|
2004
|
|
|
Ikertzaileek bi tona izokin baino gehiago aztertu
|
dituzte
mundu osoko merkatuetan, bai arrain haztegietatik datozenak, bai ibaietan hazitakoak, eta ondorioztatu dute 14 kutsatzaile organokloraturen indize altuek, hala nola PCB, DDT, HCB, mirex edo nonakloroenak, Osasunaren Mundu Erakundeak (OMS) baimendutakoa gainditzen dutela. Ikerketaren arabera, Europako izokinen kutsatzaile maila munduko gainerako izokinena baino handiagoa da, baita aske hazitakoena baino 14 aldiz handiagoa ere.
|
|
|
Oceana talde ekologistak atzo salatu zuenez, 2.000 edo 3.000 lagunentzako edukiera duen gurutzaldi ontzi batek 1.000 tona hondakin sortzen ditu egunean, eta, sarritan, ingurumenari dagokionez sentikortasun handia duten eremuetan, lurrean debekatuta dauden isurketak egiten dituen nazioarteko hutsune legalari esker. Oceanak atzo argitaratu zuen “Gurutzaontzien bidezko kutsadura” txostenak erakusten duenez, gaur egun ontzi horietako 300 inguruk milioika bidaiari garraiatzen
|
dituzte
mundu osoan zehar. Hiri ibiltari horiek igerilekuak, zineak, jatetxeak, saunak, tenis pistak, tindategiak eta argazki dendak dituzte.
|
|
|
Topaketan parte hartu duten adituek eta zientzialariek adierazi zuten uraren arazoa orain inoiz baino indartsuagoa dela, eta oso gutxi aurreratzen dela irtenbideak aplikatzeko orduan; izan ere, gaur egun, planetako 6.000 milioi biztanletik 2.000 milioi ur garbia eskuratzeko arazoak dituzte eta 2.400 milioi saneamendu sistema egokiak. Bi faktore horiek urtean 1.200.000 heriotza eragiten
|
dituzte
mundu osoan, unibertsitateko irakasle, filosofo, antropologo eta Zientziarako, Hezkuntzarako eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundeko (Unesco) Bioetika Unitateko zuzendari ohi Georges Kutukdjianek ohartarazi zuenez. “Konponbiderik eza are nabarmenagoa da freskagarriak dauden baina ur garbirik ez duten Afrikako herri askotan; izan ere, eskuak garbitu eta garbitzea nahikoa da urtean milioi bat heriotza saihesteko Afrikan”, gehitu zuen.
|
|
2005
|
|
|
Zuzendari nagusiak kritikatu du gauza bera gertatzen dela hiesaren tratamenduekin. Oñorbek adierazi zuenez, “prezio iristezinetan saltzen dira garatze bidean dauden herrialdeentzat”, eta “bitxia bada ere, horiek jasaten
|
dituzte
munduko urteko kasu berri handienen tasak”. Aldiz, “enpresa ekoizleen erresistentziak, prezio merkeagoetan emateko”.
|
|
|
Urtero 26.000 heriotza eta mutilazio baino gehiago eragiten
|
dituzte
mundu osoan
|
|
2006
|
|
|
Egoera biziki aldatu da, ordea, denbora gutxian: fabrikatzaileen pronostikoen arabera, aurten 89 milioi kamera digital salduko
|
dituzte
mundu zabalean, hau da, iaz baino %15 gehiago; adierazle horrek dioskunez, sektorea helduaroan sartu da (iazko hazkuntza %42 izan baitzen).
|
|
|
Oraingoz, ez dira izan munduan ura partekatzeko espero zen bezain eraginkorrak baliabide hidrikoei buruzko 3.800 adierazpen aldebakarrekoak, aldebikoak edo alde anitzekoak, edo konbentzionalak, horietatik 286 tratatu baitira. Munduko egoera Kutsadura hidrikoak eta saneamendu sistema ez eraginkorrek urtean 2,2 milioi pertsona hiltzen
|
dituzte
mundu osoan Baliabideak gizateria osoarentzat dira, baina baita bizirik irauteko ura behar duten gainerako espezieentzat ere. Munduan urtean 4.000 km kubiko ur ateratzen dira, eta kontsumoa, hau da, erabili ondoren naturara itzultzen ez den ura, 2.500 eta 3.000 km kubiko artekoa da.
|
|
2007
|
|
|
Galdera handi hauen erantzunak erdietsi nahi
|
dituzte
munduko zientziarik zaharrenetako bat, Astronomia, praktikatzen duten gizon emakumeek, zerura so.
|
|
|
Konpromiso hori hainbat herrialdek sinatu dute, besteak beste, Espainiak, bai Osasun Ministerioak bai autonomia erkidegoek. Eragin nosokomiala OMEren datuen arabera, 1,4 milioi pertsonak baino gehiagok osasun arazoak
|
dituzte
mundu osoan, ospitale giroan sortutako infekzioengatik. Infekzio nosokomiala gaixoek pairatzen dituzten ondorio kaltegarrien %30 da.
|
|
|
Gatazka batean bota zituztenean esplotatu ez ziren luku bonbetatik ateratako milioika azpimuniziok 400 milioi pertsona mehatxatzen
|
dituzte
mundu osoan, Handicap Internacional erakundeak salatu zuenez. Orain arte, 300 azpimunizioraino aska ditzaketen 360 milioi ponpa erabili dira mundu osoan, nahiz eta %5 eta %30 artean (22 eta 132 milioi artean) ez diren ustiatzen; beraz, arrisku larria dira herritarrentzat, erakundeak Genevan aurkeztu duen txostenak dioenez.
|
|
2008
|
|
|
Horren ondorioz, lur asko landatu gabe geratzen dira, eta familia pobreek diru gutxiago jasotzen dute. 15.000 lagun Urtero, pertsonen kontrako minek 15.000 biktima berri eragiten
|
dituzte
munduan. Kolonbia, Kanbodia, Afganistan, Angola, Bosnia edo Irak dira herrialde kaltetuenak.
|
|
|
Ikastetxeak, enpresak, dendak, kafetegiak, baita udala ere, izan zituen helburu. Ahaleginari esker, munduko lehen hiri justua izendatu zuten, eta ordutik 1.000 herri baino gehiago lortu
|
dituzte
mundu osoan. Espainian, zazpi udalerrik dute aintzatespen hori.
|
|
|
Dokumentuaren arabera, arlo horietako gehienetan giza eskubideak hondatzen jarraitu dute Olinpiaden aurreko aldian. Jokoak prestatzen ari direla, Txinako agintariek atxilotu egin dituzte, etxeko atxiloketaren azpian jarri dituzte, eta indarrez eraman
|
dituzte
munduari aurkeztu nahi dioten “egonkortasun” eta “harmonia” irudia arriskuan jar dezaketen pertsonak. Huang Qi Erakunde humanitarioak Huang Qi ren kasua jartzen du adibidetzat; Huang Qi giza eskubideen ekintzailea da, “Estatuaren sekretuak legez kanpo eskuratzearen” susmagarri izateagatik kartzelaratua.
|
|
|
Konpainia horrek 74 milioi bezero ditu munduan, gehienak Estatu Batuetan Aseguru etxeak CDS asko jaulki zituen, finantza tresna horiek inbertitzaileei bermatzen baitiete obligazio jaulkitzaile bat ez ordaintzea. Produktu konplexu horiek, normalean Estatu Batuetako higiezinen merkatuari lotuak, aktibo balio galera handiak eragin
|
dituzte
mundu osoan. Estatu Batuetako burtsa agintaritzak jasotako Securities and Exchange Batzordea (SEC) dokumentuaren arabera, ekainaren 30ean AIGek 441.000 milioi dolar inguru zituen metatuta produktu horietan.
|
|
2009
|
|
|
HLA geneak gurasoengandik jasotzen dira. Hori dela eta, inguruko eremu geografikoetako populazioek, oro har, HLA gene talde komunak dituzte, eta, askotan, alde handiak izaten
|
dituzte
munduko beste eremu batzuetako populazioekin. Horren ondorioz, munduko eskualdeetako populazioen ezaugarri genetikoen arabera, hiesaren birusak erantzun immunitario desberdinak jaso ditzake eta, beraz, modu desberdinean eboluzionatu.
|
|
|
CECUk dioenez, Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) txosten batek frogatzen du erlazio bat dagoela koipe, azukre eta gatz askoko elikagaiez egiten diren sustapenen eta haurren gosearen eta kontsumoaren artean, eta horrek “gehiegizko pisua eta obesitatea eragiten die”. Bost urtetik beherako 22 milioi haurrek baino gehiagok pisu arazoak
|
dituzte
mundu osoan. Espainian, haurren eta gazteen% 40k baino gehiagok pairatzen dute arazo bera.
|
|
2010
|
|
|
Pertsona talde batek, besteak beste, Txinako errefuxiatuek eta demokratikoak ez diren beste herrialde batzuek, irabazi asmorik gabeko gobernuz kanpoko erakunde gisa sortu zuten Wikileaks 2006ko irailean —Eroski Consumer ek jaso zuen orduan— Hasierako xedea diktadura erregimenetan informazio garrantzitsua argitaratzea zen, nahiz eta gero ekintza zabaldu duten herrialde handien jarduera politikoetara, hiritarrei opakuak eman baitizkiete. Orain, haien aldizkako iragazteek nazioarteko gaurkotasuna astintzen dute eta haserre handiak eragiten
|
dituzte
munduko gobernu nagusiengan. Hori da kazetaritza lan komoprofesioetariko bat, baina, sarritan, kazetariak beren berrien biktima bihurtzen dira.
|
|
|
Joan den urtarrilaren 12an Haitik astindu zuen lurrikararen ondorioek milaka pertsonaren sentimendu solidarioak piztu
|
dituzte
mundu osoan. Gazteak eta helduak boluntario gisa aritu dira lan premiazkoenetan.
|
|
|
Edateko ura oinarrizko ondasuna da, eta horrek eragina du osasunean, segurtasunean eta bizi kalitatean, batez ere, adin txikikoen eta emakumeen artean. Nazio Batuen Erakundearen (NBE) arabera, edateko ez den uraren kontsumoarekin lotutako ondorioek gero eta hildako gehiago eragiten
|
dituzte
mundu osoan, edozein indarkeria motak baino, baita gerrak ere. Uraren Nazioarteko Eguna dela eta (1993an ezarri zen), NBEk esan du urtean zehar hedatzen diren gaixotasunek 1,5 milioi haur baino gehiago hiltzen dituztela:
|
|
|
kolorea, 14 dolarreko prezioa du eta, besteak beste, oinarrizko funtzionalitateak, SMSak bidaltzeko eta jasotzeko funtzioak, irratia, linterna, alarma, erlojua, argazki kamera eta MP3 erreproduzitzailea. Operadoreek babesten
|
dituzte
Munduko erreferentziazko operadore handiek badakite beren merkatu berrietan sartzea prezioen araberakoa da mugikorrak saltzen direnez, beraiek izatea erabaki dute espekulazioak saihesteko kostuak ezarri eta fabrikatzen dituztenak. Vodafonek Vodafone izeneko modelo bat diseinatu du.
|
|
|
Gaur egun, hainbat ikerketa egiten ari dira, ezezagun horiek argitzeko asmoz. Bioteknologiari dagokionez, lehentasunezko gaixotasun infekziosoen ondoriozko alarma biologikoek, batez ere, osasun eremuan eragiten dute, eta 35 milioi pertsona baino gehiago biltzen
|
dituzte
mundu osoan. Horrez gain, kimikariak nekazaritzan erabiltzen dira, edo ingeniaritza genetikoaren espezializazioaren ondoriozko arriskua ere nabarmentzen da, oraindik ezagutzen ez diren ondorioekin.
|
|
|
Hala ere, epe luzera, bihotz biriketako osasunari eragiten diote, heriotza tasa handitzen dute eta bizi itxaropena murrizten dute: urtero milioika heriotza eragiten
|
dituzte
mundu osoan. Dena ez da kaltegarria.
|
|
2011
|
|
|
Energia enpresei dagokienez, inguruan interes estrategikoak dituzten konpainiak dira herri matxinaden aurrean ahulenak, hala nola Gas Natural eta Repsol. Eraikuntza enpresa batzuek ere akordioak egin
|
dituzte
mundu osoan eragina duen krisi horrek kaltetutako herrialdeetako batean azpiegiturak garatzeko. Baina, atera al daitezke onuradunak krisi honetako beste enpresa batzuk?
|
|
|
Klima aldaketara egokitzeko estrategiak ebaluatzen
|
dituzte
munduko sei arro hidrografikotan, besteak beste, Guadianan.
|
|
2013
|
|
|
Gehien gehienek irispide onak izan dituzte: lautik hiruk aparkatzeko lekuak bereizten dituzte ezintasunen bat dutenentzat, eta %38k, eskailerak ez ezik, arranpak ere eduki
|
dituzte
mundu guztia sar dadin.
|
|
|
Francis Valadj Codex Alimentariusen helburua, sortu zenetik, mundu osoko elikagaien kontrola arautzen duten araudiak bateratzea izan da. Codex en arabera, milaka milioi tona elikagai ekoizten, merkaturatzen eta garraiatzen
|
dituzte
mundu osoan. Kontsumitzaileen artean, Codex Alimentariusen erabakien irismena oso zabala da, baina ez dira lotesleak ikuspegi juridikotik.
|
|
2014
|
|
|
hanken zainketa une atsegin bihurtzea, animalia horiek zenbat azazkal dituzten jakitea, eta zer luzera moztea, gehiegi ez eragiteaz gain felido itsusienak ez ahazteko. 1 Katuari azazkalak moztu, poliki poliki Katuaren azazkalak bi astean behin moztu behar dira, eta komeni da felido beldurtiak hanketan laztanduta egotea, lasai daudenean Katuek azazkalak osasuntsu eduki behar
|
dituzte
mundua esploratzeko eta beste batzuekin komunikatzeko, urradurekin uzten dituzten ikusizko eta usaimenezko marken bidez. Felidoak ere behar dira azazkalak ondo zainduta edukitzeko, ingurune natural batean bizi direnean, eta estresa askatzeko. «Katuen berezko jokabidea da Armañar.
|
|
|
2011n, meategi horietan ingurumen zuzentarauak ez betetzeagatik zigortu zuen Espainia Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak. 8 Biescasko kanpineko erriada Hondamendi naturalek eragin katastrofikoak izan
|
dituzte
mundu osoan, azken urteotan. Adituek diotenez, gizakiak naturan duen eragina eta erabaki okerrak dira, adibidez, arrisku eremuetan eraikitzea.
|
|
|
Irudia: Gorde txilibitua Ezkontzeko betebeharra duten neskatoek milioi asko
|
dituzte
mundu osoan. UNICEF haurren arteko ezkontza «askoz arruntagoa dela uste du emakumeen mutilazio genitala eta bizitza osorako desabantailen eta gabezien arrazoia«.
|
|
|
Elikagaiak, ur gozoa, sendagaiak, erregaiak eta beste lehengai batzuk uharteetatik sortzen dira, eta lanpostuak eta aberastasun ekonomikoa sortzen dituzte. Koralezko arrezifeek urtean 296.000 milioi euro sortzen
|
dituzte
munduko ondasun eta zerbitzuetan, NBEko datuen arabera. Uharte estatuetako esportazio guztien% 30 dira turismo diru sarrerak, eta munduko batezbestekoaren% 5 Kultura ondare garrantzitsua dute.
|
|
|
Nazio Batuen Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundeak (UNESCO) katalogatutako Gizateriaren Ondarearen hainbat ondasun uharteetan daude, eta bi kategoria horien konbinazioa da. Gainera, uharteek kultura eta hizkuntza ondare aberatsa dute, eta hainbat musika genero ekarri
|
dituzte
mundura.
|
|
2015
|
|
|
«Hezkuntza maila guztietan egiten da, klase sozial guztietan eta erlijio talde askoren artean (musulmanak, kristauak, animistak), nahiz eta erlijio bakar batek ere ez duen nahitaezkotzat hartzen», adierazi du Nazioarteko Planak. Minutu oro lau neskatila mutilatzen
|
dituzte
munduan Amnesty Internationalek ohartarazten du minutu oro lau neskak jasaten dutela ablazioa munduan. «Ziur aski, emakumeen eta gizonen giza eskubideen urraketa sistematiko zabalduenetako bat da».
|
|
|
Martxoak 8: emakume hauek zure eskubideak defendatzen
|
dituzte
mundu osoan
|
|
|
Akuiferoak lurrean agortzen dira Irudia: Jose Luis Mieza Munduko 37 akuifero handienetako 21ek itzuli gabeko puntuak gainditu
|
dituzte
Munduko lurpeko akuifero handienak, ehunka milioi pertsonentzako ur gezako iturri bat, erritmo kezkagarrian agortzen dira. Horrela jakinarazten du Water Resources Research aldizkari zientifikoan argitaratutako artikulu batek, Jay Familiglietti, Kalifornian (JPL), Kaliforniako (JPL) zorrotadako propultsio laborategiko zientzialari senior baten buru.
|
|
|
Irudia: FAMSI Nesken errealitatea zenbakitan 15 eta 19 urte bitarteko 15 milioi neska baino gehiagok seme alabak ekartzen
|
dituzte
munduan Haurren arteko eskubideen berdintasuna sustatzeko erakunde aktiboenetako bat Nazioarteko Plana izan da. 2014 urtean argitaratu zen «Niña ser Niña» izeneko azken txostenean, eta bere urteko seriearen zortzigarrenean, agerian geratzen da behar partikularrak eta txikien eskubideak ez direla kontuan hartzen.
|
|
2017
|
|
|
Mundu mailan, klima aldaketak tenperatura epelagoak eragiten ditu, eta, ondorioz, itsasoaren maila handitu egiten da eta ekaitzak gogorragoak dira. Baina aldaketa horiek ondorio kaltegarriak eta negatiboak
|
dituzte
mundu mailan eta nazio mailan, baita tokian tokikoak ere. Hona hemen gure ingurunean izan daitezkeen ondorioetako batzuk:
|
|
2018
|
|
|
Eta baita ere, pertsonen osasuna zaintzen duten nazioarteko, Europako eta tokiko erakundeak. Elikagaien segurtasuna hobetzeko, herritarrei informazioa emateko eta pertsonak hobeto elikatzeko programak eta kanpainak diseinatzen
|
dituzte
Munduko Osasun Erakundeak (OME), Elikagaien Segurtasunerako Europako Agentziak (EFSA) edo Nekazaritza, Arrantza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioak (MAPAM). Hurrengo ekimenak gure dietaren eta jaten ditugun elikagaien kalitatea hobetzeko ahaleginaren tokiko hiru adibide dira:
|
|
|
WhatsApp ezinbesteko aplikazio bihurtu da, ia telefono mugikorrik gabe. Izan ere, duela gutxi argitaratu duenez, Mark Zuckerberg (gaur egungo konpainiaren jabea), Facebooken, aplikazio honen erabiltzaileek 1.500 milioi aktibo baino gehiago
|
dituzte
munduan, eta egunean 60.000 milioi mezu bidaltzen dituzte. Nahiz eta aplikazio honetan erregistratzeko Espainiako gutxieneko adina 14 urte izan, IS4K en laguntza lerroa adin horretatik beherako haur askok dagoeneko erabiltzen dute.
|
|
|
Tomate batzuek zaporea galdu dute. Juan Carlos Gázquez Mediterraneoko nekazaritza intentsiboko ikerketa zentroko Cajamar Estazio Esperimentaleko koordinatzaile teknikoak eta transferentzia koordinatzaileak azaldu duenez, “barietate batzuek merkataritza bizitza luzeagoa dute, eta zaporearen zati bat sakrifikatu dute, baina ekoizpen balio handiak
|
dituzte
munduko biztanleria gero eta handiagoa elikatzeko”. Artikulu honetan azaltzen da zergatik tomate batzuek ez dakiten «baratzean», baina laster berreskuratuko dute gustu hori.
|
|
2022
|
|
|
Neurozientzialariek inausketa neuronal deitzen duten heltze garai bat da. Etapa horretan, eremu jakin batzuetako neuronak birdoitu egiten dira, dagoeneko erabiltzen ez diren loturak ezabatuz (haurrak eta haurrak direnean, asko behar
|
dituzte
mundua ikasteko eta esploratzeko) eta helduen bizitzarako erabilgarri izango direnak indartuz. “Nerabearen garunean, sariaren eta motibazioaren sistemek zeregin kritikoa dute; horregatik, etapa honek zera esan nahi du:
|