|
2008
|
|
|
c. Ume> ez da zurea, eta beragatik ondu, edo pagatu bear
|
diozu
beiak dauzkanari (J. B. Agirre, Erakusaldiak> II, 192)
|
|
|
–Zuten?
|
diozu
, ez baituzu uste egungo egunean erabiltzen denik, baina zuk aditu duzu, etsenplu onak eman baitituzu...
|
|
2010
|
|
|
[III 27] Esan behar
|
diozu
confesoriari... (C 125)
|
|
|
[III 32] Zuc, Cristaua, uste dezu, aurrera becaturic ez eguiteco asmo oso, ta eraguillearequin arquitzen cerala. Ezagutzen det,
|
diozu
, Daviden eran nere becatua[...]: baña ona ni damuz beteric, eta prest aurrera becaturic ez eguiteco ecergatic, ez eta vicitzagatic, edo eriotzagatic ere.
|
|
|
Ez da asco au, becatu onen barcacioa iristeco, bear da gañera animetan eguin ditugun calteac deseguitea aleguiñean ¿ baña deseguingo dira, ezpadaquigu noraño zabaldu diran calteac? Zuc bati eman
|
diozu
becaturaco bidea, arc eracutsi die bide gaistoa amarri, amarrac millari..., eta eztaquigu noiz bucatu dan zuc eracutsi cenduan bide oquerra (B 124)
|
|
|
[IV 187] Ecusten dezu zure lagun urcoa edanean ya chit igaroa, ta osotoro galduco dala convidatzen badezu, brindatzen badiozu, ta alere esaten
|
diozu
vecino, > hermano, > cuñado, > ez> dezu> gaur> nere> convitea> artu> gabe> echera> bear, > brindo> cuñado, > (C 555)
|
|
|
> [IV 188] Jauna, biraua ote da esatea ay> edo gogaicarria! > Ez, itz oequin alabaña ez gaitzic, ez onic opa
|
diozu
lagun urcoari. Jauna, ascotan esaten det ah>!
|
|
|
Nabill alabaña umeac ta esnea ongui eman ditzaquean bei baten billa. Zuc quentzen diozcatzu beiari bi, edo iru urte, eta saltzen
|
diozu
bei zarra gaztetzat. Ez du balio igual onec; biurtu bear dezu gaizqui eramana, eta calteac ere bai.
|
|
|
Galdetzen dizu besteac, eznetzuac (sic) diran saldu nai dituzun beiac? Erantzuten
|
diozu
: ea> Badaramaizqui erosleac beiac; ematen die jaten ongui, eta ecusten du, ez duela ezneric, edo chit guchi duela.
|
|
|
Galdetzen dizu, eztulic, edo beste gaitzic duen? Eranzuten
|
diozu
: arbia, > edo> belarra> bustia, > edo> incez> betea> emanda, > iñoiz> eztulen> bat, > edo> Eta guero?
|
|
2012
|
|
|
– . Zer
|
diozu
–diot bihar zinera joango naizela?:
|
|
2016
|
|
|
Zu hortan sartu zinen, hortan bizi zira eta hortan hilen zira... Mundu hori onartua duzu eta ez dezakezula bertze biderik har
|
diozu
. Zure baitakoari, behin betikotz uko eginik, zure bizia jokatzen duzu, bertzek zuretzat tiratu marreri jarraikiz.
|
|
|
ARTZAINA: Zer
|
diozu
ez girela emaile?(...) Eman eta emanez, gure herriak hustu gizonez. Gure odola eman dugu(...) Ala zer?(...) Orai behar ote dugu eman gure euskaldun izaitea eta saldu gure Euskal Herria?(...) Horra zertarat ari zareten zuen gurikeria eta leunkeriekin(...) Orai bezala ariz, oro galtzen ari gira(...) Sainda dezagun gure aritzeko moldea(...) Edozoin gisaz, gaizkiago ez gintezke joan.
|
|
|
APEZA: Baina zer
|
diozu
. Apur bat denbora baizik ez da zure senarra hemen zela, etxe hau miatzerat etorria.
|
|
2019
|
|
|
–Zer iritzi zuten,
|
diozu
–Ba al zuten ba iritzirik?
|
|
2021
|
|
|
42.22.2d Alde berbera dutela uste dugu hori bezalako beste bikote hauek ere: Zergatik
|
diozu
bada, kristau zarela?; Zergatik diozu beraz, kristau zarela?; Nork esan zizun bada, etortzeko?; Nork esan zizun beraz, etortzeko?
|
|
|
42.22.2d Alde berbera dutela uste dugu hori bezalako beste bikote hauek ere: Zergatik diozu bada, kristau zarela?; Zergatik
|
diozu
beraz, kristau zarela?; Nork esan zizun bada, etortzeko?; Nork esan zizun beraz, etortzeko?
|
|
|
Oro har, adierazpen perpausetan beraz DMaren kokagunea perpaus hasiera da, nahiz ez den ezinbestekoa, geroago ikusiko dugunez: Beraz beirakia baino perilosago gara (Axular); Beraz asko negar egin duk, ene arima, munduan (Gazteluzar); Beraz, emazte baten ahoari begiratzen
|
diozu
(Oxandabaratz); Beraz, ez dago zer erranik (Jon Muñoz).
|
|
|
(Pouvreau); Hik diok, beraz, ezen behar zela Iesus Krist gizon egin ledin... (Leizarraga); Erran nahi da, beraz, salbatzaileak[...] egin duela (Larregi); Ez duzu beraz horietaz zer loriaturik (Axular); Barkatuko
|
diozu
beraz intendentaren emaztearekiko abentura? (Jon Muñoz); Obrak, beraz, esan ez ezik, irakurlearen gogoetamena estimulatu behar du (X. Amuriza); Berak, dio, lurretik da, lur beretikan beraz (Argainaratz); Ez da asmatzen erraz.
|
|
|
—Zu ez zara, bada, joaten!; —Emaiozu dirua. —Zuk ez
|
diozu
, bada, eman!; —Ez ezazu jo. —Zuk jo duzu, bada!; —Ez zaiozu irri egin.
|
|
|
—Zuk jo duzu, bada!; —Ez zaiozu irri egin. —Zuk egin
|
diozu
, bada!
|
|
|
—Nola eskatuko diot, bada! —Eskatuko ez
|
diozu
bada, zure laguna izan eta!; —Har ezazu nere dirua. —Nola bada!
|
|
|
/ ausartu zen, bada, mukizu hura hori egitera!; Horrela gizenduko ez da, bada!; Txerria deitu ez zidan, bada, kakati hark!; Nola eskatuko diot bada! / Eskatuko ez
|
diozu
bada, zure laguna izan eta!
|
|
|
Baina gutxi batzuk dira horrelakoak; gehien gehienek onartzen dute partitiboa, Martinezek (2015) erakutsi bezala. b) Izena lekuz alda daiteke galdegai/ mintzagai jokoaren arabera (§ 41.4.2): gauak ematen dit beldur, zuk egin
|
diozu
burla, egizu kontu...
|
|
|
n), bai kausal moduan: Zergatik egia den, hitz egin behar
|
diozu
gurasoari modu hain itsusian? (Agirre Asteasukoa), bai azalpen gisa:
|
|
|
lako nahiz baitperpausekin edo dela kausa formako sintagmarekin junta daiteke: Ez
|
diozu
zuk ene izenari altxaturen etxerik, zeren zaren gerla gizona, eta odola isuri duzulakotz (Duvoisin); Eduki behar da [azienda] ahalaz begien aitzinean, zeren den izipera eta beldurrak ahultzen baitu (Duvoisin); Bentzutuak izatea[...] merezi genuen[...] gure inpietatea eta gure tzarkeriak zirela kausa, bai eta zeren genuen[...] Aita saindua bere etsaier largatu (M. Elizanburu).
|
|
|
– Gehiago rekin: Nor gehiago etorriko da?; Nork gehiago pentsatzen du hori?; Nori gehiago esan
|
diozu
–Kasu marka ere har dezake gehiago k:
|
|
|
Kasu marka ere har dezake gehiago k: Nor gehiagok pentsatzen du hori?; Nor gehiagori esan
|
diozu
–
|
|
|
{ Bi egunetan/ bitan} etorri da; Zerbaitetan eman behar da denbora; Zer ordutan etorri zara? Zertan igarri
|
diozu
–
|
|
|
Besteak, berriz (intrantsitibo ergatibodun eta datibodunak), dio motako adizkia eskatzen du, baina ergatibozko subjektua eta datibozko zeharkako objektua baino ez datoz perpausa osatzera, objektu zuzenik gabe berriro: Zuk ekin
|
diozu
lanari; Inork ez deritzo gaizki horri.
|
|
|
Predikatu hauek, bestalde, adierazpen perpaus osagarriak ere goberna ditzakete (§ 30.6); hain zuzen ere, predikatu hauek goberna dezakete perpaus osagarri konplexua, bi perpaus osagarri juntatu dituena, bata adierazpen perpausa eta bestea zehar galdera: Esan al
|
diozu
noiz etorri den eta, etorri denean, anaiari muturka hasi zaiola?
|
|
|
Hauetan guztietan, hipotesia solas unean edo geroaldian jartzean, ez da guztiz ziurra hipotesi hori gauzatuko denik; baina(+ alegialdia) motako adizkera erabilita baino gertakortasun handiagoa aitortzen zaie. Eta ildo horretan, nabarmenki gertagaitza den zerbait aipatzean (Axular zaharra kalean ikustea), egokia izan daiteke(+ alegialdia) motako adizkera erabiltzea (Bihar Axular zaharra kalean ikusiko bazenu, zer esango zenioke?), baina desegokia genuke [t (z) en+ izan/* edun] duen oraineko adizkia erabiltzea (Bihar Axular zaharra kalean ikusten baduzu, zer esango
|
diozu
–);(+ alegialdia) erabiliz, hiztunak aditzera ematen du nekez solaskideak ondoko egunean Axular kalean atzeman dezakeela, baina bigarrenean, protasian egiten duen hipotesia gertakortzat jotzen du hiztunak, eta franko gauza bitxia da aspaldi hil norbaitekin kalean buruz buru egitea.
|
|
|
Zenbaitetan ‘junt X’ motako egiturak ere azaltzen dira, juntagailua perpausaren hasieran emanez, baina orduan diskurtso markatzaile modura erabiltzen da juntagailua: Eta geuk egingo bagenu?; Baina ez
|
diozu
ezer esan behar. Adibide hauetan lotura ez da aurretik datorren juntagai batekin egiten:
|
|
|
Beste esamolde honetan ere, datiboduna izan arren, tzea perpausa agertuko da, adierazpen generikoa baita: Hain jostailu merkeari ezin zaio/
|
diozu
eskatu iraunkorra izatea; Halako jendeari nik ez diot eskatzen, noski, eskuzabal izatea. Gakoa, osagarriaren predikatua egiletasunezkoa ez izatea da.
|
|
|
Egiletasuna, nolanahi ere, esaldiaren interpretazioaren baitan dago: Mundu guztiari ezin zaio/
|
diozu
eskatu eskuzabala izatea [ezaugarri hori izatea eskatu]/ Mundu guztiari ezin zaio/ diozu eskatu eskuzabala izateko [horrela jokatzeko eskatu]. Gosetua, Ninak eskatu zion bere aitari izkina batean kokaturik zegoen" Mac Donald’s" jatetxe batera joatea (R.
|
|
|
Egiletasuna, nolanahi ere, esaldiaren interpretazioaren baitan dago: Mundu guztiari ezin zaio/ diozu eskatu eskuzabala izatea [ezaugarri hori izatea eskatu]/ Mundu guztiari ezin zaio/
|
diozu
eskatu eskuzabala izateko [horrela jokatzeko eskatu]. Gosetua, Ninak eskatu zion bere aitari izkina batean kokaturik zegoen" Mac Donald’s" jatetxe batera joatea (R.
|
|
|
Utzi2 horri dagokion joskera eta adiera hori tzen perpausa inplizitua den esamoldeetara ere zabaltzen da, erabilera horretan: Ez digu utzi erabakitzen; Utziko al
|
diozu
bakean? [= nahi duena egiten]; Utzi niri.
|
|
|
Horrekin loturik, kontrolatuak ere badira; kontrola subjektuak ezartzen du: Han ekin
|
diozu
[* ni/* hura/ ZEU] lau hankan ibiltzeari.
|
|
|
Istorio tristeak kontatzen dituzten liburuak ez zaizkit gustatzen. Zuk zer
|
diozu
izutzeko ipuinak kontatzen dituztenez. Adibide horretan, ezabaturik dagoen liburu izena da izutzeko ipuinak kontatzen dituztenez sintagmaren ardatza, aurreko perpausean dago haren aurrekaria.
|
|
|
Balio banakaria duten adibideak erraz aurkitzen dira tradizioan: Bai soinekotarako eta bai barruko arropetarako, aukera handia etorri zait (Etxaniz); Sinesten banauzu, liburu hari itxekiko
|
diozu
zure bizitzeko, bai kanpoko, bai barreneko urrats guzien moldatzeko eta neurtzeko (Pouvreau); Familiako bizitzan aurkitzen du gizonak bere giro egokia, bai ahalmenak heldutasunera eramateko eta bai bere beharrak erremediatzeko ere (Villasante). Aurreko adibideetan ikusten den bezala, ere erabiltzea aukerakoa da.
|
|
|
Dena dela, mota desberdineko perpausak elkartzeko aukerak emendiozko juntaduran baino askoz urriagoak dira. Juntagaiak izan daitezke aginte perpausa eta adierazpen perpausa (Joan korrika edo harrapatuko zaitut); ez, ordea, adierazpen perpausa eta harridurazkoa (Loreak ekarri zituen, eta/* edo ze politak!), edo adierazpen perpausa eta galde perpausa (Berandu etorri da, eta/* edo ez al
|
diozu
ezer esan behar?). Baina gogoratu, azken hauek bezalako adibideetan, eta erabiltzen genuenean ere diskurtso markatzaileen zereginera hurbiltzen ginela.
|
|
|
28.4.2a Eta ren bidez perpausak junta daitezke, eta oro har, ez dago eragozpenik mota bereko perpausak juntatzeko. Adibidez, adierazpen perpausak (goiz jaiki da eta lanean ari da; ez du ekarri eta isuna ordaindu du); galde perpausak (ikusi al duzu eta eman al
|
diozu
–); aginte perpausak (zoaz etxera eta sar zaitez etxean); harridurazko perpausak (ze jatorrak diren eta zenbat dakiten!).
|
|
|
Adibidez, adierazpen perpausa eta galde perpausa —hurrenkera honetan— direnean: Berandu etorri da eta ez
|
diozu
ezer esan behar? / Ez duzu inoiz ikusi eta ezagutzen duzula?
|
|
|
Donostiako ikasleak oso onak direla esan didazu. Zer
|
diozu
Bilbokoez. Hor, isilpean, ikasle ardatz izena gelditu da.
|
|
|
Ezezkoa ulertzen dela: Zer
|
diozu
–Deus, deusik (Garate); Deus haboro.
|
|
|
ni nator esaten badugu, edo nator bakarrik, aditz morfologiak azpimarratu dugun n batekin islatzen du pertsona, hitz egilea. Berdin gertatzen da
|
diozu
edo zaio bezalako adizkiekin ere. Lehenbiziko eta bigarren pertsona, hortaz, hizketan parte hartzea dela eta definitzen dira (elkarrizketariak dira).
|
|
|
ni naiz goizean deitu dizuna/ dizudana. Edo, adibidez, zergatik oihu egiten
|
diozu
amari, galdetzen badio norbaitek bere alabari benetan zergatik egiten didazu oihu?
|
|
|
Harridura esaldietan, ‘zalantza gabe’ esan nahi du: Nonbait makila hautsi
|
diozu
bizkarrean (Maurice Harriet). Esapide batzuetan ere badu tokia:
|
|
|
Izan ere, egiturazko kasu deitu ditugunek —absolutiboak, ergatiboak eta datiboak— komunztadura egiten dute aditzarekin, hau da, pertsona eta numero ezaugarriak" kopiatzen" dituzte aditzean: nik liburua erosi dut/ nik liburuak erosi ditut/ zuk liburua erosi
|
diozu
aitari/ zuk liburuak erosi dizkiozu aitari eta abar.
|
|
|
Galderazko perpausa bai ez erakoa denean errazago ikusten dira aldaera indartuak: Zeuk egin duzu edo besteri eman
|
diozu
egiteko?; Beldur zer neronek esango ote nion eta abar.
|
|
|
1.2c Ikus dezagun beste perpaus hau: Zuk gizonari sagarra kendu
|
diozu
. Hori ere, aurrekoan bezala, modurik neutroenean eman dugu, nahiz bestelako hurrenkera asko onartzen dituen, denak gramatikalak, aldi bakoitzean dagokien erara molda daitezkeenak.
|
|
|
Baina aditz nagusia ‘zubi aditz’ sailekoa bada (uste izan, esan), galdegaia mendeko perpausetik atera eta perpaus nagusiko galdegai posizioan jar daiteke: Honela
|
diozu
eginen duzula (Axular); Zer uste zuten emango ziela Jainkoak? (Ubillos); Norekin uste duzu etorri zinela?
|
|
2023
|
|
|
Zer
|
diozu
, nire zerbitzari?
|
|
|
Zer eman
|
diozu
–
|