|
2015
|
|
|
Denboraldi honetako azken saioa den hau, Donostiako Urgull mendian grabatu da. Bizitza osoa darama Iñakik poesia idazten baina oraintxe, 64 urterekin, plazaratu
|
du
bere lehen poema liburua: “Errukiaren saria”.
|
|
|
batak ipurdian
|
du
bere eskua
|
|
|
Bakoitzak
|
du
bere altxorra, bere harribitxia. Azkarate Martxoan Bertsoako hasierako edizioetako bideoekin gelditzen da.
|
|
|
Saioa aurrera joan ahala, inor grabatzen ari ote zen begira ibili nintzen, eta saioa amaitzean, audio teknikariari ere galdetu nion, baina ez dut uste inork grabatu zuenik, norbaitek mugikorrean edo grabatu ez bazuen behintzat”. Agirrek pena
|
du
bere hasierako edo sari banaketa batzuetako irudi edo bideorik ez gorde izana.
|
|
|
“Uste dut zure gorputzaren kontrola eta zure gorputzaren barrutik doazen zirkuitulabur horiek denak kontrolatzea ezinbestekoa duela bertsolari batek. Berak izan behar
|
du
bere gorputzaren eta bere buruaren jabe”. Emozioen mesedetan oholtza gaineko jarrera fisikoaz ere jardun zuen:
|
|
2016
|
|
|
Aldizkari txikia da, berriro diogu, Bertsolari. Urte askoan Joxean Agirrek berak hartu
|
du
bere gain kazetaritza lanaren pisurik handiena. Lehen urteetan Laxaro Azkunek ere gauza dezente atera zituen, eta hurrengoetan Pako Aristi ere makina bat zenbaki egindakoa da bakarrik, erdibana edo heren batean.
|
|
2017
|
|
|
Ez da kale luzea; ez du bizilagun askorik. Baina Zarauzko bertsogintzari dagokionez, izan
|
du
bere garrantzia. Trinidade kalekoa zen Zaldubi bertsolaria, 1894an jaio eta 1957an hil zena.
|
|
|
Beren buruari barre egitea, trapu zaharrak ateratzea, kontraesanak azaleratzea… aipatu ditu Labakak umorea egiteko darabiltzaten tresna gisa. Umorea arma boteretsua dela uste
|
du
berak, jendeari eragiteaz gain, norbere burua sendatzeko ere balio dezakeena. “Terapeutikoa da.
|
|
|
Bertako bat gehiago dirudi ordutik. Begiratu eta klik, gurea bere egin
|
du
bere objektibotik. Eta, klik.
|
|
|
Euskaraz ondo idazten duen gazte andana dugu. Etxean, guk euskaraz egiten dugu bizimodua, semeak euskaraz idazten
|
du
bere egunerokoa, baina kalera atera eta sekulako joera dute gaztelerara pasatzeko”, gogoratu du.
|
|
|
Gure aita koplaria zen eta gehienbat kopla idatziak erabiltzen bazituen ere, gai zen, tarteka, bat edo beste bat batean kantatzeko. Amurizak esaten
|
du
berak Bizkaiko koplariei buruz duen irudia ere horrelakoxea dela: berriak asmatzeko gauza zirela.
|
|
2018
|
|
|
Kultura hegemoniaren zirkuituan ez dagoenak nekez lortzen du espazio horietara sarbidea, eta lortzen duenean, harrigarriki, kritika ugari jasotzen ditu, nekez uler daitezkeen arrazoibideetan. Baina gutxitan gertatzen da, eta, beraz, gutxiagotutako kultur sorkuntzak hobe
|
du
bere espazioak eraikitzen saiatzea. Horixe egin zuen bertsolaritzak.
|
|
|
Le crime de Pecq [39], edota Louis Aubert botikari mutilaren hiltzea aurkeztuko dugu, hots, Fenayrou senar emazteen afera, non oso ospetsua izan zen [40] hilketa burges baten aitzinean aurkitzen garen. Marin Fenayrou botikaria aspalditik tronpatzen
|
du
bere andere Gabriellek botikako mutikoa den Louis Aubertekin. Hau Seine ibaian aurkituko dute itoa, berunezko hodi bati atxikia, ahoa andere orratz batez josia eta zango besoak sokaz loturik.
|
|
|
Telebistan ere gauza bera: estetikak izango
|
du
bere inportantzia, baina bertso onak behar ditugu. Hara hor eztabaidarako gaia:
|
|
|
Sakrilegioa izateko lotsarik gabe. ETBn bada haurrentzako saio bat, 3zpa4 Bertako pertsonaia batek garbi azaltzen
|
du
bere zaletasunen artean bertsolaritza, eta bertsoak kantatzen ditu, baita aipamen historikoak egin ere —Xalbadorren txistuena entzun nion nik— Eta, aizue, pertsonaia guai bat da. Haur eta gaztetxoak horrek kateatuko ditu, horrek eta eskolan bertsoa modu ludiko, erraz eta sortzaile batean.
|
|
|
Baina Txapelketan bertsokera anitzek izan dute tokia. Bertsolari bakoitzak ekarri
|
du
bere kolorea, bakoitzak dauka bere estilo propioa. Horiek horrela, bertsolari bakoitza ere badabil estilo bat baino gehiagotan, genero bat baino gehiagotan.
|
|
|
Masa kulturaren gizartearekin erabat kritikoa den betaurrekoduna. Futbola, showa eta diskoteka parrandako planak gorroto ditu, nahiago
|
du
bere etxeko bakardadean Jean Paul Sartre irakurtzen egon, musika klasikoa entzuten duen bitartean. Nazkagarri zaio elkarrizketa oro (ogia erostera ere kostata jaisten da etxetik) eta ez da oso hitz egin zalea, maila batetik behera bederen.
|
|
|
Beste batzuek hemengo edo kanpoko kanta ezagunen bat egokitu dute bertso moldeetara. Eta hirugarren iturria, berriz, zenbait bertsolarik berak moldatu
|
du
bere gustuko doinua. Hori bai, doinuen neurriari dagokionez, 8/ 8 silaba eta nota dituen lerrokoak ditugu gehienak.
|
|
2019
|
|
|
Gizonezko bertsolari batek ez dio bere buruari galdetzen nola iritsi bertsora emakume gorputzetik. Are larriagoa, oraintsu arte ez
|
du
bere gorputzetik bertsora nola heldu (publikoki) pentsatu (beharrik izan). Neutro kontsideraturik, generorik ez duela dirudi, plaza irabazteko nahikoa duela bertsotan ongi egitea; naturaltasunari, berezkotasunari eta autentikotasunari (lan-orduez hitz egitea tabua izan da luzaz) egozten dizkio arrakastak eta egun txarrari porrotak.
|
|
|
Neutro kontsideraturik, generorik ez duela dirudi, plaza irabazteko nahikoa duela bertsotan ongi egitea; naturaltasunari, berezkotasunari eta autentikotasunari (lan-orduez hitz egitea tabua izan da luzaz) egozten dizkio arrakastak eta egun txarrari porrotak. Jakina da, bakoitzak leitzen
|
du
bere liburua. Hala, nola irakurtzen du Urruñan sortu eta Iruñean bizi den 36 urteko gizon zuri, heterosexual, ustez enpatiko batek hamabost emakume bertsolari ausarten testigantzak biltzen dituen begirada eta luma zorrotzez idatzitako Kontrako Eztarritik?
|
|
|
Egun horretan kantatutakoaren arabera aipatuko du bertsolari hau edo beste, eta gaiak gustatu zaizkion edo ez. Hiru orduko emanaldia ardatz hartuta osatuko
|
du
bere iritzia. Pause.
|
|
2020
|
|
|
Kotxea Marokon XXXX.XX eta XXXX.XX puntuan gelditu zitzaidan. Leku bakoitzak
|
du
bere koordenatua. Eta Tifaritiko gogoetei XXXX.XX eta XXXX.XX izenburua jarri diedala uste dut.
|
|
|
Edonola, buruaren jarioa geratzeko eta baretzeko arnasa ematen dio arnasak. Akroyoga bereziki gustatzen zaio, askagarria egiten zaio eta geroz eta kontzientzia errealagoa
|
du
bere gorputzaz: “Bertsolariaren figura hain da zurruna, arrazionala, harrizkoa… Azken batean, bertso eskolatik ikasi duguna hori da, ozen kantatzen eta aurrera egiten.
|
|
|
Zuazubiskarrek ez
|
du
bere burua yogaren defendatzaile sutsutzat eta ez du argi zenbateraino zaion onuragarri bertsotarako, baina bere beste alderdi bat indartzen laguntzen diolakoan, jarraitzeko asmoa du. Postura bat proposatzeko eskatu eta enbrioiarena nabarmendu du:
|
|
|
Aipatu bezala, Garrok proiektu bat egin du yogaren eta sormenaren arteko loturaz eta, testu honen azken arnas bezala, mamia laburtzeko ariketa eskatu diogu. Naturako elementuak eta gorputzeko gune energetikoak uztartuz osatu
|
du
bere lana. Lurra, ura, sua, haizea eta espazioa oinarri hartu eta, gu ere naturaren zati garenez, elementu horien ezaugarriak gugan bilatu ditu.
|
|
|
Herriz herri, auzoz auzo, txapelketa honek ere egin
|
du
bere bidea. Ezin konta ahala entrenaldi ordu, herrialdeko bertso eskoletan.
|
|
2021
|
|
|
Testuaren mamia kondairaren kontakizunak berak dakar, baina ez dio horrek bertsolariaren paperari garrantzirik kentzen. Xahok behin eta berriro azpimarratuko
|
du
bere protagonismoa, euskaldunon lehen patriarka dela esango du, eta bertso saio bati berezkoak zaizkion hainbat xehetasunetan ere sakontzen da: bertsolaria taulatura agertzen denean egiten zaion harrerako txalo zaparrada, bertsoari ekin aurreko isiltasun sakratua, publikoaren harridura eta miresmen erreakzioak… Aitorren kondaira bertsotan emana da, bada, eta bertsolaria ez da historia nazionalaren kronista bakarrik, honen sortzailea baizik.
|
|
|
Zaldunen istorio bat denez, maiteminak behar
|
du
bere atsekabearen zioa, eta horrela azaltzen dio bere lagun Leoneli:
|
|
|
“Bertsolariak berak esan behar ditu bere gauzak; berak aztertu behar
|
du
bere ingurua, bai eta bere burua ere. Azterketa hortatik ondoren, iritzi eta sentipenak osatuz, berea duen espresio bide hori ahalik eta nortasun haundienaz jantzi egin behar du.
|
|
|
“Pertsulari gazteak ikhas ditzala lehenik bere legeak: gerochago bertze liburu gothor batean irakhurriko ditu (…) nola aldatu diren legeak mendetik mendera (…) pertsulariak behar
|
du
bere eginbidea ezagutu, bere ofizioa ikhasi. Gostua, jeinua baitezpadako dohainak dira segurki:
|
|
|
bete
|
du
bere ametsa. (Bis)
|
|
|
Eta alderantziz. Bakoitzak bere esperientziaren arabera gidatu behar
|
du
bere burua, baina esperientzia orokorrak dio barne egoerak ez duela askorik eragiten (edo ez duela eragin behar) jardun eszenikoan. Ikusten baduzu ezin duzula zeure barruaren aginte hori menperatu, hobe duzu ahaleginak beste zerbaitetan enplegatu.
|
|
|
zeinek hartuko
|
du
bere
|
|
|
Gstanzl lehiaketa antolatuak ere gero eta ezagunagoak dira. Gstanzlek paper garrantzitsua dute ezkontza tradizionaletan, eta Austria Garaiko landla dantzak ere gstanzla baliatzen
|
du
bere dantza, bertso eta txaloekin.
|
|
2022
|
|
|
Autoa hartu du, horregatik doa. Hori guztia pentsatu
|
du
bere buru barruko galdera zakar eta arraroak egiten dizkionari erantzun barik, bigarren planoan pentsatzen ariko balitz bezala, bere buruarekin hitz egiten ariko balitz bezala, galderak egin dizkionari kasurik egin gabe.
|
|
|
bere buruari gaia jarri, bertsoa osatu, errima hau beste harengatik ordeztu, sinonimoak hiztegian bilatu. Alferrikako lan gehiegi egiten duela esaten dio bikotekideak, baina gauero egiten
|
du
bere koadernoan saiotxoa Olatzek, egindako lana noizbait probetxuzkoa izango dela konbentzituta. Bertsoa osorik entzun duenean, ordenagailuaren tapa itxi du.
|
|
|
Halako batean baretu dira entzuleak, eta Uztapidek bota
|
du
bere agurra. Xalbadorren txanda iristean berriro ere txistu hotsak entzun dira, baina oraingoan txalo indartsuekin nahasirik –bere aldekoak zutik jarri eta esku zartaka dabiltza– Segidan, Xalbadorrek, eztarria garbituz, ekin dio.
|
|
|
Hainbat pasadizo, ateraldi xelebre, bertso on, eskas, poto, hanka luze zein motz eta bere burua asko estimatzen duenaren berri zehatza ematen
|
du
bere bizitzaren nondik norakoak jasotzen dituen liburukiak.
|
|
|
“Biek eskatzen dute aurrelana, nork bere jakintza dauka, xakean hasierak ezagutzen dira, bertsotan bakoitzak norberaren errimategia darama. Estrategia mailan antzekoa da, jokatzera edo saiora joaterako buruan daukate nola jokatu behar duten; bakoitzak egin behar
|
du
berea, batzuetan aurrera, bestetan atzera; kalkulu asko egoten dira hor, zenbateraino zabaldu bidea, edo, ondo zabiltzanean, erregulatu. Xakean piezak dauzkazu; bertsotan elementu askotarikoak; azken finean, eurekin jolasteko.
|
|
|
Egungo munduko txapeldunak, Magnus Carlsen norvegiarrak, 2023an jarriko du jokoan berriro bere nagusitasuna. Ekainaren 16tik uztailaren 5era, Madrilen, planetako beste 8 xakelari onenek jokatuko duten torneoaren irabazleak jokatuko
|
du
bere aurka, buruz buru. Radjabov, azerbaijandarra; Nepomniachtchi, errusiarra; Duda, poloniarra; Firouzja, indiarra; Caruana eta Nakamura, AEBtarrak; Rapport, hungariarra; Sergey Kariakin Ukrainan jaiotako jokalari errusiarrari sei hileko zigorra jarri dio Nazioarteko Xake Federazioak Ukrainako gerrari buruz egindako adierazpen batzuk direla eta.
|
|
|
Badirudi batek aurrekoa estali dezakeela. Eta egia da, bertsolari izaera ezberdinak daude, eta batzuei seguru lehiakortasunak on egiten diela lan kreatiboan, baina bakoitzak neurtu behar
|
du
bere neurria zein den eta noiz bihurtzen zaion burua zementuzko. Niri tentsioak asko egiten dit hori, edo espektatibek.
|
|
|
Ordu arte foruen defentsan saiatu zen herria. Baina, bataila hura galduta, ematen
|
du
bere funtsaren beste osagai hori –euskara– zaintzera jo zuela herriak. Eta orduan, bertsolaritzan jarri zituen begiak.
|
|
|
Gizarte katolikoak ez du sekula begi onez ikusi suizidioa, eta Lazkao Txikik bertso koxkor batean laburbildu zuen apaizek mezetako erretolika amaigabeetan zabaltzen zuten mezua: “Gainera ez
|
du
bera hiltzeko eskubiderik gizonak, bere garaian kenduko dio lehenago eman zionak” (Eibar, 1962 Irriz eta malkoz, Antonio Zavala). Epelak entzungo zituen koitaduak, eta Jautarkolek honako gogoeta utzi zuen idatzia Jaungoiko Txikiren haurtzaroari buruz:
|
|
|
Gustura aritu nintzen kantuan gau hartan. Osinalde elkartean beste inon ez bezalako giroa sortzen da eta han saio ona egiteko gai den bertsolariak pauso handia ematen
|
du
bere burua ezagutarazteko bidean. Bertsoen munduko jende asko egoten da saioa bertatik bertara jarraitzen.
|
|
|
Baina, ez diote bertsolariek baizik ekarri berritasuna txapelketari. Batzuetan hautatzen ez dugun berritasunak ere egin
|
du
bere lekua aurtengoan, gauzak birpentsatzera edo gure alde ez diren lekuetara egokitzera behartzen gaituen horrek. Ongi dakigu orain, azken bi urteetako osasun egoerak zenbat kalte egin diezaiokeen arteari orokorrean eta nola hustu dituen bertsolaritzaren plazak.
|
|
|
eman
|
du
bere itzala
|
|
|
Doinu zehatz batzuk forma poetiko berezi bati lotzen zaizkio beti, lelo jakin bat berekin ekarriz. Kantoreak, tarteka marteka, hautatu duen doinuaren zirriborroa aurreratzen
|
du
bere biolarekin.
|
|
2023
|
|
|
Urkizuk 1851ko lehen ekitaldi haren kartelaren kopia bat eskaintzen
|
du
bere lanean (1997: 62) eta bertan ikus daiteke lehen urte hartan Eliça Besta jarri zitzaiela izena Lore Jokoei.
|
|
|
Nire ustez, bertsoak badu azkenaldian aski leku garrantzitsua niretzat, lotzen nauelako, eta aukera izan dut beste urteetan baino denbora gehiago emateko bertsoari”. Motiborik galdetu gabe erantzun
|
du
berak: “Bertsoari ematen diodan denbora horretan biziki ongi pasatzen dudalako”.
|
|
|
Bertsoak “leku handia”
|
du
bere bizitzan: “Astean zehar Lilibertso bertso eskolara eta Durangaldeko bertso eskolara joaten naiz, hilabetean behin Ahalduntze bertso eskolara… Eta guk ere badugu gure taldetxoa, Bizkaiko hainbat neska elkartzen gara, batez ere orain, txapelketara begira entrenatzeko.
|
|
|
Bertsozale “amorratutzat”
|
du
bere burua, eta inguruak laguntzen dio horri eusten: “Kuadrillan eta lagunartean bertsozale batzuk bagara, eta ohitura badugu bertso saioetara joateko.
|
|
|
Eta, oraingoz, erabaki du jarraitu nahi duela plazan eta sagardotegian, lehian eta desafioan, ospakizunean eta algaran. Bertsolari izan nahi duen orok –baita Bilintxek edo Iparragirrek ere– joko zelai horretan erakutsi
|
du
bere gaia, baldin eta onartua izan nahi badu. Ez eskola onak, ez solfeoak, ez poesiak, ez dute lortu bertsolaria bere tokitik kanporatzerik.
|