|
2000
|
|
|
Jakin nahi duenarentzat, hor daude lekukoak. Beraz, zergatik ez kezkatu gaur egun gertatzen ari
|
denaz
–Non dira giza eskubideak?
|
|
|
Momentuz, Gobernuaren agindua nagusitu zen, eta goizetako Maiatzeko Loreetako hizkuntzarena papereratzean (euskaraz egin ohi ziren goizeko hauek), kronikariberria (Amundarain), bere isil misilean, kexu da gertatzen ari
|
denaz
, eta ez du nahiutzi debekua aipatu gabe (Cronica: I, 367):
|
|
|
Hotsez eraturiko kode akustikoek, berdin kasu batean edo bestean, identifikazioeta komunikazio soziala ahalbidetzea bilatzen dute; gizartearen beraren barruan markak, kategoriak eta hierarkiak zehazten dituzte; besteen aurrean norbere eta espeziearenidentifikazioa aldarrikatzen dute; berezko lur eremuaren mugak markatzen dituzte eta, orokorrean, bizitza sozialaren barruko eta kanpoko harremanen nolakotasunak finkatzen dituzte. Beraz, horrela ikusita, begi bistan da guretzat musikak duen garrantzia etaildo horretan jarraituz, musika semiotikaren ikerketa subjektua
|
denaz
ez dago dudarik.
|
|
|
Robert McLeish ek (1985, 39) dioen bezala, elkarrizketak helburu argia dauka: , elkarrizketatuaren beraren hitzen bidez gai jakin bati buruzko egintzak, arrazoiak eta iritziak azaltzea, entzuleak elkarrizketatua esaten ari
|
denaz
ondorioren bat irits dezan?.
|
|
|
Ez ote dugu aski, arrazoin horren frogatzeko, Nafarroako erregina Margaritaren Heptameron eta Axularren Gero elkarren ondoan ipintzea eta konparatzea, ikusteko zein denborak ziren batarenak eta zein bertzearenak? Bai, badakit oso liburu diferentak direla, konparaezinak eta juntaezinak alde batetik, jeneroetarik hasi eta prosaren azken gorabeheretaraino; baina, bertzetik, zalantzarik ba ote dago, batari zein bertzeari darion spirituaz
|
denaz
bezainbatean, ezen Gero k ez duen zabaltasuna eta irekitasuna duela Heptameron ek, gizarte libreago eta permisiboago baten aieru eta seinale.... Eta ez al zaizu iduritzen, ildo beretik, ezen mosen Bernat Etxepa reri ere neke eta gaitz gertatuko zitzaiola egun hainbat poemaren skribatzea, nola skribatu baitzituen bere denboran?
|
|
|
Mattin anaia etxeko lehena zen, eta ni bigarrena, eta, nola aitak baitzuen Mattin, etxeaz eta etxearen etorkizunaz
|
denaz
bezainbatean, bere asmorik behinenen le hen harri eta zimendu, hala bereizten gintuen, bakoitza gero eta bere tokiagoan: Mattin gero eta lehenago, eta ni gero eta bigarrenago, eta hala izaiten ziren, ondorez, gainak eta bikainak anaiaren, eta hondarrak eta bil ondoak, apurrak eta arbuioak, ene... eta hala ibiltzen zen hura, handiak bezala, nahikara, eta ni, tipiak bezala, ahalara.
|
|
|
..., edo eliza bat —Zientziaren Eliza—, baina ez zenuke pentsatu behar ezen gurea, stricto sensu, eliza bat izan zela, bere arauak eta bere egunorozko errituak zituena, edo gure xedea eta helburua atergabeko lana eta azpilana egitea zela, urbiaindarren artean gure sinesteen eta gure ideien hedatzeko eta propagatzeko... zeren eta osaba ez baitzen hain inozenta, ikusirik zein zen, erlijioneaz
|
denaz
bezainbatean, Urbiaingo eta Nafarroa osoko giroa, eta zeren baitzekien ezen egitekorik eta trabailurik aski izanen genuela, bertzenaz ere, geure untzi tipiaren nabigazioneari eta geure egiari eusten eta hartan irauten: gure elizak eta gure untzi tipiak, halatan, gehiago zuten, alde horretarik, izenetik izanetik baino...
|
|
|
...k isuri, ez bertako gobernariak —Orthezko bizkondea zenak— eta ez herritarrek ere erreginaren manua bete ez zutelako, eta erran liteke ezen baionarrek gau hartan erakutsi spiritu franko eta liberal hark gehiago ukitzen zuela jaun Marcelen bihotza, eta gehiago erakartzen ere zuela, erlijione eta pentsu diferentetako kideen arteko liskarrek baino, eta hargatik zen, jendearekin zuen tratuaz
|
denaz
bezainbatean, atsegin eta etorkor, malgu eta manaiukor.
|
|
|
Eta Gaztelako autoreen lanak eta liburuak gaztelaniaz irakasten bazizkigun ere, eta frantsesenak frantsesez, bertzela, gure egunorozko bizitzan euskaraz aritzen zitzaigun... Baina, zer erran diezazuket nik jaun Marcelez zuk ez dakizunik, jaun André, zeren eta, lengoaien erabilpenaz
|
denaz
bezainbatean, zu bezalakoa baitzen, ongi dakizun bezala?
|
|
|
" Otoitz egizue, beren gaitzetarik libra daitezen", karitatea eta urrikalmendua bertze sentimendu guztien gainetik ipintzen zituela. ...hitz batean erraitekotan, ez baita erraz esplikatzea, bertzenaz, nola egon zitekeen, utzi zizkidan liburuen artean, Gero rekin baterat, Erasmoren Enchiridion militis christiani liburua ere... ezta nola jo zezakeen edonoiz Barto lo mé de Ca rranza apezpikuaren Katixima rat ere, zeina baitzeukan faszikulutan argitaratu Flandriako edizione batean, teologo ezagunak Inkisizionearekin izan zuen auziaz
|
denaz
bezainbatean gutitan mintzatu izan bazitzaigun ere, gutitan eta azaletik, zeren eta kontu haietan munduko zuhurtzia guztia ere eskas gerta baitzekiokeen, ongi dakizun bezala, jaun André..
|
|
|
—Ez nago, oro har, pentsatzeko moduaz eta moldeaz
|
denaz
bezainbatean, Axularrekin akort, eta gero eta gutiago nago, baina, filologoa naizen aldetik, erran dezaket ezen bere Gero hau euskararen monumentua dela, deusezetik edo kasik deusezetik eraikia: mirakulu bat, Joanes...
|
|
|
Baina kontua ez zen hartan akabatu. Zeren, ehizaren itzultzeaz
|
denaz
bezainbatean, tigrea ordu arte guztiz meneko azaldu izan bazitzaigun ere, atzaparretan zuèn pieza eskatu bezain fite edo begiak estali bezain fite laxatzen zigula, protesta eta kexu handirik gabe, egun hartan, aldiz, orroka aritu zitzaigun, eta morroietarik bati, noiz eta pieza bereganatu nahi izan baitzuen, sekulako atzaparkada egin zion.
|
|
|
AITA Bartolomek familia oneko gizon ongi hazia eta ongi hezia zirudien, eta bere moduetan eta usantzetan ere, jendeari zor zion tratuaz
|
denaz
bezainbatean, halakoa zen... baina, aldi berean, gogorra eta hertsia zen, noiz eta erlijioneaz mintzatzen baitzen edo noiz eta bere sinestearen eta berak ikasi teologiaren zimenduak jokoan ikusten baitzituen; erran nahi baita ezen, egoera menerat zuen bitartean, igarri egiten zitzaiola zer kondizinotako gizona zen, baina guztiz aldatzen zela haren itxura egoerak bere menerat zuenean, begiak zorro... Ber tzenaz, gure aurkientza hartako anitz apez ez bezala, gizon jantzia zen... baina jantzi bakarrekoa.
|
|
|
Baina, gramatika aipatu duzunez, Nebrijaren Gramática gomendatu nahi nizuke, orain artean irakurri ez baduzu... Eta, Paradisuaz
|
denaz
bezainbatean, kendu burutik zure ideia horiek, zeren, baldin Juan de Caramuelen liburuak irakurri bazenitu, jakinen baitzenuke ezen Gaztelan eraiki zuela Jainkoak Paradisua, Espai niaren erdian, kasik segur —eta, ondoren, amari behatu zion, beronen onespenaren bila balebil bezala.
|
|
|
Eta uste dut ezen alegatzeko moduko bertze arrazoin bat ere bazuela aitak, aitzinago ulertuko nuena, eta hura zen aita Bartolomeren aurka senti zezakeen jelosia, apezaren eskua gero eta luzeagoatuz joan zelako eta haren itzala gero eta zabalagotuz, bai jauregian eta bai Urbiaingo jendeengan ere... eta zeren aita ez baitzegoen bere boterea bertze nehorekin partitzeko prest. Eta bazegoen, edo egon zitekeen hirugarren arrazoin bat, arestian aipatuaren korolario eta ondore, zeren eta, nola gure aita ezin gogarago senti baitzitekeen aita Bartolomerekin, honek Nafarroari eta Eliza Katolikoari buruz pentsa zezakeenaz
|
denaz
bezainbatean, berdin eta orobat senti baitzitekeen desgogara aita jesuitak moralaren eta seigarren manamenduaren alderakotzat zituen ideia ezin hertsiago haiekin, zeinak aitaren kontra bihur baitzitezkeen —Ubarneko dama gaztearen kontu harekin, konparazione—, baldin jesuitaren boterea haziz bazihoan, eta baldin, haztearen hazteaz, behar hainbat indar eta botere bereganatzen bazuen, aita...
|
|
|
Eta amak irri zabal hura egin zidan, ezin uler daitekeena jakin gabe zein zen amaren orduko egoera, amak berak bere azken aitorrean adierazi zidana, zeren eta baitakizu zein den, etxeko auziaz
|
denaz
bezainbatean, etxeko jaun eta etxeko andereek izan ohi duten pentsamoldea, etxearen eta leinuaren irautea guztiaren gainetik jartzen dutela. Eta, hala, bada, iguriki zitekeenaren kontra, amak irri hura egin zidan, eta irriarekin baterat halaxe mintzatu zitzaidan:
|
|
|
Joanikoten arteko auziaz
|
denaz
bezainbatean, gauzak guztiz ari zirela gaizten eta gaixtotzen. Eta ni zatiturik nengoen.
|
|
|
hitzen bidez, Bibliarekin, eta obren bidez, naturalezaren liburuarekin. Baina, Bibliaz
|
denaz
bezainbatean, zer aldaketa eta zer mudantza izan ote zituen, eta ote ditu, Jainkoaren hitzak, Haren baitarik jalgi zenetik guk Liburu Sainduan irakurtzen duguneino. Zeren, hasteko, ezagutu bainuen Parisen Teologia ikasten ari zen judu bat, rabbi baten iloba zena eta hebreera zekiena, zeinak aitortzen baitzidan, kasik ahapeka, ezen Biblia ez zela autore bakar batek skribatua, eta stiloak ere halakoak zirela, autoreen araberakoak.
|
|
|
Izan ere, ongi dakizu, jaun André, zein zen sasoin hartako handikien eta odol garbiko jende noblearen iritzia —iritzi aski orokorra, bertzalde, urte luzeetako erroak zituena—, komertzioari eta antzeko betebeharrei buruzko zilegitasunaz eta bidezkotasunaz
|
denaz
bezainbatean... eta mesprezatzen eta arbuiatzen ere zituztela eginkizun haiek, erdeinatzen eta gutiesten, iritzi haren arabera, zeren haiek guztiak ez baitziren —nehoiz ere izan ez ziren— ohorezko gizonendako lan ohoragarriak, halako suertez, non, lan haiek eta egiteko haiek, egin orduko lohitzen eta zikintzen baitzituzten egiten zituztenak: aita, halarik ere, aldiei eta aldien zaldiei aitzinatzen zitzaiela, ohartu zen ezen mundua aldatzen ari zela eta, urrunerat joan gabe ere, bertan zituztela mudantzak, ondasunen ata aberastasunen inportantzia gero eta handiagoa iragartzen zutenak... eta, are gehiago, zeren uste baitzuen, halaber, ezen, jatorrizko eta etorkiko odol garbitasunik ezean, nola baitzen bere kasua, arbasoak Nafarroako gerla haietan galtzaileetarik izan zirelako, dirua egin eta diruz eros zezakeela faltan zuena, noblezi tituluak ere diruaren esku egon zitezkeenez gero... zeudenez gero.
|
|
|
Eta, nola muturra nonahi den sartzen baitzuen, hala sartu zen, arrantzaren munduan ez ezik —Donibaneko bakailao untzienean nagusiki—, kafearen eta txokolatearen, baita tabako eta tabako hautsaren munduan ere, Baionako arno saltzaileekin zituen tratuak eta irabazpideak ahantzi gabe. Olagintzaz
|
denaz
bezainbatean, berriz,, eta ateak egiteari utzi, eta segak, igitaiak, aizkorak eta aingurak egiten hasi zen. Eta erabiltzen hasi zen, halaber, ikatz begetalaren ordez, ikatz minerala, Ingalaterratik kontrabandoan sartzen zuena —untzijabe ingeles baten zerbitzuei esker, baita Piarres Oihartzabal kapitain baionarraren zerbitzuei esker ere, zeinaz behin baino gehiagotan mintzatuko bainatzaizu aitzinago ere— eta sutegietako suaren garra sendotzen eta hobetzen zuena, produktuen kalitatearen onerako.
|
|
|
nihaurk ere ez dut zalantzan jartzen ezen arestian aipatu dizkizudan Aristotelesen hitzek egia handi bat gordetzen dutela beren baitan: ordea, zergatik nabilkizu orduan, neure skribatzeko moldeaz
|
denaz
bezainbatean, Aristotelesen spiritu horretarik apart, soberaniatik hurbilago doitasunetik baino. Ote da zeren neure hutsaren kontzientzia baitut, eta zeren huts denak eta deus ez denak beztimenda bat nahi bailuke —edo bi, hiru eta mila beztimenda, ene kasuan—, bere hutsaren eta bere deusezaren estaltzeko eta haren ahanzteko?
|
|
|
—ihardetsi zion aitak— Azken aldi honetan ezin arraiago naukak... Izan ere, orain dela guti arte ez huen, jauregiaz
|
denaz
bezainbatean, nehongo ardurarik hartu. Orain, berriz, ez hago geldi...
|
|
|
Eta gau batean erlijioneaz eta zientziaz aritu ziren: erlijioneaz
|
denaz
bezainbatean, hura izan zen sozzinitarren berri izan nuen lehen aldia, Leliorena eta Faustorena, zeinak, Marcoren erranetan, osaba ilobak baitziren, eta zeinek Trinitatearen dogmaren kontrako dotrina zabaldu baitzuten harat eta honat, aitortzen zutelarik ezen Kristo ez zela Jainkoa baina salbazionearen bitartekari hutsa; zientziaz denaz bezainbatean, berriz, Evangelista Torricelli zeritzan zientz...
|
|
|
Eta gau batean erlijioneaz eta zientziaz aritu ziren: erlijioneaz denaz bezainbatean, hura izan zen sozzinitarren berri izan nuen lehen aldia, Leliorena eta Faustorena, zeinak, Marcoren erranetan, osaba ilobak baitziren, eta zeinek Trinitatearen dogmaren kontrako dotrina zabaldu baitzuten harat eta honat, aitortzen zutelarik ezen Kristo ez zela Jainkoa baina salbazionearen bitartekari hutsa; zientziaz
|
denaz
bezainbatean, berriz, Evangelista Torricelli zeritzan zientzilariaz aritu zitzaigun, zeinak agerian jarri baitzuen airearen presioaren existentzia, zeinak esplikatzen baitzuen, aldi berean, zergatik ezin zen ura jaso eta igan, ponpa xurgatzaile baten bidez, hogei cubitumetarik goiti; eta Marcok hala galdetu zion osabari, bat batean:
|
|
|
Eta, hizkuntzen aldetik
|
denaz
bazainbatean ere, ikuspegi ezin zabalagoa zuen... eta nola baitzekien, halatan, ezen harremanen munduak ere mila mundu zituela eta bertze hainbat ate, eta hauen giltzak hizkuntzak zirela, hala permatu zen bitartekoen jartzerat, ahalik eta hizkuntza gehien ikas genezan, eta hala iritsi nintzen ni, ohikoak genituenez gain —euskara, gaztelania eta frantsesa—, latina ere ikasterat, jakintas...
|
|
|
Eta, ez dakit kolpe harengatik ote zen edo Jainkoak sortzez hala egin ninduelako, kontua da ezen memoria ere halakoa dudala, eta mila gertaki oroit dezakedala, baita aspaldi hartan gertatuak ere, xehetasun eta ñabardura osoz. Eta, hala, gezur erraiteko beldurrik gabe erran diezazuket ezen sasoineko hainbat pertsona bezain ongi mintzatzen nintzela ni sei urte baizik ez nituenean; baina berdinzki aitortu beharra dizut ezen, mintzairaz
|
denaz
bezainbatean halakoa banintzen ere, ez nintzela hargatik gizon adinetarat heldua, eta bertze edozein ume bezain heldugabe eta umogabe nintzela, hauskorra eta alditsua.
|
|
|
Descartesek errana egia bada, badirudi ezen gorputz osoa dela arimaren egoitza, eta garuna —edo garunaren erdiko guruina, zehatzago— egoitza horren gelarik inportantena, nondik giharretarat eta organoetarat hedatzen baitira sareak osatzen dituzten hodi tipi batzuk —nerbioak—, zeinek beren baitan eta beren barrenean animalien spirituen airea edo haize mehea gordetzen duten, eta zeinek odolaren osagairik meheenare kin bat egiten duten. Eta, batzuetan galdetzen diot neure buruari, Descartesen teoriak gogoan, ez ote nintzen ni, neure nerbioen aldetik
|
denaz
bezainbatean, akatsen batekin munduratu, hodi batzuek zerbaiten traba zutela, konparazione, eta ez ote ziren spiritu batzuk ere, ondorez, hantxe trabatuko... eta ez ote nintzen hargatik ez mutu baina kasik mutu jaio, harik eta, kolpearen eraginagatik, traba guztiak destrabatu eta spirituek beren bidea ediren zuten arte... Horrelako zerbait gertatu ote zitzaidan, jaun André?
|
|
|
Eta hirea ez duk ohorea, baina koldarkeria, zeren eta ez baitiok buru egin nahi heure hutsari eta heure bizitzan huts egin izanari. Eta, hire aitaren memoriaz
|
denaz
bezainbatean, bertze gauza bat erran nahi diat, Pedro: Urbiain ez duk, ezta urrundik ere, Florentzia!
|
|
|
Eta haiek ziren, pinturaz eta arteaz
|
denaz
bezainbatean, jauregian genituen apaindurak, aita Donibane Lohizunetik larunbat hartan itzuli zenean, aita Bartolome Ziaurrizkoa Urbiainen genuela, lau egunetako misioneen emaiterat etorria. Eta haiek ziren apaindurak, eta aita asmo berri batzuekin zetorren, zeinak amari jakinarazi nahi izan baitzizkion etxeratu bezain fite, baina alferrik, zeren eta amak aita jesuitaren predikuak aditu nahi baitzituen eta berant baitzebilen.
|
|
|
—eta, aurpegia koadrotik urruntzen zuela eta behako luze batean ikusten ari zenaz laketzen zela, erran zuen—: Ba al dakik konbentzitzen hasia nagoela ezen, egiten ari naizen pinturaz
|
denaz
bezainbatean ere, ez nabilela bide zuzenetik urrun, bizitza osoan bertzela uste izan badut ere.... Zeren ene pintura hau, arau horien aldekoa den neurrian, bizitzaren aldekoa baita eta erotasunaren kontrakoa... eta zeren artea, enetzat, bizitzaren alde egoitea baita, azken finean.
|
|
|
—Zu zaitugu etxeko jauna, Martin —ihardetsi zion amak—, eta zuhaurk erabaki behar duzu hori, baina ene iritzia jakin nahi baduzu, hauxe duzu: zure anaia, erlijioneaz
|
denaz
bezainbatean, leizearen ertzean dabil eta leizerat eginen du azkenean... eta Maddalenekin dabilen bezala ibiltzea, bertzalde, irain hutsa da etxegoiendar guztiontzat, zeren goia behearekin nahasten denean, badakizu...! Edo, ez al dakizu ezen zure anaia zaldiz ibiltzen irakasten ari zaiola Maddaleni, baita irakurtzen eta skribatzen ere, eta kasik emaztetzat balu bezala tratatzen duela han bere dorretxean...?
|
|
|
Eta hain ziren guztizkoak ene pentsu haiek eta hain gibelaezina ene deliberamendua, non berehala abiatu bainintzen aitaganantz, oinazturak hartua bezala, Mattin eta Elbira beren atsegin lohian utzirik. ...on nintzenez gero, eta hargatik sentikortu eta anaiarekin muturtu egin behar nuela, eta ez memelo eta lolo ezdeus bat bezala geratu, besoak uztarturik; eta erran zidan, azkenik, ezen osaba Joanikotek guztiz ulertuko zuela ene jokabidea, segur baietz, zeren hura ere gizon baitzen, eta amorosturik zegoen gainerat, ni bezala, eta ulertu behar zituen gizon baten obligantzak eta eginbeharrak, amorosiaz
|
denaz
bezainbatean. Eta joan nintzen aitaren langelarat, baina ez nuen ediren; eta baterat eta bertzerat joan nintzen, eta hura nehon ez...
|
|
|
Eta zein urrun nengoen Axularren gogoetez, zeren Sarako apezak ere bekatutzat baitzituen emaztekiekin loturikako kasik gauza guztiak... nahiz eta bertze alde batetik, neure estatuaz
|
denaz
bezainbatean, arrazoin zuen, zeren eta ni ere amorosturik bainengoen, eta pertsona amorosak bezala ez nekusan eta ez nekien zer ari nintzen; neure gogo guztia Elbiraren baitan neukan: jatean, edatean eta ohean netzanean hartan pentsatzen nuen, eta ametsak ere hartaz egiten nituen; ero nintzen, itsu nintzen, zentzutik kanpoan nintzen, zeren, Plutarkok ere zioen bezala, gaitz zen amoros izaitea eta zentzuan egoitea... baina, ai zer dohatsua nintzen, bertzalde, jaun André!
|
|
|
Bertzenaz, badakizu nola erraiten duten ezen goseak edo istanteko larrialdiak adimendua eta injenioa pizten dutela eta, nitaz
|
denaz
bezainbatean, baietz aitor dezaket, zeren pikaro bat bezala ari bainintzen —Amsterdameko portuan eta bertze portu batzuetan ezagutu nituèn pikaro haiek guztiak bezala, gehienak ere jokorat eta jan edanerat emanak, alferkeriarat eta arloteriarat, errietarat eta liskarretarat, edo sal-erosi nahasietarat eta bertze mila tratu gaixtotarat—, eta pikaro bat bezala mintzatu bainintzaien ondot...
|
|
|
Ene hitzak aditu bezain fite, alkateari ezpainetako irria hautsi zitzaion, irriaren hauste hartarik adierazi nahi balit bezala ezen, hark eneganik iguriki zezakeenaz
|
denaz
bezainbatean, huts egin niola, zeren handikien handitasunean amets egiten duen gizona, nola egiten baitzuen Urbiaingo orduko alkateak, nekez ase baitzitekeen ene kontsiderazino haiekin.
|
|
|
—Ez —erran zidan— Kasik lau urtez izan haut gau eta egun gogoan, Joanes, heure arrastoen gibeletik, baina ene eginbidea, hitaz
|
denaz
bezainbatean, hemen akabatzen duk, zeren amak hirekin hitz egin nahi baitu kontu ezin seriosago batez, eta ni guztiz soberan nengokek. Baina ez kezka eta ez antsia, zeren bertze egun batean, bai, joanen bainatzaizue lasaiago...
|
|
|
Eta erran nion ezen edozein paradisuk, egiazko izaiteko, bi harroin behar zituela, bihotzarena bata eta adimenduarena bertzea, eta indiar gorrienak bihotzarena baizik ez zuela, zeren, adimenduaren argiaz
|
denaz
bezainbatean, urri eta eskas baitzebiltzan, ilunak harturik.
|
|
|
—Neurekin daramadan indiarraz
|
denaz
bezainbatean, zeinari Goruki baiteritza, mutil ezin leialagoa da eta ezin balentagoa, halako suertez, non bitan salbatu baitit bizia, berea perilean jarriz: batean, sierpe jigant bati buru egiten ziola, eta bertzean, atrapaturik nindukatèn lur lohi higikorretan sartu eta handik ateratzen ninduela...
|
|
|
Eta emazteki buru argia zen, hain argia, non segur bainago ezen Huarte Garazikoak ez zituela bere Examen de ingenios famatuan skribatu zituenak skribatuko, emaztekien adimenduaz
|
denaz
bezainbatean, baldin Rosa de Osorio ezagutu izan balu, zeren zinez baitzen emazteki hura buru argia, anitz gizon baino hagitzez ere argiagoa... Eta anitz poema zekizkien buruz, solas haietan aldian behin errezitatzen zituenak...
|
|
|
Eta ez uste ezen trabailariak errege erreginak bezala tratatzen zituenik, zeren, lanaz eta lanaren errendimenduaz
|
denaz
bezainbatean, bertze bezain zorrotza baitzen, baina plantazione hartako beltz eta indiar haiek bazituzten bertze plantazione batzuetan ez zituzten abantailak, halako tailuz, non, hasteko, mailen eta graduen alderakotzat, etxeko txakurren gainetik baitzeuden, bai jan edanari zegozkion kontuetan eta bai bertze guztian ere; hark, bertzalde, mediku bat zuen bere erranetarat, eriez arduratzen zena, pl...
|
|
|
Hasteko, mintzatu natzaizu osabak ipini zuen marra hartaz, jaun André, eta nola osaba eta biok marraren alde baterat paratu ginen, baina erran dizut, halaber, ezen gauzak ez zirela guztiz hala gertatu. Ez nitaz
|
denaz
bezainbatean bederen.
|
|
|
Beraz, osaba Joanikotekin bat eginik nengoen arren eta bat egite hark marraz honat jartzen gintuen arren, nola, bertzalde, jaun Marcel ere biziki estimatzen hasia nintzen eta gero eta gehiago estimatuko nuen, hala, bien kontseiluak eta erranak aintzakotzat hartzen nituela, biekin sentitzen hasi nintzen ongi, marraren bi aldeetarat banengo bezala, marraz honat eta marraz harat. Eta, haien izaiteaz
|
denaz
bezainbatean ere, berdintsu eta orobatsu gertatzen zitzaidan, zeren atsegin bainituen biak ere, arras diferentak ziren arren: osaba Joanikot urduria zen, eta laket nuen haren urduritasuna; jaun Marcel baketsua zen, eta laket nuen haren bakea, osaba Joanikoten urduritasuna bezainbat.
|
|
|
—Baina, eguzkirat eta eurirat itzulirik, berehala erranen dizut zein den errealitatearen eta poesiaren arteko aldea, edo zientziaren eta sasizientziaren artekoa, nahi baduzu, hitzen erabilpenaz
|
denaz
bezainbatean: zientzian, eguzkiaren eta euriaren arteko emaitza ortzadarra da; sasizientzian, berriz, erran zahar ez hain zuhurrak dioen bezala, azeriaren ezteiak...!
|
|
|
Izan ere, bazuen amak ahizpa bat, bera baino hogei urte gazteago zena eta Emiliani zeritzana. Kontatu dizut, bertzalde, nolakoa zen ama etxeko gobernuaz
|
denaz
bezainbatean, artatsu eta ordenazale itsu... halako moldez, non bere onetik ateratzen baitzen gauzaren bat lekuz ikusten zuenean. Ordea, bere onetik ateratzen zenean ere, ama ez zen keinuka ibiltzen —zeren barrengo sentimenduak sobera adieraztea lekuz kanpoko izan baitzitekeen, bere kasuan eta bere karguan—, erabakiak eta deliberamendu deliberatuak berehala hartuko bazituen ere, makur zegoena artez jartzeko.
|
|
|
Baina gerla hura galdu genian, eta, handik aitzina, badakik: uholdea... zeren eta, Nafarroaz
|
denaz
bezainbatean, errege katolikoen denboretan iritsi baitzitzaigun uholdea, intransigentziaren eta pertsekuzionearen uholdea, Joanes!, Noeren denboretan baino bortitzago.
|
|
|
Eta guztiok ere egun hari beha jarri, eta ama izan genuen, ohi bezala, prestatze lanen eta gainerako trabailuen ardura bere gain hartu zuena. Eta nola hura baitzen, ordenazale itsuaz gain, zuhurra, ernea eta begi zolia, eta nola, ondorez, haren eskuko izaiten baitzen, jauregiko martxaz
|
denaz
bezainbatean, bat bederaren egunorozko lanen eta sailen banatzea eta esleitzea, hala izan zituen egun haietan ere xehetasunik xeheenak kontuan... baita eguraldiarekin lotuak egon zitezkeenak ere, manatzen zuelarik, hartarakotz, ezen piz zitzatela santa Barbararen ermitan hiru kandela, eta eduki zitzatela pizturik bisitarien egonaldian gau eta egun, Nikomediako birjina martiriak Urbiaingo inguru h...
|
|
|
Zenbatetan erran ez ote zidan osaba Joanikotek ezen egiak eta egia bakoitzak demostrazione bat behar zuela, halako tailuz, non printzipio hura arau bihurtu baitzuen, bere bizitzako egunorozko jokamoldeaz
|
denaz
bezainbatean! Eta ni ere ideia hartakoa nintzen eta, gisa hartan, ez nuen burua gehiegi erabili beharrik, jakin eta ulertzeko ezen mapako paradisuak ez zuela egiazko Paradisuaren existentziarik frogatzen...
|
|
|
Edo, uste al duzu, konparazione, ezen borzpasei lerro laburretan eman daitekeela, nola arestian eman baitizut, hain munta handiko gertakia, nola izan baitziren ene begien aitzinean ikusi nituen exekuzioneak —bortz beltz, bi indiar, eta bertze kortsario harena—, exekutatuen buruak lur gainean arrodaka zebiltzala, itsas lapurren oihu eta irrien artean? Ordea, ez al da egia, halaber, ezen lehen ere luzaz mintzatu natzaizula osaba Joanikoten kalbarioaz eta hark enegan eragin zuen amorruaz... eta deus guti berri erants niezaiokeela, oraingo kontakizunaz
|
denaz
bezainbatean, orduan erranari. Eta ez al da egia, finean, ezen neure bizitzako sufrimenduen katea hagitz ere luzea dela, eta kateko bertze hainbat mailaren berri ere eman nahi nizukeela, eta hobe dudala, halatan, aditzerat eman nahi dizkizudan gertakien koadroa osatzeko, pintzelada berri batzuen emaitea eta ez lehengoen errepikatzea, zeren, alde batetik, arinagoa eta aberatsagoa izan baitaiteke, eta zeren tipiagoa izan baitaiteke, bertzetik, zu gogaitzeko arriskua ere?
|
|
|
Eta gidari lanetan zihoazen txalupako hiruzpalau kortsarioek buruzagiaren manua bete, eta ibai ahoko adar batean utzi gintuzten, bakar bakarrik, ni neure puinal tipiarekin nindoala, eta Antonio eta Joxe nor bere ezpatarekin, zeren eta Alain Coup d’Œil en nahia eta borondatea izan baitzen, halaber, Antoniori eta Joxeri, bakoitzari bere ezpataren itzultzea. Diruaz
|
denaz
bezainbatean, berriz, poltsaren erdia kendu zigun kortsario buruak bakoitzari, erraiten zigula: " Frantzian egon zarete, eta ostatu kontuak Frantzian ere ez dira dohainik..." Eta nik, nola bainengoen hain bozkarioz gainezka, erran nion:
|
|
|
Zenbat hitz eta zenbat erran komun ikasi nituen gipuzkoarrarekin eta bizkaitarrarekin!, zeinetarik batzuk liburu honetan ateratzerat entseiatu naizen, zeren, hizkuntzaz eta lengoaiaz
|
denaz
bezainbatean, euskaraz mintzatzen baikinen gehienetan, nor bere moldean, eta gaztelaniaz guti batzuetan.
|
|
|
Jende guti ezagutu izan dut, izan ere, gipuzkoarra bezalakoa, konbentzimenduaren eta sinestearen aldetik
|
denaz
bezainbatean.
|
|
|
Zeren zinez baitziren haren asmoak guztiz sendoak eta gibelaezinak eta, behin erabaki hura harturik eta puntu hartarat heldurik, ez zen, bere xedeaz eta finaz
|
denaz
bezainbatean, zahiarekin eta hondarrekin kontentatuko zen gizona, baina irinarekin eta hoberenarekin. Eta zeren zinez baitzeukan bere baitan erroturik Asiskoaren spiritua, etsenpluarekin predikatzerat zeramana, eta zeren hura ez baitzen berea erdiets arteino baratzen, halakoak ere baitziren haren perseberantzia eta fermutasuna...!
|
|
|
Honainokoan ederki ohartuko zinen bezala, Axularren skribatzeko moldeen eta stiloaren oihartzunak nabarituko dituzu enean, eta horrek ez zaitu gehiegi harrituko, beharbada, zeren, nahiz eta aitzinetik ere aditua nuen, geure prezeptore jaun Marcel izan zenaren eskutik, erretore saratarraren fama on famatua, zuhaurk egin baininduzun, bertzalde, haren miresle, Salamancako Unibertsitatean irakasle izan zintudanean, ongi dakizun bezala. ...ren ederra eta haren erretorika miresten zenituen zuk artean, ez hainbertze haren dotrina, eta nihaur ere —zer bertzerik iguriki zenezakeen, bada, eneganik? —, halatsu naukazu, hark adierazi zituenetarik gero eta apartatuago eta urrunago, halako moldez, non gezurra erranen bainizuke, baldin aitortuko ez banizu ezen Gero ren aldikako berrirakurraldiek, liburuaren mezuaz eta signifikantzaz
|
denaz
bezainbatean, irri maltzur eta maliziosik eragin izan didatela, zeren eta, bertzenaz, betiko dotorezia eta elegantzia edireiten baitiot, neuretzat anitzetan amestu izan dudan prosaren etsenplu eta jarraibide. Beraz, Sarako maisuari buruzkoan, bi ikusmolde horiek ditut nagusi:
|
|
|
Eta, amaren aitorraren argitan, garbi oroit dezaket nik ere orain aldi hura eta aldi hartako hainbat gertaki. ...en aitzinetik, bertze molde batean ikusten nituela eta, geroztik, ikusmoldea aldatu zaidala, zeren eta pertsona baten eginak eta ekinak zentzuz aldatzen baitira eta erranahi berezia hartzen, noiz eta bertze pertsona batez amorosten den, nola izan baitzen amaren kasua, baina, ikusmoldeak ikusmolde, kontua da ezen ni ere ohartua nintzela orduko amaren joko bikoitz hartaz, osabarekin zuen erlazioneaz
|
denaz
bezainbatean, nahiz eta, nola artean haurra bainintzen eta, gauza haien alderakotzat, haur bat bezala pentsatzen bainuen —Platon eta Aristoteles errezitatzeko moduan nengoen arren, bertzalde—, ez nion bertzelako signifikantzarik eman.
|
|
|
lepoko ikusgarri bat, esmeralda are ikusgarriago bat zuena. Eta, handik gutirat, harri preziatuen inportantziaz mintzatzen hasi zitzaigun jaun Marcel, poeten erabilpenaz
|
denaz
bezainbatean. Eta erran zuen:
|
|
|
iturri bat behar dik, gure kasuan kaka iturria, eta toki egokia behar dik, produktuaren erakusgarri bat kalte handirik gabe jaso ahal izaiteko —eta, barrendik hats hartzen zuela, erran zuen—: Iturriaz
|
denaz
bezainbatean, zenbat eta joriagoa eta emankorragoa, hobe, zalantzarik egon ez dadin modu horretan... —eta, hatza bururat zeramala, segitu zuen—:
|
|
|
—eta, berriro hats hartzen zuela, erran zuen—: Tokiaz
|
denaz
bezainbatean, berriz, hobe duk kakontzi batean aurki daitekeen erakusgarria, nik egin nuen kakategian aurki daitekeena baino, zeren eta urak daramana urak baitarama, eta horrek ere ez dik erremediorik... Ordea, kondeak eta dukeak nekez eginen ditek kaka kakontzian, ene kakategiaren abantailak probatu zituztenetik...
|
|
|
Eta harritu egin nintzen... Nola ez nintzen harrituko, bada, baldin bizitza osoan, haren mintzairaz
|
denaz
bezainbatean, neurriz ibili bazitzaigun, nehoiz ere ez hitz bat bertzea baino ozenago. Eta harritu nintzen, halaber, ez zitzaiolako aitari berorika ari, ohi bezala, baina zuka.
|
|
|
Eta nor naiz ni aitaren jujatzeko eta kondenatzeko, bertzalde, bere mundu hartan eta handikien mundu hartan salbuespena ez zenean? Erran nahi baita ezen anitz zirela handikiak —eta egun ere dira— kanporat beha iduri bat emaiten zutenak eta barrendik bertze molde batekoak zirenak, haien araua, emaztekiekin jokatu beharreko jokabideaz
|
denaz
bezainbatean, arauen haustea balitz bezala. Edo ez al dugu, urrunagorat joan gabe, Frantzisko I.aren etsenplua?
|
|
|
aberatsek beren aberastasunetik eta pobreek beren pobretasunetik... Eta, hala, Adorazionearen errepresentazeko moduak ere, aberatsen edo pobreen arauaz, bitarat izan daitezke... baina jakinik ezen bi modu horiek iduriz direla bi, funtsean bat direlako, spirituan bat direnez gero... eta horregatik erraiten da ezen, spirituaz
|
denaz
bezainbatean, aberatsik aberatsena ere pobrerik pobreena baino pobreagoa izan daitekeela, nola gertatzen baita zuen kasuan, jaun Martin eta andere Graziana, zein baino zein karitaterat eta obra miserikordiazkoetarat emanagoak biak, zeuen limosnekin eta zeuen frankiarekin eta eskuzabaltasunarekin.
|
|
|
—Halaxe da —erran zuen amak, bere betiko leloarekin segitzeko—: spiritua da pobreen eta aberatsen arteko elkarbide bakarra, zeren, bertzela, materiaz
|
denaz
bezainbatean, Jainkoak goia eta behea egin baitzituen, zerua eta lurra, aberatsak eta pobreak, eta maila horiek ezin dira nahastu, ez mailen ordena aldatu, ez jaiotzako orduan, ez heriotzako artikuluan, ez bizitza osoan, zeren mudantzak beti baitira okerrera... eta zeren eskalapoi batzuetarik ez baitago txapinak ateratzerik.
|
|
|
Baina estatu hartan Pedro ez zen gogara sentitzen... Eta ikusten zuen, bertzalde, ezen gure amak ez zuela, pinturaz eta pinturaren munduaz
|
denaz
bezainbatean, aitak zuen zaletasuna, eta, hala, egun batean, inguruko jauntxoen bertze hamaika eskaintza onartzen zituela, Ubarnetik alde egin zuen, ama eta lehengusina berarekin zeramatzala, harik eta azkenean Iruñan fintkatu zen arte.
|
|
|
Guztiz bertzelakoa zen, zinez, koadro hura: ...tuak ziruditen, baina, aldi berean, eta arestian erran bezala, ez zen kaosa eta anabasa haien fruitua eta emaitza, zeren forma eta kolore diferent haiek bazuten batasun guztizko bat eta osozko; ez, ez zen pintura hura atsegina, baina ederra zen, Pedrok ordu arte pintatu zituen koadro atsegin haiek guztiak baino mila aldiz ederragoa eta egiazkoagoa; eta handiagoa ere bai, zeren, nahiz eta, neurriaz
|
denaz
bezainbatean, koadro tipi bat zen, bere ohizko koadroak baino hagitzez ere tipiagoa, haiek guztiak baterat baino handiagoa zen: ederra zen, zinez, eta birao baten ederra zuen, libertatearen ederra zuen.
|
|
|
gorputzez haren idurikoa dena, edo arimaz bertze norbaitena...? Eta nagok ezen, arimaz
|
denaz
bezainbatean, neure idurikoagoa haudala hire gurasoena baino; zeren ez baitziren alferrik joan urte haiek, zeinetan hire irakasle izan bainintzen, bai matematikan eta bai filosofia naturalean ere... eta ez al dute, bada, maisuaren irakaspenek moldatzen, gradu batean bai bederen, ikaslearen arima?
|
|
|
Eta barkatuko ahal didazu irreberentzia, jaun André, zeren gazte irreberent bat bainintzen orduko eta zeren ez bainizuke, orduan gertatuaz
|
denaz
bezainbatean, deus ere gorde nahi, baldin erraiten badizut nola mementu haietarik batean imajinatu nuen holandar bat baino gehiago neure aitzinean belauniko, halaxe ibili bainintzen egun hartan, atsedenik gabeko kanpai errezitaldi hartan murgildurik, matutietarik bezperetarat... konpletak noiz iritsiko zain.
|
|
|
Bai, irri egizu, jaun André, ene konturat bada ere, zeren irri bakoitza heriotzari ebasten diogun bizi puska bat baita, nahiz eta batzuek erranen dizuten ezen irria deabruaren mintzaira dela, gure nigar purpuilazko lur hau are nigargarriago eginez; irri egizu, bai, zeren eta gau hartan Amsterdamen gertatuak, nitaz
|
denaz
bezainbatean, komedia baten antz handiagoa baitu, nahiz eta komedia haren harietarik tragedia bat zegoen dilindan, ni barren barrendik bizi ninduena, zeren eta errabia errabiatu batek bulkatzen baininduen neure iraganarekin hausterat: amarekin, aita Bartolomerekin eta jesuitek Iruñan irakatsi zidatenarekin, neure haragia gurutzerako bidetik ateratzen nuela, bizipozerako bidean jartzeko asmotan.
|
|
|
Eta irri egizu, bai, jaun André, berriro diotsut, zeren eta gau hartan Amsterdamen gertatuak, nitaz
|
denaz
bezainbatean, komedia baten antz handiagoa baitu, nahiz eta komedia haren harietarik tragedia bat zegoen dilindan, ene tragedia propioa eta barren barrengoa, zeinak bulkatzen baininduen neure iraganarekin hausterat eta aitzina eta aitzina egiterat.
|
|
|
Urrezko bi dukat! .... baina gaztigatua eta ongi abisatua nengoen, bertzalde, zeren eta kapitainak behin eta birritan errana baitzidan —karrika haietan sartu aitzin eta bere portu hartako emaztekiaren bila joan aitzin—, uko egin niezaiela eta ezetz erran niezaiela auzo hartako putei eta ema mutiriei, baldin haien demanda bortz errealetik goitikoa bazen, salerosian zuten fruituaren eta merkatalgoaren prezioaz
|
denaz
bezainbatean. Baina nola, alde batetik, erlea bezala bainengoen, lore hartan harrapatua eta loreak irentsia, eta ez nuen lore hartarik ihes egiteko asmorik, zeren, aitzitik, gero eta gutiziosago eta desirosago bainengoen, pentsaturik zer bertze zeru ikusten, dastatzen, entzuten, usnatzen eta ukitzen ahal nituen Mignonen eskutik, urrezko bi dukaten truke, laurdenarekin hain arrai eta alegera geratu banintzen lehenagoxe; eta nola, bertzetik, ez bainintzen De mostenes bezain buru argia, noiz eta Laisi uko egin baitzion, zeren baitzekien ezen ema mutiriak eskaini zion prezioaren ondotik damua baizik ezin etor zekiokeela; hala, amore eman nuen eta, baietz erraiten niola, gibeleko atetik atera ginen, nik neure lagunei deus ere jakinarazi gabe.
|
|
|
Eta konbertsazione haiek kapitainaren gero eta lagunago egin ninduten, eta bertze egun batean bertze kontu bat izan genuen mintzagai. Izan ere, denbora hartan, buru buruan sarturik nituen zure hitz haiek, jaun André, noiz eta kontseilatzen baitzenizkidan, atsegintasunaz
|
denaz
bezainbatean, neurria eta moderazionea, zeren plazerrarekin itsutzen zenak edireiten baitzuen, finean, desplazerra. Ordea, zer nekien nik plazerraz?
|
|
|
Eta, itsasaldi haren ondotik, neure bide berri hartan barrena, gero eta segurkiago eta gero eta gogortkiago fintkatu nituen neure oinak, eta gero eta bazterrerago egin zuten ene zalantzek, halako moldez, non, neure ezbai eta buruhauste haiek guztiak, denbora batean enegan haragitzen zirenak eta haragiaren haragi bihurtzen, itzal bihurtu baitziren, finean, eta, azturaren azturaz itzalaren itzal. Eta, handik harat, zein urrun sentitu nintzen neure amaganik; zein urrun, aita Bartolomeganik eta hark irakatsietarik; zein urrun jesuitek eta Erromako Eli za ko moralistek manatutik... eta zein urrun Axularrek bere Gero n adierazietarik, seigarren manamenduaz
|
denaz
bezainbatean!, zeinak, derradan bide batez, seigarrenetik lehenerat egin zuela baitzirudien, baldin apezek eta eliz jendeek manamendu hari predikuetan eta aitorlekuetan emaiten zioten denborari kontu egiten bazitzaion bederen.
|
|
|
Eta ez uste ezen neguko gau batean izan zela eta hotzaren aitzakia egin nuela bi emazteki haienganat biltzeko, zeren eta bero bainengoen bai kanpotik, udako gau epel bat zelako, eta bai barrendik, garagarnoaren eraginez. Eta barkatuko ahal didazu bertze irreberentzia bat, jaun André, zeren gazte irreberent bat bainintzen orduko eta zeren ez bainizuke, orduan gertatuaz
|
denaz
bezainbatean, deus ere gorde nahi, baldin erraiten badizut nola mementu haietarik batean bururatu zitzaidan ezen bide ezin egokiagoa izan zitekeela hura Trinitate Sainduaren existentzia frogatzeko, sozzinitarren teorien kontra... han ere hiru pertsona diferent geundenez gero, ohe bakar berdadero batean. Lekutan, jaun André!
|
|
|
Nork bere mugimenduak egiten ditu, hatzez batik bat, eragozpenak eragozpen. Erregelen gainean ez da inor mintzo, ezin
|
denaz
ezin baita mintzo. Giacomo Leopardi ez zaie arrotz:
|
|
|
1 Hortik liberalek heziketa, adierazpen, prentsa eta abar bezalako askatasunei ematen dieten garrantzia, honako askatasun hauek posible egiten baitute gure bizitzan baliotsu eta desiragarri
|
denaz
deliberatzeko eta, horrela, ongi pentsaturiko, arduratsua den, norabide bat hartzeko.
|
|
|
Laburbilduz, orain arte honako argudio hauek garatu ditugu: 1) liberalismoaren bereizgarri nagusietariko baten arabera, gizabanakoek beraientzako bizitza ona
|
denaz
aukeratu behar dute, kanpotik inork bere ikuskera partikularra inposatu behar ez dielarik; 2) hemendik ondorioztatzen da estatuak politika antiperfekzionista bat jarraitu behar duela, politika mota hori bermatzeko bizimodu onen aniztasunaren aurrean neutraltasunez jokatu behar duelarik; 3) gizabanakoa benetan autodetermina dadin, berau inguratzen dueneko ingurune kulturala babestu beharra dago, i...
|
|
|
Kontratuaz
|
denaz
bezainbatean, erreditu tasa zentzudunaren aldeko apustua egiten du atariko hitzaldiak, lukurreriaren gehiegikeriak ostendu nahian:
|
|
|
Hots, sasirrazionalismoak partzialki baino agertzen ez
|
denaz
hipotetizatzen du. Bere joera metafisikoa, hortaz, betetasunean agertzen da.
|
|
2001
|
|
|
Beraz aldaketa garrantzitsu bat sumatzen da. Jendea kalitatea egin behar
|
denaz
kontzientzia hartzen ari da. Gainera Errioxako izendapenak ospe handia du, ardo ona egiten delako.
|
|
|
Ez ditu istorioak errepikatzen; aitzitik, bata bestearen aurrean buruz buru jartzen ditu, baina orain artekoan filmatu dituen seiek ere ezaugarri bera daukate: bertan ikusleak bere burua hauteman eta kontatzen ari
|
denaz
gozatzea dute helburu.
|
|
|
TOMAS eta ANTON MIRENen bulegoko atea nork lehenengo zabalduko ari dira. LOREk ez du gertatzen ari
|
denaz
deus galtzen.
|
|
|
Hori dela eta, hautatu duen ikas prozesuan aurrera egitea izango dugu helburunagusia. Horretarako, alde batetik esperientzia atsegina izatea lortu dugu; eta bestetik, ikasten ari
|
denaz
baliaturik komunikatzen has daitekeela ohartarazibeharko diogu.
|
|
|
Eragotzi egiten dinat; eragotzi egiten dinat hire gorputz biluztua. Lepoa, izan zenaz eta orain
|
denaz
lotsatua, aurpegiaren eta bularraren artean babesten da heriotzaren zain, eternitatearen parajeetako olatuetan isurtzeko. Amona, beti izahaiz horren ausarta... eta begira orain!
|
|
|
Egiten ari
|
denaz
gehiegi pentsatu gabe, eta antzez dezakeen naturaltasun handienaz, haren ondoan paratu da Tasio, deitzeko zain balego bezala. Bere harridurarako, ez da batere urduri jarri.
|
|
|
Eta, halaz guztiz, ez du segur aski inork pentsatu ere" nahiago lukeen" hori Urlia edo Sandia, mintzatzen ari
|
denaz
beste, izan daitekeenik.
|
|
|
iluntzeko zortzietan hautestontzietako boto kontaketari ekin ondoren, bederatzietan aurreratuzi ren behin behineko lehen emaitzak ez ziren gau guztian zehar aldatu, bederatzi t’erdietarako botoen %47a ezaguna zen eta gaueko hamaiketarako dena amaituta zegoen. Hauteskunde gaua gero eta azkarrago gertatzen ari
|
denaz
jabetzeko, hona Eusko Legebiltzarrerako azken hiru hauteskundeetako abiada:
|
|
|
Hemen trabatu nintzen; izan ere, hauek ziren pentsatuta neuzkan hitzak: " Begira ezazu Bitoriano Gandiagarena izan zen estola hau; ikus ezazu Aita Villasantek bere eskuaz ukitu zuen Hamabi Apostoluen postala; uki ezazu aita Kandido Zubizarretak oparian eman zidan salakota; hauek ikusirik ez duzu zalantzarik ñimiñoenik ere izango zuregana bidali nautenen nortasunaz
|
denaz
bezainbatean; eta zuk zeuk baiezta dezakezunez beste inork baino hobeki, nire amuleto hauek egiazkoak dira, hots, autentikoak, benetakoak. Hortaz, horrenbestez badakizu nire asmoak onak direla eta nire gogoak bat egiten duela zure orain arteko bizitza oparo eta joria gidatu duten printzipioekin".
|
|
2002
|
|
|
Baina horrekin batera, Euskal Herria
|
denaz
eta izan behar duenaz gure kontzeptua aldatu egin behar dugu. Baina ez teorian bakarrik, praktikan ere egin behar dugu.
|
|
|
Azkenean, gizartea gertatzen ari
|
denaz
jakin gabe gelditzen da, eta badirudi politikoei ere ez zaiela gehiegi interesatzen jendeak jakin dezan, agian ezagutza zientifikoa eta teknologikoa oinarri oinarrian kritikoak direlako. Oinarrian kritikoak direla diot, zeren zientzialariek sinetsi izan balute bere aurrekoek esaten ziotena, sekula ez lirateke garatuko ez argindarra, ez makinak eta ez Internet.
|
|
|
Par. Differente dena, gauza differente
|
denaz
aldedun dela ez othe dugu erraiten, eta bertze dena, bertze zerbaiteri buruz dela?
|
|
|
differente den gauza batetaz differente ezin bilhakatu diteke gauza bat. Berdineza
|
denaz
, differente da.
|
|
|
Par. Alta, izana eta bata gauza berdinezak baldin badira, izanaz bertze dela bata hori ezta batasunarren izanen, ez eta izana bere baithan bata hortaz bertze ere, ezenez bioj bardingak dirateke diferentearen indarraz (ala berez bertze
|
denaz
). 19
|
|
|
Par. Lehenik, ezagutua izan diteken gauzaz ari gara, eta gainera, batari buruz aritzen geranean, bertzeetaz differente
|
denaz
arean ere, nehoiz ba dela nahiz eztela izan. Ezten gauzaz mintzatzeko, alegia, beharreko da haren natura ezagutzea, eta bertze gauzetaz berdinga izaitea.
|
|
|
Bainugelako obra planteatzean, egiaz aldatu behar
|
denaz
hausnarketa zuhurki egin behar da.
|
|
|
Egia esan, emotibitatearekin oso lotutako zentzumena da usaimena, baina kasu askotan ez dugu erreparatzen horretan. Hala ere, usain txarra detektatzen dugun bakoitzean, giza harremana zaildu egiten da; hiriko edo herriko bazter batean usain txarra detektatzen dugunean, erraz deliberatzen dugu leku hori dudazkoa dela; gustuko politikagintza ez
|
denaz
, sarritan diogu usain txarra edo kiratsa dariola.
|
|
|
Espezie horiek hiru edo lau urtean behin ugaltzen dira, eta, ehizaren ondorioz, bale horiek hamar urte baino gehiago dituzte ehizarako. Ehiza baimentzeko arriskua, SECeko presidentearen arabera, ez dago inolako kontrolik ehizatzen ari
|
denaz
, eta baimendu gabeko espezieak hiltzen ari dira; baina inork ez duenez kontrolik egiten ez aduanetan, ez merkatuetan, “nork bereizten du zere urdina edo iskanbila den? ”. SECeko arduradunak adierazi zuen ehizan arriskurik gabe egin dezakeen espezie bakarra zere txikia dela, baina azpimarratu zuen ehizatzen uzten bada ez dela kontrolik egongo espezie hori ala bestea kontsumitzen den jakiteko.
|
|
|
Teorian berri berritik hastea izango litzateke hoberena. Tokiaz
|
denaz
bezainbatean ere berria. Nondik atera dirua, ordea?
|
|
2003
|
|
|
Kautela neurriak hartzeaz
|
denaz
bezainbatean, hori alderdiak aurkatasuneko entzunaldian hala eskatuta burutuko da; entzunaldi horretan, bereziki balioetsiko da, beste behin ere, adingabearen goreneko interesa.
|
|
|
Dena dela, argumentu horiek guztiak, jin arau, heldu diren bezala, jartzen ditut, nahiz ez genukeen nehoiz ahantzi behar, Hannah Arendt pentsalari handiak oroitarazten digun bezala, askatasuna
|
denaz
geroz politika ororen zentzua, XX. mendean egin ditugun kontzentrazio zelai eta arma nuklearren esperientzien ondotik, ez dugula lehengo gure erreferentzietan gelditzerik: Ez dezagun arren has berriz Troiako gerlarik!
|
|
|
Zer uste dugu bada litzatekeela bati edertasun bera ikustea gertatuko balitzaioke, garbi, aratz, nahasgabe, eta haragi gizatiae rrek, koloreek eta gainerako txorakeria hilkor anitzek kutsatu gabe, edertasun jainkozko paregabe bera ikusi ahal izango balu? Eskasa dela uste al duzu hara begira egon, behar
|
denaz
begiratu eta berarekin 212 elkarturik dagoen gizakiaren bizitza. Ez al zara jabetzen orduan bakarrik, edertasuna ikusgai den zeraren bidez ikusirik, gertatuko zaiola ez bertutearen itxurak sortzea, ez baita itxura bat ukitzen ari, benetakoak baizik egia ukitzen egonik; eta benetako bertutea sortu eta hazi duena jainkoen lagun bihur daitekeela eta hilezkor ere, gizakietako beste inor bihurtu bada?
|
|
|
Lehendabiziko lotura albokoen artekoa da; horien artean sortzen da, hain zuzen ere, odolkidetasun izeneko ahaidetasuna. Bigarren loturaz
|
denaz
bezainbatean, hori ezkontzaren ondorioa da, ezkontzak bi familiaren arteko lotura ezartzen duelako; horri ezkontza bidezko ahaidetasun deritzo.
|
|
|
Gizarte ordenaz
|
denaz
bezainbatean, subjektu pribatu bakoitzaren betebeharra ez da inori kalterik ez egitea bakarrik. Horrez gain, gizakiak muga batzuen barruan jokatu behar du, bere egoerak muga horiek eratortzen dituelako.
|