|
2002
|
|
|
Erakunde humanitarioek uste
|
dute
mundu osoan 300.000 haur erabiltzen dela gerrarako, bai gerrilleroen taldeetan edo baita gobernuen milizietan. Sierra Leonan 1992 eta 1996 artean Gobernuko indarren eta RUF (Revolutionary United Front) taldearen arteko borroka urte gogorrenetan 4.500 haur erabili zituzten batzuek eta besteek.
|
|
|
Produktu kulturalen bitartez, agintari klaseek aukera berdintasunaren mitoa zabaldu
|
dute
mundu osoan: diotenez, edozeinen eskura dago arrakasta; lana ondo eginez gero, arrakasta etxe atarian ei dago.
|
|
|
Baina azaltzen duenez, “hegalaburraren kasuan, gantz azido poli asegabe asko izateak osasunarentzat abantaila gehiago ditu”. Kontsumitzaileek oso preziatua
|
dute
mundu osoan, bereziki Japonian, prezio altuetara iristen baita. “Ikuspuntu biologikotik begiratuta, azkar hazten den arraina da, landutako beste espezie batzuena baino 20 aldiz gehiago (adibidez, urraburua edo lupia), eta tona bat pisura ere irits daiteke”.
|
|
2003
|
|
|
Eta horixe da, hain zuzen, Irakeko krisi honek, bere gordintasunean, nabarmentzen duena: Bush, Cheney, Rumsfeld eta abarren Estatu Batuek, Amerika Latindar handi bat bailitzan ikusten
|
dute
mundu osoa. Garai batean Guatemala, Nikaragua, El Salvador, Granada edo Panama zirena, egun Afganistan, Irak, Iran eta auskalo zein izan daitekeen.
|
|
2005
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) oraindik ere gutxiago lasaitzen duten zifrak ditu: 750 milioi pertsonak gehiegizko pisua
|
dute
mundu osoan, 300 milioi gizenak. Egoera bereziki kezkagarria da haurren artean, eta osasun administrazioak saiatzen dira kaloria ekarpena murrizten janarietan; zientzialariak, berriz, leptinak gosea eta irenstea egokitzeko duen gaitasunean oinarritzen dira.
|
|
|
Gainera, ia 1.100 iragarki jarriko dira RENFEko metroan eta geltokietan, eta 5.000 kartel eta 100.000 liburuxka banatuko dira. Munduko Osasun Erakundearen (OME) kalkuluen arabera, mila milioi pertsona helduk baino gehiagok gehiegizko pisua
|
dute
mundu osoan, eta horietatik 300 milioi gizenak dira gutxienez. Hori dela eta, OMEk “XXI. mendeko epidemia” gisa kalifikatu du obesitatea.
|
|
2006
|
|
|
Kate Steinbeck irakasleak, Sydneyko Royal Prince Alfred ospitaleko haur osasunean adituak, esan zuen belaunaldi horretako haurrak izan daitezkeela gurasoak baino lehen hiltzen diren lehen haurrak, pisuarekin zerikusia duten osasun arazoengatik. Osasunaren Mundu Erakundearen kalkuluen arabera, 1.000 milioi helduk baino gehiagok pisu gehiegi
|
dute
mundu osoan, eta 300 milioi pertsona gizenak dira. Horrek askoz gehiago eragiten die zenbait gaixotasuni, hala nola diabetesari, bihotzeko arazoei, arteria hipertentsioari, garuneko infartuari eta zenbait minbizi motari.
|
|
2007
|
|
|
Emaitza horiek garrantzitsuak dira karbonoaren zenbait egiturak, (esaterako nanohodiek) nanoelektronikaren, fotonikaren eta biomedikuntzaren zenbait erabileratan (sentsoreak, etiketa biologikoak, eta abar) dituzten propietateak ulertzeko. Alor horiek guztiek gaurkotasun handia
|
dute
mundu osoan, eta aurrerakuntza handiak espero dira epe motzera eta ertainera.
|
|
|
Datorren apirilean aurkeztuko da azterlan honen bigarren zatia, sistema elektrikoak energia berriztagarriekin nola funtziona dezakeen azalduko duena, kostuen azterketa barne. Txostena Txostena Alemaniako Zentro Aeroespazialeko Termodinamika Teknikoaren Institutuko (DLR) adituek eta unibertsitate, institutu eta energia berriztagarriaren industriako 30 zientzialari eta ingeniarik egin
|
dute
mundu osoan. Energiari buruzko lehen azterketa orokor osoa ematen du, eta energia sistema globalaren antolaketa nola aldatu zehazten du, iturri berriztagarrien potentziala, energia eraginkortasuna eta kogenerazio deszentralizatuaren erabilera zehazteko eskualde ebaluazioan oinarrituta. [R] Bilakaera energetikoa co2 aren (eta, horrekin batera, klima aldaketaren) emisioen ondorioen bilakaerarekin alderatzen da, baldin eta Energiaren Nazioarteko Elkarteak (ENA) munduko hamar eskualdekiko jarraitutasun egoeran mantentzen bagara, eta Munduko Energia Ikuspegiaren txostenek emandako datu serieak erabiltzen baditugu.
|
|
|
Azken mendean ikusi ahal izan denez, medikuntzaren eta zientziaren aurrerapenek bizi itxaropena nabarmen handitu
|
dute
mundu osoan. Eta espainiarrok ez diogu ihes egiten joera horri:
|
|
2008
|
|
|
“Tabakismoa da munduan minbizia izateko arrazoi nagusia”, gogoratzen du. Tabako keak kutsatutako airea arnasten
|
dute
mundu osoan 700 milioi haurrek, eta horietatik lau milioi Espainian daude. “Denok dakigu erretzeak hil egiten duela, baina ez gara guztiz jabetzen tabakismo pasiboak haurrei dakarkien kalteaz”, ohartarazi zuen Graciela Garcíak, AECCko onkologoak.
|
|
|
Genetikoki eraldatutako organismoek (GEO) errefusatzen duten arren, laborantza transgenikoak hazten jarraitzen
|
dute
mundu osoan. Laborantza bioteknologikoen mundu azalera %12 hazi zen 2007an (12,3 milioi hektarea gehiago), eta 114,3 milioi hektareara iritsi zen.
|
|
|
Gaixotasun infekziosoek azkar areagotzen
|
dute
mundu osoan duten eragina
|
|
|
Aditu horren iritziz, “banku batzuetan likidezia arazo hori badela egia bada, hobe da orain esplotatzea krisi hau luzatuko duten neurri artifizialak hartu baino”. Ondorioak kontsumitzailearengan Nazioarteko finantza sistema jasaten ari den krisi horren aurrean, ekonomialari eta finantza aditu garrantzitsuek atzeraldi ekonomikoa jasaten
|
dute
mundu osoan —atzeraldi horren tamaina desberdina bada ere—, kontsumitzaile askok galdetzen dute nola eragingo dien eguneroko bizitzan, hau da, nola eragingo dien etxeko ekonomiari: langabezia, kontsumoa, inbertsioa, hipotekak, mailegu eskaera, etab. Parametro horietako batzuk nabaritzen hasi dira; beste batzuetan, berriz, efektuak pixka bat dira oraindik kontsumitzaileen poltsikorako ikusgai egon arte.
|
|
|
Dieta osasungaitzak edo kaloria gehiegi hartzen ez dutenak, sedentarismoa eta tabakoa dira gaixotasun horiek agertzeko faktore garrantzitsuenak. Gaixotasun horiek 35 milioi pertsonaren urteko heriotza tasa eragiten
|
dute
mundu osoan, eta, espezialisten arabera, hurrengo 25 urteetan 47 milioi heriotza eragingo dituzte urtean. Era berean, egoera hori garapen bidean dauden herrialdeetan gertatzen denean, beste arazo batzuk nahasten dira, hala nola, gaixotasun infekziosoak, ama egoera eta egoera perinatal txarrak eta nutrizio arazo egokiak.
|
|
|
Carnegie Hallean, Musikvereinen, La Scalan, Teatro Colonen, Teatro Realean, eta Sydneyko operan, besteak beste. Bere grabazioek arrakasta handia izan
|
dute
mundu osoan eta hainbat sari irabazi ditu. Horien artean, “Grand Prix du Disque” saria, Vivaldiren “Lau urtaroak” obraren bere bertsio ospetsuagatik.
|
|
2009
|
|
|
Urtero, airelineek 40 milioi maleten kontrola galtzen
|
dute
mundu osoan. Erabiltzaileek ez dituzte euren eskubideak ezagutzen eta, hori dela eta, kalte ordainak behar baino txikiagoak izan ohi dira.
|
|
|
Epaimahaiaren arabera, bi asmakizunek erabat aldatu
|
dute
mundu osoan dauden milaka milioi herritarren komunikatzeko modua, ezagutza modu erabakigarrian zabaltzen lagundu dute eta oinarrizko tresnak izan dira Nazio Batuen Erakundeak ezarritako Milurtekorako Garapen Helburuak lortzeko, herritar orori komunikatzeko gaitasuna emateko, alegia.
|
|
|
Jarraitzaile gehien dituzten neguko kirolen artean eskia dago: 200 milioi pertsonak baino gehiagok praktikatzen
|
dute
mundu osoan. Lehen elurra erortzean, zale asko eski pistetara joaten dira, batzuetan egoera fisiko egokirik eta gomendatutako gutxieneko teknikarik gabe.
|
|
|
Orain, jakina da kortex prefrontalak zona parietalean eragiten duela eta garun ahalmen hori hobetzen duela, baina ez da ezagutzen azaleko beste gune batzuen rola ere, ikusizko oroimena eskatzen duten ariketetan aktibatzen direnak. Lan memoria Psikologo eta neurologoek lan memoria aztertzen
|
dute
mundu osoan. Zentzumenek emandako informazioa atxikitzeko garunak duen gaitasunetik abiatuta, adituek epe luzeko memoria bat (Alzheimer gaixotasunek eragiten dutena) eta epe laburreko memoria bat (lan memoria) bereizten dituzte.
|
|
2010
|
|
|
Gaur bertan iritsi da liburu dendetara La caida de los gigantes, eta Espainian 600.000 ale jarri dituzte salgai lehen tirada honetan. Trilogiaren aurreneko atal hau aldi berean kaleratu
|
dute
mundu osoan, bai bertsio inprimatuan zein digitalean ere. Halakorik egiten duten lehen aldia da.
|
|
|
Haurren Eguna haurren etorkizuneko lorpenen eta beharren berri emateko erabiltzen da. Urteko gainerako egunetan, GKE askok haurren alde egiten
|
dute
mundu osoan, eta orain dute aukerarik onena herritarrek entzun eta, egoki iritziz gero, laguntzeko. Lorpenak izugarriak dira, baina beharrak ia antzekoak diren bideetan dabiltza.
|
|
|
Museoa han dago oraindik, baita fabrika handienetakoa ere. Autoek on eta fidagarri ospea
|
dute
mundu osoan; hango eskubaloi taldeak, Guif ak, berriz, ez hainbeste. Horregatik, San Antonio da faborito gaur, Iruñean hasiko den bi taldeen arteko Europako Errekopako final zortzirenetako kanporaketan.
|
|
2011
|
|
|
Eta ez badira ados jartzen, aurtengoa izango da azken denboraldia. Hala ere, errepikapenekin kable bidezko kanal bat sortzea aztertzen ari dira AEBetan.80 herrialde, 45 hizkuntzaMatt Groeningek sortutako marrazkiek arrakasta handia izan
|
dute
mundu osoan. 80 herrialdetan baino gehiagotan eta 45 hizkuntzatan eman dute.
|
|
2012
|
|
|
Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) eta Animalien Osasunerako Mundu Erakundeak (OIE) estrategia zehatz bat aurkeztu
|
dute
mundu osoan sukar aftosoa kontrolatzeko, nahiz eta azpimarratu duten plan hori posible izango dela soilik baldin eta munduko bazkideen konpromiso sendoa badago. Ekimenaren helburua gaixotasunaren eragina gutxitzea da, kutsatutako herrialdeetan agerraldi kopurua gutxituz birusa ezabatu arte.
|
|
|
Demokrazia batean, ondo edo gaizki, herriak aukeratzen ditu gobernuak, baina hautestontzietara deituak izan ohi diren hiritarrak ez dira gero deituak izaten enpresa handietako administrazio kontseiluetara. Eta horiek politikari, gobernu eta mugen gainetik salto eginez agintzen
|
dute
mundu osoan. Nork agintzen du ekonomian?
|
|
2013
|
|
|
Hala ere, bilakaera oso oso motela izaten ari dela iruditzen zaio. Hamabost urte daramagu erakusten emakumezkoak ikusezinak zirela kardiologia gaixotasunetan, eta oraindik ere gaixotasun kardiobaskularrak emakumezkoen heriotzen lehen eragileak izaten jarraitzen
|
dute
mundu osoan. Jende askok uste du gaixotasun horiek direla gizonezkoen heriotzen eragile nagusia, baina ez, haiena minbizia da.
|
|
|
Horretarako, mugikortasuneko eta hiriko bizikletetako hainbat adituk iritzia eta datuak eman dituzte. Hala ere, aditu horiek ohartarazi
|
dute
mundu osoan hiri gehiago behartuta daudela, beren ingurumen politiken barruan, garraio hori sustatzeko.
|
|
|
Sare sozialek aukera ematen
|
dute
mundu osoan doako ostatuak zabaltzeko, trukean eta abegitasunean oinarrituta
|
|
|
Lehen begiratuan, nabarmena da antolatzaileek detaile guztiak zaindu dituztela: gonbidapenak, Euskalduna Jauregiko egoitza dotorea, hedapena sare sozialetan, streaming bidezko zuzeneko emanaldiak, aldibereko itzulpena… Kulturak eta jakintzak mundua hobetzeko duten gaitasunaz hausnarketa egin
|
dute
mundu osotik etorritako lehen mailako intelektualek, hiru egunez.Topaketa hauetako batean parte hartu dute Isabel Coixet zinegileak eta Alessandro Baricco idazleak. Saioa hastear dela, aurkezlea igo da oholtzara. Gazteleraz egin du aurkezpen osoa.
|
|
2015
|
|
|
Jabetu dira antzokiak egiten dituen lan eta esfortzuez. Ikusi
|
dute
mundu osora zabalik dagoen proiektu honek euskara izan duela erdigunean.
|
|
|
Azterketaren arabera, planetako 37 akuifero handienetako 21 itzuli gabeko puntuak gainditu dituzte, hau da, hamarkada batez kendu den ur gehiago kendu da. Lurpeko akuiferoek gizakiak erabiltzen duen uraren% 35 hornitzen
|
dute
mundu osoan. Eskaria are handiagoa da lehorteetan.
|
|
|
Kafea ekoizten duten herrialdeetan, elikatzeko eta energia berriztagarri bihurtzeko egokiak ez diren aleak aprobetxatzeko modua ere izan liteke. Halaber, egileek kalkulatzen
|
dute
mundu osoan ekoitzitako kafe hondakinek 200 milioi litro biodiesel sortzeko ahalmena izango luketela. The Cafe Racer:
|
|
|
Infekzio arriskutsu asko ekiditeko gaur egun dugun biderik onena da txertoena. Datuek hala erakusten
|
dute
mundu osoan. Datuek, ez iritzi eta sineskeriek.
|
|
2016
|
|
|
sam_ churchill Smartphoneak fabrikatzen dituzten enpresak etengabe ari dira merkatura merkaturatzeko borrokan, lehiakideak gero eta aurreratuagoak izan daitezen. Apple, Samsung eta HTC dira teknologia eta berrikuntza gehien dituzten konpainietako batzuk, mugikorren bidez. Baina bere produktu izarrek (Apple Iphone 7, HTC10 eta Samsung Galaxy S7) ez
|
dute
mundu osorako balio: terminal horien prezioa 600 eurotik gorakoa da.
|
|
2017
|
|
|
Hosto zabalak ditu, haizemaile itxurakoak. Ospe handia
|
dute
mundu osoan landare honen hostoetatik ateratako hariak baliatuz hariok zenbat eta finagoak, orduan eta baliotsuagoak egiten diren" sombrero Panamá" deituriko kapela finak.
|
|
|
Datozen egunetan komunikabideek burutik egindako nazi bat bezala erretratatuko naute. Eta erranen
|
dute
mundu osoa kutsatu dudala.
|
|
2020
|
|
|
Ginekologia eta Obstetriziako Nazioarteko Federazioak (FIGO) ere ohartarazi du lehendik egoera zaurgarrienean zeuden neska eta emakumeak direla orain gogorren pairatzen ari direnak COVID hartutako neurrien ondorioak. Federazioak mundu osoko 132 herrialde eta lurraldetako ginekologia eta obstetrizia erakundeak biltzen ditu, eta ikusi
|
dute
mundu osoan areagotu direla sexu eta ugalketa eskubideen urraketak: bortxaketak eta nahi gabeko haurdunaldiak ugaritzeaz gain, sexu bidezko transmisioko gaitzen prebentzioa ere etenda geratu da, neurri handiagoan edo txikiagoan, leku guztietan.
|
|
|
Neska gazte gutxi gorabehera polit bat pasatzen den aldiro, agurtu egiten dute. Dardoen anaidia osatu
|
dute
munduko oso punta ezberdinetatik etorritakoek. Ahizpadia beste kontu bat izango da.
|
|
2021
|
|
|
Eva G. Saenz de Urturik (Gasteiz, 1972) bata bestearen atzetik argitaratu ditu liburu arrakastatsu eta oso salduak. La saga de los longevos (2012) lehen nobela argitaratu zuenez geroztik idatzi dituen lan guztiek —Los hijos de Adán, Pasaje a Tahiti, Aquitania— hedapena izan
|
dute
mundu osoan, eta 31 herrialdetan eta hamazazpi hizkuntzatan ikusi dute argia. Saenz de Urturik idatzitako nobela sailik ezagunena, baina, El silencio de la ciudad blanca k hasitakoa da, Los ritos del agua k eta Los señores del tiempo k osatzen dutena.
|
|
2022
|
|
|
Itsasoetan barna, makina bat abentura harrigarri biziko dituzte Jacob Hollandek eta Maisie Brumble polizioak. Netflixek euskarara bere kabuz bikoiztuko duen aurreneko filma da The Sea Beast, eta uztailaren 8an estreinatuko
|
dute
mundu osoan. Katalanera, galegora eta beste hizkuntza batzuetara ere bikoiztuko dute.
|
|
|
Itsasoetan barna, makina bat abentura harrigarri biziko dituzte Jacob Hollandek eta Maisie Brumble polizoiak. Netflixek euskarara bere kabuz bikoiztuko duen aurreneko filma da The Sea Beast, eta uztailaren 8an estreinatuko
|
dute
mundu osoan. Katalanera, galegora eta beste hizkuntza batzuetara ere bikoiztuko dute.
|
|
|
Europako Parlamentuaren aurrean protesta egingo
|
dute
mundu osotik etorritako 130 kolektibok baino gehiagok —Europakoak eta baita migratzaileen jatorrizko herrialdeetako taldeak ere—, Europan dauden migratzaileen egoera legeztatu dadin eta mugetan giza eskubideak errespeta daitezen eskatzeko. Euskal Herrian, Ongi Etorri Errefuxiatuak, Mugak Zabalduz Karabanak eta Aita Mari Itsas Salbamendu Humanitarioak karabana bat antolatu dute; irailaren 26an abiatuko da, Irundik Bruselaraino.
|
|
|
Ipuin horretan feministek jai bat zabaltzen
|
dute
mundu osoan zehar! Jai hori, gainera erlijiosoa da (erlijio negatiboa, pailazoen erlijioa, baina erlijioa).
|
|
|
Eskubideak izaki razionalen ezaugarri edo tasunak dira, eta eskubiderik ez duenak ez du soldata izateko eskubiderik ere. Horregatik, mundu mailan emakumeen erdiak ez du sekula soldatarik jaso, eta, jasotzen dutenen artean, lan ez ordainduaren, hau da, espazio pribatuan egiten den lan mota horren %97 emakumeek egiten
|
dute
mundu osoan.
|
|
2023
|
|
|
Aurten seigarren aldiz ospatu den hitzordua da Euskal Diasporaren Eguna, 2018an antolaturik lehendabizikoz, munduan barreiatuta diren Zortzigarren Probintziako euskaldunak gogoan atxiki, eta aldarrikatzeko haien ekarpena eta partaidetza euskal kulturari eta Euskal Herriari. Aurten ere, ospakizunarekin bat egin
|
dute
mundu osoan hainbat euskal etxe eta euskaldunek, hasteko Alemanian, Argentinan, Belgikan, Espainian, Estatu Batuetan, Frantzian, Kolonbian, Kuban, Perun, Txilen, Uruguain eta Venezuelan bederen. Perun, adibidez, lehen aldikoz egin dute bat herrialdeko hiru euskal etxeek, Liman, Trujillon eta CuscoUrubamban, Ekuadorreko euskal talde bat ere partaide.
|
|
|
Arraina eta itsaskia dira elikagairik elikagarrienak eta bitamina gehien dituztenak. Hain zuzen, 3.000 milioi pertsonak baino gehiagok egunero behar dituzten proteinen bostena ematen
|
dute
mundu osoan. Arrantza jasangarria eta munduko elikadura Azken kalkuluen arabera, munduko arrantza toki guztiak modu iraunkorrean kudeatuko balira, urtero 16 milioi tona arrain eta itsaski lor litezke.
|
|
|
Etxe Zuriak uste du baduela zilegitasuna bere aliatuei oniritzia emateko giza eskubideak urratu ditzaten, baina, berez, nazioarteko zuzenbideak argi zehaztuak ditu «marra gorriak». Eta, hain zuzen, zera eskatzen
|
dute
mundu osoan giza eskubideen defendatzaileek: marra horiek errespetatzea, gerra garaian ere indarrean baitaude.
|