|
2009
|
|
|
Artean, gizartearen hasieratik jaso den bezala (ubi societas, ibi ius; ubi ius, ibi societas), legeak hitzetan jarraituko
|
du
berea azaltzen eta agerrarazten, errealitate gordinean nahiz sorkuntza ederrean.
|
|
|
Duela 36 urte izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek bat batean sortutako beste mea herri askoren bide berbera hartua du aspaldian. Baina Pete Aguereberryk hantxe jarraitzen
|
du
bere hasierako alor huraxe ustiatzen, eta «soldata onak» ateratzen!
|
|
|
Gertakari sozial horrek bete behar duen baldintza nagusia informatiboa izatean datza, eta ez da gutxi kontsumismoaren gurpil zoro bezain kitzikagarrian orientabide argigarriren bat eskaini ahal izatea. Unibertsitate mailako kritikaren irispideak apalagoak dira, ez
|
du
beraz eragin sozialik, baina funtsezko baliabide bat da, literatura, egile eta obrak instituzionalizatzeko prozesuan. Hau da:
|
|
|
Ez du idazlearen ordez pentsatzen, ez dio lanik arintzen. Ez dauka egoera guztietara egokituko den fraseologia malgurik; beti topatzen
|
du
bere estiloari enbarazu egiten dion osagarri txikiren bat, zailtasun apalen bat, baina apala izanagatik ere, enbarazutsua dena. Hizkuntza hegemoniko batean ari den idazle batek, ingelesez, gazteleraz, frantsesez?
|
|
|
Berak, berriz, txunditurik jarraitzen du tresnaren aurrean. Han barruan, garbigailuaren sabelean, sarritan ikusten
|
du
beraren niki horiak duen aingura urdina uretan dardarka, ezkutatzen eta agertzen, gorde gordeketan jolasean ari balitz bezala.
|
|
|
Gure ama Moniquek beretzat hartu dituen irudiak erlijio tradizioari lotuago daude. Komunio eta absoluzio objektuz inguratzen
|
du
bere burua. Bere Reno zaharreko etxean, non gela bakarra erabiltzen duen, familiako argazkiek apaintzen dituzte hormak, Euskal Herriko argazki zahar zuri beltzak, bera umea zenekoak.
|
|
2010
|
|
|
Alde horretatik, iruditzen zait Barandiaranen moduko lanen atzean kazetaritzan dauden hutsuneei aurre egiteko ahalegin garbia dagoela. Eta objektibotasunaz, berriro, iruditzen zait elementu hautaketa ororen atzean intentzio bat dagoela (Barandiaranek berak hasieratik ematen
|
du
bere intentzioen berri). Kazetaritza, berez, ez da objektiboa.
|
|
|
Baina ez nago ziur flash efektu horretatik aurrerago joan nahi ote zuen egileak. Literaturak baditu bere eskakizunak, jakina, munduak sortze hori, argumentuak eratze hori hitzekin egiten da eta horretan ez dauka Ugartek «lumarik» oraindik, bidea egin behar
|
du
bere idazte taxua sendotzeko eta paragrafoan hedatzeko, showing horretan bertan harantzago joateko. Niri ere iruditu zait hitzak motz geratzen zaizkiola tarteka, baina zein freskagarria iruditu zaidan bere irudimen joria, pertsonaia ez-ohikoak, eta aldian behingo «ze demontre» adierazgarriak.
|
|
|
Esan daiteke Claptonen autobiografia alkoholiko baten historia dela musikari batena bainoago. Claptonek xehetasunez ematen
|
du
bere gainbeheraren urratsen berri: ia odolustuta uzten zuten ultzerak, epilepsia atakeak?
|
|
|
Zenbat iraungo ote du solasaldiak? Arrastorik ere ez dauka, baina oso ongi azaltzen ez dakien arrazoiak medio, irauten duen bitartean salbu sentitzen
|
du
bere burua. Zain jarraitu behar.
|
|
|
Ilunbeak. Izenburuak ez
|
du
bere alde jokatzen, ez dakar aieru onik batere, ez horixe. Zertara dator, bestalde, lehen «iraultzaile» zen hari orain «terrorista» deitzea?
|
|
|
Kartzelan amaituko ote du, Liubak sagar konpotaz betetako saskiak eramaten dizkiola? Liubak berak maitetxea utzi eta iraultza egiten segituko ote
|
du
bere kabuz, protagonistari erreleboa hartuta. Zein da iraultzailearen patua?
|
|
|
Ez
|
du
bere krimenaren arrazoia pentsatzen geratzeko astirik.
|
|
|
Nik dakidala, inork ez
|
du
bere gain erantzukizunik hartzen ez irakurtzearen porrot kolektiboaren aurrean; eta porrot horrek, gutxi asko, geroagoko beste porrot batzuk iragartzen ditu. Badaude, bai, ugari, porrot horren gaineko ikerlan eta hitz aspertuak, baina, nonbait, ez dira azterketa fidagarriak, behin eta berriz gauza bera esaten dutelako, eta errua beti alde berera botatzen dutelako.
|
|
|
Charles de Foucauldek etxe ermita gotorlekuko atea Madani ag Gibbori zabaldu dio, adiskidetzat duelako. Tuaregek sokaz lotu dute; bahitu eta beste norabaitera eramango dutela pentsatu
|
du
berak. Mutiko bat utzi dute zaintzen, hamabosten bat urtekoa, gerran lehenengoz parte hartzen duena, ez frantsesez ez arabieraz ez dakiena.
|
|
2011
|
|
|
Baina, Txurik ez bezala, Gorrik gizartearen presioari men ez egiten ikasi du. Hots, Gorrik bere modura bizi
|
du
bere euskalduntasuna. Paradoxikoki, kritikak kritika eta erreformak erreforma, biek ala biek txikitako goitizenei eusten diete nobelaren amaiera arte.
|
|
|
Lertxundik teselez osatua dela esaten
|
du
bere saio lana eta irudia baliagarri da Koldo Izagirreren Autopsiarako frogak: arseniko aztarnak gure hizkuntzan aurkezteko.
|
|
|
Heterodoxiaren aldeko aldarria da Sarrionandia (poeta) ren saio hau, eta gogoratu, Unamunorentzat, «poesiaren mundu espirituala heterodoxia hutsarena» dela (137 or.). Marokoren kolonializazioaren gainean idatzi diren saioen artean gutxi izango dira liburu honek erakusten duen sakontasuna dutenak. Baina hori bakarrik ez, Pedro Hilarion Sarrionandiaren amazigeraren gramatika ezagunaren aitzakian hasten den ibilbide honek, espainiar kulturan (eta euskaldunean ere) hain estigmatizatuta dagoen moroaren errepresentazioa berreraikiz, hainbat ardatzen inguruan antolatzen
|
du
bere jarduna. Gure kulturaren eta literaturaren etorkizuna, euskal nazioaren lekua, literatura txikiak eta globalizazioa, espektakuluaren kultura?
|
|
|
Beste herrixka batetik bahituta ekarri duten hamabost urteko mutila, Ikemefuma, bere etxean hartu eta semetzat dauka. Hiru urtez izan
|
du
berarekin. Hala ere, agindu diotenean, hil egin du aihotz kolpe batez, beldur baitzen bestela ahultzat hartuko ote zuten.
|
|
|
Lehen atalean, Okonkworen klanekoen bizimodua ematen zaigu ezagutzera, eta euren ohiturak, errituak eta sinesmenak, justizia egiteko modua, gurtzen dituzten jainkoak, eraikia duten ordena sozial eta morala? Halako ezusteko bat suertatuko zaio, ordea, protagonistari; eta zazpi urteko erbestealdia nozitu
|
du
bere ingurukoengandik urrun. Hori da liburuaren bigarren atalean deskribatzen zaiguna.
|
|
2012
|
|
|
Egia bihurtu du ezinezkoa zena. Ederki erakutsi
|
du
bera dela indartsuetan indartsuena!
|
|
2013
|
|
|
Aldegain zatian, inguru bukoliko batean bizi nahi luke, «etxe koxkor batean», mendian noski, «kezka larriei ateak itxi» eta«maiztar ilunik» hartu gabe bere bihotz barrenean. Alderantzi zatian, «zori leunak aldebatera utzirik» egiaren alde eta gezurraren aurkako
|
ikusten
du bere burua, kezkati bainaeragile, deiadar egin nahi luke askoren «gogo muxarra» (ez al da bikaina?) lo egon ez dadin.Batetik bakardadea eta isiltasuna nahi du, bestetik ekintza eta deiadarra: barne bulkadekdarabilte, gizakia da, kontrakarrean bizitzeko egina.
|
|
|
Ez da onargarri! Eta egileakkonektatu egin nahi
|
du
bere irakurlearekin, bere publikoarekin, inguruan entzuten duenarekin, esaten diotenarekin... Tarte zuribat utzi arnasa hartzeko, eta hona errematea, gardena, ulergarria, ortodoxoa:
|
|
|
Olerkari hau ere ludiarenedertasunak txundituta zeukan, hementxe egin gogo luke bere jauregi jatorraeta betikorra, urdin eta lehorraren bitartean. Arresek ere nahikari berberaageri
|
du
bere olerkietan, eta gogo luken bezin argi adirazten ez badigu ere, irakurle ikasiak laster atzeman dezake haren gogo barneko kardaba. Ez dutesango panteista danik, bai ordea munduaren, izadiaren ederrak menperatuolerkaria:
|
|
|
Eszenatokietan zehar, pertsonaia publikoen biografietan eta idatzietan barrena, garai hura mugarritu zuten gertakarien mihise orokorra margotu du luma zikinduz, gogoa astinduz, zaurian gehiago sakonduz, halako horma irudi koral beltza osatuz. Emilio Mora jeneralaren aginduak, Nafarroako Batzorde Karlistaren agiriak, José María Iribarren kronistaren zalantzak, falangisten gau bidaiak, orain arte ondo ezagutzen zen eta artean ezezagun samarra zena aztertu, batu, eta hainbat ertzetako begirada panoramiko ikaragarria eskaini
|
du
bere azken lan honetan. Ikaragarria hitzaren zentzu zabalenean, ikara ematen baitu bortizkeriaren tamainak; ikara, nagusitu zen isiltasunak; ikara ematen, halaber, gaur egungo keria askoren jatorria orduko hartan dagoela ohartzeak.
|
|
|
Zorionez, askotan mozkortu naiz azken urteotan, eta gehienetan zurekin, Fermin.. Amorante zaharrak ipurdia hurbildu dit magal azpira nire izena hasperen batean bilduz. «Zorionez» esan
|
du
berak esaldia arindu nahian, baina biok ondo dakigu bere hitzek alaitasuna falta dutela. Izan ere, zortzi urteko harremana eta gero, harreman berezia zinez, zulo galantak bizi du nire laguna.
|
|
|
Aktoresa fina da, Azu. Mendetako trebeziaz orrazten ikasi
|
du
bere barne minak.
|
|
2015
|
|
|
Begiradari eutsi dio Martinek, eta Martak berehala jaitsi
|
du
berea, lotsatuta.
|
|
|
Izagirreren pentsamenduaren eta jarrera menderakaitzaren adierazle da poema sorta hau, behin berriro.Zuhaitz batean ezarri
|
du
bere egoitza «Habia» izenekopoeman, esanez arbola hori «landare arrunta da baina/ ez da lerratzen ez da lerrotzen baditu bere zerak» (54) Izan ere, Izagirreren ahotsak kontzientzia kritikoerostezinaren ubide izatea hautatu du aspaldidanik: oraingoan ere, gizartean sumatzen dituen gaiez edotaidazleari dagozkion gaiez mintzatzean agertu du miztohori hutsik egin gabe, prosaz eta hitz neurtuz, ko... Modari men egiten ez dioten molde eta estiloetara hedatudu bere luma, ardura garaikideak dituelarik mintzagai; hala, udal politikaz dihardu, esaterako, erraustegiaegiteaz, kristautasunaren dogmek gure aurrekoetanutziriko zigiluaz («Golgota»), Guda Zibilean hondatutakoen edota errepresioa nozitutakoen memoriaz («Jose Manuel enea»), Gernikaz, eta abar.
|
|
2016
|
|
|
Puxkin, Beaumarchais, Gogol, Shakespeare? Halako batean, pasioak hartuta, Hamleteko pasarte bat interpretatuko
|
du
bere adinerako ia ezinezkoak diren adore eta bizitasunez. Apuntadorearen harridurari, suharki erantzungo dio:
|
|
|
Baina beste bat da orain egilea, eta beste bat
|
du
bere literatura mundua, nahiz eta itsasoak eta labirintoak bere irudimen munduan geldirik jarrai. Boris Vianek esan zuen bezala:
|
|
|
Beti egin dit zirrara berezia. Giza galduaren eta erbesteratuaren irudia marraztu
|
du
bertan Orixek, eta erbestearen irudia ez da bere herritik deserriratua denaren mina, bere amarengandik urrundua izan den ume gaixoarena baino. Sentimentalismoak, baina, ez dit inoiz arazorik jarri poemaren aurrean, ageri duen galdera zuzenak eman dit zer pentsa:
|
|
|
Abangoardietatik datoz performanceak edo ez-ohiko erakustaldiak. (Gurean Esther Ferrer artista dugu ezagunenetariko bat.) Artista antzezleak agerian uzten
|
du
bere biluztasun korporala, baina ez, ordea, bere konplexutasun psikologikoa. Arropek, oro har, tramaren denbora, ekintza eta lekua erakusten digute; biluzgorritasunak, berriz, erakustaldiaren atenporalitatea azpimarratzen du, eta aktorearen indarra areagotu.
|
|
2017
|
|
|
Iristen gara koartora, eta sekulako leihoak, eta mahai bat leiho ondoan. Mikelek irekitzen
|
du
bere kutxatxoa, jartzen ditu mahai gainean bi botilak, eta esaten dit: «Joxan, hau bodegoia!».
|
|
|
Era berean, onartu beharra dago inork ez duela bere buruarentzat soilik idazten, nahiz eta orain Pessoaren irudi goibela datorkidan burura, Rossio-ko taberna ilun ttipi hartan, beroki beltza soinean eta kapela buruan, salmahaian bermatuta, baso bat ardo husten ari, isilik, bakar bakarrik, gogoetaka? Hala eta guztiz ere, Borgesek zuhurtziaz zioenez, inork ez
|
du
bere buruarentzat soilik idazten: horretarako aski litzateke pentsatzea.
|
|
2018
|
|
|
Broussainek katiximaren aldeko ekimen zabal batean hartu zuen parte, baina arrakasta barik. Gauzak horrela, egunero egunero tarte bat egiten
|
du
bere ataza guztien artean alaba berak alfabetatzeko. Xehetasun txikia izan arren, nago Broussain barru barrutik arduratzen duen kontu bat erakusten digula:
|
|
|
Arabiar jakintsu batek ere hala adierazi omen zuen: «Hitzaren iturriak isuri, gastatu, alferrik galdu egin behar
|
du
bere ura». Kontu garbia da, nire ustez.
|
|
|
Antzez nausi da Buruchker. Eskuara berdinagoa du, mami gehiagorekilakoa, bai eta eztiagoa
|
du
bere argia. Hitz gordinak ez ditut metatu Beribilez ean, hango kapitulu batean egiaren amodio biziegiz behartu zitzaitan bezala.
|