|
2016
|
|
|
Nahi nituzke ezkerreko balioak berriro modan jarri nire lanaren, artikuluen eta poesiaren bidez; eta ahotsa kendu zaion jende interesgarriari ahotsa eman. Ez baitugu jende hori entzuten ez
|
dutelako
ahotsa izateko modurik.
|
|
|
70etik gora dira propio kamerarekin hara edo hona mugitu direlako, edo etxean zeukaten material interesgarria eskaintzeko modua ikusi
|
dutelako
, aldizkariari argazkiak ekarri dizkiotenak. Dozena bat marrazkilari baino gehiago aritu da bertsolaritzari buruzko irudiak sortu nahian arkatzari eta buruari eragiten.
|
|
2017
|
|
|
Gazte asko ari dira ikasten, baina unibertsitatera La Platara doazenez, han hartzen dituzte eskolak; beraz, Necochean 30 urteko batzuk dabiltza eta, gero, 50 urtetik gora doaz. Gehienetan, motibazioa dute aitona amonak euskaldunak zirelako eta pendiente sentitzen
|
dutelako
. Gogo handiarekin etortzen dira eta hitz egitea izaten dute helburu; hori oso zaila da astean behin bi orduz elkartuta.
|
|
|
Udarregiren kasuak luke komentario bat, izen horretako baserrian egon behar
|
dutelako
bere bertso jarriak gogoratzeko erabiltzen zituen teilaz egindako arrastoek.
|
|
2018
|
|
|
Berdina gertatu da bertso saioetara joaten den jende kopuruarekin. Azken datu horiek interpretatzeko zailagoak dira, 1980ko hamarkadatik datorren hazkundea ikusten uzten ez
|
dutelako
eta 1990eko hamarkadan gertatu zen boom delakoaren ondorengo hozte premeditatua (propio eragin zutena) garbi islatzen delako. Baina, aldi berean, datuek argi islatzen dute gaur egun bertsolaritzak bigarren boom bat bizi duela, eta boom honek, lehenengoarekin alderatuz gero, beste ezaugarri batzuk dauzkala:
|
|
|
Galdetegietan lagin txikiekin inferentziak egiten dira, populazio handiei buruzko ondorioak ateratzeko. Alta, datu hauetan lagin handiak erabili ahal izan ditugu, Xenpelar Dokumentazio Zentroan datu andana jaso
|
dutelako
urteetan zehar, genero galbaherik gabe jaso ere.
|
|
|
Harreman historiko estua izan dute bertsoak eta musikak gurean. Izan elkarrengandik gertu dauden adierazpen artistikoak direlako edo gurea bezalako herri txiki batean sortzaileek elkarlanerako joera handiagoa izan
|
dutelako
, zerrenda luzea osatu dute musikariek eta bertsolariek elkarlanean.
|
|
|
Ondoko bertsoetan, Urrozen jaiotako Eusebio aipatzen du bertsogileak (hangoa zen Babaze, Legasara esposatua): lehenago agintaria izana, orain kargurik gabe dago, herritarrek bota
|
dutelako
; alkate ohiak dexente sufritu izan behar du, eta horregatik mehetu da hainbertze; lehen adiskide, eta orain etsai omen; lehen halako konfiantza familia horrekin, eskutitzak irakurri ere egiten zizkioten (Alcainek ere ez zekien ez idazten ez irakurtzen), baina hori dena galdu da alkateak pezeta bateko isuna jarri dionean; arrazoiaren kontra harrokerian aritzea leporatzen dio Babazeri, inolako kulp...
|
|
|
Tenpoa izan da zailena ez
|
dutelako
denek doinu beretan egiten; horregatik da zaila abiada aztertzea. Batez bestekoak atera baditut ere, oso zaila da Iparragirreren doinuan ari dena Habaneran ari denarekin konparatzea.
|
|
|
Pozik edo. Zeren eta, egia esan, ez dira etortzen bertso saioetara, hein batean, ez
|
dutelako
ulertzen; hein batean, zuk esaten diezulako: “Baina zertarako etorriko zarete? ”.
|
|
|
Polita iruditzen zaie jarduna, baina ez dute katarsi kolektiborik bizi, ez dira orgasmora iristen, erreferentzia askok ihes egiten baitie. Kultura maila txukunekoak dira, eta bertsoa balioan jartzeko gaitasuna
|
dutelako
daude hor, inguru euskaldun bat eduki bainoago. “Erkin” hitzaren esanahia ez dute ulertu, hiztegian begiratzen lehenengoak izan dira.
|
|
2019
|
|
|
Horrela, bertsolaritzan teoria eta praktika uztartzen doaz, mugimendu feministarentzat oso garrantzitsuak diren bi aspektu. Bertsolari feministek mezua edukiz betetzen dute eta praktikan oinarritzen dira horretarako, kasu errealak aukeratzen dituztelako eta praktikan oinarritzen diren pertsonaiak ekartzen dituztelako erdigunera adibidez, baina baita ere haiek haien gorputzarekin eta espazioa hartzearekin ere praktikan jartzen
|
dutelako
feminismoak aldarrikatzen duena: plazaren erdian kokatzea.
|
|
|
sistemak ez du ikusten komunitatea eraikitzeko kulturak zer nolako balioa duen. Gero, badaude kultur eragileak diren hezitzaileak ere; berek hala erabaki
|
dutelako
baliabideak sortu eta abar egiten dutenak… Sekulako esfortzua egiten duen jendea.
|
|
|
Ez, ez gara denak leku beretik abiatzen: emakumeak emakumeak direlako; homosexualak heteroon logikak derrigorrez barneratu behar dituztelako; kanonetik kanpoko gorputza dutenak lente zuzentzaileekin irakurriak direlako; gasteiztarrak asteasuarren labelik ez
|
dutelako
; zortzi euskal abizen ez dituenak bere iragana salatzen duelako; euskara batuan ari direnak gipuzkeraz ari ez direlako (ez gaitezen engaina, zuberera ere euskalkia da, baina…); beganoak txuletarik edo arkumerik jaten ez dutelako; astemioak pattar botila hustuta hobeto egiten delako bertsotan… Eta, horrela, Txirritaren bi alkandoretatik Igor Elortzaren BECeko amerikanaraino.
|
|
|
Ez, ez gara denak leku beretik abiatzen: ...n logikak derrigorrez barneratu behar dituztelako; kanonetik kanpoko gorputza dutenak lente zuzentzaileekin irakurriak direlako; gasteiztarrak asteasuarren labelik ez dutelako; zortzi euskal abizen ez dituenak bere iragana salatzen duelako; euskara batuan ari direnak gipuzkeraz ari ez direlako (ez gaitezen engaina, zuberera ere euskalkia da, baina…); beganoak txuletarik edo arkumerik jaten ez
|
dutelako
; astemioak pattar botila hustuta hobeto egiten delako bertsotan… Eta, horrela, Txirritaren bi alkandoretatik Igor Elortzaren BECeko amerikanaraino.
|
|
|
Alberdiren arabera, hitanoak jolasa, umorea edo lotsagabekeria puntu bat iradokitzen dizkigu beste ezaugarri batzuen artean, eta hain zuzen ezaugarri horiek gizonei atxiki ohi zaizkie. Horri lotuta, Harkaitz Zubirik Bertsolaritzaren Azterketa Soziologikoaren harira urtarrilean Berriari eskainitako elkarrizketan zera zioen, emakume bertsozaleen artean umorearekiko lehentasuna txikiagoa dela, baina pentsatzen du “ez dela umorea ez zaielako gustatzen, baizik eta bertsolaritzan gertatzen den umore mota batekin ez
|
dutelako
bat egiten”.
|
|
2020
|
|
|
Dudarik gabe. Tradizioaren altxorra gordetzeko zaletasuna bezainbeste, berritzeko zaletasuna izan dute bertso munduko eragileek azken berrehun urteetan, eta bi pultsio horiek modu orekatu batean uztartzen asmatu
|
dutelako
iritsi ahal izan da gaurdaino horren osasuntsu. Zenbaitetan, sortzaile izan dira berrikuntzetan, Abbadiak egin zuen bezala, eta, beste hainbatetan, oso adi egon dira atzerrian topa zitezkeen berrikuntzei.
|
|
|
Ez dugu ahazten, hala ere, gure zaleen artean ere ez direla denak sarean dabiltzanak. Dela ahalmen ekonomikorik ezagatik, edo dela —gure kasuan gehiago, nik uste— ohiturarik ez
|
dutelako
teknologietan, bertso zaleetan ez gutxi, gure heleratik kanpo daude une honetan. Sareak mundua bil dezake eta auzoa kanpo utzi.
|
|
|
Mardok ez zuen Pierre Topet Etxahun Barkoxekoa ezagutu, azken hau 1786an sortu baitzen, Etxahunean. Etxegune zela ezin uka, nahiz eta orain gunea bai, baina etxerik ez izan… Eskerrak Barkoxtarrei haren memoria minbera gogoan atxiki
|
dutelako
, harrian bai eta gehiago kantoreak errepikatuz, pastoralak eginez. Bitxia, zeren bazatekeen arrazoin gehiago Barkoxeko Etxahunen ahanzteko, Beñat Mardo baino, beharbada… Etxe ona zela aldiz ez daiteke erran poeta dohakabe honen bertsoei paratzen bada.
|
|
2021
|
|
|
U– “Egon hadi do eta jango dek re”, “Hizkuntza bat ez da galtzen dakitenek hitz egiten ez
|
dutelako
, baizik eta hitz egiten dutenak aspergarri hutsak direlako”… Erdi txiste, erdi irakaspen, hortxe ibiltzen ginen.
|
|
|
“ (…) bertsolarien gaurko zenbait jaialdi ikusteak pena ematen du: bertsolaria zeharo antzutua aurkitzen dugu, kuzkurtuta, besten adindu soilera jarria (…) Nik nahiago dut behintzat noizpait bertsotan aspertzen banaiz, bertsolariek egun hartan txinparta gutxi izan
|
dutelako
aspertzea, ez eta gai jartzaile ergel, sasi-jakintsu edo antuste baten gaiekin aspertzea baino (…) Bertsolariak horrela asko sufritzen duela. Bai eta emazte batek haurra erditzerakoan ere.
|
|
|
“Beti ikusten ez dugun errealitate bat berriz deskubritzea dakar egoitzetan kantatzeak, badakigulako adineko jendeak egoera horretan daudela zentroetan, baina gutxitan sartzen garelako haien egunerokoan eta intimitatean hain gertu”. Gainera, errealitate oso ezberdinak dauzkate publikoko parte hartzaileek ere, “arreta maila ezberdina
|
dutelako
: batzuek entzumena baldintzatua dute, besteek ez dakite euskaraz, eta horrek guztiak giro berezia sortzen du”.
|
|
|
Berdekeria pornografikoak lekua utzi die biologia femenino irakaspenei, hilekoak edo intimitatea aipatzera ausartzen direnean. Postura interesgarriak dira, gaiak tratatzeko moduak aldatu direla ere garbiki erakusten
|
dutelako
. Hitzen edukiaren lotsa ahitu zaigu, gauzak zehatz ahoskatzen ditugu eta hori baikorra da kolektiboki.
|
|
|
Imanol Kamio eta Joxe Mari Ostolaza ere hautatu nituen, bertsolaritzarekin harremana izan
|
dutelako
eta goian aipatu ditudan bi bertsolari horiekin lan egin duten musikariak direlako.
|
|
|
Egia da, erreferente baten izateak mugak hausten lagundu lezakeela. Azkenean, txikitatik entzuten ditugun bertsolari gehienek ere euskara neutro eta garbi bat darabilte, izan epai irizpideek sariztatzen
|
dutelako
zein bertso eskolek dakarten estandarizazio prozesuaren bidez eredu hori nagusitu delako. Eskolarteko finalean izan dute bertsolari askok euskalkien arteko lehen talka handienaren ezagutza.
|
|
2022
|
|
|
Behin eta berriz ikusi ditugu ETBk zuzenean grabatu zituen irudiak. Esatariak estilo liburuetan debekatua behar lukeen “dantesko” hitza errepikatzen zuen ikusten ari ginena kalifikatzeko, hala egin ohi
|
dutelako
beti kazetariek triskantza edo hondamendi batek ondoren uzten dituen irudi lazgarriak deskribatzeko, eta txapelketako finaleko episodioak utzi zuen panoramak ere asko zuelako Danteren infernutik.
|
|
|
Ez gara, normala den bezala, eleberriaren bilbea zapuzten hasiko, xehetasunak emanez, suspenseak eta ezusteak protagonismo handia
|
dutelako
bertan, eta ez genituzke irakurle posibleen itxaropenak hondatu nahi. Atzealdean hausnarketa sakon eta, aipatu bezala, ironiko hori dagoen arren, ez diolako horregatik uzten entretenimenduzko eleberri bat izateari, peripeziaz, jira-biraz eta anagnorisiaz betea, hots, funtsean kontsumorako produktu arin bat, idatzizko literatura gehienari gertatzen zaion bezala.
|
|
|
Saioa bukatu, txapeldunaren izena erran eta berriz lehertu zen pilotalekua, bertsolari bakoitzak bere saria jaso eta azken agurra kantatzera hurbiltzen zenean. Sailkapena izan dena izan da bertsolari bakoitzak hunkitu gaituelako eta finala hain polita egin
|
dutelako
denek. Saioa bukatu zenean, Gipuzkoako bertsolari batek hala erran zidan:
|
|
|
Sariemaileak izan ziren epaileak. Epaileek ere saritzen
|
dutelako
. Akatsak zigortu dituzte, eta epaileen zorroztasuna baliteke Bizkaiko bertsolaritzak egin duen gorakadaren isla izatea.
|
|
|
Repentistas, cantadores edo violeiros izenez dira ezagunak. Repentistas, haien koplak berritzen dituztelako beti; cantadores, publikoak proposatutako edozein gairi abesten dioten artista herrikoiak direlako; violeiros, haien jardunaren adierazgarri, gitarra mota hori
|
dutelako
lagun.
|
|
2023
|
|
|
Bat bateko jakintzak beti txunditu du publikoa. Inprobisatzaileek, poeta deituek, miresmena pizten dute elkarrizketa horretan lexiko aberats eta askotarikoa duen diskurtso bat eraikitzeko gaitasuna
|
dutelako
. Elkarrizketa horretan estilo irudi asko agertzen dira eta etengabe hainbat ideia iradokitzen.
|