|
2000
|
|
|
Orain, neuk jartzen dizkiot baldintzak eta debekuak nire buruari: " Abiatzeko bideak ez
|
dik
orube partikularrik zeharkatu behar... ehiza sasoian ez diagu ehiztarien ondotik ibili behar... todoterrenoen pistetatik ez dik merezi, dena hautsa eta zarata baita... poliziak zaintzen dituen errepetidoretatik urrun, mesedez... giriek maite dituzten kasko famatuetan hago lasai, euskaraz entzunik atzerritar bezala tratatzen bahaute ere... lagunen txaboletan ez ezak sua aipa... erdara hutsezko sei... Eta araudiak oso nahasiak direnean, bagoaz Pirinioetara, gora, urrun, pentsatuz gorago joan zela Luis Pedro eta bazekiela zergatik
|
|
|
Orain, neuk jartzen dizkiot baldintzak eta debekuak nire buruari: " Abiatzeko bideak ez dik orube partikularrik zeharkatu behar... ehiza sasoian ez diagu ehiztarien ondotik ibili behar... todoterrenoen pistetatik ez
|
dik
merezi, dena hautsa eta zarata baita... poliziak zaintzen dituen errepetidoretatik urrun, mesedez... giriek maite dituzten kasko famatuetan hago lasai, euskaraz entzunik atzerritar bezala tratatzen bahaute ere... lagunen txaboletan ez ezak sua aipa... erdara hutsezko seinaleak erauzi baino lehen, kontuz, begira inor ez dagoen...". Eta araudiak oso nahasiak direnean, bagoaz Pirinioetara, gora, urrun, pentsatuz gorago joan zela Luis Pedro eta bazekiela zergatik
|
|
|
" Neretzat kontrariorik txarrenak hainbeste denbora bertsoa hasteko egiten dutenak dira. Hor hago erbia noiz ertengo zain eta... ez ote
|
dik
honek hasteko asmorik, galdetzen diok eure buruari. Nekatu egiten naiz holakotan.
|
|
|
" Bai, aita". " Eta zer erran
|
dik
–", galdetu zidan ondotik. " Zeruan dagoela", bururatu zitzaidan; ordea, hala erran nion:
|
|
|
—Aitona Nikolasek
|
dik
misterioaren giltza, eta giltzarik gabe, alferrik...
|
|
|
—Zertan habil, Joanes? —erran zidan irritsu— Eskuan ebakia egiteak ez
|
dik
eskua ebakitzerik erran nahi...
|
|
|
—Demagun —erran zidan—, gure kandela hau eguzkia dela, mapamundia Lurra, eta harria, ilargia. Ikusten duan bezala, Lurraren erdi honetan eguzkiak ez
|
dik
jotzen, eta beraz, gaua duk. Akort?
|
|
|
—Hori erran al
|
dik
.... Erran iezaiok hurrengoan arrazoin duela, zeren bart gauean ikusi baititut teleskopiotik ehun sorgin, aker beltza airean zeramatela...
|
|
|
" Diiin daaan, diiin daaan... Minutuak eta orduak luzeegiak dituk mugimendu bizkorren studiatzeko, eta egunen batean norbaitek erloju bat asmatu
|
dik
, pultsazioak neurtzeko gai ere izan daitekeena, diiin daaan, diiin daaan..." Hantxe, bada, osabaren prebisioneak beterik, Holandako lurretan!
|
|
|
Eta osabak erran zigun: " Denborak ez
|
dik
sekereturik izanen hemendik aitzina, zeren, orain bai, kasik prezisione osoz neur baitaiteke". Eta, penduluaren joan jinei beha paraturik, erantsi zuen:
|
|
|
" Entzuten al duzue...? Den borak ere bere bihotza
|
dik
!" Eta nik, begiak hertsi, gogoa hots jarraiki haien konpasean kulunkatu, eta iduritu zitzaidan ezen denboraren bihotzean sartu nintzela. Gero, ordea, bat batean, haginetako min handi bat sentitu nuen, zeren eta baitakizu nolakoak izaiten diren usu ametsak, iduri bati bertze bat darraiola, nehongo loturarik gabe.
|
|
|
" Hori duk hori! Mundurat etortzea merezi
|
dik
, honen ikusteagatik...!", eta ezin izan dut aitzina egin, hari buruzko komentariorik egin gabe.
|
|
|
—Hara! Akabatu
|
dik
! —erran zion morroi batek bertze bati, eta biak jauregi atarirat joan ziren, eta ni haiekin batean, aita noiz itzuliko...
|
|
|
Joanesi mila aldiz erran zioat, baina hiri oraino ez, Pedro, ezen, ene aburuz, errealitate ororen azpian printzipio matematiko aldaezin batzuk daudela eta matematika aldaezinak aldatzen eta mugitzen duela guztia, Galileok ongi adierazi zuen bezala. Eta libertateak ere bere matematika
|
dik
, eta matematika hori ez duk numero bakarrerat mugatzen... Eta numeroen mundu horretan bakoitzak bere inportantzia dik, zeren numero bakoitza izan baitaiteke zurrunbilo baten sorleku edo ustekabeko pintzelada batena.
|
|
|
Eta libertateak ere bere matematika dik, eta matematika hori ez duk numero bakarrerat mugatzen... Eta numeroen mundu horretan bakoitzak bere inportantzia
|
dik
, zeren numero bakoitza izan baitaiteke zurrunbilo baten sorleku edo ustekabeko pintzelada batena. Eta munduaren kontzepzione berri honetan eta magiarekin zerikusirik ez duten numeroen errealitate horretan —zeren eta ni ez bainaiz Ficino edo Pico della Mirandolaren eskolakoa eta ez baitut aritmologia mistiko misteriotsurik sinesten—, goia eta behea eta koadroaren alde guztiak mugimenduak lotzen ditik... eta arestian aipatu numeroen zurrunbiloek lotzen ditiztek.
|
|
|
ekaitza duk batez ere, noiz eta aro batetik bertzerat egiten baitu eta noiz eta bide berrien urratzerat abiatzen baita, nola gertatzen den egun. Eta, nola diagonaletarik hobeki adieraz daitezkeen ekaitzaren errealitatea eta ekaitzaren desoreka koadroaren simetri ardatzetarik baino, hala bihur daitezkek diagonalak koadroaren ardatz. Edo erran zezakeat, bertze hitz batzuetan, ezen pintura zaharrean koadroa bat zela eta beti bat zela, bere osoan ez ezik zati bakoitzean ere; pintura berrian, aldiz, iduri bakoitzak eta zati bakoitzak bere libertatea
|
dik
, bere dantza dantzatzen dik, eta koadroaren batasuna elementuen libertate horretan eta dantza horretan aurkitu beharra zagok bertze deusetan baino gehiago, formen libertateak libertatearen forma islatuko balu bezala... —eta, bere teoria hura azaldu ondoren, bere ondoreak atera zituen—:
|
|
|
ekaitza duk batez ere, noiz eta aro batetik bertzerat egiten baitu eta noiz eta bide berrien urratzerat abiatzen baita, nola gertatzen den egun. Eta, nola diagonaletarik hobeki adieraz daitezkeen ekaitzaren errealitatea eta ekaitzaren desoreka koadroaren simetri ardatzetarik baino, hala bihur daitezkek diagonalak koadroaren ardatz. Edo erran zezakeat, bertze hitz batzuetan, ezen pintura zaharrean koadroa bat zela eta beti bat zela, bere osoan ez ezik zati bakoitzean ere; pintura berrian, aldiz, iduri bakoitzak eta zati bakoitzak bere libertatea dik, bere dantza dantzatzen
|
dik
, eta koadroaren batasuna elementuen libertate horretan eta dantza horretan aurkitu beharra zagok bertze deusetan baino gehiago, formen libertateak libertatearen forma islatuko balu bezala... —eta, bere teoria hura azaldu ondoren, bere ondoreak atera zituen—:
|
|
|
Baina ez uste hire hitzak konbentzitu nauenik, ezta hire begietako suak ere, zeren eta sua ez baita izan ohi zaharren ezaugarria, eta ni zaharra nauk eta zahar sentitzen nauk... Baina zulo batean nagok, bertzalde, eta zulo batean dagoenak ez
|
dik
zer galdurik baldin bertze zulo baterat badoa, ezta munduko uzki zulorat badoa ere, zeina, hire aburuz, den Urbiain. Eta, baldin aitari obedientzia zor banion, amari ere zor zioat... eta amak harat joaitea nahi badu...
|
|
|
—Hago lasai, Joanes —ihardetsi zidan osaba Joanikotek—, zeren eta Jainkoak behin mugitu baitzuen bere hatza, mundua sortu zuenean, eta ez
|
dik
berriro mugituko. Izan ere, Jainkoa akasgabea duk, baita Hark egin lehen mugimendua ere, bertze mugimendu guztien katea ekarri duena eta etengabeko kreazioaren katea, eta, hala, ez dik gu bezala okerrak xuxentzen ibili beharrik, egiten duen guztia zuzena delako...
|
|
|
—Hago lasai, Joanes —ihardetsi zidan osaba Joanikotek—, zeren eta Jainkoak behin mugitu baitzuen bere hatza, mundua sortu zuenean, eta ez dik berriro mugituko. Izan ere, Jainkoa akasgabea duk, baita Hark egin lehen mugimendua ere, bertze mugimendu guztien katea ekarri duena eta etengabeko kreazioaren katea, eta, hala, ez
|
dik
gu bezala okerrak xuxentzen ibili beharrik, egiten duen guztia zuzena delako...
|
|
|
Eta hala sartu zian hanka Erro mak Galileorekin... Baina Erromak ere ohartu
|
dik
noizbait ezen mundua ez dabilela Erromaren inguruan biraka, baina Erroma munduaren.
|
|
|
—Hara, seme, ni zahartua nagok, hezurrak gero eta minberago ditiat, eta gero eta gehiago kostatzen zaidak Jainkoaren bide horietarik orain zaldiz eta orain kotxez ibiltzea. Azken bidaiatik, berriz, leherturik etorri nauk, eta ene erreuma honek atsedenaldi bat merezi
|
dik
. Eta aitortu egin behar diat:
|
|
|
—Bizitza eskailera bat bezalakoa duk, mutilak, bere mailekin eta bere graduekin, eta goiti nahi duenak goiti behatu beharra
|
dik
—bere arrakastaren esplikazionea eman nahi zigun aitak Mattini eta bioi— Eta, hala, nik Villagrandeko dukea diat lagun, Villagrandeko dukeak balidoa, balidoak errege... Eta hala egiten dituk tratuak eta bertzelako negozioak mundu honetan...
|
|
|
—Mutilak: gaurko honetan ere baduzue ikasbiderik, zeren eta bizitza talentuen eta merituen araberakoa baita, eta bakoitzak merezi duena jasotzen
|
dik
mundu honetan.
|
|
|
" Mutilak: gaurko honetan ere baduzue ikasbiderik, zeren eta bizitza talentuen eta merituen araberakoa baita, eta bakoitzak merezi duena jasotzen
|
dik
mundu honetan".
|
|
|
Ez zuela nehoren letratu izan nahi, alegia, letratu izaiteko studiatzen ari bazen ere, Oñatin, aitaren manuz! " Bizitzak pintzel bat jarri
|
dik
ene eskuetan, eta nik pintzel horren gainean eraikiko diat neure bizitza, eta goratuko Jainkoa. Eta Italia baino eskola hoberik ez diat nehon edirenen.
|
|
|
Izan ere, aita Bartolomeren itzalak kezkatzen naik, zeren eta, oso oker ez banago, gure jesuita ez baita jaun Marcel handiaren ezpalekoa... eta haren hitz sutsuak gerlarako deia dituk. Jauregia eta gure inguru osoa trentotarren sakristia bihurtuko
|
dik
jesuita honek denborarekin, ikusiko duk... eta guk prestik egon genikek orduko.
|
|
|
Eta naturan gertatuaren argibideak naturan aurki zitzakek, eta historiarenak historian. Eta argi horren bidetik eta egiaren bidetik, gizonak aitzina egin zezakek, aitzina eginen
|
dik
... Eta, bere arimaren geografian mundu berri hori sortuz eta osatuz doala, mundu zaharra eta mundu zaharraren gezurra baztertuko ditik, ezinbertzez.
|
|
|
Izan ere, unibertsoaren liburuan guztia duk materia eta mugimendua, eta horregatik erraiten ditek: Ignorato motu, ignoratur natura. Eta mugimendu bakoitzak bere geometria
|
dik
edo bere geometriak ditik, eta egia, ezkutuan dauden geometria horiek agerian jartzea duk, bertzerik ez...
|
|
|
—Matematikak dioena, ordea, berez eta halabeharrez gertatzen duk, eta ezin gerta daitekek bertze modu batean, zeren eta matematikak ez
|
dik
huts egiten. Edo ez al dakik matematikak egiten duela filosofia naturala bera ere naturaz gaindiko...?
|
|
|
—Bai, seme, gu zaldunak gaituk, nobleak, eta ez didak halakorik oroitarazi behar; izan ere, alde batetik, handitasunaren mendi gaina galdu duenak, nola galdu baitzuen gure familiak eta gure leinuak, Gaztelaren aurkako gerla maradikatu haien ondotik, ez
|
dik
mendi gaina baizik oroitzen; eta, bertzetik, umetarik ez diat bertzerik erakutsi... Baina ez diat uste horrek zer ikusirik duenik herriko apeza honat ekartzeko eta gure mutilei eskola batzuen emaiteko deliberamenduarekin...
|
|
|
—Setakeria eta burugogorkeria deitzen al diok hik, aita hilaren memoriari? —eten zuen osabak, Pedrori errana akabatzen utzi gabe— Zeren burugogorra zuan hire aita eta burugogorragoa haiz hi, baina hire amak ez
|
dik
zergatik jasan bi burugogorren arteko itsukeria... Edo, ez ote da absurdua hilen alde jartzea, biziak beharrago daudenean?
|
|
|
—Ez al zen, bada, gure eliza katedral bihurtu? Eta gure katedralak bere neurriko zaintzailea behar
|
dik
... —ihardetsi zidan, irritsu.
|
|
|
—Zaunka ezin hobeki egiten
|
dik
, eta, beraz, Zizeron jarriko zioat... Edo, isilik egoiten ikas dezan, zeren eta aho hertsian eulirik ez, Bruno jarriko zioagu, kartusiarren fundatzailearen ohorez...
|
|
|
—Baina toki bat ere baduk, beharbada, Utopia... segur baietz. Eta, baldin parte eta endrezera hauetan paradisurik bada, indiar gorrien lurretan behar
|
dik
, zeren, erran digutenaren arabera, haietarik gehienak kutsatu gabe baitaudeke oraindik...
|
|
|
—Aditu al diozue? Urdeak Jainkoaren seme direla erran
|
dik
, eta horren erraitea eta Jainkoaren izena horrela lohitzea juramentu banoa egitea baino gaitzagoa duk...! —baina haren bisaiak, bat batean, beltzuritik betargirat egiten zuela eta haren ezpainek irri zuri bat erakusten zutela, erran zuen, grosierki eta deskorteski—:
|
|
|
—Baina barbaro honek indiarrak Jainkoaren seme direla erran
|
dik
, eta hala erakutsi ziguk ezen ez dela Alcaláko unibertsitatetik iragana, nola iragan bainintzen ni... Ordea, nola indiarrak urde handiak baitira, hala erran dik, ondorez, ezen Jainkoa ere urde handi bat dela...
|
|
|
—Baina barbaro honek indiarrak Jainkoaren seme direla erran dik, eta hala erakutsi ziguk ezen ez dela Alcaláko unibertsitatetik iragana, nola iragan bainintzen ni... Ordea, nola indiarrak urde handiak baitira, hala erran
|
dik
, ondorez, ezen Jainkoa ere urde handi bat dela... Eta baldin barbaro honek hori erran badu, bietarik bat:
|
|
|
Eta baldin barbaro honek hori erran badu, bietarik bat: edo orain berean bere damua azalduko zidak, birao egin duelako, edo ene ezpatarekin neurtu
|
dik
—eta, gipuzkoarrari goiti beheiti so egiten ziola eta ezpata lepo inguruan jartzen ziola, segitu zuen—: Baina gure oilo honek ezpatarik ez dik eta...!
|
|
|
edo orain berean bere damua azalduko zidak, birao egin duelako, edo ene ezpatarekin neurtu dik —eta, gipuzkoarrari goiti beheiti so egiten ziola eta ezpata lepo inguruan jartzen ziola, segitu zuen—: Baina gure oilo honek ezpatarik ez
|
dik
eta...! —eta, bere soa bizkaitarrarenganat desbideratzen zuela, irritsu bezain insolent, gaineratu zuen—:
|
|
|
Eta Nafarroarenak egin
|
dik
, eneak ere egin dik, eta erabaki diat jadaneko: odol gehiagorik ez.
|
|
|
Eta Nafarroarenak egin dik, eneak ere egin
|
dik
, eta erabaki diat jadaneko: odol gehiagorik ez.
|
|
|
—Anaia Eltxok ere bizi beharra
|
dik
... hura ere Jainkoak egina denez gero.
|
|
|
Zeren Antoniok neskatxa haren salbatzeko eskaini baitzuen bere bizia, nik neurea haren zerbitzuan jar dezadan. Neskatxa horrek beso bat ezindua
|
dik
, baina ni izanen nauk hemendik aitzina haren besoa eta haren eskua.
|
|
|
—Bai, originala delako izan daitekek, horixe pentsatu diat nihaurk ere hatsarrean, nahiz eta gero eta gutiago sinesten dudan: izan ere, jende originalak eta bere gisakoak ez
|
dik
berdinetik berdinerat egiten, baina berdinetik hoberat, eta hori ez duk gure zozoaren kasua, zeren habiak egin baititu, bata bertzearen gainean, toki berdintsuetan; gero, jostalaria izan zitekeela pentsatu diat, baina habia, hegazti batentzat, den gauzarik seriosena duk, eta serios denarekin ez zagok josteta egiterik; eta, orduan, bertze zerbait bururatu zaidak —eta, hatza luzatzen zuela, er... ez al haiz konturatzen, bada, ezen mailen arteko leihoak —edo errektanguluak, hobeki— berdinak direla, eta, berdinak direlako, zozoak ez dituela, beharbada, bereizi, ergela delako?
|
|
|
Eta egun batean erran zigun: " Minutuak eta orduak luzeegiak dituk mugimendu bizkorren studiatzeko, eta egunen batean norbaitek erloju bat asmatu
|
dik
, pultsazioen neurtzeko gai ere izan daitekeena, diiin daaan, diiin daaan..." Eta denboraren neurri hari dindana deitzen hasi gintzaizkion. Baina, erlojaria ez zenez, uraren bidez neurtzen zituen osabak dindanak —bere dindanak, alegia, zeren eta, bertzenaz, mila dindan suerte izan baitzitezkeen, batzuk din dan eta bertzeak diiiiiin daaaaaan, haiek laburragoak eta hauek luzeagoak—, erabiliz, hartarakotz, ontzi bat ur, beheko aldean hodi tipi bat zuena, nondik isur baitzitekeen ontzian zegoen ura, baldin itxitura bat zabaltzen bazen, eskuz manaia zitekeena; eta osabak diiin daaan erraiten zuen, eta, hura erraiten zuen bitartean, hodia zabalik uzten zuen, hoditik zetorren ura bertze ontzi batean jaso ahal izaiteko; eta, horrela, nola ur isuriaren mailak emaiten baitzuen dindanaren neurria, maila hura marka batez seinalatu, eta handik goiti ontzi osoa markatzen zuen, neurri hura bere dindanen unitatetzat harturik.
|
|
|
—Ikusten dituk maskor marka hauek? Bada, hauek itsas marraskilo batenak dituk, eta bertze hauek txirla jigant batenak... eta honek erakusten
|
dik
ezen lur hauek itsaspean egon zirela noizbait, Bibliak kontatzen duen uholdearen denboran segur... —eta zola-gainean etzanik zegoen erbi txakurrari, zeinari Akiles baitzeritzan, zeren eta osaba Joanikotek betiko ohitura baitzuen txakurren bat lagun eramaitekoa, halaxe erran zion—:
|
|
|
—Eta, uholdeari buru egiteko, biok garamatzan untzi tipi hori baizik ez diagu, buruz gidatzen jakin behar duguna, uholdeak irents ez dezan eta hondoratzerat egin ez dezan. Eta, horrela, nola Noeren denboretan ere uholdea iragan zen eta hala lehorreratu ahal izan zuen bere untzia Ararat mendian, gureak ere aurkituko
|
dik
noizbait bere Ararat mendia, libertatearen mendia... Eta gu ez bagara ere, bertze batzuk iritsiko dituk.
|
|
|
Eta gu ez bagara ere, bertze batzuk iritsiko dituk. Zeren libertatea neguan baitago, baina negu bakoitzak
|
dik
bere udaberria.
|
|
|
—Aski duk, Martin! Joanikotek bere kontzientzia
|
dik
eta ez duk hiru urteko haurra... —eta so egin nion aitona Nikolasi eta iduritu zitzaidan ezen, osaba Joanikoten aldeko hautua eginik, halako atsegina hartzen ari zela, gure aitaren gainetik sentitzen zelako edo, aspaldiko partez.
|
|
|
—Mundu honetan aitzina egin gogo duenak beldurra
|
dik
gibelatu beharra, Martin... Eta zientziaren argiak eta esperimentazioneak bakarrik gibela zezaketek eta ezaba beldurraren itzal luzea.
|
|
|
Eta jauregian ere beharrezkoa duk. Izan ere, gizonari beldurra kentzen bazaio, puzten duk, harrotzen duk, berez dena baino gehiago sentitzen duk, ikusten
|
dik
bere burua goikoaren estatuan eta graduan, eta hartzen dik azkenean hura oinpean. Eta hik ere hori nahi ote duk, bada, guretzat...?
|
|
|
Eta jauregian ere beharrezkoa duk. Izan ere, gizonari beldurra kentzen bazaio, puzten duk, harrotzen duk, berez dena baino gehiago sentitzen duk, ikusten dik bere burua goikoaren estatuan eta graduan, eta hartzen
|
dik
azkenean hura oinpean. Eta hik ere hori nahi ote duk, bada, guretzat...?
|
|
|
—Hori duk hori! —erran zuen aitak, harriturik, ikuskizun haren aitzinean— Mundurat etortzea merezi
|
dik
, honen ikusteagatik...!
|
|
|
—Aitak hori erran al
|
dik
, jende handi horrek kaka urrezkoa egiten duela...? —erran zidan, bere bozari misterio apur bat eransten ziola.
|
|
|
—Utopia, hitzak dioen bezala, nehon ez dagoen lurraldea duk, Joanes... baina mapa honek bertzela erakusten
|
dik
, eta hortxe zagok, Mundu Berrian!, eta guk ez diagu etsiko, harat heldu eta geure oinak lur haren gainean ipini arte!
|
|
|
—Medikuek nahi dutena erranen ditek, baina urak ez
|
dik
kalterik egiten, baldin uretarat apur bana sartzen bahaiz eta ez kolpetik. Zeren, Bixente Erraz ki nek ongi zioen bezala:
|
|
|
Zeren, Bixente Erraz ki nek ongi zioen bezala: " Dorre batetik goiti beheiti erortzen denak hartzen
|
dik
kalte, ez eskaileretarik baratx jaisten denak..." —eta, eskuan zuen oihal zaharra erakusten zidala, erantsi zuen—: Eta, gero, jakina, gorputzaren lehortzea komeni duk, ez hozteko...
|
|
|
—Begi bakarra diat, bai, baina Jainkoak ere begi bakarra
|
dik
, eta ene begia, halatan, Jainkoaren begia duk, Frantziaren alde honetan bai bederen, zeren eta ene begia bizitzaren begia duk eta heriotzaren begia duk, eta zeren, halatan, ene begi hau zabaltzen denean, zabaltzen baita bizia ere, eta hersten denean... —eta, begia hertsirik, leporat eraman zuen eri erakuslea, alde batetik bertzerat, keinu ezin adierazgarriago batean.
|
|
|
—Uste duk heure trofeo hori erakusteko modukoa dela? Ez
|
dik
ahalkerik emaiten...?
|
|
|
—Tristea duk behatza horrela galdu behar izaitea, Joanes, baina tristura horrek ere bere erremedioa izanen
|
dik
, Amsterdamen hire neurriko bigantxa aurkitzen duanean... zeren hori baita bakardadearen eta tristuraren aurkako baltsamorik onena!
|
|
|
Paris bien veaut une messe. Zeren, san Bartolome gau hartan higanotak meneratuak izan zirenetik, Frantzia osoa katolikotasunerako bidean jarri baitzen, eta horrek ez
|
dik
jadanik itzulbiderik ez gibelat bihurtzerik.
|
|
|
—ihardetsi zidan osabak— Eta herrien eskubideak herrien eskubide dituk, eta ez zagok herritarren lurrak horrela kentzerik. Zeren horrek izen bakarra
|
dik
: ohoinkeria, eta ni ohoinkeriaren kontra nagok...
|
|
|
Eta guk deus egin gabe geratu behar al dugu, ahoa zabaldu gabe eta protestarik egin gabe, festaz festa? Zeren tratua gaurko afarian sinatzekoak dituk, eta horrek ez
|
dik
erremediorik... baina afariari guhaurk jar ziezaiokeagu soinua, beharbada... Eta, nola afaria ohiz kanpokoa izanen den, zeren halaxe saritu nahi baititu hire aitak gonbidatuak hain egun seinalatuan, ohiz kanpoko zerbait egin behar diagu guk ere... gonbidatuei saria lehenbailehen egotzaraziz, konparazione, berdin zait goitik edo behetik —eta, azken hitzak hatzaren bi keinuekin laguntzen zituela, batean ahorat zeramala eta bertzean uzkirat, eratxiki zuen—:
|
|
|
—Ikerlari batek produktu edo material bat ikertu nahi duenean, zer den edo zer ez den jakiteko, bi conditio sine qua non behar ditik: iturri bat behar
|
dik
, gure kasuan kaka iturria, eta toki egokia behar dik, produktuaren erakusgarri bat kalte handirik gabe jaso ahal izaiteko —eta, barrendik hats hartzen zuela, erran zuen—: Iturriaz denaz bezainbatean, zenbat eta joriagoa eta emankorragoa, hobe, zalantzarik egon ez dadin modu horretan...
|
|
|
—Ikerlari batek produktu edo material bat ikertu nahi duenean, zer den edo zer ez den jakiteko, bi conditio sine qua non behar ditik: iturri bat behar dik, gure kasuan kaka iturria, eta toki egokia behar
|
dik
, produktuaren erakusgarri bat kalte handirik gabe jaso ahal izaiteko —eta, barrendik hats hartzen zuela, erran zuen—: Iturriaz denaz bezainbatean, zenbat eta joriagoa eta emankorragoa, hobe, zalantzarik egon ez dadin modu horretan...
|
|
|
—eta, berriro hats hartzen zuela, erran zuen—: Tokiaz denaz bezainbatean, berriz, hobe duk kakontzi batean aurki daitekeen erakusgarria, nik egin nuen kakategian aurki daitekeena baino, zeren eta urak daramana urak baitarama, eta horrek ere ez
|
dik
erremediorik... Ordea, kondeak eta dukeak nekez eginen ditek kaka kakontzian, ene kakategiaren abantailak probatu zituztenetik...
|
|
|
" Bego berori bere lekuan, zeren eta oraintxe ekarriko baitiogu kakontzi aulkia"; baina dukeak, bere larrian ere, ez zirudien hain desgogara, eta, pentsa zitekeenaren kontra, txan txazale agertu zitzaigun, ordu arte erakutsian bezala, eta hala ihardetsi zion aitari: " Ene uzkiak haize apur bat behar
|
dik
, ordea", haren jarraikian kanporako bidea hartzen zuela, eta gibeletik dukesa eta Mantillanako kondea eta kondesa zeramatzala; zeren, aitak dukeari kakontzi aulkia eskaini orduko, bertze hainbertze egin baitzuen amak dukesarekin; haatik, dukesaren ihardespenak ere ez zuen zalantzarako zirriturik eskaini: " Ez, andere Graziana, zeren, sugetik ihesi, ez bainuke karramarroaren hanketan erori nahi".
|
|
|
Eta denbora hori ez da, ez, urrun, zeren eta fortunaren arroda udaberriaz mintzo baitzait! Eta fortunaren arroda arkanoen arkanoa da gure kasuan..." Eta damatxoak hori erran zidak, eta damak burua gora eta beherat mugitu
|
dik
, adierazteko ezen damatxoak arrazoin zuela...
|
|
|
—Osaba Joanikotek, ordea, ez
|
dik
arkanoetan eta kontu horietan sinesten, eta nik ere ez... eta amak ere ez...
|
|
|
—Ongi duk muga batzuen ontzat hartzea, baina bertze muga batzuen hausteko. Hire pintura honek, ordea, ez
|
dik
erdibiderik, zeren eta muga guztiak baititu goian behean: mugak eta burdinak...
|
|
|
—Joanes: irabazi bezain fite galdu
|
dik
gure elizak irabazi zuen kidea.
|
|
|
—Bai, baina ezpatak burua ebakitzen
|
dik
, eta buruak ezpata ez... —eta, irri maltzur eginik, hitzik gabe utzi ninduen.
|
|
|
—erran zion osaba Joanikotek— Heure burua horrenbertze gutietsi eta beheititu ondoren, uste nian ezen ahantzia izanen huela ofizioa, baina ez... Aitortzen diat ezen ez haizela jainkoek ukitu jeinua, baina atsegina haiz eta hire pintura duina duk... eta Martinek ez
|
dik
hori baino anitzez ere gehiago behar, Piero. Bai, berant baino lehen eginen dik gure Italiako izarrak dir dir Urbiaingo zeruan...!
|
|
|
Aitortzen diat ezen ez haizela jainkoek ukitu jeinua, baina atsegina haiz eta hire pintura duina duk... eta Martinek ez dik hori baino anitzez ere gehiago behar, Piero. Bai, berant baino lehen eginen
|
dik
gure Italiako izarrak dir dir Urbiaingo zeruan...!
|
|
|
—Laudorio merkerik ez, Joanikot —ihardetsi zion Pedrok— Ehiza eszena bat eskatu hidan, eta ehiza eszena bat pintatu diat, dudarik ez... Baina koadroak ez
|
dik
arimarik, ez dik hatsik —eta, irri etsi batek betarte osoa hartzen ziola, akabatu zuen—: Deus ere ez nauk, deus ez...
|
|
|
—Laudorio merkerik ez, Joanikot —ihardetsi zion Pedrok— Ehiza eszena bat eskatu hidan, eta ehiza eszena bat pintatu diat, dudarik ez... Baina koadroak ez dik arimarik, ez
|
dik
hatsik —eta, irri etsi batek betarte osoa hartzen ziola, akabatu zuen—: Deus ere ez nauk, deus ez...
|
|
|
—Koadro batean, haatik, koloreak
|
dik
azken hitza, eta hitz hori fauna eta hutsala gertatu izan zaidak orainokoan. Ez, Joanes, ene koadroetan ez duk mirakulu handirik ez tipirik aurkituko, zeren pintura batek marrazkia dik gorputz, eta kolorea arima.
|
|
|
—Koadro batean, haatik, koloreak dik azken hitza, eta hitz hori fauna eta hutsala gertatu izan zaidak orainokoan. Ez, Joanes, ene koadroetan ez duk mirakulu handirik ez tipirik aurkituko, zeren pintura batek marrazkia
|
dik
gorputz, eta kolorea arima. Eta ene pinturak gorputza izan zezakek, baina ez arimarik...
|
|
|
—Duintasunak, batzuetan, ez
|
dik
erdibiderik, Joanes —eta osabaren erran hura dardo bat bezalakoa izan zen, ene bihotza erdibitu zuena, eta orduan jakin nuen ezen ene bihotz hautsi hartarik ez nuela munduan deus ere maite bertze bihotz hautsi hura bezainbat; eta hurbildu nintzaion, eta besarkatu nuen, nola gau batek bertzea, su beltz batetik bertzerat.
|
|
|
—Akats bakarra
|
dik
: sinadura falta zaiok.
|
|
|
Izan ere, hatsarrean hilik ikusi haut plazan, baina, halako batean, oihu egin duk —libertateari egin diok oihu! —, eta oihuak piztu hau! Eta ni ere erdi hilik nengoan, bihotzean txingar guti batzuk baizik ez nituela, baina hire oihua haize zirimola bezala sartu zaidak gorputzean barrena... eta sutu duk ene bihotza, oihu egin
|
dik
, eta oihuak piztu naik...! Eta eguzkia mugitzen duk, lurra mugitzen duk eta Urbiain ere mugitzen hasia duk!
|
|
|
Baina, orain bahoa edo bihar bahoa, gure adioa alegrantziazkoa izan ledin nahi nikek... Izan ere, desterrua ez duk lur bat, guganik kanpoan dagoena, baina gure baitakoa, zeren desterru handiagoa
|
dik
etxean dagoenak, baina burua beheiti, ezen ez etxetik kanpoan dagoenak, baina burua goiti —eta entseiatzen zelarik ezpainetako nekean irri bat marrazterat, erran zuen—: Bai, hoa lasai; izan ere, gorputzez urrunduko gaituk, baina ez arimaz, zeren gure arimak bat dituk hik egin berri duan koadroaren laukian.
|
|
|
Eta pozoina gozoa duk... Eta Maddalenen eskua Probidentziaren eskua duk, eta hura ere gozoa duk... eta ene eskuak haren eskuan hartuko
|
dik
atseden. Eta aitona Nikolasen heriotza oroitzen diat eta ez nikek hura bezala hil nahi, ohean oihuka...
|
|
|
" Erran nian —egotzi zidan lagunetarik batek—: ezti horretarik dastatzen duenak ez
|
dik
bertze eztietarik nahi izaiten..."
|
|
|
Izan ere, Jainkoak ezkontza ezarri zuenean, lehorreko jendea izan zian gogoan, ez itsas jendea... Itsasgizonak libre izan behar
|
dik
edo hala izan likek, mutila, haizeak bezala, eta ni itsasgizona nauk! Edo, ongi ikusten al duk hik, gizon bat ezkontzea eta, ezkondu orduko, emaztea alargun uztea?
|
|
|
—eta, erran zaharreko beleak bertze erran zahar bat eta bertze bele bat oroitarazten zizkiola, eratxiki zuen—: Eta gertatuak ez
|
dik
jada erremediorik, zeren eta belea ikuz daiteke, xuri ez daiteke...
|
|
|
—Handia erran
|
dik
, gezurti halakoak!
|
|
|
—Ez. " Gure irakurleak oporretan" sail malapartatuak bertze pertsonaia batekin etsi
|
dik
bihar. Inon ez omen duk atsoaren kutsurik.
|
|
|
—Hik tiro? Ximurrak trankil egiten ahal
|
dik
lo.
|
|
|
Jabe berantetsiei ordaindu ondoan, kantari atera ginen" Playa Girón
|
dik
". Ezinbertzez, Reeden" Rock and roll", nork baino nork gozakaitzago.
|
|
|
—Lagunak? Zerk pentsarazten
|
dik
konkiloker horiek nire lagunak direla. Eskua ere ez niekek luzatuko, ebatsiko beldur.
|
|
|
—Ximurra putakume horrek ez
|
dik
onik atera behar.
|
|
|
—Ez
|
dik
.
|
|
|
—Honaino duk zartakoa —esplikatu zuen, zerbait zuritu beharra balu bezala— Ipurmazela erdia harrapatu
|
dik
.
|
|
|
—Ez uste hi ere finago ari haizenik —hogeita bortz urte lehenago" eta hi gehiago" errateko erabiliko zukeen doinuan— Zulo galanta
|
dik
hire istorioak.
|
|
|
—Berak erran
|
dik
–—interesatuari begira.
|
|
|
Istripuak, suteak, eta Gobernuaren Ordezkaritzatik heldu diren gaztiguei deus baieztatu gabe izenburuak ezartzea. Ez
|
dik
ematen izerdi handiko kontua.
|
|
|
" Hiritik kanpo batzartzen dira, borda batean"... To, honen izenak soinu polita
|
dik
: " Maitasun gnostikoaren habia".
|
|
|
—Egia nahi baduk, bertzelako asketan uste hindudan. Honek Zahar Etxea ematen
|
dik
.
|