|
2000
|
|
|
Kandelako kritikoak dioenez, Narrazioak ipuinetan kontaketa bera da nagusitzen
|
dena
, eta prosa poetikotik hurbil dabil kasu askotan, hain zuzen ere, oso harira eta ongi lotuta datozen konparazioak eransten dituelarik. Era berean esaten du liburuan erregistro barietatea sumatzen dela, autoreak aitortua baitu liburu honetan duen helburuetako bat euskarari literaturan bide berriak ibiltzen laguntzea duela.
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen
|
dena
mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Sarrionandiaren literaturaz hitz egiterakoan" metaliteratura" da kritiko guztien ahotan entzuten
|
dena
. Alegia, Sarrionandiaren ipuinak idazle edo tradizio batetik datozen argumentuez, pertsonaiaz eta egoerez baliatzen dira ahots propio batez" bestelako" errealitate edo egoera baten lekukotza emateko.
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen hainbat aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten
|
dena
nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek, nahi lukeen moduan bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin du bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Lehenengoaren ustez, jadanik Ez gara gure baitakoak liburuan teorikoki garaturikoaren alderdi praktikoa da prosa zati txikiez osaturiko liburu hau. Hitz joko paradoxikoa hautatu du egileak izenburutzat, berez XVII. mendeko euskal idazle baten liburutik harturiko atsotitza
|
dena
. Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari".
|
|
|
Liburu honetan autorearen aldartea eta taxua Marinel zaharraken ageri
|
dena
ez bezalakoa dela dio G. Markuletak, hura gogorra eta gozakaitza bezain atsegina eta irakurleari gozamena eskaintzekoa dela esaten du honako hau. Azkenik, obra honen egilea definitzen du" irakurle amorratu"" jakin min handiko intelektual" eta" inkonformista erradikal bat" dela esanez.
|
|
|
Hiztegi baten tankera du, baina ez da" hiztegia bakarrik, ipuin laburrak, saio tipi ugariz osatzen da" egileak berak dioenez," eta aforismoz, eta munduaren lau partetako ene auzokoen aipuek hornitzen dutela". Osagai ezberdin horien elkartzetik sortzen
|
dena
sorpresa da ordea: " Beraz eman dezagun, nobela luzea dela".
|
|
|
" Hamlet irakurtzen segitu, zeldarik zelda airean gurutzatzen diren elkarrizketak, oroitzapenak, haurtzaroa, kontzientziaren ernalgarria izan zen Burgosko epaiketa, armetako borroka... Iragana eta oraina, fikzioa eta gertaerak, kanpoa eta barrua, literaturan errealitate gorapilotsu eta konplexuaren islada
|
dena
taiutzea lortzen du." (5 or.)
|
|
|
Liburu hauetako narrazioak solteak dira, elkarrekin loturarik gabeak, baina ez da beste gabeko gehikuntza formula hutsez eginiko egitura, berariaz egina baizik. Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan
|
dena
dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua. Liburu hauen egiturari eta bere ipuingintzari buruzko" azalpenak" Ifarraldeko orduak liburuaren azken narrazioan eman zituen nolabait, zeharka ordurarte euskal kritikoek bere liburuez esanikoak ironikoki aipatuz:
|
|
|
Egileak bere desioak bultzaturik idazten omen du eta" desiraren hutsunea" oroimenaz estaltzen saiatzen da," baina zuloa, zuritasuna, eskasia, zuloa, literaturak bete dezakeena baino arras zabalagoa eta sakonagoa da. Orduan ia
|
dena
isuri, erori, galdu egiten da. Adierazgarria da, horretaz, Martin Lezetaren Oroimena eta desira liburuko azken narrazioa hamar ipuineko beste liburu baten komentarioa delarik, aipatzen den azken ipuina bera ere hamar narraziodun beste liburu baten erreseina izatea..." (Ifarraldeko orduak, 116 117or.)
|
|
|
Beraz, Sarrionandiarena erritmo pausatua duen poesia da, musikalitatez ehundua, errepikapenez eta hedapen sintaktikoez, irudietan eta zirkulu zabalagoetan hedatzen
|
dena
, uretako ondak bezala zabalduz, ez atzerakorik ez lasterketarik egin gabe.
|
|
|
Jon Kortazarrek Lurra eta Luma (1997) artikulu bilduman, liburuari eskainirikoan, haren moldaketa berria azpimarratzen du, Marinel zaharrak liburutik harturiko materialek, emendatuekin batean egituraturik, taxu berria hartzen dutela diosku. Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera beste zenbait ere azaltzearekin, bizitza bera da poema hauetan azaltzen
|
dena
, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa bazuen edo omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza bera, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela.
|
|
|
Ni ez naiz hemengoa (Pamiela, Iruñea, 1985) izan da kritikoen aldetik iruzkin gehien merezi izan dituena eta, ia aho batez, Pott Bandakoen irizpide teorikoen adierazpentzat jo izan
|
dena
, bereziki Bernardo Atxagaren Etiopia liburuak ezagutzera emandako belaunaldiaren oinarriak aditzera ematen omen dituelako. Nolabait, garai horretan eginiko poesiaren teorizaziotzat hartu dute kritikoek, deserrotzearen eta erbesteratzearen sinboloaren planteamendutzat.
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik, euskal poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat ematen du liburu hau, izaeraren ezabaketarena, alegia: " Gaurdaino Pott taldearen poeta eta obrarik gorena Atxaga eta bere Etiopia izan badira, teorikoa Sarrionandia gertatu da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa daraman liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren moduan eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen
|
dena
Sarrionandiak bere literaturari oinarria ematen dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura daitekeen errealitaterik. Subjektibitateak eta erlatibitateak betetzen dute oro." (69 or.)
|
|
|
" Zentzu honetan Sarrionandiaren poesia metaliteratura da, literaturari buruzko literatura, euskaraz egindako collagea. Sarrionandiarentzat dena esanda dago, geratzen
|
dena
beste era batetan esatea da eta horrela bere poesia zertxobait manierista da. Liburuan agertzen den hitzaurrea Joseph Conrad-i egindako omenaldia da:
|
|
|
Batetik, hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa dugu; bestetik, bi narratzaile intradiegetiko izango genituzke: lehena, amaren papera betetzen duen narratzaile autodiegetikoa; bigarrena, amamaren papera betetzen duen narratzaile metadiegetikoa, bizkaieraz mintzo
|
dena
eta bere esanak letra etzanez azpimarratuz bereizten dituenak. Narratzaile intradiegetiko hauek, bestalde, narratarioari zuzenean mintzatzen zaizkio.
|
|
|
Honela, bi emakume hauek senideak direla ohartuko da, eta Axun iraganeko maitearen lekua betetzen joango da. Istorioa aurrera joan ahala, gertatu behar
|
dena
berehala igarri egiten da, izan ere, Udazkena eleberrian bezala, ez dago ezustekorik. Hala ere, eleberri honetan inguruneak pertsonaiengan Mintegiren eleberrian baino eragin handiagoa izango du; zenbait ikutu sozialek zipriztintzen baitute erlatua.
|
|
|
Izan ere, honakoa aipatzen da eleberriko pasarte batean: " Hori baita
|
dena
bakotxak bereak estimatuz, bertzearena errespetatu." Hau da eleberriko mezua, beraz.
|
|
|
Bere iruzkinean aipaturiko bi plano horien bereizketaz aritzeaz gain, plano bakoitzeko pertsonaia bakoitzak pairatu behar duen bikoiztasuna azpimarratzen du: hots, Mario jaio
|
dena
eta sentitzen denaren bikoiztasunean bizi da; eta Keparen bikoiztasuna, ordea, ezkutuko eta azaleko bizitzan oinarritzen da. Izan ere," biek ezkutatzen dute beraien nortasunaren alde garrantzitsu eta funtsezko bat" (Egunkaria).
|
|
|
Finean,
|
dena
osotasun batean dago, lehena eta oraina, elementu pila baten batuketa gara: nitasun bat behar dugu baina ez gara gauza monolitiko bat.
|
|
|
Askatasun apurrak ziegara ekartzen dituen txoria, kartzelari hienak, hiena kartzelariak, eta Koldo Izagirre ere irristatzen da garraztasun eta bizi nahiaren uztarketa gordina laxatzen duen narrazio honetatik. Ipuinak, narrazioak, preso dagoenaren bizitza puskak, heriotza, sakabanaketa, umorea, askatasuna... den
|
dena
liburu bakar batean, eta" haizea mindu gabe". (Gara VI)
|
|
|
Ipuinetan bertan aipatzen duen bezala: " iristen da eguna ezkutukoa azaleratzen
|
dena
." Honela, heroien desmitifikazioa egiten du, ipuin hauetako pertsonaia guztiak galtzaileak izango baitira. Beste alderdi ezkutu horien bilaketa ere antzeman daiteke aurreko bildumetan.
|
|
|
Beste batzuetan, ostera, heriotzaren zantzuak aurkitzen ditugu: esate baterako, ardoa, odolarekin identifikatzen
|
dena
.
|
|
|
tristura, nostaljia,... Juaristiren ustez," guztietan bada halako aire misteriotsu bat, batzuetan errealitatetik at doana; besteetan errealitatearen eremuan pausatzen
|
dena
" (Juaristi, Felipe: El Diario Vasco VI)
|
|
|
Halako atmosfera falta nabaritzen zaie ipuinei, oso azkar kontatuta dago
|
dena
, pertsonaiak behar gisa ezagutzeko betarik eman gabe. Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan bezala joaten zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako bide okerra hartuz.
|
|
|
Hala ere, beheraxeago honakoa aitortu beharrean egongo da: " badituela ipuinetan zehar barreiaturik txispazo modukoak, disdiragarriak, alaiak eta umoretsuak, irla txikiak,
|
dena
dela, itsaso handi eta zakar batean." (El Diario Vasco I)
|
|
|
Gizonaren ikuspuntua hurbiltasun handiagoz aurkezten bazaigu ere, gure aburuz, ipuinetan garrantzia bera dute kontatzen den istorioak eta kontatzen ez denak: hau da, bigarren mailako pertsonaien atzean gordetzen
|
dena
. Izan ere, bi sentimendu kontrajarri azalaraztea lortzen baitu idazleak:
|
|
|
Liburu honetan azaltzen diren pertsonaiak kondenaturik daude, kondena hori zenbaitetan jatorritik datorkie umezurtzak izaten dira (I eta II atalean batez ere) eta heldutasunean badirudi, irtenbide bezala, suntsipena erabili behar dutela; erahilketa, suizidioa. Besteetan, pertsonaiek errealitatea, interpretapen eta bizipen distortsionatu batetik, desarroilatzen dute, eldarnioan murgildurik daude, giro etsai honek pertsonaiei oso baliabide urriak horni diezazkieke, beraz, kanpotik datorrena traumatikoa izan ohi da, edota pertsonaiak berak badu bere baitan zerbait traumatikoa
|
dena
. Beraiek harrapaturik daude, maiz planteatzen den egoera edo errealitatea itogarria gertatzen da, eta pertsonaiak emango duen irteera ez da bere kondena baino izango.
|
|
|
bakardadea. " Bakardade suntsitzaile honek bakardadea ondokoen heriotzarengatik, afektuen hausturengatik, besteengandik ezberdin izateagatik, herria hustutzeagatik zabaldu, eta kutsatu egiten du
|
dena
; pertsonaiak eta herriko bizitza." (Egan 49)
|
|
|
Teknikari bagagozkio, plano ezberdinekin jolasteko joera nabaria da, aipaturiko gauzen bi aldeak azpimarratu asmoz: batetik, dirudiena edo uste duguna; eta bestetik,
|
dena
edo uste dutena.
|
|
|
Felipe Juaristik, esaterako, honakoa adierazi zuen: " lehen lerrotik harrapatu egiten duen horietakoa, erakargarria
|
dena
bai hizkuntzaren erabilera zuzen eta taxuzkoagatik, nola argumentoa aurrera eramateko planteamenduagatik." (El Diario Vasco XII) Luis Mari Mujikak, bestalde, honakoa nabarmentzen du:
|
|
|
Bertan, lehenik Bangkok hirian eta geroago beste herriska txikietan,
|
dena
da zikina. Zikinak jendez zein zaborrez bete kaleak, zikinak trabesti, homosexual eta urdangek pozten dituzten gauak, zikinak opio keak berotutako tabernak.
|
|
|
Lapurreta bitxi honek zenbaiten susmoak piztuko ditu, baita irakurlearen ere. Dirudienez, XVI. mendean hugonote batek Leizarragaren aurretik idatziriko liburua da desagertu
|
dena
. Hortaz, bazter guztiak nahas ditzakeen liburua, euskal historia interpretatzeko era zeharo alda baitezake.
|
|
|
80ko eta 90eko hamarkadan literaturaren sistemaren finkatzea eta indartzea izan da euskal literaturaren indarberritzea ekarri duen gertakaririk aipagarriena. Jon Kortazarrek aipatu zuen bezala17, gertakari honen ondorioz narratiba gailendu da; izan ere, batetik, narratiban erabilitako teknikek ikus entzunezko komunikabideekin parekotasun handia baitute; eta bestetik, eskoletan poesia baino narratiba lan gehiago lantzeko joera dago (eta ondorioz, narratiba da gehien saltzen
|
dena
). Hartara, artikulu berean aipatzen duen bezala, 80ko hamarkadaren erdialdetik aurrera poeta asko narrazioak idazteari ekingo diote.
|
|
|
Are gehiago, Juaristik berak aipatu zuen bezala," Unai Iturriagaren azken nobelan, hezur haragizko pertsonaiek adina indar du hiriak, Bilbok alegia." (Pergola 87) Gainera, hiria bera da eleberrian zehar zehazkien deskribatzen
|
dena
. Izan ere, atal gehienen hasieran Bilboko auzo ezberdinen ezaugarri zenbaiten deskribapen edo aipamenak egiten dira.
|
|
|
Izan ere, atal gehienen hasieran Bilboko auzo ezberdinen ezaugarri zenbaiten deskribapen edo aipamenak egiten dira. Bestalde, Mikel Somera kaleko pisu batean bizi dela aipatu behar da, inguru hori baita batik bat islatzen
|
dena
. Nahiz eta trama gehiena Bilbon gertatu, beste zenbait leku ere aipatzen dira eleberrian zehar:
|
|
|
Aitzakiaren bat jartzekotan, parrandak ugariegiak eta apur bat errepikakorrak gertatzen dira; pasarteak batzuetan luzeegiak (hasiera aldean batez ere, bost lerrotan ondo esana gelditu
|
dena
beste hainbesterekin puztuz), eta narratzailearen tartekako iruzkin subjektiboak lekuz kanpokoak agian, edo ez behintzat oso ortodoxoak ikuspegi literario ohikotik begiratuta. (Jakin 112)
|
|
|
Iñaki Petxarromanen ustez," sinbologia eta errealitatearen arteko nahasketa eder batean, Azken fusila itxaropenaren sinboloa da; gerra galdu ostean, oraindik
|
dena
galduta ez dagoela adierazten duen sinboloa." (Hika) Sinbologia honekin bat etorriz gero, txapelokerrek garaipena irudikatuko lukete; burdinbidea eraikitzen ari diren presoak, berriz, galtzaileen mendearen irudia izango lirateke. Iruzkingile honek aipatzen duenez," bi arlo politikoa eta pertsonala elkarrengandik ezin aldendurik azaltzen zaizkigu."
|
|
|
Alderdi alaiak ere erromeriak, jazzbandak, txakolina..., agertzen direla eleberrian, baina den
|
dena
lehen aipatutako giro ilun eta hits horren filtrotik iragazia begitantzen zaio irakurleari. (Egunkaria I)
|
|
|
Autoreak, Hego Amerikako nobela korrontearen eraginari nolabait jarraituz, bi plano desberdinetan eman digu fikzioa, bi espazio eta bi denbora desberdinetan, baina bi alderdiak elkarren osagarri gertatzen direnak. Bata Loitzu herrian eta gudu garaian ematen diren gertakariak, bizpahiru hilabeteren buruan eta bestea, gure garaitsuko egunetan ematen
|
dena
, hainbat aldiz erabilitako tren geltoki batean. Bigarrena, lehenengoaren ondorio gisara ezarria dago, neure iduriz errealismo eta egiantzekotasun haundiz.
|
|
|
Elaberriaren egiturak Joan Mari Irigoienen Babilonia eta Consummatum est nobela zoragarriekin gogorarazten du, honakoan ere kronologikoki lotutako bi istorio (garai berean agitzen baitira) izango baititu abiapuntu liburuak: batetik, Udarben hasten
|
dena
(Jaxinto gazteak On Ernestoren jauntxokeriari aurre egitea erabakitzen duenean), eta, bestetik, Urtuellan hasiera ematen zaiona (Jaxinto, Juxto anaiaren eraginagatik eta On Ernestorengandik ihes egitearren Urtuellara lan bila joaten denean). Jaxinto eta Juxto anaia udarbetarrak izango dira irakurleari bi herrien elkar topatzea ahalbideratuko diotenak. (Egan 48)
|
|
|
Beheraxeago, honakoa gehitu zuen: " Mujikaren nobela hau,
|
dena
den, nahiko irregularra iruditu zait; bada atal interesgarrien ondoan funtzionalitate handirik aurkitu ez diedan pasarteak, beste nonbaitetik ekarria indarrez sartutakoak edo, agertzen dira." (El Correo I)
|
|
|
Nobelan isladatzen den giroa funtsean, Primo de Rivera, diktadorearen garaiko baserritarren sinesmenetan oinarritzen da. Batetik, erlijio kutsukoa; eta bestetik, mitologiaren inguruan hedatzen
|
dena
. XX. mendearen haserako Euskal Herria aurkezten digu.(...)
|
|
|
Narrazioa protagonista bere buruaz beste egitera doan unean hasi eta ekintza hori burutzean amaitzen da. Hortaz, heriotzaren aurretik eginiko atzerakako begirada da testuratzen
|
dena
. Ondorioz, analepsiek gidatzen dute kontakizuna.
|
|
|
" ondo zaindutako idazkera da, aberatsa hitzetan, indartsua efektoetan. Esan behar duena esaten du doi, gehiegizko hornidudarik gabe, eta horrek, askotan, ilundu egiten du esan nahi
|
dena
." (El Diario Vasco IV) Gainera, esaldi trinkoen erabilerak hizkuntza zaildu egingo du. Zabalaren ustez," trinkoegi, zorrotzegi, eliptikoegi, neurtuegi, serioegi, hitsegi, itogarriegi, gupidagabeegi irudituko zaio beharbada zenbaiti eleberri honetako prosa, baina aukera bat besterik ez da, beste edozein aukera bezain zilegi izateaz gain, Aranbarrik kontaketaren gaiari eta giroari hamarkadako erresistentzia kulturala ezin hobeto egokitu diona." (Egunkaria XII) Are gehiago, bere aburuz," plano, garai eta kontzientzia" aniztasun hori baita liburu honen lorpenik behinena, batik bat narrazioari ematen dion" indar adierazkor bereziagatik".
|
|
|
Adibidez, aurreko nobela, jazz banda bat bezala zegoen antolatuta. Instrumentu bakoitzak bere protagonismoa zuen, baziren kontrabaxua eta bateria, hau da, estruktura erritmiko bat, saxofoiari mugak ipintzen zizkiona eta
|
dena
batzen zuena.
|
|
|
Genero ezberdinen arteko nahasketa gisa definitzen du autoreak berak: " Poliziakoa da, halako intriga dagoelako, zerbaiten ondoren dabiltzalako, historikoa da atzerako uneak ematen direlako; erotikoa ere bada pasarte batzuetan... eta
|
dena
ironiaz eta umorez egina. (Egunkaria XII)
|
|
|
Gainera, atal bakoitzaren izenburua herri baten izena da. Hain zuzen ere, atal bakoitzaren hasieran bertan kontatuko
|
dena
non kokatu behar den hasieratik zehazten digu, bidaia fisikoaren adierazgarri. Bidaia hauen bidez garai hartako euskaldunak irekiak zirela adierazi nahi izan du egileak:
|
|
|
Bi eleberri hauetan oso gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren hainbat ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez adierazten dizkigu gertakizunak; azkenik, bi eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik joan ohi
|
dena
.
|
|
|
Hortaz, paralepsi bat dagoela dakusagu: izan ere, narratzaile autodiegetikoa
|
dena
une batean narratzaile estradiegetikoaren lekua betetzen saiatzen baita. Edo maila estradiegetiko eta intradiegetikoaren aldizkatzea ere izan liteke.
|
|
|
Hortaz, besteak beste, oroitzapenen bidez egiten diren atzerakako mugimenduei deitzen zaie honela. Hau da, flash back deitu izan
|
dena
. Hiru eratako analepsiak ditugu:
|
|
|
. MAILA ESTRADIEGETIKO: fikzioaren gertaera nagusitik kanpo dagoen maila da, narrazioaz arduratzen
|
dena
, baina, narrazioaz at dagoena.
|
|
2001
|
|
|
Bigarren pertsonaren erabilera dela-eta, ez ditugu nahastu behar Egunero hasten delako n (1969) berritsuaren kontaketan azaltzen
|
dena
eta hemen aurkezten zaiguna. Lehenengoaren kasuan, bigarren pertsona hori berritsuaren solaskide isila bilakatzen den bitartean (Camus-en La Chute (1956) nobelan azaltzen denaren parekoa), 100 metro n agertzen zaigun 2 pertsona hori kritikoek lehenengo pertsonaren destolestatze bezala definitzen dutena da.
|
|
|
Batzuetan iheslearen plano hori kanpotik fokalizatuta dago (fokalizazio estradiegetikoa) eta orduan fokalizatzen
|
dena
sumagarria izan ohi da. Fokalizazio intradiegetiko batetik fokalizazio estradiegetikora dagoen aldaketa ahots aldaketarekin batera egiten da gehienetan, eta hemen kokatu genituzke 100 metro n hainbestetan azaltzen diren aditz konbinaketak (Nouveau Roman eko nobelagintzan askotan erabiltzen den baliapidea).
|
|
|
(15.or.)"
|
dena
den, ez duk, ez du burua bueltatzen. Arkupetik gero eta gehiago aldenduz Aiuntamentua eskubialdera utziaz" Zamudio" ren terrazerantz zuzentzen ditu pausoak.
|
|
|
Beste kasuetan, fokalizatzailea aldatzen denean honi ez darraikio fokalizatuaren aldaketa. Eta alderantziz ere bai, fokalizatzailea (edo fokalizazio gunea) aldatzen ez den zenbait kasutan, aldatzen
|
dena
fokalizatua da.
|
|
|
Ihesaren planutik oroitzapenen planurako aldaketa, lotura gisara jokatzen duen elementu baten bidez egin da (giltza Michèle, odolaren beroa Manuel, bere heriotza hurbila aitaren heriotza) eta, bestalde, aldaketa hori esplizitoki aditz laguntzailearen denbora aldaketak adierazten du, orainalditik lehenaldira pasaz. Lehenaldiko pasarte hauetan fokalizazioa gehienetan intradiegetikoa da, eta fokalizatzen
|
dena
sumagarria edo sumagaitza izan daiteke. Alabaina, zenbait kasutan, fokalizazioa estradiegetikoa dugunean (3 pertsonan), narratzaileak zenbait laguntza eskaintzen dizkio irakurleari, fokalizazio horren mugak errespetatuz, beharrezkoa kontsideratzen duen informazioa emanez.
|
|
|
4 Azken batean, dikotomia hori gaindituz, nobela kontzeptzio berri bat da gailentzen
|
dena
. Jon Juaristik egoki dioskunez:
|
|
|
Ama da nobela guztian zehar" irakurle inplizitua" bilakatzen
|
dena
, ama(= hizkuntza) rekiko gatazka honetan narratzailea galtzaile irteten da, eta azkenik, hizkuntza bera apurturik geratzen denean
|
|
|
(" Eta
|
dena
hondarra zen. Hondar ziko eta fina" 132.or.) 20, erremediorik gabe entzuten den ahots hori gainditu ahal izateko, zenbakiak dira irtenbide bakarra.
|
|
|
" 89 aldiz azaltzen dira zapatak Hamaika pauso n, aipatuko ez den filologoaren esanetan. Mila hitzetik bat, eta zerbait esan nahi omen du horrek." (172.or.). Era berean, ez da kritikaren ikuspuntu oso" laudagarria" honako paragrafo honetan azaltzen
|
dena
:
|
|
|
Besteak beste, hortxe dauzkagu: J.J. Lasa psikiatra (Donostiako Hernani kalean kontsulta zuena); Jesus Mª Lasagabaster kritikaria; Ramon Etxezarreta (nobelan dioenez, Urrestillako auzotarra eta Azpeitiko zinegotzia; gaur egun, Donostiako Udaletxeko Kultura zinegotzia
|
dena
); Juan Mari Bandres abokatua. Hauen parean, pertsonaia" errealei erreferentzia egiten" badiete ere, beste izenez datozenak dauzkagu:
|
|
|
Ez duzu adulteriorik egingo". Bikote baten arteko harremanen gainbehera etorri denean zilegi litzatekeen irteera bakarra (nobelan Beltranen hitzez edo Léo Ferré ren kantez irudikatzen
|
dena
), hau da, banaketarena da, hain justu, protagonista koldarrak hautatzen ez duena. Duintasunez bukatu ordez, nahiago du mendeku hartu eta maitea hil, modu honetan, G. Bataille ren hitzak gogoratuz," desiratutako objektuaren sakrifizioarekin" amaitzen duelarik bere amodiozko istorioa.
|
|
|
Ene Jesuseko (1976) protagonistak bezala," historiak kontatzeak eta entzuteak libreago egiten gaituela" (101) onartuz, behin eta berriro errepikatzen diren gertakizunek mataza narratibo konplexua bilbatzen dute. Alabaina, hirugarren nobela hartan kontaketaren beraren ezintasuna, metafikzioa beraz, testuratzen bazitzaigun, Bihotz bin historia maila da gailentzen
|
dena
. Horregatik suertatzen da irakurterrazago R.
|
|
|
107) eta birjintasunaren inguruko eztabaida aipatzen dira (1997: 101), baina guztien artean, dudarik gabe, abortoaren gaia da gailentzen
|
dena
. Nobelaren 148 orrialdeetan transkribatzen diren Le Temps aldizkariko pasarteek, abortoak gizartean eragiten zuen kezka irudikatu nahi digute fikzioan.
|
|
|
Senar jeloskor hau dugu, hain zuzen, nobelaren narratzailea eta bere ahotik dakizkigu bikotearen harreman zail eta trumoitsuaren unerik bortitzenak. Aurreko nobeletan bezala, oraingoan ere gertakariak ez zaizkigu aurkezten gertatu ziren hurrenkeran, alderantziz, berriro ere denbora psikologikoa da gailentzen
|
dena
, eta ondorioz, aurreranzko eta atzeranzko jauziak etengabeak dira. Oroimenaren joan etorri horietan, nobelaren oinarrian dauden bi gerrak dira hizpide.
|
|
|
Modu honetan, nobelen egitura bera gero eta gehiago ezkutatuz, kontaketa bera joan zaigu gailentzen. Alegia, Bihotz bi n azaleratu den moduan, narratzailearen solasa da oroimenaren kapritxoei erantzuten saiatuko
|
dena
. Desagertuz joan dira, maila eta atal desberdinetan antolatutako kapituluak, eskema esplizito baten arabera zehaztutako nobelak, eta azaleratzen, aldi berean, pertsonaia desberdinen ezinegon eta bizikizunak.
|
|
|
Aldatu ez
|
dena
, Saizarbitoriaren nobelen oinarrian dagoen gizatasuna da. Bere pertsonaiak bakarrik sentitzen jarraitzen dute, heriotzaren aurrean beldurra izaten, ezinezko amodioak itxaroten,... irakurlea hunkitzen.
|
|
|
Gudari zaharraren gerra galdua n esaterako, gudariari hitz egitea ukatzen dion notarioak kontaketa ezezik izatea bera ukatzen dio. Rossetiren obsesioa n, ostera, literaturaren beraren funtsa da, etengabe, auzitan jartzen
|
dena
: zertarako idatzi?, zer azaleratzen du testu literarioak?... bezalako galderak dira bizitzari aurre egiteko gaitasunik ez duen protagonistaren baitan bueltaka dabiltzanak.
|
|
|
Juan Martinek" bere eginkariak" gainean egiten zituen aitonaren omenez darama izen hori (2242). Horretaz gain, narrazioan etengabe adierazten delako, badakigu argala
|
dena
, zimur batzuen jabe ere bai, eta ogibidez idazletzat aurkezten duela bere burua. Gaztetan (Françoise) Sagan en omenez idatzitako Adio atsekabe (166) nobelaz gain, hotel batean Parisen galdutako bigarren nobela bat, istorioaren hasieran berreskuratzen dena, ditu idatziak.
|
|
|
Horretaz gain, narrazioan etengabe adierazten delako, badakigu argala dena, zimur batzuen jabe ere bai, eta ogibidez idazletzat aurkezten duela bere burua. Gaztetan (Françoise) Sagan en omenez idatzitako Adio atsekabe (166) nobelaz gain, hotel batean Parisen galdutako bigarren nobela bat, istorioaren hasieran berreskuratzen
|
dena
, ditu idatziak. Ezin esan bi lanok Juan Martini ospe handia eman diotenik, lehenengoa, 1954ko Bonjour tristesse ren plagiotzat edo hartua izan zelako, eta bigarrena, argitaratu gabe duelako3 Horiez gain, Paisaje y gastronomía (87) argitaratu du, eta espero zitekeen modura, euskal legatzez eta hainbat jakiez jakituria" entziklopedikoaren" jabe da (140).
|
|
|
Literatur lan modura mozorrotuta erabili duen zakila. Horixe baita, finean, liburuan metaforizatzen
|
dena
: Gilbert eta Gubar ek7 famatu egin zuten baieztapena:
|
|
|
Euren buruarekiko estimua gutxituz, egoera minbera bizi dute melankolikoek. Eta honetaz guztiaz gain, Juan Martin idazlea ere bada, psikoanalista izatea bezain deitoragarria
|
dena
(113). Nobelan etengabe egiten diren erreferentzia psikoanalitikoek (Londreseko kongresua, Sedano psikoanalistaren esanak, Eromen sortzailea liburua (98), Freuden lanak,...
|
|
|
Saizarbitoriaren belaunaldia, (64koa deitu izan
|
dena
Arestiren Harri eta Herri ren argitalpena dela medio) konpromisoaren belaunaldia da. Gaur berrogeita hamar urte inguru duen idazle (eta lagun) talde honek (Saizarbitoria, Sarasola, Kintana, Urretabizkaia, Lete,...) bere garai eta beharrei ez zegokien literaturarekin egin zuten topo.
|
|
|
Gerrako kronikak" artikuluraino, euskal nobelagintza modernoaren zutabe funtsezkoenetakoa dugun idazle donostiarraren bilakaera literarioa izan dugu aztergai. Edozein kasutan, artikulu guztiotan aldatzen ez
|
dena
egilearen lanarekiko dugun errespetu eta zaletasuna dira. W.
|
|
|
60ko hamarkadan Alemanian Constanza ko Unibertsitatearen inguruan sortutako Harreraren Estetikaren(" Rezeptionsästhetik") ildotik, irakurleak duen garrantzi hau gogoratzea ezinbestekoa dugu. Bestalde, nahiko inozoa litzateke, eta gaur egun erabat baztergarria, literatur testu baten berezitasuna(" literaturtasuna" hitzaz izendatua izan
|
dena
) idazketa modu zehatz batean dagoela defendatzea, bere garaian norabide inmanenteko kritikak defendatu zuen bezala.
|
|
|
Azterketa praktikora pasa baino lehen, ezinbestekoa deritzogu azterkizun
|
dena
argitzeari eta, beraz, kontzeptu honen inguruan zerbait esateari.
|
|
|
Henry Jamesen baieztapen honek izan zituen ondorioak ezagunak zaizkigu eta egun nobelagintza modernora daraman bide luzean esan daiteke ikuspuntuaren arazoa, hots, narratzaile orojakilearen ukapenetik sortzen
|
dena
, izan dela, seguruenik, berrikuntzarik nabarienetakoa.
|
|
|
Nobela honetan, espresiobide berrien esperimentazioaz harago, kontaketaren beraren ezintasuna da, behin eta berriro, nabarmendu nahi zaiguna. Jon Juaristik nobela honetan hizkuntzaren patologiaren azalpena bazekusan, guk baieztapen hori moldatuz, nobelaren patologia, idazketarena berarena dela behin eta berriro azaleratzen
|
dena
esangu dugu (azken finean, gauza bera esatea dela onartuz ere). Ene Jesus irakurri ondoren, modernitatean gertatzen den haustura tragikoa dela esan daiteke.
|
|
|
Aldean geneukan guzia eman dugu, eta
|
dena
eman dugunez gero ez dugu" (GP, 76)
|
|
|
Sarrionandiaren poemategia ez da teoria politikoaren liburu bat, eta oraindik garrantzizkoagoa
|
dena
, Sarrionandiak oso kontuan dauka hizkera poetikoa eta hizkera politikoa zeharo diferenteak direla. Hura anbiguoa da.
|
|
|
Zalantza badago, baina. Eta erratua bada borrokan sartu
|
dena
–
|
|
|
Zer ote den egia galdetzen badugu, hari fin batek mantentzen du egiaren eta gezurraren arteko atea. XVII. mendeko idazle barrokoentzat egiaren eta ametsaren arteko kinka zen bien artean kokatzen
|
dena
, XVIII. mendean razionalismoak bikoiztasun bera mantendu zuen, razionalismoaren ondoan munstroak agertzen dira. XIX. mendea harrigarritasunaren mendea da, ametsak tokia hartzen du giza irudimenean.
|
|
|
Beste aldea du ispiluak eta Sarrionandiak zalantzarik gabe aipatzen du begi bistakoa
|
dena
:
|
|
|
Atxagarentzat, ispiluaren beste aldeak badu misteriorik eta horregatik galdetzen dio mugaz bestaldean duen kontaktuari. Baina, batez ere, denbora etengabea da ispiluaren, kristalaren beste aldean aurkitzen
|
dena
:
|
|
|
Ahate basatiengandik denbora misterioa da ispiluaren beste aldean aurkitzen
|
dena
, ez garena, eta begira ere, ginatekeenaren aurkako bihurtuko litzatekeena.
|
|
|
Poema honen ondoan bere alderantzizko" ispilua" agertzen da, hain zuzen ere, Da Vinci ren idatziekin gertatzen zaigun eran, ispilu baten bidez irakurri beharreko
|
dena
. Da Vinci ren ohitura horrek bere jeinua adierazten digu, bere nagusitasuna, bere berezitasuna, arrunten gainetik jarrita dagoenaren mundua da.
|
|
|
Bada gizon eskergi bat misterioa argituaz izkiriatzen ari
|
dena
, Baina bere testuak, eskuin ezker eginak, Irakurleek (ispilu baten bidez irakurri beharrean) Lengoaia misteriotsuren bat delakotan uzten dituzte" (Marinel zaharrak, 45)
|
|
|
Eta euskara, ispiluan sortzen den mundua, eta jeinuarena, arrunkeriatik ihes egiten duenarena, maila berberean daude. Baina proposamena eskuin ezker idazteak azken gai
|
dena
muturreraino eramatea arriskutsua da, poema honetako azken bertsook ahuntz hizkuntza baino ez baitira, eta teorizazio ortzi mugan jeinuaren hitza, jerga bihurtzen baita.
|
|
|
Errealitatearen eta irudimenaren arteko ispilua belzturik dago, lainoak ez du beste mundurako biderik uzten. Baina, ispilu den hodeia, lainoa oztopo bada, bada bere lanean ispiluaren metamorfosia den leihoa irudimenaren mundura heltzeko bide
|
dena
. Badakit forma antzekotasuna agertzen duten ispilu eta leihoaren artean badagoela diferentziarik.
|
|
|
Badakit forma antzekotasuna agertzen duten ispilu eta leihoaren artean badagoela diferentziarik. Bat da nagusia, ispiluaz hara ikusten
|
dena
irudia dela, eta leihoaz harat errealitatea. Baina, hala ere, oraindik badago antzekotasunik bien artean, ispiluak eta leihoak ikuskizuna mugatu egiten dute bere laukiaren barnean, eta haietan ikusten duena beste zerbait da, beste irudi bat ispiluan, beste errealitatea leihoan.
|
|
|
mahai gaineko zura kaleko zola bihurtzen da. Escher en lanean logikaren barnean mugitzen gara, ulertu egiten dugu gertatzen
|
dena
, mundu biren arteko (barne munduko gauzen eta kanpo munduko kalearen arteko) lotura ulertu egiten da, lehen momentuko ezustea igaro ondoren. Escher ek ulermena jartzen du jokoan, logikak ezinezko mundu horretan parte hartzen du, eta ulertu egiten da nola den posible mundu desberdinak toki berberean egotea.
|
|
|
Sarrionandiak egunerokotasunetik irteteko, hain baliabide erromantikoa den honekin betetzeko, bide bikoitza aukeratu du: bidaiatzea eta fikzioa egitea, eta biak aukeratuz indarrez bete du bere liburua, hein berean bidaia eta fikzioa
|
dena
, norberaren mundutik ihesi joateko modu bi aukeratu dituena, literatura literaturaz hornitzeko modua duena.
|
|
|
Zenbakien magikotasuna aspaldi ezaguna da, edozein herritan zein kulturatan agertzen
|
dena
. Hona hemen zenbakien esan nahiari buruzko testu adierazkorra:
|
|
|
Baina, era berean, bidaia kontatzen duenak bere helburua zuzen adierazten du; sorterri hautatutik utopiaraino mugitu nahi du bere borondatea, eta bidaia hauxe da, hauxe liburuak adierazten duen joera nagusia: sorterritik utopiarainoko bidea da egiten
|
dena
.
|
|
|
Usu agertzen dira bidaia liburuetan, hemen ere begi aurrean jartzen zaizkigun ezaugarri bi: batetik, harrigarria
|
dena
kontatzen da, bestetik, ikusten dena norberak etxean bizi duenarekin konparatzen da.
|
|
|
Usu agertzen dira bidaia liburuetan, hemen ere begi aurrean jartzen zaizkigun ezaugarri bi: batetik, harrigarria dena kontatzen da, bestetik, ikusten
|
dena
norberak etxean bizi duenarekin konparatzen da.
|
|
|
Ez dakit erantzuten, baina badakit zein literatura bilatzen den ahalegin honetan. Berria nahi da, Europara zabalik dagoena, kultista, José María Álvarez, eta Gimferrer en oihartzunaren pean ere sortzen
|
dena
.
|
|
|
Haietan da dirdaratzen Irlanda zena,
|
dena
, izanen dena.
|
|
|
Haietan da dirdaratzen Irlanda zena, dena, izanen
|
dena
.
|