|
2001
|
|
|
Horrekin alkoholaren disolbatze ahalmena txikitzen edo handitzen da, eta beraz, lehengai usaindun gutxiago edo gehiago disolba daiteke, hurrenez hurren. Alkohola lurrintzean, likido hegazkorra denez, sakabanatu egingo dira bere baitan
|
dauden
substantziak. Gogoratu behar da ezen esentzia olioak ez direla uretan disolbagarri izaten, eta alkohol etilikoa oso disolbatzaile geldoa dela.
|
|
|
Hala ere, lehenik jakin behar dute zein oinarri biokimiko eta fisiologikotan hobetzen diren laguntza ergogenikoek kirol errendimendua, haren mitoak eta errealitateak, eta nola aplikatzen diren kirol jardueran.Atleta askok uste dute elikagai, prestakin edo gehigarri jakin bat kontsumituta nabarmen handituko dela haien errendimendua.Hala ere, konposatu horiek kontrako eragina izan dezakete elikadura plan egoki bat ordezten dutenean.Azpimarratu behar da substantzia horien erabilera ez dela errendimendu handiko atletak soilik; nerabe kirolari askok erabiltzen dituzte, eta, kasu askotan, entrenatzaileek gomendatzen dituzte gimnasioetan. Zein dira eskuragarri
|
dauden
substantzia ergogenikoak. Laguntza ergogenikoak honela sailka daitezke:
|
|
2002
|
|
|
Eragin nabarmenena hamarkada batean baino gehiagoan tea erregularki hartu zuten pertsonengan hauteman zen. Ikertzaileek diotenez, polifenolek (tean
|
dauden
substantziak) gaixotasun kardiobaskularrei eta minbiziari aurrea hartzen lagun dezakete. Te berdea, hartzitu gabea, eta te beltz txinatarra, hein batean hartzitua, oso edari ezagunak dira Asian; mendebaldean, berriz, te beltz hartzitua, askotan esnea hartzen duena.
|
|
|
“Ikusi duguna da —azaltzen du Verfaillie doktoreak— izaki, sagu eta arratoien hezur muinetik hazitako zelula ama helduak bereiz daitezkeela, eta zelula bihur daitezkeela gibeleko zelulen antz handia duten eta haiek bezala funtzionatzen duten zelula”. Aurkikuntzak frogatzen du zelula ama heldu horiek gai direla normalean gibelean
|
dauden
substantzia eta elementuak bereizteko. Ikertzaileentzat, zelula aldatu horiek oso erabilgarriak izan litezke zenbait zirrosi mota eta gibeleko gutxiegitasunak tratatzeko, eta, gainera, zelula iturri baliotsua izango lirateke gibeleko gaixotasun genetikoak dituzten pazienteentzat.
|
|
2003
|
|
|
“Horrek adierazten du usaimen sistemak konbinazio sistema bat erabiltzen duela usainen identitatea irudikatzeko”. Sudurrak, nerbio usaimenez hornitua, ahoaren barruan
|
dauden
substantzien gustua bereizten du. Izan ere, dastamensentsaziotzat hartzen diren sentsazio askok usaimenean dute jatorria.
|
|
2004
|
|
|
Mina da garrantzitsuena, eta egitura minberen konprimaketagatik ez ezik gune mamitsuan
|
dauden
substantzia aktibatzaileen eraginagatik ere gertatzen da.
|
|
|
Greenpeaceren txosten baten arabera, haurren heriotza tasa, asma, alergiak, minbizia, patologia autoimmuneak, autismoa, garatzeko ezintasunak eta ugalketarako desorekak areagotu egin litezke, egunero erabiltzen diren produktuetan
|
dauden
substantzia kimiko jakin batzuen eraginpean egoteagatik. “Ondare kimikoa.
|
|
|
Duela urtebete eskas, Nature aldizkarian, txokolate mikatz edo beltza, hau da, esnerik edo esnekirik gabea, hartu eta ordubetera plasman
|
dauden
substantzia antioxidatzaileen kopurua %20ra arte igotzen zuten ikerketen berri eman zen. Emaitzen arabera, txokolate mota horrek lagundu egin zezakeen gaixotasun kardiobaskularrei edo zenbait minbizi motari aurrea hartzen, batez ere esnearen edo deribatuen ehuneko aldakorrak gehitzen diren kontsumo modu ohikoenekin alderatuta.
|
|
2005
|
|
|
Hau da, gorputzeko azal osoan errezeptore ez espezializatuak edo nerbio amaiera indiferentziatuak dauzkate horretarako. Nahikoa kontzentrazio altuetan
|
dauden
substantzia kimiko kaltegarri edo nardagarriek nolabaiteko erantzunak eragin ditzakete sentikortasun kimiko orokor horren bidez. Horrez gain, animalia askok kimiorrezeptore espezifikoak dauzkate. Kanpo molekulak azaleko epitelioan zehar pasatzen direnean, neurona sentsorialak kitzikatzen dituzte ukipenaz.
|
|
|
bitamina kantitateak. Hala ere, bere konposizioagatik nabarmentzen dena kantitate txikitan dauden baina hornituta
|
dauden
substantziak dira. onura fisiologiko nabarmenak:
|
|
|
Zer gertatzen da lehenago baimendutako gehigarriekin, aspalditik erabiltzen ari direnekin? Merkatuan
|
dauden
substantzia guztiak berrikusten saiatzen da Europako Batzordea. Gainera, orain dela 25 urteko ezagutza ez da oraingoaren berdina, eta produktuek ez dute baimen iraunkorrik; urte batzuk irauten dute, eta handik urte batzuetara enpresak berriz eskatu behar du berrikuspena.
|
|
|
Hala ere, baliteke emaitzarik ez lortzea. Egoera horietan, garbigarri kimikoetara jotzea da alternatiba, merkatuan
|
dauden
substantzia askoz urragarriagoak baitira. Horregatik, produktuaren etiketan zehaztutako jarraibideei kasu egin behar zaie, eta, erabili bitartean, kontu handiz ibili behar da:
|
|
|
Gaur egun, Europako Batasunak (EB) karbono monoxidoaren, nikotinaren eta alkitranaren ehunekoei buruzko informazioa ematera baino ez du behartzen, nahiz eta Osasun Sailari “garrantzitsua iruditzen zaion jakitea zer eduki dagoen benzopirenoan eta nitrosaminan, kantzerigenoak eta mendekotasuna areagotzen dutenak baitira”. EBk aztertu du nola zehaztu tabakoan
|
dauden
substantzia horien mailak. Azterketa pertsonen erretzeko era birsortzen duen makina erretzaile baten bidez egiten da, nahiz eta zenbait zantzuk adierazten duten erretzaileek makina homologatu horiek baino sakonago xurgatzen dutela, eta, beraz, “mailak errealitatera egokitu dira”.
|
|
|
Horrenbestez, eta substantzia horien eraginpean ahalik eta gutxien egoteko, osasun agintariek kasu bakoitzerako erabakiak hartzeko tresna bat izan dezakete. Orain, Europako Batzordeak interesa duten alderdiekin hitz egingo du HMen ikuspegi bat aplikatzeari buruz, bai gizakien bai animalien elikaduran
|
dauden
substantzia horiei lotutako arriskuen kudeaketan. Gaur egun, agintariek onartzen dute propietate genotoxikoak (DNA, zelulen material genetikoa, kaltetu dezaketenak) eta propietate kantzerigenoak dituzten substantziek ondorio kaltegarriak izan ditzaketela osasunean, nahiz eta dosi txikitan izan.
|
|
|
Joera horrek jarraituko du indarrean dagoen produktu kimikoen erregulazioa hobetzen ez bada», ohartarazi zuen orduan erakundeak. Europako Batzordearen datuen arabera, merkatuan
|
dauden
substantziek merkaturatutako substantzien guztizko kopuruaren %99 baino gehiago hartzen dute, eta ez daude saiakuntza baldintza berei lotuta. 1981ean, 100.106 substantzia zeuden deklaratuta, eta, kalkuluen arabera, gaur egun 30.000 substantzia merkaturatzen dira bolumenetan tona batetik aurrera.
|
|
|
Etiketatze baldintza berriek, Giza Elikaduraren Batzorde Zientifikoaren irizpidean jasotakoek, kontsumitzaileen babesa areagotzea dute helburu, batez ere elikagairen bati alergia edo intolerantzia diotenak. 2003/ 89 Zuzentarauaren transposizioaren ondorioz etiketatzeari buruzko arau orokorrean egiten diren aldaketek osagaien erregulazioari eragiten diote, hau da, elikagaiak fabrikatzeko edo prestatzeko erabiltzen diren eta oraindik produktu amaituan
|
dauden
substantziei, gehigarriak barne. Zein da arauaren berritasun nagusia?
|
|
2006
|
|
|
Horrenbestez, teknologia hori aplikatzeko, aldez aurretik aztertu behar dira instalazioa eta hura ezartzeak ekar ditzakeen kostuak. Mikroiragazketa eta elikagaien segurtasuna Elikagaien segurtasunaren arloan, eta kutsadura kimikoari dagokionez, iragazki espezifikoak erabiltzeak elikagaietan
|
dauden
substantzia toxikoak atxiki litzake, hala nola mikotoxinak, sendagaien edo pestiziden hondakin batzuk. Bereziki gomendagarria da animaliak edo nekazaritzako ustiategiak kalterik egiten ez dutela bermatzea.
|
|
|
Hala ere, fabrikatzaileek “itxura batean gozatutako tabakoaren alderdi hori ustiatzen jarraitu nahi dutela erakusten dute, aurrekoak imitatzen dituzten kaxatxo berriak aurkeztuz, langileak engainatzen jarraitzeko”, adierazi du Carlos Jiménez Ruiz doktoreak, Madrilgo Erkidegoko Osasun Publikoaren Institutuko Tabakismo Unitateko zuzendariak. Aditu horrek azaltzen du nikotina eta mundrun gutxiko zigarretak “ez direla osasungarriagoak, lehenik, erretzaile askoren kontzientzia lasaitzeko eta erretzeari uzteko erabakia atzeratzeko balio dutelako; eta, bigarrenik, zigarro horiek kontsumitzen dituztenek aldaketa intentsitate handiagoarekin konpentsatzeko joera dutelako, eta, ondorioz, tabakoan
|
dauden
substantzia kaltegarrien xurgapena areagotzen delako”. “Erretzaile askorentzat, egunean zigarro gehiago erretzea da konpentsazioa”, gehitu du medikuak.
|
|
|
Sendagaiak faltsutzea osasun publikoko arazo handienetako bat bihurtu da azken urteotan. Medikamentu horiek guztiek papareak, logotipoak, barra kodeak, hologramak eta sendagai legitimoen kanpo identifikazioa dituzte, baina ez dute substantzia terapeutikorik, dosi desegokietan edo arriskutsuetan dituzte, eta, batzuetan, faltsutzaileen eskura
|
dauden
substantzia kaltegarriekin formulatuta daude. Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) kalkuluen arabera, saldutako sendagai guztien %15 faltsuak dira, eta, larriena, kopuru hori %50etik gorakoa da Asiako eta Afrikako zenbait lekutan.
|
|
|
Plastikoak, garbigarriak, herbizidak eta fungizidak, besteak beste. Gizakiarekin etengabe lotuta
|
dauden
substantzia kimikoak dira, eta ez dira nabaritzen osasunean dituzten ondorioak. Gutxienez, epe laburrean.
|
|
|
Disruptore endokrinoek hormona sistemaren funtzionamendua oztopatzen dute eta hormona naturalak ordezkatzen dituzte, haien ekintza blokeatuz edo mailak handituz edo txikituz. Mercedes Marcok dioenez, inguruan
|
dauden
substantzia disruptore hormonalen dosiek ez dute zelularik hiltzen, baina oso txikiak izan arren, organismoaren bizi komunikazioen sarea sabotatzen dute eta era guztietako kalteak eragiten dituzte. Epe luzeko ondorioak hainbestekoak dira, ezen, espezialistak dioenez, «beldurra ematen du ondorioak pentsatzeak», eta arriskuan jartzen dute espezie askoren biziraupena.
|
|
|
Baina “kontrol egokiaren” ikuspegiak ez du babesa bermatzen, herritarra ez baitago substantzia bakar baten mende, baizik eta ezagutzen ez den efektu konbinatua izan dezakeen koktel baten mende. Azkenik, adierazi dute REACH araudiak aukera ematen diela industriei
|
dauden
substantzien alternatiba seguruago bat alde batera uzteko, eta ez dutela ordezkapen plana aurkeztu beharrik.
|
|
2007
|
|
|
Ohiz kontsumitzen ditugun elikagaietan
|
dauden
substantzia askok nerbio sistema estimulatzen dute: kafeina dugu horietan nabarmena.
|
|
|
Uretan disolbaturik
|
dauden
substantzien mota eta kopuruak aldatu egiten dira, ura irteniko iturriaren inguruetako ezaugarri geologikoen arabera.
|
|
|
Nefronak giltzurrunen unitate funtzionalak dira, hau da, giltzurrunak nefronez eratutako organoak dira; hain zuzen, milioi batetik gora nefrona ditu giltzurrun bakoitzak. Nefronetan iragazten dira odolaren ur gehiena eta ur horretan
|
dauden
substantziak, proteinak eta zelulak izan ezik. Denen artean minutuko 120 mililitro inguru iragazten dituzte, zenbanahi ur edan dela ere; horrek esan nahi du egunean ia 173 litro iragazten dituztela, gizakiaren odol bolumen guztia ia 35 aldiz.
|
|
|
Hexaklorobenzenoa dioxina arriskutsuenetako bat da eta Stockholmeko Hitzarmenean debekatu egin zen. Gaineratu dute tokiko biztanleen osasuna arriskuan dagoela, airean
|
dauden
substantzia toxikoek ez ezik, baita hondakin arriskutsuen garraioak ere, zeinak gero eta ustekabeko isurketa gehiago eragiten baititu, eta instalazio horietan gertatzen diren istripu ugariek ere, hala nola leherketek, gas ihesek eta suteek. Beste arazo bat ihes gasen iragazkietan pilatzen diren hondakinak dira, toxinak dituzte eta segurtasun zabortegi batean utzi behar dira.
|
|
|
Izan ere, garapen fasean dauden ehunetan eragin handiagoa izateaz gain, oraindik ere heltze fasean dauden organoen bidez ezabatzeko zailagoak dira. Babyfood proiektua Haurrentzako elikagai komertzialetan
|
dauden
substantziek haurren osasunean dituzten ondorioak ikertzeko, Babyfood proiektua sortu da. Europako Batasunaren ekimen berri bat da, Europako Batasuneko funtsekin finantzatua.
|
|
|
Txirrindularitza eta futbola, arrisku handiagoa Bat bateko heriotzaren estatistika beltzaren gailurrean futbola eta txirrindularitza daude. Litekeena da kasu gehienak kirolik praktikatuenetako batzuk direlako izatea, baina kontuan izan behar da, batez ere, txirrindularitzak esfortzu maila handia eskatzen duela eta baimenduta ez
|
dauden
substantziak (dopina) asko erabiltzen direla. Kirol horretako alarma 1965ean piztu zen, Tom Simpson britainiarra bat batean hil zenean Frantziako Tourrean, Mont Ventoux a igotzen ari zela.
|
|
2008
|
|
|
Hala ere, industrian kontserbatzaile gisa erabiltzen diren produktuak sintesi kimikoaren bidez lortzen dira. Harremanetarako urtikaria Urtikaria mota hau janarietan, kosmetikoetan eta jantzietan
|
dauden
substantzia kimikoekin azala ukitzean sortzen da. Larruazalaren gainazaleko hantura prozesua da, eta erraz antzematen da, azalean baba edo zurrunga gorrixkak agertzen baitira, azkurak oso gogaikarriak.
|
|
|
Eraginkorra izan dadin, egunean hainbat aldiz irentsi behar da (medikuak agindutakoaren arabera), otordu bakoitza baino bi ordu lehenago eta urarekin, ez beste likidoekin. Taninoek, kafea, tea eta ardoa bezalako elikagaietan
|
dauden
substantziek, ikatzaren eraginkortasuna murrizten dute.
|
|
|
Irudia: Wikipedia Italiako agintarien arabera, dioxina maila handiko mozzarella gaztak (pestizidetan
|
dauden
substantzia potentzialki kantzerigenoak edo produktu kimikoak, plastikoa eta beste material batzuk erretzean sortzen direnak) alarma piztu du azken egunotan, eta lasaitasuna eskatzen dute, kasu mugatuak baitira. Joan den astean, Napoliko Fiskaltzak ikerketa bat hasi zuen Campania eskualdean, herrialdearen hego mendebaldean, baimendutakoa baino dioxina maila handiagoko bufalo esnearekin egindako mozarrella batzuk detektatu zituenean.
|
|
|
Alde horretatik, “nanoekotoxikologia” diziplina sortu berria da oraindik. Adibidez, nanopartikulek ingurunean
|
dauden
substantziekin erreakziona dezakete edo ingurunean dauden erreakzioak katalizatu. Inguruko mikroorganismoentzat toxiko ere izan litezke, eta horrek bide eman lezake kate trofikoko toxikotasunaren biometaketa gerta dadin, gizakiei handiki iritsiko litzaiekeena.
|
|
|
“Alergia mota ohikoenak sistema immunearen erreakzio gisa agertzen dira beti, substantzia jakin batzuen aurrean. Diagnostikoan, eskuragarri eta egiaztatuta
|
dauden
substantzia alergenikoen estraktuetara mugatzen dira adituak; baina, askotan, gaixoek zenbait estraktuekin erreakzionatzen dute eta zehaztasun diagnostikoa erlatibizatzen dute”, erantsi du. Errinitisaren eta bronkioetako asmaren ondoren, medikamentuekiko alergia hirugarren kontsulta arrazoia da alergia unitateetan Gai horien konposizio molekularretik soilik zehaztu daitezke sentsibilizazioaren jatorri desberdinak, identifikatu daiteke alergeno komuna den eta alergeno desberdinek funtzio baliokideak izan ditzaketen.
|
|
2009
|
|
|
Mateusz Atroszko Kea erabiltzea da haragia, arraina eta esnekiak kontserbatzeko metodo zaharrenetako bat. Zur nobleen sugarik gabeko errekuntzak sortutako kean
|
dauden
substantzien ekintzan oinarritzen da. Ekintza hori kea lehortzearen ondoriozkoa da, bai eta eragin antiseptikoa duten substantziak (fenolak eta azetonak, besteak beste) eta kolorea, zaporea eta usain bereizgarriak ematen dituztenak ere.
|
|
|
Landareek burdinaren eta proteinen xurgapena alda dezaketen taninoak dituzte Baina mineral honek beste etsai batzuk ditu. Fitatoek ere, gari zahian eta zerealen oskolean
|
dauden
substantziek, ezin hobeto xurgatzea eragozten dute. Horregatik, zuntz gehiegi duen dieta kaltegarria izan daiteke.
|
|
|
“Nagusiki bi arazo dituzten konposatu kimikoez ari gara: kasu batzuetan, elementu biometagarriak dira, hau da, nahiz eta kontaktua duela zenbait urte gertatu, eragina geroago ager daiteke, organismoan metatu eta irauten dutelako, pestiziden kasuan bezala; beste batzuetan, berriz, egunero erabiltzen diren produktuetan
|
dauden
substantziak dira, hala nola plastikoetan, detergenteetan edo kosmetikoetan, eguneroko bizitzatik ezabatzen oso zailak direnak, eta olearen eraginpean etengabe egotea dakarte”, azaltzen du. Ikerketa hainbat ondoriotara iritsi da, eta UGRrekin batera proiektua gauzatzen duten zazpi taldeak bateratu dituzte.
|
|
|
Ohiko kontsumo produktu askotan
|
dauden
substantzia kimikoen taldea dira ftalatoak. Zenbait azterlanek substantzia mota batzuek ingurumenean eta osasunean dituzten ondorio negatiboak adierazi dituzte.
|
|
2010
|
|
|
Moskuko Osasun sailak jakitera eman duenez, kutsadura maila oso altua da, atmosferan
|
dauden
substantzia kaltegarrien kontzentrazioak gehienezko maila sei aldiz gainditzen baitu.
|
|
|
Gizarte Segurantzaren Sistemak (2006) sei multzotan biltzen ditu: agente kimikoek, fisikoek eta biologikoek, beste ataletan ez
|
dauden
substantziak eta agenteak arnasteak eta agente kartzinogenikoek eragindakoak. Zerrenda horretan patologia ugari badaude ere (30.000 inguru), beste patologia batzuk zalantzan daude, hala nola hotzaren eraginpean egoteak eragindakoak, zuntz mineralen, artifizialen edo sintetikoen aspirazioagatiko bronkio biriketako gaixotasunak (biriketako minbizia) eta amianto hautsa arnasteak eragindako laringeko tumoreak.
|
|
|
Glasgowko Unibertsitateko (Eskozia, Erresuma Batua) ikertzaileek egindako ikerketa batek frogatzen du polifenolak, fruta eta barazki askotan
|
dauden
substantzia antioxidatzaileak, zukuen bidez irenstean ere xurgatzen dituela organismoak. Prototipo gisa erabilitako edaria polifenole iturri natural gisa elikagai aberatsak hautatu ondoren egin zen, hala nola mahatsa, sagarra, fruitu zitrikoak eta te berdea.
|
|
|
Polifenol ugariko elikagaiek, hala nola marrubiek, ahabiek eta fruitu lehor batzuek, zahartzeak eragiten duen narriaduratik babesten dute garuna, inflatorioaren eta antioxidatzaileen kontrako eraginengatik. Estatu Batuetako hainbat erakundek egindako ikerketa batek, Amerikako Elkarte Kimikoaren azken Topaketa Nazionalean aurkeztua, garunari modu naturalean metatzen diren eta hainbat patologiarekin lotuta
|
dauden
substantzia toxikoak ezabatzen laguntzen diotela erakusten du; esaterako, helduaroan oroimena galtzea. Shibu Poulose ikertzaileak azaldu duenez, aurreko azterketek iradoki zuten zahartzearekin zerikusia duen faktoreetako bat organismoa hondakin toxikoak ezabatzeko ahalmenetik galtzea dela.
|
|
|
Zapore berrien azterketa haiek arautzen dituzten jarraibide berrien arabera egiten da. Ekimen honen bidez, EBn gaur egun eskura
|
dauden
substantzia aromatizatzaile guztiak ebaluatu nahi dira, azken datu zientifikoen arabera. Aroma jakin batek eskatutako baldintzak betetzen ez dituela adierazten duten arrazoiak atzemanez gero, Europako Batzordeko arrisku kudeatzaileei jakinaraziko zaie, eta haiek erabakiko dute erabiltzeari utzi ala ez.
|
|
|
Alor militarrean distentsio leun bat gertatzen bada, 1986ko apirileko Txernobileko istripuak nuklear zibilaren arazoa berpizten du. 1987an, hainbat urtez negoziatu ostean, ozono geruzaren murrizketan inplikatuta
|
dauden
substantziei buruzko Montrealeko protokoloa lehen urrats modura agertzen da aldaketa klimatikoari buruzko nazioarteko negoziaketetan. 1970eko hamarkada beldurrak eta natur baliabideen agortzeak markatu badute, 1980koaren erdiaz geroztik, biosferaren arazketa gaitasunaren mugen kontzientzia hartzea nagusitu da.
|
|
2011
|
|
|
Proiektuaren aurka daudenek salatzen dutenaren arabera, ordea, inguru horretako lurrak uranio eta amianto asko du. Substantzia horiek kaltegarriak dira osasunarentzat.Europako Batzordeak duela urte batzuk argitaratu zuen txosten baten arabera, lur horietan
|
dauden
substantziek ez dituzte arriskuan jartzen langileak eta eskualdeko biztanleak. Baina amiantoa erabiltzea legez kanpokoa da, duen arriskua dela-eta.
|
|
|
Gero, konposatu organikoak dauzkan pentano hori analizatzeko, gas kromatografia (GC) erabiltzen da. Teknika hori asko erabiltzen da gas fasean
|
dauden
substantziak bereizteko, batez ere konposatu organikoak analizatu nahi direnean. Zutabe kromatografikoan substantziak bereizi eta gero, garraren ionizazioaren detektagailuak (FID) identifikatu egiten ditu.
|
|
|
Ur horiek eragotzi egin zuten, erradioaktibitatea zela eta, zentral nuklearreko langileek instalazio horietako zenbait arazo konpontzea. Ur horretan
|
dauden
substantzia poluitzaileen kontzentrazioak legezko muga baino 100 aldiz handiagoa dela kalkulatzen da, baina TEPCOk adierazi zuen maila nahiko baxua dela. Isuritako uraren zatirik handiena instalazio batzuetan gordeta zegoen, eta gainerakoa lur azpiko ura zen, bosgarren eta seigarren erreaktoreetatik hurbil dagoena.
|
|
|
“Azukreen eta aminoazidoen arteko elkarreraginak hidroximetil furfural bat eragiten du; akrilamida sortzeko, berriz, ezinbestekoa da asparagina aminoazidoa egotea”, azaldu zuen CSICek Pilar Montero Elikagaien eta Nutrizioaren Zientzia eta Teknologia Institutuan. “Mendebaldeko dieta osatzen duten elikagaietan oso zabalduta
|
dauden
substantziak dira, batez ere labekatutako eta frijitutako produktuen gainazalean. Zaurituak, aldiz, ez dira ukituko», esan zuen Monterok.
|
|
2012
|
|
|
Dena den, esan bezala, gerta daiteke uretan
|
dauden
substantzia kaltegarri batzuk oraindik ez egotea kontroleko zerrendetan, edo substantzia horietarako analisi kimikorik ez egotea. Halaber, litekeena da laginketa egin baino aste batzuk lehenago gertatu izatea isurketa:
|
|
|
Beti debekatuta
|
dauden
substantzien lehen azpitaldea anabolizatzaileak dira, ehunen hazkuntza sustatzen duten produktuak. Zerrendan argi eta garbi ageri da:
|
|
|
Lehiaketan zehar debekatuta
|
dauden
substantzietan lau talde daude: estimulatzaileak (adrenalina bera, esate baterako), narkotikoak, kanabinoideak eta glukokortikosteroideak.
|
|
|
Elikagaiaren konposizioa: elikagaian bertan
|
dauden
substantzien artean faktore batzuk aipa daitezke:
|
|
|
Inguruneko atmosferaren konposizioak zerikusia dauka elikagaiaren Eh rekin neurri batean. Oso hidrogenatuta
|
dauden
substantziek, SH taldeek, azukre erreduktoreek edo substantzia antioxidatzaileek (azido askorbikoa edo tokoferolak kasu) potentzial erreduktorea handitzen dute, eta oxigenoaren presentziak (bai elikagaiaren azaleran bai elikagai barruan atxikia dagoenak) ahalmen oxidatzailea handitzen du. Aerobio zorrotzek ingurune oxidatzaile bat behar dute, eta anaerobio zorrotzek, ordez, ingurune erreduktore bat.
|
|
|
Ingurunean
|
dauden
substantzia toxiko batzuk elikagaietara heltzen dira bide ezberdinen bidez. Toxiko horien jatorria naturala izan badaiteke ere, kutsaduraren iturri nagusia gizon emakumeen aktibitatea da, bai jarduera industrialen bidez, bai erregaien bidez. Substantzia horiek intoxikazio kronikoei lotuta daude normalean, hau da, kutsatutako elikagaiak jateagatik urtetan zehar pilatutako toxikoen efektuei.... Normalean biometatze efektu bat dago, non landare edo animaliek toxikoa biltzen duten, eta substantziaren iturri kontzentratu bat bihurtu.
|
|
|
Carrie Cizauskas Gida berrian, balio harmonizatuak identifikatzen dira alderdi hauetarako: gorputzaren pisua, likido kopuru osoa, elikagaietan edo uretan
|
dauden
substantzia kimikoen kontzentrazioak eta zenbait substantziaren toxikotasuna zehazteko azterketa esperimentaletan erabilitako dosiak. Balio lehenetsiak arriskuak ebaluatzeko prozesuaren faseetan erabili ohi dira.
|
|
|
Legeria berriak elikagaietan erabili ahal izango diren substantzien zerrenda zabala ezartzen du, eta, Europa mailako onespen prozesua amaitzen denean neurri hori orain onartu da arloko ministro kontseiluan, fabrikatzaileei sei hilabeteko epea emango die arau berrietara egokitzeko. Zerrendan ez
|
dauden
substantzia guztiak debekatuko dira aldi iragankor horren ondoren. Zerrenda laster argitaratuko da Interneten, EBren arabera “kontsumitzaileei, elikagaien fabrikatzaileei eta kontrolerako agintari nazionalei gardentasuna eta substantzien identifikazioa errazteko”.
|
|
|
Ingurumenean dauden zenbait kutsatzaile kimikok, nahiz eta haien esposizio iturri nagusia dieta izan, obesitatea eta bestelako gaixotasunak izateko joera izan dezakete, hala nola 2 motako diabetesa. Kimikari disruptore endokrinoak (EDCak) elikagaietan eta eguneroko beste produktu batzuetan
|
dauden
substantzia toxikoak dira, sistema endokrinoarekin elkarrekintzan aritzen direnak eta gorputzak muskuluaren ordez gantza metatzea eragiten dutenak. Horrela iristen dira toxikoak dietara, kutsatzaileek gizakiarengan dituzten ondorioekin, eta joan etorriko harremana, gizentasunak ere kutsatzen baitu.
|
|
|
Bitaminek txakurraren gorputzaren funtzioak erregulatzen dituzte (gibela, giltzurruna, bihotza, azala), eta beharrezkoak dira animalia hazteko. Baina txakurraren gorputzean eta elikagaietan
|
dauden
substantziak dira, bi taldetan sailkatuta: liposolubleak, gantzetan kokatuak (A, D, E eta K taldekoak), eta hidrosolubleak, produktu urtsuetan disolbatzen direnak (B eta C taldekoak).
|
|
|
Bizitza baliagarria luzatzen dute, erakargarriagoak egiten dituzte, koloreak, zaporeak eta lurrinak ematen dituzte eta, gainera, patogenoak ugaritzea saihesten laguntzen dute, eta horrek elikadura intoxikazioak oztopatzen ditu. Hala ere, kasu askotan, elikagaietan
|
dauden
substantzia kimikoak ez dira horietako batzuk, baizik eta gehitu egin behar dira, kalte handiagoak saihesteko. Beharrezkoa da plagizidak erabiltzea, baina neurri handiagoan edo txikiagoan gero kontsumitzen diren elikagaietara pasatzen dira.
|
|
|
Ez, baina oso antzeko datuak dira. GNAk produktu bati gehitzen zaizkion edo berariazko tratamendu baten ondoren elikagaietan
|
dauden
substantzia kimikoei egiten die erreferentzia, hala nola pestizidei. IDT, berriz, gutxi gorabehera zenbatesten da elikagaiek ingurumenaren kutsaduraren bidez izan dezaketen kutsatzaile kimiko baten kantitatea.
|
|
2013
|
|
|
– Naturan
|
dauden
substantziak, eragin antioxidatzailea dutenak (adibidez, bitamina, azido askorbikoa), eragin sinergikoa dutenak (azido zitrikoa) edota eragin blokeatzailea dutenak (bitamina, tokoferola).
|
|
|
. Arrautzarekiko alergia – batik bat, establezimenduan
|
dauden
substantzia batzuek eragindakoa oso ohikoa da, batez ere haurrengan eta hazten ari dela dirudi. Gaur egun ez dago horrelako tratamendurik, nahiz eta haurtxoen kasuan bat bateko eragina izaten duten haurtxo askotan.
|
|
|
Irudia: Mike Johnson Migraina eragin dezaketen elikagaiak Janarian
|
dauden
substantzia batzuek erreakzio immunologikoa eragiten dute, eta ondorioz, immunoglobulina eta, beraz, amenak. Aminek, berriz, hantura eragin eta buruko mina eragin dezakete. Kasu batzuetan, aminen edo aminen alergia ez izan arren gertatzen da hori.
|
|
|
Hor sartzen dira jokoan kaloria asko dituzten elikagaiak, edo elikagai gaziak. Animaliak, Clifford B. Saper eta kolaboratzaileak Neuron aldizkarian 2002ko urrian, energia berriztatzeko beharretik harantzago
|
dauden
substantzia gozo eta gaziak kontsumitzeko joera dugu, eta, aldi berean, substantzia oso neketsuak edo gaziak saihestu nahi ditugu, elikagai pribatuen artean ere gertatzen den portaera. Aukeraketa horiek azalpen egokigarriaren bidez justifikatzen dira:
|
|
2014
|
|
|
Uraren kolorea bertan disolbatuta edo esekita
|
dauden
substantzien araberakoa da. Azaleko uren kolorazioa ohiko fenomenoa da, aitzitik, nekez ikus daiteke halakorik putzuetan edo itur buruetan.
|
|
|
Ekipamendua bi motatakoa izan daiteke: hesidunak, arnastutako airearen osagai toxikoak bereizten dituztenak, eta airea ematekoak, arnasa hartzeko zonara aire garbia sartzen dutenak.MaskarakMaskarek langilearen arnasbideak babesten dituzte pintura saileko giroan
|
dauden
substantzia arriskutsuetatik: lixaketaren hautsa, pintura lurrun eta langartzeak, etab. Maskarek airea garbitzen dute, arnasbideetako gaixotasunak ez sortzeko edo murrizteko.
|
|
|
Papaver somniferum landarearen hazien zukuan
|
dauden
substantzia naturalak dira opiazeoak. Zuku lehor eta hartzituari opio deritzo, eta 18 bat alkaloide opiazeoren nahaste batez osatua dago.
|
|
|
Adibidez, ardoak ez ditu izaten beti kolore eta zapore bera, osagaien araberakoak baizik. Iturriko urak ere ez du beti zapore bera izaten; propietate hori uretan disolbatuta
|
dauden
substantzien araberakoa izaten da.
|
|
|
Datuak Biltzeko Unitatearen (DATEX) parte da tresna hori, eta elikagaien kontsumoari eta produktu kimikoen detekzioari buruzko zenbakiak bildu eta aztertzen ditu. Zifrei esker, elikatze katearen barruan substantzia toxikoen eraginpean
|
dauden
substantziak azkarrago detektatzen dira. Elikagai inkestak eginez lortzen dira datuak, kategoriatan banatuta:
|
|
|
Zorabioak, dardarak, insomnioa edo antsietatea dira, besteak beste, sentsibilitate kimiko anizkoitza ziurtatzen duten sintomak. Egoera horretan, pazienteak ezinegona ematen dio inguruan
|
dauden
substantzia kimikoen dosi baxuko esposizioaren eta zenbait elikagairen eraginpean egoteari. Sintoma dietetikoak arintzeko, batzuetan, elikagai kategoria osoak kentzen dira, neurri erradikal bat, nutrizio arloko desoreka handiak eragin ditzakeena eta osasunarentzat arrisku gutxi dituena.
|
|
2015
|
|
|
kimikoak eta saia zaitez gertatu dena azaltzen, hasieran eta bukaeran
|
dauden
substantziak adieraziz.
|
|
|
|
dauden
substantziak eta bukaeran sortzen direnak desberdinak dira. Substantzien
|
|
|
|
dauden
substantziei dagokienez, beren tamainarekin alderatuz gero, elkarrengandik
|
|
|
– Gas egoeran
|
dauden
substantziei dagokienez, beren tamainarekin alderatuta elkarrengandik
|
|
|
2 Pigmentuetan
|
dauden
substantzia kimikoen artean zein dira
|
|
|
CEE zenbakia, halakorik badute EINECS inbentarioan (merkatuan
|
dauden
substantzien europar inbentarioa) eta ELINCS inbentarioan (jakitera emandako substantzien europar inbentarioa).
|
|
|
Substantzia sinpleak elementu kimiko beraren atomoz osatuta
|
dauden
substantzia puruak dira. Ohar zaitez substantzia sinpleak ez daudela beti atomo bakar batez osatuta.
|
|
|
Ohar zaitez presio eta bolumen aldaketek ez dietela solidoei eta likidoei eragiten, konprimaezinak direlako. Beraz, mol kopurua aipatu denean, gas fasean
|
dauden
substantzien molak bakarrik hartu behar dira kontuan.
|
|
|
Amaieran
|
dauden
substantzietatik, azido klorhidrikoak pH-a alda dezake, hortaz, haren kontzentrazioa kalkulatu behar da: M (HCl)= 0,052 mol/ 0,310 L= 0,168 mol/ L.
|
|
|
Amaieran
|
dauden
substantzietatik, azido azetikoak eta sodio azetatoak alda dezakete pH-a. Kontzentrazioak kalkulatu behar dira, bolumen totala 310 mL dela jakinda.
|
|
|
Hori banaketa sarera pasatzen da. Espainian, Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioak ezartzen du araudi nazionala, Europako legedian oinarritzen dena, uretan
|
dauden
substantzien kontzentrazio maximoak zehazteko. Arduradun hauek autonomia erkidego bakoitzari dagozkionak izango dira, udalerri bakoitzak zehazki, eta, azken batean, kontsumitzaile bakoitzak, iturritik ateratzen den edateko ura zaintzeko ardura ere badu, adibidez, barne instalazioa egoera onean mantenduz.
|
|
2016
|
|
|
aldaketa kimikoak eta saia zaitez gertatu dena azaltzen, hasieran eta bukaeran
|
dauden
substantziak
|
|
|
geratzen. Gas egoeran
|
dauden
substantziei dagokienez, beren tamainarekin alderatuz
|
|
|
e) Nola elkartzen dira atomoak naturan
|
dauden
substantziak eratzeko?
|
|
|
|
dauden
substantziei dagokienez, beren tamainarekin alderatuz gero, elkarrengandik nahiko daude molekulak. Molekulen arteko espazioa dago hau da, espazio horretan ez dago ezer.
|
|
|
Gas egoeran
|
dauden
substantziei dagokienez, beren tamainarekin alderatuta elkarrengandik nahiko urrun daude molekulak; molekulen arteko distantzia beren diametroa baino askoz ere handiagoa izaten da.
|
|
|
3 Hurrengo zerrendan oso ohikoak diren aldaketak daude. Identifikatu aldaketa horien artetik aldaketa kimikoak eta saia zaitez gertatu dena azaltzen, hasieran eta bukaeran
|
dauden
substantziak adieraziz.
|
|
|
Daltonek proposatutako teoria hau teoria atomiko molekularra da. Horren arabera, hasieran
|
dauden
substantziak eta bukaeran sortzen direnak desberdinak dira. Substantzien atomoen arteko loturak berrantolatu egiten dira, substantzia berriak eratuz; lotura kimikoak dira atomoen arteko lotura horiek.
|
|
|
2 Pigmentuetan
|
dauden
substantzia kimikoen artean zein dira
|
|
|
Izozkia bezalako elikagaietan, kristalak sortzea saihestu nahi da, kontsumitzaileentzat arriskurik izan ez arren, produktu hori baztertzeko arrazoi izan baitaitezke. Usaina. Propietate hori definitzeko eta karakterizatzeko zailenetako bat da, eta elikagaietan
|
dauden
substantzia lurrunkorrek eragiten dute, dela modu naturalean, dela prozesatzearen ondorioz (elikagai gehigarrien bidez, hala nola aroma artifizialak erabiliz). Landare produktuak konposatu lurrunkor horietan aberatsagoak direla uste da; horiek ere entzima erreakzioen ondorioz bigarren mailako produktu gisa agertzen dira, hala nola Maillard en erreakzioaren edo azukreen karamelazioaren ondorioz.
|
|
2017
|
|
|
Harrapakariak harrapakina jatean, honen gorputzean
|
dauden
substantzia toxikoak ere bereganatzen
|
|
|
Aurretik aipatu bezala, egun merkatuan
|
dauden
substantzia psikoaktibo berriak ohiko drogen eraginak imitatzeko asmoz sortu ziren. Substantzia berri hauek sortzeko, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina berriekin adibidez.
|
|
|
Substantzia berri hauek sortzeko, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina berriekin adibidez. Horrela, legez kanpo ez
|
dauden
substantzia berriak sortu ziren. Gainera, substantzia berri hauek eragin ezberdinak ere izan ditzakete; izan ere, kasu batzuetan potentzia handiagoa duten substantzia berriak lortu dira eta beste batzuetan eragin gehigarriak dauzkaten substantziak, anfetamina haluzinatzaileak adibidez.
|
|
|
Substantzia horien zenbatekoa eta merkaturatzea mugaezina denez, talde horrek gizarteari eragin ahal dizkion balizko kalteak zenbatezinak dira. Izan ere, legez kanpo ez
|
dauden
substantziak izanik, kontsumitzaileek droga hauek eskuratzeko duten ahalmena oso handia da, batez ere Internet sareak eskaintzen dituen erraztasunak kontuan izanda. Horri, substantzia bakoitzaren inguruan dugun ezjakintasuna gehitzen badiogu, balizko arazoaren nondik norakoaz jabetu ahal izango dugu.
|
|
|
Harrapakariak harrapakina jatean, honen gorputzean
|
dauden
substantzia toxikoak ere bereganatzen ditu, eta, substantzia horien absorzioa kanporaketa baino azkarragoa denean, metatu egingo ditu organismoak. Bioakumulazioa deritzo, organismoaren kontzentrazioa ingurunekoa edo elikagaikoa baina handiagoa denean.
|
|
|
e) Nola elkartzen dira atomoak naturan
|
dauden
substantziak eratzeko?
|
|
|
Irudia: Likka Landare jatorriko elikagaietan
|
dauden
substantzia fitokimikoak dira barazkien kolorea. Landare apopiloetan, defentsa natural gisa jarduten dute, eta infekzioetatik eta mikrobioetatik babesten dituzte, eta kolorea, usaina edo zaporea ematen diete.
|
|
|
Nazioarteko erakundeek, hala nola Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) edo Estatu Batuetako eta Europako ingurumen agentziek (EPA eta AEMA, hurrenez hurren) horretan dihardute. «Europako Batasunak (EB) zaintzapean
|
dauden
substantzien zerrenda bat du, eta azterketak egiten dira haien eragina eta isurketetan eta uren kalitatean zer muga jarri behar liratekeen definitzeko. Urtero konposatu berriak sartzen dira», adierazi du Mikel Ibarra Aclimako proiektu zuzendariak, Euskal Herriko ingurumen enpresen taldeak.
|
|
2018
|
|
|
Espainian, biztanleen %30ek du alergiaren bat. Osasun arazo hori gorputzak ingurunean
|
dauden
substantzia jakin batzuei (hautsa, polena, animalia ilea, baita elikagai batzuei ere) ematen dien erantzun immunologikotik dator. Erantzun horren jatorria kutsadurarekiko etengabeko esposizioa, elikadura txarra edo osasunerako kaltegarriak diren beste faktore batzuk dira, hala nola tabakoa edo alkohola.
|
|
2019
|
|
|
Toxikologiako adituak lasaitu egiten gaitu, baina esaten du «bai haurtxoaren galtzetinean eta bai beste ehunetan ere, segur aski ez nahasteko bezain txikia izango dela molekula horien kontzentrazioa», bai, ordea, poluitzaile horiek izan dezaketen batuketa efektuagatik. Oleak dioenez, «uretan
|
dauden
substantzia kimiko eta toxikoei, kosmetikoei, janariren batean aurkitutako hondakinei, plastikoei, jostailuei, ingurumenari eta baita etxean ere, ehunkiak gehitu behar dizkiegu», dio Oleak. Sendagilearen arabera, bereiz nahiz banan banan, ez dira kaltegarriak, «nahasketak eta substantzia horien guztien efektu konbinatuak haurraren gorputzean eragin dezaketen koktel efektuagatik kezkatu genuke».
|
|
2020
|
|
|
Modan daude. Ez genuen inoiz antinutrienteez hitz egin, baina orain landare elikagai askotan eta animalia jatorriren batean
|
dauden
substantzia kimiko horiek guztion ahotan daude. Zergatik?
|