa azpisailetan banatua, eta horietako bakoitzean herriz herrika.
|
|
|
Herrietako berrien gosea asetzea zen, gure kazetariarentzat, lanen lana: berriketariak eta berriak bil, hauta eta euskaraz
|
eman
. Hark idatziak baitira Baiona ingurukoak eta are beste herrietako gehientsuenak, ez oro.
|
|
|
Kazetak urte honda rrean atera ohi zuen almanakan ere agertarazi ohi zituen honelakoak. Egun euskal tradiziokoak diren josta idazlanik guti ikusten dugu gure kazetetan, ez ateraldi, ez irri solas, ez bitxi ez bitzirik (irakurleak atseginik
|
eman
dakion merezi ez duelako edo?). Bereziki istorioek Hiriart Urruti kontalari handia dela erakusten digute, Euskal Herria sailekoek eta are lehen mintzaldiko anekdota eta pasadizoek aski erakutsi ez balute ere.
|
|
|
J. Etxeparek zioenez: Axular zenaren ganik hunat, zer karrakaldi beharrezkoa ez dako
|
eman
eraskitzari! Zonbat hitz zahar ez ditu gaztetu; zonbat erran zuhur ez erain, Almanakaren arartekoz(...); zonbat hitz eta hizkuntza berri ez dauzkigu utzi oroitzapentzat!
|
|
|
... Berteaux deitu deputatu okaztagarri batek erran du(...): Izialdi bat behar zitzeiela
|
eman
katolikoei, eliza-gizon guziei. Zertako?
|
|
|
Har dezagun erakusburutzat elkar izenordainaren erabilera estilistikoaren bi adibide: Bainan ez baikira ordean bakotxa bederazka zoin gure gain. Gure zuze netan elgar behar baitugu lagundu; esku
|
eman
elgarri. Ohoinak eta bertze gaizki egileak behar baititugu elgarrek elgarren lurretarik urrundu.
|
|
|
Ahozko mintzairaren eite duten anakolutoak, enfasi adierazleak baliatzen daki. Adibidez, Bertzalde anitzek
|
eman
zioten Kanboarrek boza, Diharasarriz esana (E, 775,). Hiperbaton batzuk aski irakurterraz eta gozoak dira, baina beste batzuk harrigarriak lantzen ditu zenbaitetan, atzekoz aurre ra zatika irakurrita hobeki ulertzekoak, edo hain bihurdikatuak, non irakurlea hitzak bere tokian kokatzera eta hitz andanaka irakurtzera behartzen baitu:
|
|
2019
|
|
|
" Veo que no pierde Vd. la memoria lo cual no ocurre a D. Resurrección (tiene ya 84 años) y está completamente desmemoriado. Confieso que si estuviera yo en su estado no sería capaz de escribir un libro". 386 Adibidez, 1949ko apirilean euskaltzainburuak eroriko bat egin zuen eta F. Krutwigek, idazkariorde zeregina bereganatuta, J. Urquijori
|
eman
zion horren berri:
|
|
|
EJ GEko aholkulari izandako B. Echegarayk postua berreskuratzea, ez ote zen ezarritako baldintza politikoak lasaitzen ari zirenaren seinale? Gainera, BPDko presidenteak eta JCVk baimen ez ofiziala
|
eman
omen zieten gerraondoko marra gorriak zeharkatzeko:
|
|
|
1949 urteari dagokionez, soilik R. M. Azkuek Akademiaren izenean egindako diru laguntza eskaeraren berri
|
eman
zen otsailean.392 Euskaltzain gaztea ausarkeriaz ari zen Akademiari bultzada berria eman nahian, R. M. Azkueren adinak eragindako botere hutsunea eta J. M. Seminarioren babes politikoa erabiliz.
|
|
|
1949 urteari dagokionez, soilik R. M. Azkuek Akademiaren izenean egindako diru laguntza eskaeraren berri eman zen otsailean.392 Euskaltzain gaztea ausarkeriaz ari zen Akademiari bultzada berria
|
eman
nahian, R. M. Azkueren adinak eragindako botere hutsunea eta J. M. Seminarioren babes politikoa erabiliz.
|
|
|
G. Lacomberen ustez, ordea, Akademiaren hiztegia amaituta zegoen 1936an, eta gerra zibila piztu izan ez balitz, bi urteren buruan argitaratuta egon zitekeen.235 Bestalde, N. Ormaecheak 1932ko azaroan hitzaurre bat aurkeztu zuen hiztegiaren argitalpenerako, A. M. Labayenen bidez, hura hil ondoren ezagutzera
|
eman
zena. Horren arabera, R.
|
|
|
Espainiako Gerra Zibilak zauritutako Euskaltzaindia() izeneko lanak" cum laude" aipamena jaso zuen. Ondoren, 2018ko ekainaren 22an, UPV/EHUko graduondoko batzordeak doktoregoko sari berezia
|
eman
zion, Arte eta Giza Zientziak jakintza arloan.
|
|
|
" A" letrako hitzak jasotzen dituen R. M. Azkueren Diccionario español vasco= Dictionnaire espagnol basque (circa 1916b) bide da, zati soltetan Euskaltzaindiaren bibliotekan eta J. Urquijoren bilduman gordetzen dena (KMK JU). zuen, eta euskaltzainburu kargurako I. M. Echaideren aldeko botoa
|
eman
nahi zuen.896 R. Lafonek ere ezin izan zuen etorri, Bordeleko Unibertsitatean eskolak ematen zituelako.
|
|
|
M. Azkue zenaren laguntzarik gabe eta I. M. Echaidek Bizkaian zuen eragin ezarekin, berak hartu behar baitzuen erantzukizun guztia BPD eta JCVko agintarien aurrean. Seguru asko gorabehera horiekin lotuta, Euskaltzaindiaren egoitza hondatua konpontzeko ardura
|
eman
zitzaion idazkariari azaroko batzarrean, akta zirriborroaren arabera.901
|
|
|
901 ABA EUS: N. Oleagaren akta zirriborroa, damutzeko aukera
|
eman
nahi izan zion F. Krutwigi. Uztailean, L. Villasantek bere burua eskaini zuen Frantzian harekin bildu eta buruordearen mezua helarazteko.
|
|
|
Uztailean, L. Villasantek bere burua eskaini zuen Frantzian harekin bildu eta buruordearen mezua helarazteko. Horregatik, ekaineko akta zirriborroak aipatzen zuen uztailaren 29ko batzarrik ez zen egin eta JCVri ez zitzaion azalpen ofizialik
|
eman
, ihes egindako euskaltzainaren berri jakin arte.902
|
|
|
Akademiaren hurrengo batzarrerako gaiak gertu izan nahi zituen, euskaltzainek ontzat
|
eman
eta aurrera egiteko. Gehiegizko optimismoarekin, uste zuen agintari frankistek ez zutela eragozpenik jarriko, besteak beste, Frantziako euskaltzainek argitaratzearekin mehatxu egin zezaketelako.
|
|
|
Nolanahi den, agerkari ofizialarena funtsezko auzia zen Euskaltzaindiaren jardueraren berri
|
eman
eta hartutako erabakiak plazaratzeko. Tresna hori gabe, ezin zitzaion aurre egin askok salatzen zuten Akademiaren gelditasun edo hutsaltasunari.
|
|
|
Baina 1952an urrats berri bat
|
eman
zen bide horretan. Ordura arte akademikoek norberaren izenean eta erdaraz argitaratzen zituzten artikuluak BRSVAPen, ez akademiko gisa, ezta euskaraz ere.915 Baina L. Villasanteren sarrera hitzaldia irakurri ondoren, A. Irigarayk Akademiak euskara literarioaren auzia plazaratzeko aukera paregabea ikusi zuen.
|
|
|
Aldi berean, halako liburua Euskaltzaindiaren izenean irtenez gero, Akademiak 1920an onartutako sabindar ortografia ere bazter batean utz zezakeen. Horrela, 1951ko apirilean hartutako erabakiaren bidetik —" ŕ"," ľ"," đ" eta" ť" ez ezik," rr"," ll"," dd" eta" tt" ere onartzea— urrats gehiago
|
eman
ahal ziren (Euskaltzaindia 1982: 19).
|
|
|
Geolekto bizien arteko norgehiagoka saihesteko, Aro Modernoko literaturaren ezaugarri diakronikoa nabarmendu nahi zuen, P. Axular eta J. Etcheberri klasiko eredugarri gisa aurkeztuz, F. Krutwigek nahi izan zuen bezala, baina malgutasun askoz gehiagorekin. Hortik abiatuta, Akademiak poliki poliki oinarrizko lexiko arautua (maileguak barne) eta ondoren gramatika arau xumeak
|
eman
zitza915 Gainera, BRSVAPek ez zuen Akademiaren jardunik aipatzen, Baionan egin zen R. Lafon eta L. Dassanceren sarrera ekitaldiaren salbuespen bakarrarekin.
|
|
|
923 Argitaratutako Akademiaren akten arabera, Bilboko laguntzaileen eskari horren berri 1952ko azaroko batzarrean
|
eman
zen, baina uste dut a posteriori egindako eransketa izan zela, 1953ko urtarrileko akta ofizialik egin ez zelako (cf. Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Akademiaren 1953ko lehen batzarrean, I. M. Echaide eta A. Irigarayk euren arduraren berri
|
eman
zutela adierazi zen. Akta zirriborroan ez da ezer argitzen, baina, gero ikusiko dugunez, GPDko presidentearekin izandako bileraz aritu ziren seguru asko.
|
|
|
Akta zirriborroan ez da ezer argitzen, baina, gero ikusiko dugunez, GPDko presidentearekin izandako bileraz aritu ziren seguru asko. Hain zuzen, zenbait berri pozgarri
|
eman
ziren diru laguntzez, Gipuzkoako CAPi 5.000 pezetako laguntzagatik eskerrak ematea erabaki baitzen. Euskera agerkaria berriz argitaratzeaz den bezainbatean, L. Villasante lehen aroko aurkibideen() prestaketaz aritu zen.
|
|
|
" Congreso Internacional de Lingüística Románica" delakotik.931 Euskaltzaindiak nazioarteko biltzar zientifikoetatik kanpo jarraitzen zuen. Hain zuzen, Akademiaren urtarrileko batzarrean J. Gorostiagak argitaratutako Épica y lírica vizcaína antigua (1952b) liburuaren eta" Literatura ibérica pre clásica" (1952c) artikuluaren berri
|
eman
zen. J. Gorostiagaren ustez idazkun iberikoetako hizkuntza ez zen iberiera, punikoa baizik.
|
|
|
Dena dela, Akademiaren idazkaritza eta diruzaintzan erabiltzen zen hilabete izenen terminologia nagusia hau zen: Urtarrila= Urtarrila; Otsaila= Otsaila; Epaila= Martxoa; Jorraila= Apirila; Orrila= Maiatza; Bagila= Ekaina; Garagarrila= Uztaila; Dagonila= Abuztua; Iraila= Iraila; Urrila= Urria; Azila= Azaroa; Lotazila= Abendua. rroa gordetzen da.935 Hasteko, 1952ko ekainean urgazle izendatutako E. Erquiagaren esker oneko gutunaren berri
|
eman
zen.936 Horrekin lotuta," Academia Montiano" delakoaren idazki bat jaso zen, martxotik aurrera euskarazko eskolak emateko baimena eskatzen zuena, E. Erquiaga bera irakasle zela.937
|
|
|
Euskaltzaindiaren 1953ko otsaileko batzarrean, L. Michelenak, Elvira Zipitria" Ira" (19061982) jeltzalearen" Aditz aia" artikulua irakurri zuen. E. Zipitriak, isilpeko ikastola andereño izateaz gain, Círculo Cultural Guipuzcoano ateneoan euskara eskolak
|
eman
zituen, L. Michelenak bezala.940 Artikulua A. Tovarrek eta bestelako linguistek euskal aditzaren zailtasunaz eta horrek islatzen zuen hizkuntzaren" egoera kaotikoa" z esandakoari emandako erantzuna zen, erreibindikazio tonu argiarekin. E. Zipitriak salatzen zuenez, euskaldunen935 ABA EUS:
|
|
|
940 E. Zipitriak ikasturtetik
|
eman
zituen eskolak Donostiako ateneoan. L. Michelena ikasturtean hasi zen eskolak ematen bertan.
|
|
|
Aditza zaila izateak ez zuen hizkuntzaren beraren balioaz ezer adierazi nahi Salamancako Unibertsitateko errektorearen ustez (Zipitria 1953; Tovar 1953; Abásolo, López de Munain & Urbe 2004). A. Tovarri lehen azalpenak L. Michelenak
|
eman
zizkion, BRSVAPen erredakzioko arduradun gisa.941 Euskaltzainburuordeak, halaber, esplikazio bat ematera behartuta ikusi zuen bere burua: " El ataque de que fue Vd. objeto me pareció inf [u] ndado e incorrecto, aun cuando la incorrección, tengo por seguro, fue involuntaria". 942
|
|
|
1952ko abenduan Donostiako euskaltzainak J. M. Caballerorekin bildu ziren abiatzear zegoen egitasmoaz hitz egiteko. GPDk 1953ko otsailaren 3an SFVJU sortu zuenez, I. M. Echaide jarduneko euskaltzainburuak zoriondu egin zuen presidentea, Akademia batzartu arte itxaron gabe.943 GPDren Educación, Deportes y Turismo sailak, orobat, eskerrak
|
eman
zizkion Euskaltzaindiaren kooperazio eskaintzari.944
|
|
|
I. M. Echaideren gutunak J. M. Caballerori eta N. Oleagari, gaztelaniazko monolinguismoa ezarri zuen945 Probintziako baserri eskoletako(" escuelas rurales") irakasleei sari ekonomiko bereziak ematera mugatzen ziren, elebitasunaren arazoa kontuan hartuta. GPDko Educación, Deportes y Turismo sailak 1953ko abenduaren 24ko irizpenean salatu zuenez, GPDk sortutako mintegiak euskara eskolak ere
|
eman
nahi zituen, baina batez ere goi mailako ikerketa linguistikoa eta filologikoa bultzatzera zetorren, bereziki J. Urquijo zenaren ondare bibliografikoa erabiliz. Euskal Herriak unibertsitate egituraz gabetuta jarraitzen zuenez, SFVJU Valladolideko Unibertsitateari atxikita sortu zen nahitaez, baina Salamancako Unibertsitateko" Manuel de Larramendi" katedrarekin elkarlanean aritzeko asmoarekin.
|
|
|
M. Sagardía diputatua buru zuen GPDko Educación, Deportes y Turismo sailak aldeko irizpena
|
eman
zuen 1953ko urtarrilaren 29an," Seminario del Vascuence" ordez" Seminario de Filología Vasca" izena proposatu, eta urteko 35.000 pta. inguruko aurrekontua aurreikusita. GPDren otsailaren 3ko batzarrak SFVJU sortzea erabaki zuen.
|
|
|
Hautaketa prozesuak probintzian eragindako gorabehera politikoen erakusgarri, zuzendaritza berria zuten Donostiako egunkariek tratamendu ezberdina
|
eman
zioten izendapenari. J. M. Peñaren El Diario Vasco monarkikoa J.
|
|
|
Nolanahi den, argi dago zenbait agintari politikok, J. M. Caballerorekin identifikatzen ez zirenak, ezezkoa
|
eman
ziotela L. Michelenaren hautagaitzari. Uste izatekoa da, zenbait diputatuz gain, T. Garicano Goñi gobernadore zibi967 Nafarroako Tafallan jaiotako José M.ª Azcona Díaz de Rada() eskuindar aberatsaren biblioteka pribatua gaur egun Biblioteca de Navarra n gordailutua dago.
|
|
|
Piñeiro adiskideari zein zen egoera etsigarria: " Lo del Seminario no ha sido ningún éxito, desde ningún punto de vista, y su ocupante debe andar bastante desanimado". 973 L. Michelenak 1954ko otsailaren 18an eta 21ean hitzaldi bana
|
eman
zuen Gipuzkoako CAPen egoitzan, Grupo de Ciencias" Aranzadi" k antolatuta, eta frantziskotarren Arantzazuko santutegian, Gipuzkoako euskaltzainaren eragin intelektuala gero eta gehiago hedatzen ari baitzen (cf. Villasante 1954a). 974" Problemas teóricos y prácticos de la lingüística vasca" hitzaldi samina RSVAPen Munibe zientzia gehigarrian argitaratu zen urte berean.
|
|
|
J. M. Urrutia zuzendariak ere ezin zuen aurreikusitako ikerketa lanik burutu, hain zuzen, L. Michelenaren ohi ez bezalako gaitasunendako" ad hoc" diseinatutako postua zelako. Esan bezala, ikasturtean, 137 lagunek
|
eman
zuten izena euskara ikasteko eskoletan, Círculo Cultural Guipuzcoano ren eskolekiko eta" Escuela Municipal de Lengua y Declamación Vasca" rekiko nolabaiteko konkurrentzian. Ikerketa lanak eta ikasle kopuruak gaindituta, GPDko bibliotekan euskara eskolak ematera mugatu zen J. M. Urrutia.
|
|
|
E. Orsen eboluzio ideologikoa eta pertsonalismo ia megalomaniakoa jasanezina egin zitzaizkien Kataluniako agintari politiko kulturalei. Irainduta, E. Orsek bizkarra
|
eman
zion jatorrizko katalan kulturari, eta mendeku antzekoan falangismoa besarkatu eta frankismoaren intelektual organikoa bilakatu zen. (Sainz Rodríguez 1987; Balcells, Izquierdo & Pujol 2002; Martínez Sánchez 2012; Ucelay Da Cal 2012; Varela 2017).
|
|
|
Junta Técnica del Estado ko buruaz (F. Gómez Jordana) eta idazkariaz (Nicolás Franco) gain, nazioarteko diplomazialariak bertan izan ziren, Burgosko Gobernu kolpistaren erakundeari zilegitasuna
|
eman
nahian: Italia, Alemania, Japonia, Guatemala, El Salvador eta Erresuma Batukoak.
|
|
|
Gainerako prentsak ez bezala, Bilboko egunkariak jaso zuen J. Urquijo euskaltzain sortzailea RAEko idazkari (akademia bateko bigarren postu garrantzitsuena) izendatu zutela (La Gaceta del Norte). Hilaren bukaeran, berriz
|
eman
zuten izendapenaren berri, fotografia eta guzti. Bilboko eta Donostiako egunkariek testu bera argitaratu zuten, gobernu mailako agindua zelako.
|
|
|
J. Urquijoren eskuzko aktak ez du edukirik zehazten, baina seguru asko Salamancako ekitaldia prestatu eta zuzendaritza berria jakinarazi zuten. P. Sainz Rodríguez artean ez zen RAEko kide ere, baina ministro izendatu zuten berehala eta seguru asko Gobernu mailako aginduen berri
|
eman
zuen.103
|
|
|
IdeE ri eskaria bideratzeaz M. Artigas, P. Baroja eta M. Machado arduratu behar ziren. Alemaniako H. Juretschke hispanistaren Das Frankreichbild des modernen Spanien (1937) tesiaren berri
|
eman
zuen E. Orsek, gaztelaniara itzuli zutena, A. Tovar falangistaren hitzaurre beligerantearekin (Juretscke 1940). Horren guztiaren berri eman zuen Donostiako prentsak handik bi egunera, baina ez zituen gainerako batzarkideak aipatu:
|
|
|
Alemaniako H. Juretschke hispanistaren Das Frankreichbild des modernen Spanien (1937) tesiaren berri eman zuen E. Orsek, gaztelaniara itzuli zutena, A. Tovar falangistaren hitzaurre beligerantearekin (Juretscke 1940). Horren guztiaren berri
|
eman
zuen Donostiako prentsak handik bi egunera, baina ez zituen gainerako batzarkideak aipatu: M. Asín arabista, A. González de Amezúa, R.
|
|
|
Epítome de gramática españolaren azken edizioa Academia Española errepublikanoak argitaratu zuen 1931n, baina akademiko eskuindarrek ezin zuten hori besterik gabe berrerabili, eta 1929ko edizioa hartu zuten oinarritzat (Gómez Asencio 2011). Era berean, A. Palacio Valdés akademikoaren heriotzaren berri
|
eman
zuten.105
|
|
|
Lehen eskuko informazioa zuten IdeE ko idazkariaren bidez. RAEko diruzaina, aukera hori baliatu eta eskola gramatikak berriz argitaratu eta banatzearen beharraz mintzo zen. M. Artigahorren berri
|
eman
zuen, baina edukien eta partaideen izenik aipatu gabe (cf. El Diario Vasco; La Voz de España). sekin batera, gai hori eramateko batzordea osatu zuen.106 Martxoaren 29an berriz bildu ziren probintzia jauregian kide hauek:
|
|
|
M. Azkuek huts egin zuen, beraz. Conde de Romanonesek IdeE ri egindako 25.000 pezetako dohaintzaren berri
|
eman
zuten. Erdia RAEko akademikoen idazlan guztien bilduma handigurarako erabiltzea erabaki zuten.
|
|
|
Erdia RAEko akademikoen idazlan guztien bilduma handigurarako erabiltzea erabaki zuten. Era berean, M. Artigasen seme baten heriotzaren berri
|
eman
zuten.107 Biharamunean IdeE k hirugarren ekitaldi publikoa egin zuen Hezkuntza Nazionaleko ministerioaren Gasteizko egoitzan. Bertan izan ziren P. Sainz Rodríguez, Conde de Rodezno Justizia ministroa, J. M. Pemán edota Italiako enbaxadorea.
|
|
|
116 KMK JU: M. Asín, A. González de Amezúa eta Marqués de Lemaren hautagai aurkezpena RAEri eta A. Coester en curriculum laburra, 1938 [26].
|
eman
zuen (cf. ABC, Sevilla,). 118 1938ko abuztuaren 30ean Donostian bildu ziren RAEren behin behineko burua, ministroa, M. Asín, diruzaina, E. Ors, M. Artigas, W.
|
|
|
Gai nagusien artean, Ameriketako hizkuntza akademien atxikimendua bilatzea zegoen, aipatutako politika kultural inperialistaren bidetik. Era berean, M. Linares Rivas akademikoaren heriotzaren berri
|
eman
zuten.119
|
|
|
G. Lacombe ez bezala, H. Gavel eskuindar kolpisten alde agertzeak lagundu zuen, noski: " le triomphe de la cause de la justice —et du bon sens— étant, de toute façon, assuré" zioen Angelutik Donostiara 1938ko neguan idatzitako gutunean.125 Tolosako Unibertsitateko irakasleak Parisko ICOS biltzarreko eztabaiden berri
|
eman
zion, eta J. Urquijok ordainetan IdeE z hitz egin zion, baita herri hizkuntzek erakunde berrian ikergai gisa izan zezaketen lekuaz zerbait adierazi ere.126 Errezelo politikoak begien bistakoak ziren. Pirinio Behereetan isiltasun gorgarria nagusi zen bitartean, Hanburgoraino iritsi zen J. Urquijo RAEko idazkari izendatu izanaren berria.127
|
|
|
Dena dela, J. M. Areilza Bilboaldetik urruti ibili zen eta haren eragina ez zen iraunkorra izan Akademiaren gorabeheretan. Esaterako, artean Madrilgo Unibertsitateko Zientzia Ekonomiko eta Politikoen Fakultatean eskolak
|
eman
zituen. Mundu Gerrak eragindako porroten ondorioz, Falange tik aldendu eta Juan Borbónen ingurura hurbildu zen.
|
|
|
Euskaltzaindiarekiko erabaki ofiziala, JCVk 1941eko otsailaren 10ean hartu zuen. Francisco Ygartua idazkariaren bidez, 1941eko otsailaren 21ean
|
eman
zioten baimen ofiziala eta diru laguntzaren bermea euskaltzainburuari, Akademia berriz abiatzeko:
|
|
|
JCVren ofizioa idatzi zen egun berean, euskaltzainburuak Bilboko CAMaren zuzendaritzara jo zuen diru eske. Gutunean, JCVk Euskaltzaindiari ahoz ezarri zizkion baldintzen berri gordina
|
eman
zuen. Frantziako eta erbesteko euskaltzainak ordeztu egin behar ziren kide espainolistekin.
|
|
|
Los pueblos del norte de la Península Ibérica (1943), etab. Mundu Gerrako testuinguruan, A. Tovarren bidez jakin zuenez," vendido a las potencia extranjeras" zegoelako zurrumurrua zabaldu zen. Horrek eta familiaren heterodoxia ospeak oztopatu zioten unibertsitatean postu esanguratsurik lortzea.303 1944ko martxoan, JCVk antolatutako hitzaldia
|
eman
zuen Bilbon eta J. Urquijo euskaltzainak Ribera kaleko egoitzako batzarrera gonbidatu zuen. Kexu zen egoera ekonomikoaz eta Madrilgo giroaz, baina urte horretan, J. Ferrandis epigrafia katedradunaren eta Marqués de Lozoya ren (Bellas Artes ko zuzendari nagusia) bidez," Museo del Pueblo Español" eko zuzendari izendatu zuten (Euskaltzaindia 1956:
|
|
|
Yrigaray 1947b). Oso haserre idatzi zion J. Urquijori 1947ko neguan, erantzuteko eskubidea gauzatuko zuela adierazteko.308 Ez zen horrelakorik gertatu, ordea, eta 1948ko udaberriko hurrengo gutunean eskerrak
|
eman
zizkion Akademiako izendapenagatik.309 J. Caro harrituta zegoen Euskaltzaindiaren jakinarazpenak zituen neologismo ulergaitzengatik. Euskal Herritik kanpo jaiotakoa zenez, urgazle baino ezin zela izan ulertu zuen.
|
|
|
317 L. Michelenak beste izen hauek ere
|
eman
zituen bildutakoen artean: M. Alvar, F. Ynduráin eta M. Sanchis Guarner, azken hori proiektuaren zuzendari gisa (CCG RP:
|
|
|
Buenos Airesko Unibertsitatean hizkuntza paleohispanikoez hitzaldiak
|
eman
zituen. Aldi berean, erbesteko abertzaleekin adeitasunezko harremanetan egon zen:
|
|
|
1948ko urtarrilean urgazle izendatu zuten eta otsailean eskerrak
|
eman
zizkion J. Urquijori izendapenagatik.324 J. Urquijoren ustez A. Tovar latin katedraduna zen, linguistikan zuen heziketagatik, euskal ikasketak Espainian zuzentzeko pertsona egokiena.325 Euskaltzaindiaren Donostiako batzarrean parte hartu zuen 1948ko maiatzean, R. M. Azkue, J. Urquijo, F. Krutwig eta N. Oleagarekin batera:
|
|
|
" Azkenez Tovar euskal urgazle jaunak dino Salamanka’ko Irakastegi Nagosian aurtengo neguan euskal gaizko irakaskuntzea erabilli dabela" (Euskaltzaindia 1956: 329). 326 Izan ere, ikasturtetik A. Tovarrek Espainia osoan ematen ziren euskal filologiako eskola bakarrak
|
eman
zituen Salamancan, legez filologia erromanikoko espezialitatea zuten unibertsitate guztiek ikasturtetik aurrera horretarako aukera izanagatik (Ramos Ruiz 2007: 218) 327 1948ko maiatzean, halaber, Gorteetako prokuradore kargua hartu eta ekainean F. Franco estatuburuak audientzian hartu zuen, baina uztailean Buenos Airesko Unibertsitatera alde egin zuen 1949ko abendura arte, zeukan ezinegonaren adierazgarri.
|