|
2005
|
|
|
aipatu hiru uharte handietako dialektoak direla Bonapartek gehien ematen dizkigunak, ia erdia baino gehiago. Dena den, orduko hizkuntzalariek, eta bereziki dialektologoek, Italiako dialektoen argitalpenak lortzeko
|
bide
errazagoa zuten euskarazkoekin jabetzeko baino,
|
|
2019
|
|
|
RSVAPek, orobat, txalotu egin zuen egoitza probintzia jauregian zuen SFVJUren sorrera, EI SEVen eta J. Urquijoren legatuari jarraipena ematen ziolako eta euskararen ikerketa zientifikoa koordinatzeko gune nagusi bilaka zitekeelako. Ordeztuta geratu zen, berariaz adierazi ez arren, 1949an
|
bide
beretik Gipuzkoan abiatutako saioa: RSVAPen" Seminario de Lenguas Prerromanas" (cf.
|
|
|
Hala ere, euskara literariorako R. Menéndez Pidalek gipuzkerari aitortzen zion nagusitasunaren ordez, A. Irigarayk beti nafar lapurteraren alde egin zuen, eta
|
bide
horretatik zihoan, halaber, Nafarroako Luzaiden sortutako" Manezaundi" ren hautagaitza. Esanak esan, Iruñeko abertzale ezaguna zen E. Zubiri, Errepublikan La Voz de Navarrako lankide eta, A. Irigarayrekin batera, Euzkel Idazle Batzan(" Federación de Escritores Vascos") Nafarroako ordezkari (Chueca Intxusta 1999:
|
|
|
Espainia Frantzietako muga estatalak onartuta, bi joera horiek inoiz, Akademiatik agindurik eman gabe, bat egiteko itxaropena agertzen zuten S. Altube eta P. Lafittek. Betirako luzatu zitekeen egoera horren aurrean, F. Krutwigen
|
bide
berri eta zaratatsua ageri zen. L. Villasante ongi ohartzen zenez, beste bi aukerak geolektoen ahozkotasun bizian oinarritzen ziren, eta F. Krutwigek, aldiz, literatura tradizio historikoa baino ez zuen onartzen estandarrerako.
|
|
|
Hutsegite handia izan zen hura, euskararen erabilera publikoak garai hartan zuen babes sendoenari (ortodoxia katolikoa) haginka egin baitzion. Atzera bueltarik gabeko erabakia zenez, erbesterako
|
bide
nekeza hartu behar izan zuen. Hamar urte igarota, Vasconia (1963) saiakera politiko mindua idatzi zuen, frankismoaren aurkakoa ez ezik, EAJ PNVren kontrakoa ere bazena.
|
|
|
G. Arias Salgadok gomendatu zion argitaratzeko baimen eskaera Salamancako Unibertsitatearen bidez egitea. A. Tovar prest agertzen zen Euskaltzaindiari laguntzeko, baina
|
bide
hori hartzea Akademiaren izaera autonomoari uko egitea zitekeen.1106 Errektorea, ustez, ministerioko goi kargu falangisten adiskidea zen: G. Arias Salgado ministroarena berarena eta J. Aparicio Prensa ko zuzendari nagusiarena.1107 Baina Akademiaren agerkari ofiziala argitaratzeak propagandista katolikoen laguntza behar izan zuen.
|
|
|
Politikari entzutetsuek (J. A. Aguirre lehendakariak, A. Garbisu sailburuak, M. Irujok, etab.) hitzaldiak eman zituzten, eta A. Ibinagabeitiari egokitu zitzaion" euskeraren auzia" z aritzea,
|
bide
bakarra Israelek hebreerarekin erakutsitako monolinguismoa zela amorruz adierazita: " An ez dira ibili txepelkeri eta kontenporazinokerietan" (Euzko Deya).
|
|
|
L. Villasanteri hasitako bidean ez etsitzeko eskatu zion, euskararen etorkizuna ziurtatzeko
|
bide
bakarra zelakoan. Parisen bi hitzaldiak argitaratzeko asmoa agertzen zion.
|
|
|
I. Berriatua Foruko irakaskideak zoriondu egin zuen Cantabria Franciscanako artikuluagatik, baina berak ere gaitzetsi egin zuen F. Krutwigen
|
bide
diktatoriala, eta etsita ageri zen:
|
|
|
Ni, Atsularrez gustaturik, pozik asi nintzan
|
bide
aratz, baiña orain zalantzaz bete naiz, eta etsi agiñean naukazu. Ain zuzen ere, aste ontan berton, beste gauza bi iaso zaizkit:
|
|
|
Omenaldi liburu horretan, José M.ª Satrustegui idazkari ohiak
|
bide
beretik jarraitu zuen. Euskaltzainburuak bezala, Nafarroako ordezkariak garaiko dokumentu eta testigantzak ezagutu eta argitara eman arren, nahiago izan zuen bere interpretazioan narrazio poetiko idealizatuari eutsi, gaiak gehiagorako ematen ez zuelakoan:
|
|
|
Lizarrako Estatutu konfesionalaren aldeko jarrera eta harreman onak izan zituen diputatu jeltzaleekin; baita handiki eskuindarrekin ere, Errepublikaren aurkako estatu kolpea prestatzen ari zirenak. Eliza katolikoari esleitzen zion aginpidean integrismo politikotik gertu egonda, beldurrez ikusi zuen Errepublikak hartu zuen
|
bide
laizista, eta susmo txarrez jeltzaleen ezkerrekiko elkartasuna. 1934ko greba iraultzailearen harira, adibidez, G. Bähr ek honela idatzi zion:
|
|
|
Errepresio eta depurazio lanetan buru belarri aritu zen, probintziako tradizionalismoari FET JONSen" politika berria" erantsiz. Nafarroako foruzaletasuna V. Praderaren eta Acción Española aldizkariaren
|
bide
autoritario kontrairaultzailetik ulertu zuen. Hala ere, euskararen aldeko nolabaiteko jarrera izan zuen, frankismoari zion leialtasuna erabatekoa izanagatik (Berruezo Albéniz 1988; Azcona Pastor & Gortari Unanua 2001; Cantabrana 2009; Mikelarena Peña 2013; Berriochoa Azcárate 2018). 202
|
|
|
Nicolás Ormaechea" Orixe"() urgazlearekin sortutako gatazka leuntzeko
|
bide
ziurrena zirudien hura euskaltzain izendatzea, baina hasieran ez zuen onartu Nafarroako tenore ohiaren bidez iritsitako proposamena. Donibane Lohizunetik Guatemalarako abuztuko gutunean berriz eskatu zion, eta euskaltzainek egingo zioten abegi onaren erakusgarri, M. Lecuonak Calahorratik F. Krutwigi bidalitako gutunaren aipua egin zion:
|
|
|
P. Lafitte euskaltzain berriarekin izandako eztabaida garratzak oztopo handiagoa izan behar zuen. Hain zuzen, hautagaitzak hartu zuen
|
bide
okerraren ondorioz, F. Krutwigek gordinago azaldu zuen urriko batzarrean gertatutakoa. Aktak halakorik ez adierazi arren, F. Krutwigen arabera, A. Irigaray Donostiako batzar horretan egon zen eta berak jarri zion betoa izendapenari:
|
|
2021
|
|
|
Bertsolaritza bere altzoan hartzen duen euskal kultur komunitatearen subalternitateak ere ez du eztabaidarako
|
bide
handirik ematen. Gogora dezagun Amezagaren aipua:
|
|
|
Del Moralek dioenez,
|
bide
horretatik sartu zen Historia ikerketa kuantitatiboaren eremuan:
|
|
|
1831n erromes joan zen Italiara, eta hiru urte egin zituen Erroman, Florentzian, Loreton eta hainbat santutegitan gisa horretara bizitzen; beharrezko dokumentaziorik ez zuelako kartzela bat edo beste ere zapaldu zuen, eta izurriteren batek kutsatuta hilabeteak egin zituen Nimeseko ospitalean. Itzuli zenean bere lurrak berreskuratu nahi izan zituen, baina berriro ere
|
bide
aldrebesetatik nonbait, dokumentu publikoak faltsutzeagatik beste epaiketa bat eta bi urteko beste espetxealdi bat() izan baitzituen. Espetxetik irten zenean, familia guztiak bizkarra eman zion eta eskale gisa bizi izan zen, herriz herri abestuz, tartean epaiketa gehiago pairatuz, hiltzera bere jaiotetxera itzuli zen arte.
|
|
|
Abbadie bera 1835ean olerkigintzan ingelesez baina euskal doinuak erabiliaz aritu zela aipatu berri da. Ez zuen, bada, Harrietek asko tematu
|
bide
hori hartzeko. Izatez, 1851ko lehen ekitaldiaren kartelean ere aipatzen da olerki irabazlea menditar koru batek abestuko duela, eta" pherxu" deitzen zaio poesia idatziari, Labordek azpimarratzen duen bezala bertso doinuen neurrira eginiko olerkia bertso jarria baita funtsean:
|
|
|
Lehengai horri aldiro buelta berri bat emanda ezagutu ahal izan dira Villabonako desafioko bertsolarien biografiak eta bertsoak, eta
|
bide
beretik iritsi da gaurdaino euren garaikideak izan ziren beste dozena bat bertsolariren entzutea ere. Batzuetan ezizen soil gisa, garaiko bertsoetako aipamenetatik bakarrik ezagutzen diren Ametza, Otobezino, Martin Amorex, Prantxisko Irabarren, edo Albitxuarraren kasuan bezala.
|
|
|
97). Artikulu berean, esan bezala, aurreko belaunaldiek alor honetan eginiko lana aitortu ere egiten du, ordea, eta artikulua bera
|
bide
horri jarraituz egindako probako lehen ekitaldi bat antolatu ondoren idazten du.
|
|
|
¡ Bai biotz ikuitzailea! [...] Anai oleskariak, gogoan izan ta jarraitu
|
bide
oni.
|
|
|
Neroni naiz erruduna. Baña guztiak
|
bide
txarrak utzi eta bide onera jo dezagun[...] Gure elburua euskera piztutzea da. Gure baitan sar gaitean eta erabaki egokiena gureganatu dezagun.
|
|
|
Neroni naiz erruduna. Baña guztiak bide txarrak utzi eta
|
bide
onera jo dezagun[...] Gure elburua euskera piztutzea da. Gure baitan sar gaitean eta erabaki egokiena gureganatu dezagun.
|
|
|
Aurreko aldian lantaldea Euzko Gaztediren izenean ari bazen, bigarren honetarako profil politiko lausoagoko erakunde baten babesa bilatu zen, eta Donostiako Euzko Pizkundea Kultur Elkartea agertuko da paperetan. Irratsaioak aurretik irekitako
|
bide
berari jarraitu zion, ordea: akordeoi eta trikiti jotzaileen parte hartzeak, Nikanor Zabaleta harpa jotzailearena, udal musika bandena, Poxpolinako haurrena, ikastoletako hainbat andereñorena...
|
|
|
Formatu berria estreinatu berritan, lehen euskal filmtzat har daitekeen horretan, bertsolaritzak bere tartea aurkituko du, bada, fenomenoak hedapen
|
bide
modernoetan oso modu goiztiarrean sartzeko izan duen ahalmena erakutsiaz, beste behin.
|
|
|
Etxeberria, Arregi eta Auzmendik azaltzen dutenez (2012: 741) 1899 arte iraun zuen lehen saiakera horrek, arazo ekonomikoengatik itxi beharrean aurkitu ziren arte, baina hurrengo bi hamarkadetan beste hainbat saiakera egin zituen lekeitiarrak
|
bide
horretatik.
|
|
|
Honela, Azkuez gain, Campion, RIEVeko zuzendari zen Urkixo eta Euzkadiko zuzendari zen Eleizalde izan ziren Oñatiko Biltzarrean bertan burutu ziren lehen izendapenak. Hurrengoek ere
|
bide
bera hartuko zuten: Jean Blaise Adema Eskualdunako zuzendaria, Damaso Intza Zeruko Argiakoa, Jose Agerre Napartarrakoa, Geor125 1918an Oñatin, 1920an Iruñan, 1922an Gernikan, 1926an Gasteizen, 1930ean Bergaran, 1934an Bilbon eta 1936an Lizarran. ges Lacombe Urkixorekin RIEVen sortzaile eta bertako idazkaria, edo Juan Bautista Eguzkitza Jaungoiko Zale eta Ekin aldizkarietan lan handia egindakoa.
|
|
|
Gazterik hil zen Manterola, 1884an, 35 urte bete gabe. Baina, ikus daitekeenez, martxan jarri zuen aldizkariak eta Donostiako Lore Jokoek
|
bide
oparoa egin zuten bera hil ondoren ere.
|
|
|
Prentsa idatzian, azaldu den bezala, 1980ko hamarralditik Deiak, El Diario Vascok eta Eginek jarraipen zabala egiten zioten bertsolaritzari, eta
|
bide
beretik jarraituko zuten hurrengo urteetan ere. Alor honetan bazegoen lehenagotik zetorren eskaintza garrantzitsu gehiago ere:
|
|
|
Edo gai beraren inguruan egunkari batean baino gehiagotan argitaratu izanak ere aditu estatusaren zantzu bat ematen du. 32 lagun dira
|
bide
hori egin dutenak.
|
|
|
Abertzaletasun klasikoaren mesfidantza eta bere erakunde publikoen markajea, beste alde batetik[...]. Elkartean hasierako urteetatik nagusitu zen grabitate indar bietatik libre antzean
|
bide
propioa egiteko asmoa[...]. Komunitate auto zentratu moduan bide egitea.
|
|
|
Urte batzuk geroago, aldizkariak jarraipena eman zion komikia eta bertsoa uztartzeko
|
bide
horri. Horrela, 2008tik aurrera atal finkoa izan zen Adur Larrearen" Jon Unibertsolari", eta 2013an Patxi Huarteren" Zaldi Eroaren Errimak" hartu zion lekukoa.
|
|
|
341 Egañak irekitako
|
bide
honek izan du jarraipenik gerora ere. Paiak, esaterako, hedabideek epaileen ikuspegia zenbat baldintzatzen duten azpimarratzen du.
|
|
|
Hitzetik Hortzeraren arrakastaren aurrean telebistarekin zituzten harremanek ere
|
bide
bera hartu zuten. Elkarteak garatutako gogoeta partekatuaren ildotik, programa hezitzaile baten beharra planteatu zuen, fokua zabaldu beharra, edukiak errepikatzeak erretzeko arriskua dakarrela...
|
|
|
Laxaro Azkune bertsozaleak ere kritikei erantzun argia argitaratu zuen, azpimarratuz Elkartearen azken urteetako ibilbidea. ‘Bertsolaritza inoiz baino argiago ari da ikusten nondik nora jo behar duen eta berak izan nahi du
|
bide
horren gidari inoiz ez bezala[...]. Xabier Amurizak politizazioaren topikoak errepikatzea gaitzetsi zion Amatiñori[...].
|
|
|
Bertsolaritzak, komunikabide edo hedabide sozialetatik —euskarazko irratietatik eta Euskal Telebistatik bereziki— jaso duen indar eragilea eta biderkatzaileari esker, bere arrakasta euskal gizarte osora iristeko aukera izan du, inoiz izan duen proiekzio sozialik handiena lortuz[...] bertsolaritzak erreprodukzio bideak bermatu behar ditu, eta
|
bide
horietan hedabideek oso paper garrantzitsua betetzen dute: prentsak, irratiak eta batez ere telebistak, ziurtatzen dute gertaera kultural batek behar duen sozializazio prozesua.
|
|
|
Honela azpimarratzen zuen Sarasuak ikerketaren garrantzia: "[...] Ikerketa lan handia diagu egiteko, eta transmisioa bera ere, eskoletan eta,
|
bide
okerretik egiteko arriskua zaukaagu, aldez aurretik ikerketan oinarriak finkatu ezean" (Garzia, 1998: 39).
|
|
|
[Sarasua] Juan Mari Lekuonaren bidez saiatu ginen, baina
|
bide
hori berehala moztu zen. Nik ez nuen ulertu zer sentsibilitate zegoen gurekiko.
|
|
|
Bestetik, lehen esan dugun gure autoanalisi horretan bat batekoak izan ditzakeen mugak kontzientzia argiago batekin bizi ditugu, eta
|
bide
horretatik adierazi ezin dituzunak beste bide batzuetatik espresatzeko beharra sortzen zaizu. Artista edo egilearen gogo batetik sortzen da zabaldu behar hori, alegia, ‘Asmatuko al nuke bat batean esan ezin ditudan gauzak idatziz adierazten? ’ (M. Lujanbio, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/17)
|
|
|
Eta bestelako motibazioak ere ikusten ditu belaunaldi berriagoengan, besteak beste baita norbere tokia eraiki beharra ere: " Behin
|
bide
hori irekita, orokortu egin da hurrengo belaunaldietan, eta hor, pixka bat gaiztoa izanda, denetariko motibazioak egon direla esango nuke, probatu nahia, plazer hutsa edota baita norbere publikoa osatu beharra ere. Dena iruditzen zait zilegi" (M. Lujanbio, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/17).
|
|
|
Lore Jokoetako proiektuari eskainitako azpiatalean ikusi denez, zikloko eragile nagusiek hedabideratzeari ez ezik bilketari ere arreta berezia jarri zioten euren proiektuaren oinarrizko egiteko gisa. Xahoren eta Manterolaren kantutegiak aipatu dira bereziki, eta kantutegiaren
|
bide
horrek beste hainbat gertakarirekin batera ziklo honi hasiera ematen dion Azkuerenean (1918) izan zuen gailurra.
|
|
|
22) arabera Louis Dassance zen buruzagi hura. rako dituzu pertsulariak? Bistrotan (tabernetan) irri eginarazteko bertzetarako ez dute balio! ’[...] une artan bertan artu gendun, gure iduriz
|
bide
bakarreko zan erabaki bat: Ipar Euskalerriko baztar guziak, zeatz meatz miatzen saiatuko ginan, bertsolariak ba zen edo ez jakiteko.
|
|
|
Hamarkada batzuk geroago, prentsaren bidez azaldu zuen nola egin zuen lan hura, eta hari horri tiraka, Lasak egiten duen bezala (2008: 776), ibili zuen
|
bide
osoa berregin daiteke. Honela, Principe de Vianaren 1975eko urtarrileko zenbakian kontatzen duenez, Mattin izan zen bere peskizei esker topatu ahal izan zuen lehen bertsolaria:
|
|
|
Finean, bertsolaritza sagardotegitik antzokira eramateaz ari da, beraz, Basarri, aurreko zikloan Aitzol, Zubimendi eta enparauek martxan jarritako operazioa azken burura eramateaz. Horrela, aurreko zikloan proiektua txapelketaren inguruan antolatu bazen, Basarrik
|
bide
berari helduko dio, eta 1949rako, Trabajadoresetatik itzuli eta sei urte eskasera, La Voz de España egunkari frankistarekin txapelketa bat antolatzen aurkituko dugu.
|
|
|
Iduri du Euskal Herrian urte haietan gertaturikoa ondo egokitzen zaiola Meluccik planteatzen duen ereduari. Euskal kulturgintzak XIX. mende bukaeran emanak zituen bere lehen pausoak, eta 1960ra bitartean egindako
|
bide
guztian posizio subalterno batetik aritzea tokatu zitzaionez, aurretik ere bazuen gizarte mugimenduaren traza indartsua, baina hamarkada honetan kokatu zen mugimendu modernoen parametroetan, Bigarren Pizkunde hau izango da, edo bere baitako ekimen garrantzitsuenak izango dira —ikastolena, esaterako—, gizarte mugimendu kulturgileen ezaugarriak bete betean gorpuztuko dituztenak (Torrealda... 464; Fernandez, 1994:
|
|
|
Bistakoa dirudi, 1980ko hamarkadan bertso mundua gizarte mugimendu gisa funtzionatzen hasi bazen, horrek zerikusiren bat izan behar duela 1960ko hamarraldian euskal kulturgintzak
|
bide
hori bera hartu izanarekin. Lotura konkretua ikusteko Elkartearen sorrerara jo behar da, eta hainbatek Koldo Tapiari sorrera horretan aitortzen dioten paper garrantzitsura.
|
|
|
Bat bateko bertsolaritza. Gakoak eta azterbideak liburuan zerrendatzen dira
|
bide
horretatik landu litezkeen gaitasunak: pertsonaren gaitasunen garapenaren baitan, inprobisaziorako jarrera eta gaitasunak (autokonfiantza nahiz jarrera sortzailea), komunikazio ekintza antolatzeko gaitasunak, eta erlazio gaitasunak eta oroimenaren garapena; kultur ondarearen ezagutzan ahozko inprobisazioan murgiltzea eta horren bidez gaurkotasuna landu nahiz euskal historia ezagutzea; hizkuntza gaitasunari dagokionez ahozko espresiorako trebezia eta baliabideak lantzea; eta musika gaitasuna jorratzea euskal doinuen ondareaz jabetuz (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001:
|
|
|
[...] produktu ekoizpenari beste garrantzi eman behar litzaioke berri/ eduki emailetzari. Lan eraginkorragoa egiteko modua ikusten dugu
|
bide
horretatik; bide zabalagoa, lotura itogarririk bakoa eta elkarlan aberatsagokoa eragile guztientzat (Elortza, Sukia eta Murua, 2008: 95) 407
|
|
|
[...] produktu ekoizpenari beste garrantzi eman behar litzaioke berri/ eduki emailetzari. Lan eraginkorragoa egiteko modua ikusten dugu bide horretatik;
|
bide
zabalagoa, lotura itogarririk bakoa eta elkarlan aberatsagokoa eragile guztientzat (Elortza, Sukia eta Murua, 2008: 95) 407
|
|
|
Gutxiago aipatu ohi den arren bertsolaritzaren beste alor guztietan ere, beste hainbeste gertatu ohi da, ordea. ...laketaren inguruan Euskaltzaindiak eta bertsolariek izandako desadostasunetik sortu zen, ETBrekin izandako etena 1997ko txapelketaren emanaldia bideratu beharretik eman zen amaitutzat, 2005eko txapelketaren antolakuntzan gertatutako krisiak ekarri zuen belaunaldi aldaketa Elkartearen gidaritzan... edo Elkarteak Interneten daukan eskaintzaren berrikuntzak txapel407 Ez da, noski, Bertsozale Elkartea
|
bide
horri ekin dion eragile bakarra: " Guzti horrek beheraka handi bat izan du[...].
|
|
|
Aitzolek, ostera, gerra aurrean lan handia egin zuen, bertsolaritza bultzatzen. Teodoro Hernandorena
|
bide
horretatik zetorren, eta honek gerrostean bertsolariak Parisera eraman eta halako txapelketak edo demak antolatu zituen. Guk horren entzutea bagenuen, eta behin esan genuen:
|
|
|
Irratiak bertsolaritza eta bertsozaletasuna bizitzeko bide berri bat eman zuen. Aurrez aurreko
|
bide
tradizionalaz gain irratiaren aukera mediatua eskaintzen da. Horrek, noski, bertsolaritzaren hedapenari mesede egin zion, bertso tradiziorik ez duten herrietara ere iristeko aukera.
|
|
|
Hizkuntza hautuaren bilakaera orokorragoak ere
|
bide
beretik eramango gaitu. Lore Jokoen zikloan, ehuneko orokorrei begiratuz gero, gaztelania izan zen hizkuntza erabiliena(% 68), frantsesa zetorren jarraian(% 18) eta hirugarren tokian euskara(% 17).
|
|
|
Aurreko zikloan bertsolari gazteak trebatzeaz eta bertsotan egiten ikasteaz ziharduten aipamen batzuk topatu dira. Ziklo honetan
|
bide
horretatik ez da asko aurreratuko. Garaiaren ilunak eta diskurtso hegemonikoak euskal kulturaz egiten duen irudikapen aurremodernoak ez du askorik lagunduko.
|
|
|
La cultura popular en la Europa moderna (1991) eta Lenguas y comunidades en la Europa moderna (2006). Lan horietan kultura popularrak Lehen Modernitatean izan zuen erronka nagusia kultura nazional gisa garatu beharra izan zela ikusi da, eta jarraian
|
bide
horretan sakontzen duten nazionalismoaren inguruko azterketak hartu dira helduleku gisa.
|
|
|
‘Gure belaunaldia arazoa sentitu duen lehenengoetakoa da, baina atzetik bertsolari asko datoz, gure belaunaldian baino gehiago, eta askoz gehiago etorriko dira. [...] Bertso saio ofizialak eliteko bertsolariek monopolizatu dituzte (ez eurek, antolatzaileek baizik) eta gazteek
|
bide
propioak eraiki beste erremediorik ez dute[...]. Askori gaizki irudituko zaio gazteok plazak aldarrikatzea, baina kontrakoa gero eta arazo handiagoa izango dena ukatzea litzateke[...] ’ (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Euzkadiren testuan ikus daitekeenez hamarraldi hasieratik: " Gero eta helburu gehiago, gero eta funtzionaltasun gehiago ditu bertsolaritzak, zenbait espezializatzen ere ari da, eta
|
bide
bakoitzak bere ‘suporterrak’ ditu" (Oh! Euzkadi, 1980 uztaila," Bertso txiki bat bota behar duk mesedez").
|
|
|
2000ko hamarkadaren amaierarako, aurrera egin da nabarmen
|
bide
horretatik. Atzetik datozen belaunaldiak ugaritzean, eta euren tokia, euren eszena sortu beharrean aurkituko direnez, askoz ere nabarmenagoa izango da multipolartasun hori:
|
|
|
[Arantxa Mariskalenak dira hitzak] Dokumentazio Zentroaren proiektua diseinatzen hasi ginenean, 90 urtean, garbi genuen jasotzen genuena jendeari eskaintzeko
|
bide
garrantzitsu bat interneta izango zela[...]. Medioa ezagunagoa egin ahala Elkartearen inguruko jendeak ere komentatu zuen webgune bat egin zela Elkartearen lana gizarteratzeko, eta, azkenik, 2000 urtean egin zen proiektua[...].
|
|
|
Jeltzaletasunetik hurbil dauden zenbait sektorek planteamendu politiko jakin batzuen menpeko instrumentalizaziotzat salatuko dute egoera. Norbait izatekotan, ordea, Jeltzaleak izan ziren
|
bide
hori estreinatu zutenak: " Zalantzarik gabe, Monzon, Irazusta, Pikabea, Irujo eta Lasarte hautagaien edo Hernandorena bezalako hizlarien ondoan bertsolariak ikusteak esanahi berezia zeukan:
|
|
|
Argi dago sorkuntza lehiaketa formulara makurrarazteak deserosotasun ugari eragiten dituela, baina bertso munduak gogotsu eutsi dio
|
bide
horri. Izan ere, bertsolaritzaren garapenerako funtsezko formula bat izan da txapelketa, eta gaur ere hori da zale gehien erakartzen duen saio mota, bertso mundua aktibatzeko pizgarri indartsuena eta horren mezuak, prestigioa nahiz indarra gizarteratzeko bitarteko garrantzitsuena.
|
|
|
Euzko Pizkundeko kultur eragileek, Aitzolek, Lauxetak eta Zubimendik, esaterako, disimulu handirik gabe aipatzen zuten prentsan bertsolariek herritarrengan zuten itzala, eta itzal hori mezu abertzalea zabaltzeko baliatu beharra. Karlistaldietan ere propagandarako
|
bide
garrantzitsua izan zen bertsoa bai karlistentzat eta baita liberalentzat ere, eta Aitzolek espresuki aipatu zuen kapitulu hau. Txapelketetan jartzen zaizkien gaietan ikus daiteke instrumentalizazio hori, baina baita bertsolariek jeltzaleen hauteskunde kanpainetan izan zuten presentzia ikusgarrian ere.
|
|
|
Oreka zaila da, baina baita erakargarria ere: tokian tokikoa, geurea ez besterena den ondarea da zinez unibertsalak izateko dugun
|
bide
bakarra. (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001:
|
|
|
Unibertsitateko irakasle ikertzaile figurarekin lotzen da, batez ere, Apalategiren itzulpenarekiko atxikimendua eta diskurtso kritikoa, eta
|
bide
horretan idatzi eta aurkeztu izan ditu itzulpenari buruzko azterketak eta ideiak. Baina, gatozen orain literaturan islatu izan dituenekin, ezen literatura ardatz duen Fikzioaren izterrak lanean itzulpena ardatz duten bi ipuin ageri zaizkigu.
|
|
|
Ikusarazi ez ezik, parekatzea lortzen da nazioartekotzearen bidez, eta
|
bide
hori berori etxetik kanporakoa, fikzioan ere egiten du itzultzaileak, jarraian ikusiko dugunez. Izan ere, paperezko itzultzaile ikusezin izatetik galera onartzera atzerrira bidaiatzen duen pertsonaia izatera igaroko da etapa honetan.
|
|
|
1990eko hamarkadako euskal fikzioan, Sarrionandiaren eskutik ageri zaigu itzulpena. Lehenago ere eman dio tartea, eta etapa honetan ere
|
bide
beretik jarraitzen du sasi itzulpenarekin eta sasi itzultzaileekin jolasean. Iurretarrak itzulitako lanen arteko beste bat da Hezurrezko xirulak, olerki itzulien bilduma gisa aurkezten zaiguna.
|
|
|
Bada, Atxagaren pertsonaiak egindako
|
bide
hori berori egin zuen euskal literatura itzuliaren barne eremuak aldez edo moldez: ikusgai bihurtu eta tokitik aterata beste eremu batzuetako kideekin aritzearekin bat, besteekin parekatzeko pausoak egin eta norberaren egitura besteren egituren isla dela ikusi.
|
|
|
Aurrerantzean, baina, ez zuen eskolak
|
bide
luzeagorik egin: itzultzaileen prestakuntza ez ofizialean hainbat urteko bidea eginda, Martuteneko Itzultzaile Eskolak ateak itxi zituen, eta itzultzaileen prestakuntzarako bideak beste batzuk izan ziren orduz geroztik.
|
|
|
244), euskal literaturaren autonomizazioa zeharo baldintzatu duten une historikoak dira 1975az geroztiko Hego Euskal Herriko demokrazia aroa, 1982ko EAEko Euskararen Erabilera Normalizatzeko Legea eta 1986an Nafarroan Euskarari Buruzko Legea. Horiek guztiek ezarri zituzten euskal literatur sorkuntza eta edizioa laguntzeko eta indartzeko oinarriak, eta
|
bide
horretatik indartu zen euskal literaturaren autonomizazio prozesua.
|
|
|
119). Gurean ere
|
bide
hori egin du itzulpenak hein handi batean, eta XX. mende erditik aurrera euskal literatura autonomizatzen hasi zenez geroztik, xedeetako bat euskal testuen kapitala eta estatusa handitzea izan da; hara hor zergatik handitu diren, besteak beste, euskarara egindako itzulpenen kopuruak garai horretan, literatur sistema gazteetan, minorizatuetan edo aldaketa prozesuetan murgilduta daudenetan espero z... Edonola ere, Santanak (2015) eskaintzen dituen datuei erreparatuz gero, euskarazko itzulpenen ehunekoa (tarterako)% 22,2 da, eta gaztelaniazkoen kopurua, aldiz,% 36,3 (aldea ez da hain handia, hortaz).
|
|
|
Horiek guztiak lotzeko eta deskribatzeko kontzeptu sare bat behar genuen, hain zuzen ere hainbat teoriak eta metodologiak" testuinguru" esaten dioten hori deskribatzeko eta" itzulpenak gizartean izandako eraginaren eta irudiaren bilakabidea" ikertzeko. Hala iritsi ginen itzulpenaren soziologiaren esparrura, eta
|
bide
horretatik azaldu genuen euskal literatura itzulia autonomizazio erlatiboaren bidean zela, eta hala deskribatu genuen zer nolako funtzioak betetzen zituen euskal literatur itzulpengintzak literaturaren espazio garaikidean.
|
|
|
Itzulpena testuinguru historiko eta soziokultural jakin batean gertatzen eta egituratzen dela nabarmendu izan dute hainbat itzulpen teoriak, eta
|
bide
horretatik iritsi ziren itzulpen ikasketetara, besteak beste, ikuspegi feminista, postkoloniala eta etnografikoa. Nolanahi ere den, delako" testuinguru" hori kontzeptualizatzeko, zehazteko eta deskribatzeko metodologia ildo berriak ireki dira soziologiaren ekarpenari esker.
|
|
|
Bestelako egitekoen artean, gerrako haurrentzat antolatutako eskoletan gaztelania eskolak eman izana ere aipatzen da narrazioan, eta horretarako diktaketa koaderno bat osatu izana bere gustuko idazleen esaldiekin, egile kutunen esaldiak kopiatzeko ohitura baitzuen (63 or.). Harreman pertsonalei dagokienez," solasaldietan" oinarritutako harremanak dituela nabarmendu daiteke; eleberriaren ardatzetako bat dira Robert Musschek eta Herman Thierry lagunak (azken hori ere idazlea) dituzten elkarrizketa hausnarketak. Harreman sentimentaletan ere
|
bide
beretik jokatzen du. Honela azaltzen du Yvonnek (Roberten maite lagunak) euren harremana, Hermanekin hizketan ari dela:
|
|
|
Ildo horretan egingo du aurrera euskal literatura itzuliaren barne eremuaren ikerketak berak. Bada,
|
bide
beretik, eremuko ikerketa esparruan jasotako corpusaren bilakabidea ere hortxe dago, nork ikertu zain. Horrekin guztiarekin batera, itzulpenari buruzko diskurtsoak ere aztergai dira; guk hemen euskal literatur eremuko historiografoen eta zenbait idazleren habitusak izan ditugu aztergai, baina esan beharrik ez dago beste esparru batzuetakoak ere aztertzekoak liratekeela:
|