|
2000
|
|
|
Galdera hurrengoa da: lazgarrikeria, nolabait esan, Beltaneko su jaialdiaren ohiturari berez dagokio,
|
duela
ehun urte bezala, edo jaialdia lazgarria da bakarrik bere jatorriaren hipotesia egia izanez gero. Nire ustez, argi eta garbi, egungo ohitura modernoaren barruko izaera berez da lazgarrikeria iruditzen zaiguna, eta giza sakrifizioei buruz ezagutzen ditugun gertakariek ohitura ikusteko bidea besterik ez dute erakusten.
|
|
2001
|
|
|
Svente Arrhenius zientzialari suediarrak,
|
duela
ehun urte baino gehiago iragarri edo ohartarazi zuen gai fosilak erretzeak atmosferako karbono dioxidoa (CO2) ugalduko zuela, negutegi efektua ere areagotuz.
|
|
|
Dakigunez, azken mendeotan euskal eremua euskalkitan banatua zelarik, euskara ez da hizkuntza bakarra izan. Askoren ustez lurralde honen itxura
|
duela
ehun urte pasatuxe Bonaparte Printzeak bitara eskaini zigun maparena bera da. Zatikatze honek, berriz, ez gaitu harritu behar, bera denez hizkuntzaren berezko lege eta joera.
|
|
2002
|
|
|
Prozesu horrek —Nature aldizkariaren azken zenbakian zehazten denez— eragina du itsasoaren eta atmosferaren arteko klima aldaketaren erregulazioan. Quebeceko Unibertsitateko Duarte eta Paul del Giorgio irakasleek onartzen dute ozeanoa Lurreko ekosistemarik zabalena den arren, haren funtzioari buruzko ezagutza ez dela nahikoa,
|
duela
ehun urte baino gutxiago uste baitzen ozeano sakona ez zegoela. “Horregatik, ez da harritzekoa, basoetan gure planetako birikak bezala pentsatzen den bitartean, ozeanoak metabolismoan duen zeregina gaizki ulertua izatea”, erantsi dute.
|
|
2003
|
|
|
Duela berrehun bat urte euskaldunen bizimodua arautzen zuen moraltasun erlijiosora hurbiltzea izango da gure helburu nagusia. Dena den,
|
duela
ehun urte edo duela berrogeita hamar urte ez ziren gauzak asko aldatu: katolizismo estuak, zorro  tzak, giza kontzientziak eta jokabideak hurbiletik kontrola  tzen, itotzen, jarraitzen zuen.
|
|
2004
|
|
|
Hererotarren bilkura batean ikusi du Bolschek Kuaima Riruako, 67 urteko gizona. «Iragana gogorarazteko» bilkura honetan, buruzagiak irakurri du
|
duela
ehun urte Lothar von Trotha jeneralak idatzitako «Suntsiketa agindua». Honela dioena:
|
|
|
Bestalde, errinozero zuriaren populazioa egonkorra da, baina kopuru handiagoetan. Gaur egun 11.000 dira, eta
|
duela
ehun urte 50 baino ez ziren. Baina errinozero beltzen etengabeko hazkundea indartzen den bitartean, bi subespeziek desagertzeko arrisku handiak dituzte.
|
|
2005
|
|
|
Sinkronia. Diakronia adibide hartuz eta ikusita hainbat gertaerak
|
duela
ehun urte lez errepikatu egiten direla, begirada kritikoa azaldu nahi dut. Nire ustez, autokritika kulpabilitatetik hurrean egon arren, alde instituzionalak zein jendarte gizartekoak bakoitzaren jarduna justifikatzeko nartzisismoaren autokonplazentzia alde batera laga eta banderizo setatien ildotik segi barik noria antzuaren irtenbide bako zurrunbilotik irteteko ahalegina egin behar da ezinbestez.
|
|
|
Askotan, iritzi zutabe batek egunkari osoaren balioa justifikatzen baitu. Begira besterik ez dago, azaroaren 5ean, Iñaki Garay, Iñaki Garay, Expansion egunkariko erredakzio buruak,
|
duela
ehun urte gizakia ilargia zapaltzea iritsiko zenik imajinatzen ez zen moduan, duela hogei urte inorri ez zitzaiola burutik pasa ere egiten Athletik bigarren mailara jaitsi zitekeenik idatzi zuen. Eta hara nondik, estatu mailan zabaltzen den egunkariko erredakzio buruak, egun posible dela Athletik bigarren mailara jaistea zioen.
|
|
2006
|
|
|
Orain dela mende eta erdi horixe zioen Agustin Iturriagak. Eta
|
duela
ehun urte, berriz, Sabino Aranak idatzi zuen. Erabilera soziala da gakoa.
|
|
2008
|
|
|
Horretaz guztiaz gain, klima aldaketak ere kezka piztu du zientzialarien artean. José Luis Benito biologoa Pirinioetako floran aditua da, eta, frogatu duenez, lore batzuk
|
duela
ehun urte baino garaiera handiagoan ateratzen dira orain. Tenperaturaren gorakadaren ondorioz izan daiteke hori, eta, haren esanean, joerak jarrai dezake, baina argi dago tontorrera iritsitakoan dutela gehiago igo.
|
|
|
Arazo gutxi dago, fetitxeak eta debekuak ondo errespetatzen dira, izan musulman, animista zein kristau. Baina
|
duela
ehun urte etorri ziren frantses misiolariek zekale gehiago banatzen zieten kristauei, eta goseak kristau asko egin zituen.
|
|
|
Orai bederen izanen diuc, errecoltaren erdia! Orai
|
duela
ehun urthe, yarri zen Errepublika.
|
|
2009
|
|
|
Baina lanak
|
duela
ehun urte baino gehiago hasi arren, hainbat hektareako azalera duen aztarnategi zabalaren zati oso txiki bat baino ez da industu. Soilik oppidumak 10 hektareako azalera du eta harresiz kanpo hiri erromatarrak askoz azalera handiagoa hartzen zuen.
|
|
|
(off) Eguzkiaren eremu magnetikoaren indarra ia bikoiztu egin da
|
duela
ehun urtetik hona. Horregatik izpi kosmiko gutxiago heltzen da gure atmosferara, eta laino gutxiago sortzen da.
|
|
|
Gaur egun, adibidez, kazetek dituzten egitura hemerografikoak ez diralogikoak. Egunkariak ezin dira egin
|
duela
ehun urte egiten ziren bezala. Gertatzen aridena hain da garrantzitsua ezen horrexek berak justifikatuko bailuke gure parametroen aldaketa osoa.
|
|
|
Jende asko
|
duela
ehun urte baino bi aldiz gehiago bizi da, eta etorkizunean diferentzia hori areagotu egingo dela aurreikusten da. Bizi kalitate hobearekin eta ezgaitasun gutxiagorekin zahartuko da.
|
|
|
Ulertzekoa da lana aurkezteko ikuspegia aldatu izana. Bizeten obra 1875 urtean estreinatu baitzen,
|
duela
ehun urte baino gehiago. Gaur egun, emakume modernoa da Carmen; nahi duelako dago Joserekin eta maitatzeari uzten dionean harremana etetea erabakiko du.
|
|
|
Metraila lorratz baten gainean orro egiten duen lasterketa autoa Samotraziako Garaipena [eskultura helenistikoa] baino ederragoa da. Halaxe dio Filippo Tommaso Marinetti poetak
|
duela
ehun urte idatzi zuen Manifestu Futurista k. 1909ko otsailaren 20an eman zuen argitara, Parisko Le Figaro kazetan.
|
|
|
arrantza ere inportantea zen. Industria ere garatu zen; Antigua auzoan, esaterako, Suchard txokolatea, El Leon garagardoa eta El Lagarto xaboia ekoizten zituzten
|
duela
ehun urte.
|
|
2011
|
|
|
Barro Colorado oso toki ona da zatikatze hori ikertzeko:
|
duela
ehun urte sortu zuten kanala, urtegi bat egin zuten, eta uraren maila igo zen; horrek hainbat uharte sortu zituen, eta hainbat penintsula isolatuta geratu ziren. Tamaina askotako zatiak dira.
|
|
2012
|
|
|
85 margolan: horien erdiak argitaragabeak gaur egun arte, eta besteak, berriz, azkenekoz jendearen aurrean
|
duela
ehun urte baino gehiago erakutsitakoak. Guineak «lengoaia berriekin» esperimentatu zuela nabarmendu zuen Mikel Lertxundi erakusketako komisarioak, atzo egindako aurkezpenean.
|
|
|
Istorio hau hor zegoen, eta inork ez du sekula kontatu. Ohartu nintzen Bermeotik kanpo ia inork ez zekiela
|
duela
ehun urte zer gertatu zen. Bermeon ere oso gutxik dakite gertatutakoa.
|
|
|
Aurrerapenak aurrerapen, enbata batek itsasoan harrapatuz gero, ba al dago alderik lehen eta orain? Sentsazio berberak dituzte
|
duela
ehun urte eta orain. Horregatik, garrantzitsua iruditu zitzaidan beste garai batzuetan itsasoan galdurik izan diren pertsonekin hori transmititzea.
|
|
|
Alabaina, ideia hori ez da zuzena, Pascualen ustez: Egia da herrialde azpigaratuetan, Malawin adibidez, hazkunde ekonomikoa eta garapena paraleloan joan daitezkeela, hemen
|
duela
ehun urte gertatu zen bezala. Baina ebidentzia askok erakusten dute 1980ko hamarkadatik aurrera, herrialde garatuetan, korrelazio hori hautsi egin dela, eta dagoeneko ez doazela paraleloan:
|
|
|
Liburu honek bi idazle ditu, Arnaut Abadia eta Kepa Altonaga. Egia esanda, Abadiak
|
duela
ehun urte baino gehiago idatzitako zutabeen bilduma da testu nagusia. Laborarientzat idatzitako testuak ziren, haien interesekoak izan zitezkeen gaiak azalduta.
|
|
|
Liburu honek bi idazle ditu, Arnaut Abadia eta Kepa Altonaga. Egia esanda, Abadiak
|
duela
ehun urte baino gehiago idatzitako zutabeen bilduma da testu nagusia. Laborarientzat idatzitako testuak ziren, haien interesekoak izan zitezkeen gaiak azalduta.
|
|
2013
|
|
|
Baina halako ekimenak egungoak al dira, kontu berria? Zenbaterainoko balioa zuen euskarak udaletan
|
duela
ehun urte. Eta duela bi mende?
|
|
|
Orbaitzetan jaio zen Lucia Larrañeta Burusco
|
duela
ehun urte eta gazte denboran zerbitzari lanean aritu zen, hoteletan, jatetxetan… 1946ko maiatzaren 16an ezkondu zen Sixto Ramosekin eta Pedro Mari eta Maria Jesus seme alabak izan zituzten. 1961ean etorri ziren Berara bizitzera eta beraz, bizi erdia baino gehiago Beran eman du.
|
|
2014
|
|
|
Naturaltasun osoz, 36ko gerrari egin zitzaion erreferentzia, baina Ipar Euskal Herriko bertsolari bati gertatu balitzaio gai hura, beharbada beste bat aipatuko zuen, Aljeriakoa, Bigarren Mundu Gerra edo Lehena. Eta Ipar Euskal Herrian, hiru gerra horien artean zauri sakonena utzi zuena, ondorio larrienak izan zituena,
|
duela
ehun urte lehertu zen gerra hura zen. Erran daiteke gertakari hura izan dela azken 200 urteetako gertakari historiko nagusia, Ipar Euskal Herriarentzat.
|
|
2015
|
|
|
Horren aurrean, intersexualitatearen kontzeptua azaldu du: Artikuluan azaltzen direnentzat, sexu dimorfismoak erreferentzia izaten jarraitzen du, eta ez dute aintzat hartzen sexologian
|
duela
ehun urte mahaigaineratu zen kontzeptu bat, oso argigarria eta emankorra dena, hau da, intersexualitatea.
|
|
|
Eta mintegiaren goiburua ekarri du gogora: " Gaurko mintegiaren goiburuak jaso duen bezala, denon esku dagoelako euskara biziaraztea, inoren eskuetan badago... guk geuk ere baitiogu Sabino Aranak
|
duela
ehun urte pasatxo esandako hura,, euskara ez dago hilik... eta maite dugulako ez diogu etsipenik eman nahi eta beraren gaitza ikertzera gatoz bere onera ekartzearren?.
|
|
|
Aspaldiko kontua da Turkiak nahi duela Euro Batasunean sartu baina, besteak beste Armeniarreri
|
duela
ehun urte eman sarraski erraldoiaz Turkia ez delakoz damutzen, atea hetsirik atxikitzen diote Europatik. Ordea duela hamabost egun Europak brixteko negoziaketak hasi ditu Turkiarekin, eta aitaren batean engaiatu da hiru miliar euro Turkiari emaitera, ordainez Ahmet Davutoglu lehen ministro turkiarra engaiatu da Siriatik datozen iheslari guzien hartzera, Greziara eta Europara joaitera utzi gabe.
|
|
|
Urteak dira xarea eta pilota erakasle eta zabaltzaile ari dela eta iaz" El Xare: la raqueta argentina" liburua idatzi zuen, azaldurik klarki zoin kirol hedatua izan zen xarea eta pilota
|
duela
ehun urte Argentina eta Uruguain. Egun" paleta argentina" gisa ezagutzen dena ere, Gabriel Martiren deitu emigrante baigorriar batek asmatu zuela segurtatzen du.
|
|
|
Munduan gaindi,
|
duela
ehun urte
|
|
2016
|
|
|
Guk bezalaxe ikusi duzu zeuk ere, baina harrituta ez dirudien bakarra zaitugu. Eta dakizun guztia azaldu beharrean, ziur bainaiz asko dakizula,
|
duela
ehun urte baino gehiago gertatutako kontuak aipatu dituzu. Ez da hau txantxetarako unea gero!
|
|
|
Ederra zen bai eta hunkigarria, gorphutz haundiko antzerkia. Hor ikusi ahal izan dugu nola;
|
duela
ehun urte, Frantzian bezala, gure Eskual Herri xoko huntan bizi ziren jauregietako jende haundiak edo jauregizainak. Eta beren plazerrean bizitzeko nola heien inguruko jendea zaukaten zango pean lehertua bezala; denak heien zerbitzari, denak heien beldurrean bizi ez baitziren beren etxetan nausi ere.492
|
|
|
Hirigintza etengabe aldatzen dela ukaezina da. Zer ikusi gutxi dute,
|
duela
ehun urte eraikitako hiriak eta duela hamar urtekoak. Hiri zaharrenak aldaketen erakusle dira eta auzo bakoitzaren itxura eta izaera garai baten isla izan ohi da.
|
|
|
Lezerako Dukearen ekimenez sortu zuten Zarauzko golf zelaia,
|
duela
ehun urte, Iñurritzako biotopoan —garai hartan, Las Pontocas bezala ezagutzen zen eremuan—; Zarauzko Udalaren eta Granada de Egeako Dukearen lurretan, hain justu ere. Hasierako ideia, ordea, sei urte lehenagokoa izan zen:
|
|
|
Era orokorrean, balioa galtzen da eskaintza lar ugaltzen denean edo eskaria jaisten denean. Gaur makinaz milioika egiten diren iltzeek
|
duela
ehun urte arotzak eskuz egiten zituenek baino gutxiago balio dute (merkeago dira), eta bekatuak barkatzeko bulek ez dute batere balio. Bizitza luzeko produktuek erabileragatik ere galtzen dute balioa.
|
|
|
Liburu osoa irakurtuz, ikusten ahal da zer izigarrikeria den gerla. Oraiko belaunaldiek ez dute asmatzen ahal zer ifernu bortitza iragan zuten Frantzia iparraldean,
|
duela
ehun urte, Euskaldunek milaka, beste eskualdetakoek bezala funtsean. Beldur izigarriak jasan dituzte, obusak ondo ondoan lehertzen zirenean...
|
|
2017
|
|
|
Esaterako, bolbora kartutxo batean nola sartzen zuten azaltzea. Hala ere,
|
duela
ehun urte gisan egiten dute oraindik ere lan hori. " Bitxia da, baina enpresarientzako ez da errentagarria horretarako makina bat erostea.
|
|
|
Toponimoak gure aurrekoek aspaldi jarritako leku izenak dira eta izen horiek egun erabiltzen ditugun moduan jaso ditugu, belaunaldiz belaunaldiko transmisio katean. Eta transmisio horri oso garrantzitsu deritzot, ezen azken ehun urtean gutxienik egun erabiltzen ditugun moduan burutu direla toponimoak ziurta badezakegu(
|
duela
ehun urte baino lehenagoko testigantzak ditugu herri gehienetan), zergatik pentsatu genuke aurretik ere ez dela horrela gertatu. Are gehiago jakinik azken berrogeita hamar urtean gertatu dela hizkuntzen eremuko eragileen (ikus entzunezkoak, Internet?) hazkundea eta, hala ere, toponimoek berean (azken ehun urtekoan, esan nahi da) iraun dute.
|
|
|
Horretan dihardu Euskaltzaindiak, euskalgintzaren beste eragileekin batera, euskararen kalitatea, estatusa eta euskaraz moldaturiko kultura sustatzeko ahaleginetan.Ohorerako baino, zerbitzurako gogoa du Euskaltzaindiak. Hartara, datorren urtean berriro ere HERRI URRATS en bilduko garelarik, ehun urte betetzeko puntu puntuan izango da Akademia, eta,
|
duela
ehun urte bezalaxe, hementxe izango duzue euskararen Akademia, prest eta adi, euskara eta euskal kultura aldezteko eta aitzinatzeko.Gaur, Baionako Bernat Etxepare Lizeoa dugu laguntza hartzaile eta (h) aizu lemapean biltzen gara. Haizu ez ezik, lege osokoa izan dadila Euskal Herrian euskararen erabilera eta presentzia!
|
|
|
Garai hartakoak hurbil daude, eta garbi dugu aurkituko ditugula?. Dena den, indusketa profesionalak izango dira, ez
|
duela
ehun urte inguru egiten zirenak bezalakoak. Orduan,, pikotxa eta palarekin lurra kentzen zuten, materiala gorde eta aurrera, dena gelditzen zen irekita.
|
|
|
Hala ere, oraindik gehiago ager daitezke, Aranzadi Zientzia Elkartea ikerketa lan handia egiten ari baita Karakate mendian. Indusketa ugari egin dituzte,
|
duela
ehun urte inguru Jose Miguel Barandiaranek, Telesforo Aranzadik eta Iñaki Egurenek hasitako bideari jarraiki. Haiek itxuragatik bakarrik monumentu izendatuak aztertu eta benetan hala diren adierazten dute.Arribiribiletako zutarriaHorren lekuko da Arribiribilletako zutarria.
|
|
|
Ez da horren aspaldiko kontua:
|
duela
ehun urte, XX. mende hasieran, Ipar Euskal Herriko gazte askok ez zuten bere deitura ezagutzen armadara joateko zorigaiztoko ordua heldu arte. Herri txikitan bizirik jarraitzen du oraindik laguna etxearen izenaz deitzeko usadioak.
|
|
|
Arrano beltzak badira nehork uste ez duen tokian bainan
|
duela
ehun urte Landesetako itsasalde hortan agertu zen batek utzi zuen oroitzapen bat guziz latza. Hori gertatu zen 1917 ko maiatzaren 4 an.
|
|
2018
|
|
|
Patronatua sortzeko ekitaldian egin duen mintzaldian, Andres Urrutia euskaltzainburua honela mintzatu da: " Gaur berresten dugu
|
duela
ehun urte lau Foru Aldundiek euskal gizarte zibilaren izenean eman ziguten zeregina, eta harago eramaten dugu konpromisoa, euskara eta euskal kulturaren mesedetan". Urrutiak aitortu du Akademiak baikortasunez begiratzen diola etorkizunari, eta erran du Euskaltzaindiaren zerbitzu gogoa ez dela ahuldu, euskara aitzinatzeko erakundeak indartsu dirauela, eta ohartarazi du eginbide hori euskalgintzan ari diren guzien artean gauzatu behar dela.
|
|
|
Eta beti hor da, toki ederra atxikiz hegazkinen munduan. Mendeburukari bidaia bat muntatu ere du bere langile andana batentzat, hegazkinez bixtan da, eta Marokorat preseski,
|
duela
ehun urte asmatu zuenaren bide beretik...
|
|
|
" Herriak badaki, hutsezinezko usainari esker, noiz defendatzen dituen egunkari batek interes pribatuak, eta noiz publikoak. Eta hura erosteari uko egiteak mugatu egiten du egunkari horrek min emateko duen gaitasuna", idatzi zuen Joseph Pulitzerrek
|
duela
ehun urte baino gehiago. Herriak sudurra galdu ote du geroztik hona?
|
|
|
Ez da kontu berria:
|
duela
ehun urte, Felix DHerellek, fagoei izena eman zienak, disenteria eta kolera sendatzeko erabili zituen. Eta fagoterapia oso erabilia izan zen 1930eko hamarkadan.
|
|
|
Hala ere, Basarasek onartu du oraindik ez dagoela birus mota guztien aurrean babesa emango duen txertorik, eta ez dut uste epe laburrean lortuko denik. Hori bai,
|
duela
ehun urte ez bezala, prebentzio neurri horiek guztiak ez ezik, sendagaiak ere badaude, gaixoak tratatzeko.
|
|
|
Andres Urrutia (euskaltzainburua): Sari berri hau gogo onez hartzen dugu, eta etorkizunean ere
|
duela
ehun urte euskal gizarteak emandako mandatuari eutsiko diogu, hau da, euskararen alde lan egiten jarraituko dugu: ekin eta jarrai, gure lema zaharberrituak dioen moduan.
|
|
|
XXII. mendera ere iritsiko gara guztion partaidetzarekin. Euskaltzaindia,
|
duela
ehun urte bezalaxe, hor egongo da jardunean, euskara ehuntzen, bilbatzen eta bermatzen, ehun urteko erreskada hau gure erakundearentzat lekukotza ederra baita eginda eta eginkizun dagoenari buruz.EKIN ETA JARRAI; EUSKARA EHUNTZEN, ETENIK GABE.EUSKARA EHUNTZEN (Mendeurreneko logo berriaren esanahiak) EHUN URTE eta Euskaltzaindiaren eginbeharrak eta helburuak ez dira ia aldatu; egiteko moduak eta h... Hori bera islatu nahi izan da mendeurrenaren logo berriarekin, gure betiko zuhaitzari beste itxura bat emanez, irekiagoa eta dinamikoagoa.Etorkizunari begira jarri gara, ezbairik gabe.EHUN URTE eta gure betiko zuhaitza zuhaitz berri bihurtu da, ordenagailuetako plaka nagusietan hain ohikoa den zirkuitu baten modura bere betiko adorea eta bizitasuna erakusteko.
|
|
|
Andres Urrutia (euskaltzainburua): . Gaur berresten dugu
|
duela
ehun urte lau Foru Aldundiek euskal gizarte zibilaren izenean eman ziguten zeregina, eta harago eramaten dugu konpromisoa, ordurik hona Euskal Herrian izan diren errealitate berriei aitortza eginez eta euskal gizarteko eragileei gure elkarlana eskainiz, euskara eta euskal kulturaren mesedetan?.
|
|
|
Eta guztion zeregina da hurrengo 100 urteetan euskal hiztunak hedatu eta zaintzea. Beraz, bidea egiten eta atontzen jarraitu beharra daukagu. (Akademietako presidenteak, gaurko Osoko bilkuran) Euskara eta euskal kulturaren mesedetan. Gaur berresten dugu
|
duela
ehun urte lau Foru Aldundiek euskal gizarte zibilaren izenean eman ziguten zeregina, eta harago eramaten dugu konpromisoa, ordurik hona Euskal Herrian izan diren errealitate berriei aitortza eginez eta euskal gizarteko eragileei gure elkarlana eskainiz, euskara eta euskal kulturaren mesedetan?, adierazi du gaur Andres Urrutiak agintari eta gizarte eragileen aurrean.... Euskaltzainburuak Akademiaren hastapenak gogoratu nahi izan ditu, azpimarratuz, ordutik etenik gabe lanean jardun duela erakundeak,, garai gozo zein latzetan?,, nola Iker hala Jagon sailetan, euskararen inguruko ikerkuntza linguistikoari eta gizarte erabileraren arlo desberdinei adi adi?. Gogoratu du, orobat, Euskaltzaindiak, zin zinezko komunitate zientifiko, akademiko eta soziala ondu eta mamitu?
|
|
|
–Ardi galdua?: euskara estandarizatu baten lehen proposamenaEuskaltzaindiaren sortzaile izan zen Resurreccion Maria Azkuek
|
duela
ehun urte idatzitako eleberriaren edizio berria argitaratu du Euskaltzaindiak. 1918an idatzitako kontakizuna da, euskara estandarizatu baten lehen proposamena.
|
|
|
Finlandia Suediaren mendeko lurraldea izan zen Erdi Arotik XIX mendera arte, eta herrialde eskandinaviarren kultura beretu zuen, bere jatorrizko hizkuntza galzorian izatera arte. Europako herri gehiagorekin batera, Irlanda kasu, etekina atera zioen abertzaletasun erromantikoaren aroari, eta,
|
duela
ehun urte, testuinguru politikoak haren herrialdearen independentzia ahalbidetu zuen. Irlandarren garai berean lortu zuten Finlandiarrek independentzia, baina gaelikoarekin ez bezala, suomiera mantentzeko nahia eta abilidadea erakutsi zuten estatu hizkuntza bihurtuz.
|
|
|
“Badakin zer, Irene? Mahats hauek neronek jaso nitinan,
|
duela
ehun urte. Esku hauexekin”.
|
|
2019
|
|
|
Zerikusi gutxi dute
|
duela
ehun urte sortu zen Zeruko Argia k eta egungo astekariak. Izena ez ezik, maiztasuna, aldizkariaren jabetza eta edukiek eraldaketa nabarmena izan dute.
|
|
|
Fikzioa izan daiteke etorkizuna, baina halako errealitateak ditugu egun. 100 hizkuntza hitz egiten dira euskal herrian (uranga et al. 2008), 6000 hizkuntza baino gehiago munduan, kultur aniztasun agertoki batean kokatuz.
|
duela
ehun urte, hemendik Ameriketara egon ziren mugimendu ugari: hemendik harantz.
|
|
|
Horren aurrean, intersexualitatearen kontzeptua azaldu du: " Artikuluan azaltzen direnentzat, sexu dimorfismoak erreferentzia izaten jarraitzen du, eta ez dute aintzat hartzen sexologian
|
duela
ehun urte mahaigaineratu zen kontzeptu bat, oso argigarria eta emankorra dena, hau da, intersexualitatea".
|
|
|
–Begirale ikastaroa? Zer,
|
duela
ehun urte. Eta zer erakutsi zizuten?
|
|
|
Euskaltzaindiaren sortzaile izan zen Resurreccion Maria Azkuek
|
duela
ehun urte idatzitako eleberriaren edizio berria argitaratu du Euskaltzaindiak. 1918an idatzitako kontakizuna da, euskara estandarizatu baten lehen proposamena.
|
|
|
10 jardunaldi akademiko, 8 argitalpen, bi erakusketa, 7 ekintza artistiko kultural, sare sozialetan eta webguneko erabiltzaileen artean izandako gorakada nabarmena... . Euskaltzaindia euskal gizarteak bultzatu zuen
|
duela
ehun urte, eta azken urte honetan konturatu gara gizartearen hauspoa badugula, beraz, jarraituko dugu lanean, euskara sustatu eta aitzinatzen?.
|
|
|
Istorio zirraragarri baten hasieran gaude. Oihalaren atzean
|
duela
ehun urte ireki zen taberna bat daukagu. Inguruko onena izan zen, baina denborarekin gauzak aldatu eta ateak itxi behar izan zituen.
|
|
2020
|
|
|
Korana duela mila eta laurehun urte idatzi zen arren, hark jarraitzen du agintzen; edo, zehatzago esanda, sazerdoteek eta satrapek, haren hala moduzko interpretazioaren bidez. Konparatu emakume finlandiarrekin:
|
duela
ehun urtetik gora ere, Angel Ganivetek idatzi zuen bezala, bizikleta bat erosi eta independizatu egiten ziren.*
|
|
|
Atheticek gabarra atera balu berdin gertatuko zen. Finlandiako emakumeek ere,
|
duela
ehun urtetik gora bizikleta bat erosi eta independizatzen ziren haien ondorengoek, zorion telegramak bidali izango zituzten.
|
|
|
—Martxoaren 8a Emakume Langilearen Eguna izan da orain arte, halaxe bataiatu zuen mugimendua Clara Zetkin komunistak
|
duela
ehun urte baino gehiago. Emakume Langilearen Eguna Emakumearen Egun bihurtzea," emakumearena" orokorrean, zer da, aurrerabidea emantzipazioan, ala atzerabidea?
|
|
|
Ez dakit gaurko gazte batek zer ulertuko lukeen poema horretatik, ez hunkituko zatekeen. Oi, lur, nekazariaren oinak kateatzen dituzun lur sakratua,
|
duela
ehun urte modernotasunaren ikur zen garraio batetik begiratua. Lurrak, gurazko aberri bilakatzeko, trena behar zuen:
|
|
|
|
duela
ehun urte burua jarri nion sabel gainean
|
|
|
Uste duzu hau
|
duela
ehun urte gertatu zela?
|
|
2021
|
|
|
Gizonak itsasoan, alde bat arrantzan, emazteak kaian, ardura kalakan, sare josten trebe, dantzan eta kantuz ere bai. Aipatu dira ere kaxkaomenduko dira bi musikagile famatu, Camille Saint Saens,
|
duela
ehun urte hil zena, eta Igor Stravinsky, duela 50 urte zendua.
|
|
|
Oso gai korapilatsua da hau. Nik esango nuke oso lehiakorrak garela eta proba da
|
duela
ehun urte baladion artean eta muladien aurka izandako borroka. Ordutik garbi gelditu zen zein ziren agintariak.
|
|
|
Pekinen narratiba ofizialak dio orain arte hiru mugarri izan direla
|
duela
ehun urte Txinako Alderdi Komunista sortu zenetik: lehen atalean, Mao Zedongekin, «atzerriko zapalkuntza» amaitu zen; ondoren, Deng Xiaopingen irekiera ekonomikoak hazkunde azkarra eta Txinaren erabateko eraldaketa ekarri zituen.
|
|
|
«Gure eskualdea guztiz erdalduna zen garai hartan:
|
duela
ehun urte baino gehiago galduta zegoen euskara, eta frankismo garaian ez zegoen abertzale kutsu hori». Lurdes Gauna Adurizek (Gueñes, 1957) 22 urte eskas zituen garai hartan, eta hark ere ez zekien euskaraz.
|
|
|
Desberdintasunak, berriz, asko dira, ehun urte asko direlako eta munduak bilakaera handia izan duelako. Euskadin,
|
duela
ehun urte, komunismoa agertzen hasia zen errealitate bat zen, nahiz eta kide batzuk Alderdi Sozialistaren tradizio politikotik etorri, eta mundu osoan ere gauza berria zen. Ehun urte geroago, ideia horiek eta borroka hori finkaturik daude.
|
|
|
Duela hiru urte inguru estreinatu bazuten ere, oraindik ere aditu eta zinemazale askori begirada liluraz lausotzen die Martin Eden deituriko ekoizpen arrakastatsuak. Pietro Marcello zinemagile italiarraren maisulan gisa definitu dute, eta
|
duela
ehun urte baino gehiago Jack London idazleak idatzitako liburu batean oinarrituta dago filma. Hiru urtez milaka herrialdetan estreinatu eta jaialdi ugaritan proiektatu eta gero, Filmin plataforma digitalera ere iritsi da:
|
|
|
Beste urte gorabeheratsu bat izan du Alavesek. Betidanik izan du joera hori,
|
duela
ehun urte sortu zenetik. Eta mendeurrenak ez dio egonkortasunik ekarri.
|
|
|
Baina, ohiko botilaz gain, badira bestelako produktuak: aparduna
|
duela
ehun urte inguru egiten zuten jada, Lasarte Orian eta Oiartzunen (Gipuzkoa); lupuluduna aukera berrietako bat da; izotzezkoa ere badago gradu gehiago ditu; eta badira sagardoa latan esportatzen ari direnak ere.
|
|
|
Horregatik, uste du tenperaturak ia 50 graduraino heltzearen atzean, «zati batean», klima aldaketa egon daitekeela: «Lurra larri dago,
|
duela
ehun urte baino gradu eta erdi beroago: hori errealitate bat da.
|
|
|
Guztiz egokia iruditzen zait Irungo taldeak egindako hautaketa bere urtemuga ospatzeko, Legaleonen eta Alfred Jarryren arteko parekotasun harrigarria dela eta. Eta norbaitek esandakoa sinesten ez badu, irakur ditzala Jarryk berak
|
duela
ehun urte adierazitako asmoak, taldearen estilokoak bete betean. Ikus dezagun bat hasteko:
|
|
2022
|
|
|
ekitaldiak antolatu dituzte, eguna hasteko, ehun urte hauetan zendu diren kide eta lagun guztien oroimenez eginen duten omenaldia, ohorezko aurreskuarekin hilerrian. Arratsaldean, beste ohorezko aurresku bat, etxeko lehendakariaren hitzak, musika zuzenean Maral taldearekin, antzerki bat
|
duela
ehun urte fundatzaileek sinatu zuten EEa sortzeko papera sinatzen, eta bozkarioa, bozkario handia elkartea osatzen duten kideak eta herriko eta herritik kanpoko lagunak partaide. Zorionak guztiei.
|
|
|
Eneko Goaiaren ustez, hitzarmena historikoa da, hiriaren garapenerako giltzarri izanen omen baita,
|
duela
ehun urte Defentsa Ministerioari Urgul Mendiaren militar eremuaren edo San Telmo kasernaren erosketak izan ziren bezala.
|
|
|
Époisses gasna barietateak hiru ekoizle ditu eta granja bakarra. Nik uste nuen familia bat zela, belaunaldi askotan jardundakoa, eta jakin nahi izan nuelarik
|
duela
ehun urte gasna horrek zuen zaporea, nehork ez zekien, zeren antigualeko époisses familiak gaur industrialak baitira eta gasna pasteurizatua da.
|
|
|
Alluminium fabrikan
|
duela
ehun urte bezala dihardute
|
|
|
" Alluminium fabrikan
|
duela
ehun urte bezala dihardute", l" Unità, Piemonteko edizioa, 1948ko urriaren 21a, 3 or.
|
|
|
Teknika horrek, erro zaharragoak dituen arren (XIX. mende bukaerako psikologian du jatorria), modernismo literarioaren garaian eman zituen fruiturik oparoenak,
|
duela
ehun urte inguru. Virginia Woolfek, modernismoaren ikurra bera ere, kontzientzia jarioa erabili zuen Dalloway andrea nobela bikainean ere —Itziar Diez de Ultzurrunek euskaratuta dago—, zeinak Clarissa Dallowayren egun bat kontatzen baitigu.
|
|
|
Agatha Christiez gain, Dorothy L. Sayers, Anne Hocking, Patricia Wentworth, Elizabeth Daly, Margery Allingham... Nahiz eta
|
duela
ehun urte izan zen urrezko garaia, gaur egun ere geratzen dira ordukoen ondorengoak, cozy mystery edo «misterio goxoa» azpigeneroaren izenpean. Apaldurik ere, hilketa misterioen garrak segitzen du gaur egun ere.
|
|
|
Pentsa zer aldaketa errotik:
|
duela
ehun urte (gutxiago zorrotz izatera) musika bakarka entzutea, besterik gabe imajina ezinezko ekintza bat zen. Gizateriaren historian sekula gertatu gabekoa.
|
|
|
Ekitaldi instituzionalean, mintzagai izan dute
|
duela
ehun urte eraikitako monolitoa, eta gogoratu dute 1931n leherrarazi zutela, bonba baten bidez. 1982an berreraiki zuten oroitarria, eta ekitaldi instituzional batean inauguratu. Horren isla izan da gaurkoa ere, eta ordezkaritza instituzional zabal batek parte hartu du:
|
|
|
Gogoratu behar da 400 urteurrena zela eta, 1922an egungo monolitoa eraiki zela Nafarroako erresuma defendatu eta konkistari aurre egin zioten nafar haien omenez. Bostehungarren urteurrenerako antolatutako ekitaldiak
|
duela
ehun urte egindakoa gogoratuko du, eta lore eskaintza eginen dute monolitoan, baita Amaiurko alkate Ixabel Alemanek manifestu bat irakurriko ere. Segidan, segizioak bere dantza tradizionalak egingo ditu herriko kale nagusian zehar, bere plaza nagusian amaituz, non larrain dantza eta mutil dantzak dantzatuko diren.
|
|
|
Arma arinak eta hormetan zuloak irekitzen zituzten obusak ziren orkestra, eta blindatu batean ahotsa altxatzen zuen bakarlaria zegoen. ‘Ez zarete kurduak, armeniarrak baizik, eta
|
duela
ehun urte bezala hilko zaituztegu’, entzun genuen", gogoan du donostiar kazetariak. 1915eko genozidioaren mendeurrena zen 2015a, noski.
|
|
|
Jean Mariek something great egiten ari da, tries behinik behin. Halarik ere, ugari dituen merezimendu guztiak kontuan harturik baizik ezin daiteke hori ona izan, eta, batez ere,
|
duela
ehun urte gertatu izan balitz bezala ikusi beharra dago guztia. Bai, soseguak behar luke honetan nagusitu.
|
|
2023
|
|
|
Gogor ari dira azken pare bat urteetan heien euskal etxea sustatzen, egoitza ere eraiki dutelarik, guzien talde lan eta ahaleginari esker. Bestalde, Comodoro Rivadavia hirian, euskal etxea aurten bere mendeurrena ospatzen ari delarik, joan den ebiakoitzean hiriko berdegune bat' Euskal Etxea elkartea' izenez bataiatu zuten, bertan Gernikako Arbolaren kimu bat landaturik,
|
duela
ehun urte euskal etxea sortu zuten euskal familien gorazarre, eta geroztik heien ekarpen baliosa Comodoro Rivadaviari egin dioten bertako euskaldun guziak gogoan.
|
|
|
Jaio gaur bezalako egun batez jaio zen,
|
duela
ehun urte, Santiago de las Vegasen, Kuban. Lan kontuengatik han bizi baitziren gurasoak.
|
|
|
Nire ustez, ez da kasualitatea aipaturiko saioetako adituak emakumeak izatea, historian zehar sendabelarren jakintza eta Akademiatik kanpoko medizina emakumeen eskuetan egon baita(
|
duela
ehun urte emakumeok debekatuta genuen Medikuntza fakultateetan ikastea). Horregatik, bigarren mailakotzat harturiko jakituria zen, baita legez kanpokoa ere (sorginek egiten zuten, eta horregatik erailtzen zituzten urrutiegi ez dauden garaietan).
|
|
|
Azkoitiarren trikiti zaletasuna aspalditik datorrela dio Arrizabalagak,
|
duela
ehun urte ingurutik. Dena den, urte batzuetan herrian zein inguruetan trikitiarekiko" ukatzea" egon zela azpimarratu du hark, egun gaindituta badago ere:
|