|
2002
|
|
|
Pauly irakasleak adierazi zuenez, “proba horiek Estatu Batuetatik kanpoko laborategi sekretuetan egin ziren, Alemanian, zalantzarik gabe”. Zuntz horien arriskuei buruzko ikerketa gutxi
|
dago
munduan, baina laborategiko animaliekin egindako esperientziek adierazten dute minbizia sor dezaketela zeharka, zientzialariaren ustez. “Mundu osoan saltzen den produktu baten aurrean gaude, zuntzei eta partikulei ihes egiten uzten diena, zeinetatik arriskutsuak direla pentsa baitaiteke, eta munduko talde handienak (sektorean) ez du ezer esaten”.
|
|
|
Horregatik guztiagatik, elikadura egokia dela uste da, baldin eta organismoaren beharrak asetzeko gai bada; ezaugarri pertsonalen arabera, nutrizio eta osasun egoera ona lortzeko edo horri eusteko. Adineko pertsonen elikagai beharrak Ez
|
dago
mundu osorako balio duen modalitate dietetikorik; dieta behar berezietara egokitu behar da, askotariko faktoreen arabera. Hala ere, badira zenbait gomendio orokor, adineko pertsona guztien organismoak (mantenugaiak) aprobetxa ditzakeen energia eta substantzia beharrak bete ahal izateko, bizi kalitate hobea sustatzeko.
|
|
|
Adituen iritziz, oraindik gutxi garatuta dago. Espainia munduko liderretako bat bada eguzki eta hondartza turismoaren sektorean, barne turismoaren arloan oraindik urrun
|
dago
munduko erreferente izatetik, kostarik gabeko autonomia erkidegoen ondare eta natura aberastasuna gorabehera. Horregatik, enologoek uste dute Espainian ardoa funtsezko elementua izan daitekeela erosteko ahalmen handiko turistak erakartzeko, bidaia erakargarriagoak egin nahi baitituzte ohiko turismo guneetatik urrun.
|
|
2003
|
|
|
Eta zerbitzari horiek “root servers” direlakoen mende daude nahitaez, sarean dabilen informazioa ordenatzea lortzen baitute. Horien mende
|
dago
mundu osoko ordenagailuei Interneteko domeinu jakin batera nola iritsi esatea. Espanixetik azaldu dutenez, zerbitzari handi horietako bat Espainian ezartzeak esan nahi du gure herrialdeak “online” trafikoaren zati handi bat bilduko duela.
|
|
|
“Aitortu dezagun osasunerako, informaziorako eta behar eta eskatzen dituzten zerbitzuetarako eskubidea duela”, esan zuen Kofi Annanek, NBEko idazkari nagusiak, gobernu guztiei dei egin zien herrialde guztietan gazteen babesa bermatzeko. Inoiz izan den nerabe belaunaldi handienaren aurrean
|
dago
mundua: 10 eta 19 urte bitarteko mila milioi gaztek baino gehiagok inauguratu dute milurteko hau.
|
|
2004
|
|
|
asiarra, Txinan kontzentratua, eta europarra, Albaniako iparraldea eta Jugoslaviako hegoaldea. Oso hedatua
|
dago
mundu osoan, eta forsitia oso ohikoa da edertasunagatik eta laborantza errazagatik. Udazkena lan handiko estazioa da forsitia duten pertsonentzat.
|
|
|
Ontziak 190 metroko luzera eta 50.000 tonako pisua zuen, eta 2.862 auto berri garraiatzen zituen Erresuma Batura, inguruko lainoa zela eta, “Kariba” zamaontziak 175 metroko luzera eta 20.000 tonako pisua zuen, eta Bahamzozetako pabilioiaren azpian nabigatzen zuen. Harrezkero, “Tricolor” ontzia hondoratuta
|
dago
munduko itsas zirkulazioaren dentsitate handiena duen zonetako batean, 35 metroko sakoneran eta hondakinak ia itsas azalera iristen diren lekuan. Hori dela eta, beste ontzi batek ere talka egingo du haiekin, eremua balizatu arren.
|
|
|
Hala ere, zehaztu du behaketa hori lurrikarak sor ditzakeen akatsa blokeatuta dagoen azal daitekeela. Gutscher en arabera, antzeko agertoki geologikoa
|
dago
munduko beste leku batzuetan, hala nola Nankai (Japonia) eta Cascadia (Kanadako eta AEBetako kostaldeen parean). Ozeano Barean).
|
|
2005
|
|
|
Papera batez ere elikagaien eta edarien kaxak dira, besteak beste, paper grafikoak (egunkariak, aldizkariak, liburuak, orriak edo koadernoak) eta komuneko paperak, sukaldeko paperaren biribilkiak, zapiak eta ezpain-zapiak. Espainia 22 postuan
|
dago
munduko rankingean, belgikar batek, luxenburges batek edo estatubatuar batek urtean kontsumitzen dituen 300 kilo baino gutxiagotan. Esportazioak Patronalak ere argitaratu ditu sektoreko esportazioen datuak.
|
|
|
FAOren arabera, artoak eta kafeak prezioak igotzea aurreikusten den bitartean, arrozak, gariak eta esneak oraingo prezioak mantendu edo merkeago izan litezke. Azken horietarako nahikoa erreserba
|
dago
mundu osoan. Arroza da merkatuetan osasunik handiena duen zerealetako bat.
|
|
|
Ozeano Barean daude, Amerikako kontinentetik 1.000 kilometro mendebaldera, eta Ekuadorrekoak dira 1832tik. Ezaugarri bereziei esker, dibertsitate biologiko bakarra
|
dago
munduan. Ezaugarri bereziei esker, dibertsitate biologiko bakarra dago munduan.
|
|
|
Ezaugarri bereziei esker, dibertsitate biologiko bakarra dago munduan. Ezaugarri bereziei esker, dibertsitate biologiko bakarra
|
dago
munduan. Charles Darwini inspirazio gisa balio izan zion espezieen jatorriaren eta bilakaeraren teoria ulertzeko.
|
|
2006
|
|
|
Gantz azidoen artean, gantz aseen kontsumo handia LDL odoleko lipoproteinen igoerarekin lotu da, kolesterol txarra deritzonarekin, eta gantz asegabeen kontsumoa, bereziki monoasegabeena (oleikoa), murriztu egin da. Haragiaren ekoizpena eta kontsumoa Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundearen (FAO) datuen arabera, Espainia, behi ekoizpenean, 17 postuan
|
dago
mundu osoan, 19 postuan zaldi ekoizpenean, 8 postuan ardi aziendan eta 20 postuan ahuntz aziendan. Intentsiboan hazten diren animalien haragi ekoizpenari dagokionez, Espainia munduko lehenengoetakoa da; txerri haragiaren laugarren ekoizlea da (hiru mila milioi kilo baino gehiago), eta seigarrena oilasko haragiaren ekoizpenean (mila milioi kilo baino gehiago).
|
|
|
Ohiko jaki gisa duen balorazioak garrantzi handia izan du Estatu Batuetan, bananoaren ondoren gehien kontsumitu den bigarren fruta freskoa izatera pasatu baita. Meloiaren ekoizpena eta landutako azalera asko hazi dira azken urteotan, eta dagoeneko zazpigarren tokian
|
dago
mundu osoan. Produktu honen berezitasuna dela eta, lege esparru egokia behar da kategorien identifikazioa eta kalitatea errazteko.
|
|
|
Obesitate pandemia batetik gertu
|
dago
mundua. Izan ere, diabetea eta bihotz gutxiegitasuna bezalako gaixotasunak dituzten herrialde askotako osasun sistemak hilko ditu, eta, gainera, etorkizuneko belaunaldien bizi itxaropena murriztuko du, joan den igandean Sidneyko (Australia) Nazioarteko Konferentzia batean bildutako adituek adierazi zutenez.
|
|
|
“Nazioarteko komunitateak printzipio bikain horiek aho batez onartu eta berrogei urtera, herrialde gehienak oraindik oso urrun daude aplikatzetik” esan zuen Thulas Nxesi EIko zuzendari nagusiak. 160 herrialdetan baino gehiagotan 29 milioi irakasle ordezkatzen dituen federazio sindikal global gisa, EI ondo kokatuta
|
dago
mundu osoko hezkuntza gaiei buruzko informazioa emateko. Nxesik azaldu zuenez, gobernuek hobekuntza nabarmenak egin behar dituzte irakasleen bizitza eta lan baldintzetarako, eta, hala, diru sarreren maila aldatu ahal izango dute, lanbide gehienen azpitik erori baita.
|
|
2007
|
|
|
GKEak ausartegiak izan daitezke gai klimatiko nagusien tratamenduan Jendeak badaki klima aldaketa gertatzen ari dela, eta haren erritmoa handitzen ari dela. Ez
|
dago
munduan biztanle gehienak oso kezkatuta ez dauden herrialderik, ezta Estatu Batuetan ere. Izan ere, inkesta batzuek txinatarrak kezkatuenen artean daudela diote.
|
|
2008
|
|
|
Plater askotan Sarguneak, lehen eta bigarren platerak, okela edo arrainen laguntzaileak, baita postreak ere. Patata oso zabalduta
|
dago
munduko herrialde guztietako sukaldeetan. Bere ezaugarri nagusiak, zapore leuna eta testura atsegina, forma askotan eta elikagai ugarirekin konbinatuta egiteko elikagai aproposa da.
|
|
|
Estatu Batuetan, ordea, Moebiusen aurrerapenak aurpegiaren mugikortasuna hobetzeko kirurgian oinarritu dira. Han
|
dago
munduko masailezurreko zirujau garrantzitsuena, eta herrialdea aitzindaria da “irribarrearen kirurgian”. Irribarrearen kirurgia Irribarrearen kirurgia plastikoak masailezurreko anomaliak eta aurpegiko mugikortasuna hobetu ditzake.
|
|
|
Bestalde, txostenak aztarna ekologikoa neurtzen du, pertsona bakoitzak bere beharrak asetzeko behar duena. Atal honetan, Espainia 12 postuan
|
dago
mundu osoan, eta pertsona bakoitzak 5,7 hektareako aztarna ekologikoa du. Horrek esan nahi du, WWFren arabera, 3,5 herrialde gehiago genituzkeela gu hornitzeko.
|
|
|
Ekosistema menditsuek planetaren azaleraren laurdena estaltzen dute, eta 270 milioi pertsona inguru bizi dira bertan. Alde horretatik, mendietan
|
dago
munduko biodibertsitate garrantzitsu eta mehatxatuenaren zati handi bat, eta ez dira soilik bertako biztanleentzako baliabide iturri, inguruko komunitateentzako ere badira. Nazio Batuen arabera, gizakiak eragindako ingurumen eraginak eragin berezia du ingurune natural horretan.
|
|
2009
|
|
|
Txostenak ekoizpen ekologikorako moduak proposatzen ditu, bai eta erabilera eta biltegiratze hobea ere, elikagaien eskaera gero eta handiagoa asetzeko eta ekoizpena behar bezala handitzeko. “Txostenean frogatuta
|
dago
munduak populazioaren hazkuntza proiektatu guztia elikatu ahal izango lukeela, baina, aldi berean, animalia basatien, hegaztien eta planetako arrainen biziraupena bermatzen da”, adierazi zuen Achim Steiner NBIPko zuzendari exekutiboak. “Munduak elikagaiak ekoizteko duen moduaz ez ezik, elikagaiak banatzeko, saltzeko eta kontsumitzeko moduaz ere arduratu behar dugu, eta naturaren aurka lan egin beharrean uztak handitzeko iraultza behar dugu”, zehaztu zuen Steinerrek.
|
|
|
Joan den apirilaren 24an aurkeztu zituzten errezetak eman nahi zituzten sukaldariek, sukaldariek eta gastronomia zaleek, Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) argitaratuko patata hazi egin zen Perun, eta duela 7.000 urte baino gehiago landatu zuten hango biztanleek. Gaur egun, herrialde horretan
|
dago
munduko aita santu handienaren germoplasma bankua (haziak, ehun laborantza edo landare bildumak): Andeetako eskualde osoko 5.000 barietate, herrialde horretako erdiak baino gehiago.
|
|
|
Hala bakarrik gainditu ahal izan ziren substantzia horien ekoizpena eta erabilera ekonomikoki garrantzitsuak diren herrialde batzuen errezeloak, adierazi zuen Cooper-ek. Frogatuta
|
dago
munduan garaiz aurretik hiltzen diren heriotzen %25 ingurumen arrazoiei lotuta daudela, hala nola, uren kutsadurari. Bestalde, David Ogden Stockholmeko Hitzarmenaren koordinatzaileak gogoratu zuen.
|
|
|
Gainerako sistema nuklearrek bezala, orioko zentralek ez lukete karbono dioxidorik (CO2) isuriko energia sortzen den bitartean, eta hori funtsezkoa da klima aldaketaren aurkako borrokan. Material gisa, torioa ugariagoa da eta uranioa baino gehiago
|
dago
munduan banatuta. Energia Atomikoaren Nazioarteko Erakundearen (OIEA) arabera, uranioa mende batez geratzen da; orio erreserbek datu hori hirukoiztu dezakete.
|
|
|
Ondorio kaltegarriak izan arren, lanak nabarmentzen du haurren %40 inguru daudela etxean kanpoko kearen eraginpean, eta, gutxienez, tabakismo pasiboari egotz dakizkiokeen heriotzen %31 haurrei dagokiela. Tabakoaren eragin kaltegarrien eraginpean
|
dago
mundu guztia; beraz, “tabako kerik gabeko giroak sortzea da pertsonak tabakismo pasiboaren ondorio kaltegarrietatik babesteko modu bakarra”. Bereizita edo aireztatuta dauden erretzaileek ez dituzte babesten ez erretzaileak kanpoko kea arnastuz gero.
|
|
2010
|
|
|
Imagen: rubber bullets Gero eta adineko pertsona gehiago
|
dago
munduan, eta, haien arteko desberdintasunek behera egin arren, oraindik ere nabariak dira. “Afrikan eta Latinoamerikan, litekeena da adineko pertsonak erabateko pobrezian bizitzea”, dio HelpAge Internationalek, 75 herrialde baino gehiagorekin lan egiten duen erakundeak.
|
|
|
Espainiako unibertsitaterik ez
|
dago
munduko 200 onenen artean
|
|
|
Mario Raviglione OMEko Tuberkulosia Geldiarazteko Saileko zuzendariak esan zuen erakundearen jardunbide egokiak aplikatzen direnean eta gobernuek funts eta laguntza egokiak ematen dituztenean, “tuberkulosi izurritearen egoera alda dezakegu”. OMEren arabera, tuberkulosiari dagokionez 2015erako ezarritako bi helburuak lortzeko bidean
|
dago
mundua. Lehenik eta behin, Milurtekoko Garapen Helburuena (OMD), hots, gaixotasunaren eragina geldiarazi eta murrizten hastea, 1990 urtearekin alderatuta, eta Tuberkulosiarekiko Aliantza Altuarena, tuberkulosiak eragindako heriotzen kopurua erdira murrizteko eskatzen baitu.
|
|
|
Gure herrialdea ere inplantatzeko organo erabilgarrien iturri berrien bila dabil. Madrilgo Gregorio Marañón Ospitalean
|
dago
munduko lehen laborategia, gizakietan transplanteak egiteko organo bioartifizialak sortzen espezializatua, Minnesotako Unibertsitatearekin eta 0NTrekin elkarlanean. Gainera, Espainia aitzindaria da transplantearen aurretik kaltetutako organoak ebaluatzeko eta tratatzeko gai den teknika bat abian jartzen, bestela erabiliko ez liratekeena, nabarmendu zuen Osasunak.
|
|
2011
|
|
|
Begi bistakoa da hori ez dela horrela: ez
|
dago
mundu mailako konspiraziorik.
|
|
|
Deloittek munduko ekonomia nagusien artean egindako azterketa baten arabera, Espainia hamargarren postuan
|
dago
munduko aberatsen eskuetan aberastasun kontzentrazio handiena duten herrialdeen zerrendan: 2.170 milioi dolar (1.458 milioi euro inguru).
|
|
2012
|
|
|
Ez
|
dago
munduko haur soldaduen kopuruari buruzko daturik, baina gutxienez 15 herrialdetako gobernu edo talde armatuek adingabeak errekrutatzen dituzte gatazka armatuetan parte hartzeko. Alboan, Amnistia Internazionala, Entreculturas, Fundación El Compromiso eta Save the Children taldeek salatu dutenez, haur horiek “muturreko egoerak jasaten dituzte, ankerkeriak egiteko tresna gisa erabiltzen dira, tratu txarrak eta bortxaketak jasaten dituzte edo hilketen lekuko bihurtzen dira”.
|
|
|
Aitzitik, HDLk kolesterola kentzen du ehunetatik, eta, horregatik, kolesterola “ona” deitzen zaio. Analisian agertzen diren emaitzak interpretatzeak nahasmena eragin dezake; izan ere, gluzemiarekin ez bezala, ez
|
dago
mundu osorako onartzen den “normaltasun balio” jakin bat, pertsona bakoitzaren araberakoa da eta pertsona horren arrisku kardiobaskularraren mende dago. Horrek esan nahi du ez zaiola kolesterol maila bera gomendatzen bihotzekoa izan duen pertsona bati eta beste bati (osasuntsua eta ez erretzailea).
|
|
|
Patologia horietako baten eraginpean
|
dago
munduko zazpi pertsonatik bat.
|
|
2013
|
|
|
Baten batek pentsatuko du elikagai horiek soberan geratu direlako galtzen direla, baina zazpi lagunetatik bat goseak
|
dago
munduan, eta bost urtez azpiko 20.000 haur hiltzen ditu goseak egunero.
|
|
|
Kopuru horiek, Rodríguezek dioenez, MSC estandarrarekin ziurtatutako arrantza tokiei buruzkoak dira soilik, «horrek ez du esan nahi gure datuak jasoko ez dituen arrantza jarduera iraunkor gehiago ez dagoenik». MSC arrantza iraunkorreko ekoetiketa 18.000 produktutan baino gehiagotan
|
dago
mundu osoan. Espainian, MSCk 2011ko martxoan ireki zituenetik, bederatzi arrantza toki daude programan, eta guztira 63.150 tona inguru dira (Espainiako arrantza ekoizpenaren %1 baino gutxiago).
|
|
|
5 Lascauxeko labar pinturak suntsitzen dituzten onddoak 2001ean, onddoek eragindako orban beltz batzuk agertu ziren Lascaux haitzuloan (Frantzia). Han
|
dago
munduko Goi Paleolitoko labar artearen erakusgarri garrantzitsuenetako bat. Orbanak 2007 urtera arte luzatu ziren, arduradunen kezkarik handienetakoa bihurtu arte.
|
|
2014
|
|
|
Ez
|
dago
mundu guztiarentzat balio duen dieta eredugarririk.
|
|
|
Kutsatzeko sistemarik ohikoena babesik gabeko sexu harremanei eustea da, preserbatiboa erabiltzen erlaxatu egin baita. Gainera, nerabeen kolektiboa oso kezkatuta
|
dago
munduan, UNICEFen «Haurtzaroa eta Hiesa» txostenaren arabera. Txosten horrek 2013ko egoera islatzen du.
|
|
|
Historiako marea beltz txarrenetakoa dela kontuan hartuta, itsasoko petrolio garraiorako neurri zorrotzagoak hartzera eraman zuen, baina ez beti. 12 Hondakindegi elektronikoa Guiyun Guiyu herrian (Txina)
|
dago
munduko aparatu elektriko eta elektronikoen (TEEH) hondakinik handiena. Hondakin arriskutsuak dituzten hondakin horiek behar bezala tratatzeko baldintza egokirik ez dagoenez, eskualdeko haurren% 88ko beruna eta nahigabeko abortuen tasa igo egiten dira.
|
|
2015
|
|
|
Aukera bat da zerbitzua ematen duen konpainiaren bulegoetara hurbiltzea eta norbera erreklamatzea. Baina hori ez
|
dago
mundu osoan, denboraren eta distantziaren arabera. Ahozko posturen bidez erreklama daiteke, 902 zenbakira dei egiten ari den bitartean bere zenbaki arruntaren baliokidea ematen duen bitartean.
|
|
2016
|
|
|
Errealitate birtuala murgiltzeko edo ez murgiltzeko modukoa izan daiteke. Lehenengo kasuan, erabiltzaileak erabateko murgiltzea lortzen du software informatikoek sortutako ingurune batean, hainbat gailuren laguntzari esker (errealitate birtualeko kaskoak, betaurreko elektronikoak, etab.). Murgiltzen ez den errealitate birtualaren kasuan, interakzioa
|
dago
mundu birtualarekin, baina bertan murgilduta egon gabe, bideojokoen sektoreak sortzen duen ingurune birtualean. Bestalde, errealitate birtualari banaka hel dakioke, egoera horretan mundu birtualeko pertsona batek bakarrik jardungo luke, baina errealitate birtual kolektibo bat ere sor daiteke, bi pertsona edo gehiagok elkarri eragiten diotenean eta mundu birtual bera partekatzen dutenean.
|
|
|
Konexio puntu horiek aurkitzen laguntzeko ere badira mugikorrak: WifImapper App honekin, Android mugikorretarako nahiz Apple ko Iphone etarako eskuragarri
|
dago
mundu osoko wifi sarbide puntuak. Gaur egun, datu baseak bi milioi puntu baino gehiago dokumentatzen ditu.
|
|
2017
|
|
|
Irudia: Karlandkent Munduko eta Espainiako lurralde zaintzaren adibideak Munduaren zaintza nahiko hedatua
|
dago
munduan, eta XIX. mendearen amaieratik erabiltzen da Nafarroak bereziki herrialde. Miquel Rafak Kanada eta Estatu Batuen adibidea nabarmendu du (AEB).
|
|
2020
|
|
|
Ugaztun, hegazti, anfibio, narrasti eta arrainen bost espezietatik bat arriskuan
|
dago
munduan
|