|
2002
|
|
|
Elikagaien eta Edarien Industrien Federazioak (Fiab), Oliba Olioaren Esportatzaileen Elkarteak (Asoliva) eta Olio Jangarrien Industria, Ontziratzaile eta Fintzaileen Elkarte Nazionalak (Anierac) erabaki dute errekurtso bat aurkeztea, bakoitzak bere aldetik, Osasun Auzietarako Epaitegi Nagusian, Osasun Ministerioak joan den udako Salmenta Sailaren ebazpenaren aurka. Olioaren sektoreak nahi du
|
bide
jurisdikzionalak arrazoia eman diezaiola Osasun Sailak hartutako neurriari, bidegabea eta neurrigabea dela eta. Ekintza juridiko hori funtsezkoa izango da, era berean, eragindako enpresek autonomia erkidegoko agintarien aurka aurkeztu nahi dituzten kalte galerengatiko demandetarako, haiek erabaki baitzuten uxualeko olioaren salmenta geldiaraztea.
|
|
2008
|
|
|
Sententzia horrekin espainiar
|
bide
jurisdikzionalari amaiera ematen bazaio ere, gatazka ez da bertan behera geratu eta behe mailako auzitegien obligazioa Auzitegi Gorenaren doktrinari jarraitzea bada ere8, oraindik 2007 urtean gatazka honek ez ditu bere azkenak eman, arlo politikoan jazo diren hainbat ekimenek aditzera ematen dutenez. Horrela, bada, ezinbestekoa dirudi ikuspegi juridikotik auzitegi ezberdinen lana aztertzeak eta, batez ere, Nazioarteko Zuzenbideak honetan esateko duena azaltzeak; izan ere, espainiar ordenamenduan agortu ez den eta oraindik dirauen gatazka baten aurrean gaudelako.
|
|
2010
|
|
|
ahuleziatzat hartzen erreglamentazio gatazkak ez ezagutzea. Gatazkek Botere Judizialak ezin azter ditzakeen irizpideei erantzuten diete, eta ez da horregatik
|
bide
jurisdikzionala ez osotzat hartzen, nahiz eta argi eta garbi geratu ez dituela gatazka guztiak ebazten465 Hori guztia kontuan hartuz, bide jurisdikzionalak ezagutu dezakeen gatazka juridiko bat gertatzen denean, beti dago organo eskudun bat horretaz arduratzeko. Bertute nabarmen hori jurisdikzioaren izaera utziezinetik dator, estatuaren ahal bat den heinean466.
|
|
|
ahuleziatzat hartzen erreglamentazio gatazkak ez ezagutzea. Gatazkek Botere Judizialak ezin azter ditzakeen irizpideei erantzuten diete, eta ez da horregatik bide jurisdikzionala ez osotzat hartzen, nahiz eta argi eta garbi geratu ez dituela gatazka guztiak ebazten465 Hori guztia kontuan hartuz,
|
bide
jurisdikzionalak ezagutu dezakeen gatazka juridiko bat gertatzen denean, beti dago organo eskudun bat horretaz arduratzeko. Bertute nabarmen hori jurisdikzioaren izaera utziezinetik dator, estatuaren ahal bat den heinean466.
|
|
|
Ez bakarrik ulertezina eta harridura, haserrea ere sortzen die herritarrei organo jurisdikzionalen asetzeak, kolapsoak eta trabatzeak oro har, eta bereziki lan organo jurisdikzionalena467 Doktrinaren gehiengoak
|
bide
jurisdikzionalaren arazo larrientzat jotzen duen kolapso horren arrazoi nagusiak hiru dira: lan gatazken ugaltzea, jurisdikzioz kanpoko tekniken erabilera urria, eta demandak «zortea frogatzeko» aurkezteko joera.
|
|
|
Gehiegizko lan zama horren ondorioz, lan magistratuen lana atzeratu egiten da, eta hortik eratortzen diren kostuei geroago helduko zaie. Horren harira, puntu horretan
|
bide
jurisdikzionala arintzeko beharra azpimarratu nahi da, horretarako ezinbeztekoa izanik, ez hainbeste baliabide material eta pertsonalak areagotzea, ezpada bide estrajurisdikzionala berehala indartzea. Edozein kasutan, elementu horretan doktrina ez da ahobatezkoa.
|
|
|
Oro har,
|
bide
jurisdikzionalaren kolapsoaz, eta bereziki lan ordena jurisdikzionalarenaz mintzatzean, bi parametro izan behar dira kontuan: sisteman sartzen diren kasu edo kausak, eta berauek ebazteko epaileek behar duten denbora.
|
|
|
–Lan zama handia kalitate egokia lortzeko oztopo nagusitzat» jotzen dute. Bukatzeko, doktrinak ere, gehiegizko lan zama
|
bide
jurisdikzionalaren arazorik handiena dela uste duela azpimarratu behar da. Horrela, askoren artean, Hernández Martín, V., Independencia del Juez y desorganización judicial, op.cit., 28 or.; Pastor Prieto, S., ¡ Ah de la justicia!
|
|
|
Aipatutako irakurketa positiboetatik oso urrun,
|
bide
jurisdikzionala herritarrak kontrolatzeko boterea dutenek erabiltzen duten dominazio tresna dela esaten duten ahotsak entzuten dira470 Doktrina horri guztiz kontra egin gabe, eta haren argudioak zati batean ulertuz, gizabanakoaren historiako memento honetan bestela ezin dela izan eta, jurisdikzioa justifikatzen da. Gaiak merezi du azalpen bat.
|
|
|
Gaiak merezi du azalpen bat. Egia da, eta horregatik ukaezina,
|
bide
jurisdikzionala gizartea kontrolatzeko era bat dela, eta kontrol orok sortzen dituen mugak ekartzen dizkio gizarteari berari eta hura osatzen duten herritar guztiei. Hala ere, oso anbiguoa den errealitate hau mahai gainean jarri ondoren, hainbat matizazio egin daitezke.
|
|
|
Batetik, ezin da ahaztu herritarrak direla magistratuei jurisdikzio ahala ematen dietenak (EKren 1.2 art.). Harago, eta herritarren eskubideen mugapenaren benetako justifikazio gisa, estatu modernoan jurisdikzioak duen papera aldarrikatu behar da, gizarte elkarbizitzaren berme nagusia. Hori guztia,
|
bide
jurisdikzionala, mehatxua eta indarra erabiltzen dituen heinean, «lan gatazka ebazteko metodo, bortitza?» dela ukatu gabe471.
|
|
|
Ildo honetatik,
|
bide
jurisdikzionalaren dohain nagusitzat hartzen da estatuak ematen dion bermea. Ideia hori garatzen dute, beste askoren artean, Cremades Sanz Pastor, B. k, Estudios sobre el arbitraje, Marcial Pons, Madril, 1977, 13 or.; Subijana Zunzunegui, J. k,. Apunte reflexivo sobre la justicia?, op.cit. eta Moreno Catena, V. k,. Causas históricas de la ineficacia de la justicia?, op.cit. Zerbitzu publiko guztietan gertatzen den moduan, herritarak dira haren kontsumitzaile edo erabiltzaile nagusiak.
|
|
|
Hacia un nuevo paradigma, Gedisa, Bartzelona, 2002, 16 eta 60 or. Gatazka mundu mailako fenomeno gisa aztertzen duen egile horren esanetan, jurisdikzioa oso bortitza da, nahiz eta «indar publikoaren izen aristokratikoa jaso». Sistema honen izaera bortitza azpimarratuko da
|
bide
jurisdikzionalaren emaitza aztertzean.
|
|
|
Oreka hori lanharremana langile eta ugazaben autonomia kolektiboaren egikaritzan lortutako hitzarmen kolektiboen bidez arautzean lortzen da. Beraz,
|
bide
jurisdikzionalak, epailearen jarduerak, alegia, lan harremanean desoreka bat sor dezakeela ezin daiteke isilean gorde472.
|
|
|
Herritarrak
|
bide
jurisdikzionalera doazenean, agintari batekin topatzen dira, jurisdikzio ahalaz hornituta, beraien gatazka ebazteko beraien gainetik (supra partes) aritzen den hirugarren baten edo gehiagoren aurrean, alegia. Lan ordenan ez dira aritzen epaileak, magistratuak baino, bat gizarte epaitegietan eta gehiago, goragoko organo jurisdikzionaletan.
|
|
|
Aukera horrek badu bere arriskua:
|
bide
jurisdikzionala teknikoki eta legearekin bat perfektuak diren, baina lan harremaneko protagonisten benetako beharrizanak kontuan hartzen ez dituzten ebazpenekin buka daiteke!
|
|
|
Lan gatazka ebaztearen ardura duen hirugarrenaren beste ezaugarri bat haren independentzia da. Independentzia
|
bide
jurisdikzionalaren bermerik handienetariko baten moduan aurreikusten da, inoiz ez magistratuen pribilegio gisa. Herritarrak bere gatazka legearen aplikazio zorrozpean ebatziko den bermea du, eta legeak epailea berariaz legea ez diren beste edozein presio edo eraginetatik (beste epai organoak, botere legegilea eta betearazlea, erakundeak, pertsonak, presio taldeak?) babesten du.
|
|
|
Beren burua benetan babestuta ikusten dute aipatutako legeak jasotzen dituen neurriekin? Egia esan, herritarrei egiten zaizkien inkestek eta egile askoren idazkiek erakusten dute herritarrek magistratuen objektibitate eta neutralitateari buruz zalantza handiak dituztela, eta askotan independenteak ez direla argi eta garbi geratu da476 Oro har,
|
bide
jurisdikzionalaren ahulezia handi bat da, eta bereziki, lanordenarena. Pertsonal jurisdikzionalaren independentzia funtzio jurisdikzionalaren egikaritzaren beraren oinarria da.
|
|
|
Pertsonal jurisdikzionalaren independentzia funtzio jurisdikzionalaren egikaritzaren beraren oinarria da. Ezin daiteke epaitu, epaitutakoa betearazi eta beren emaitza babestu, era guztiz independentean, legearen menpe bakarrik arituz eztespenak, isilbidez bada ere,
|
bide
jurisdikzionalaren porrota dakar berekin bada. Beraz, argi eta garbi, Botere Judizialaren independentziaren porrotaren aintza477.
|
|
|
Batzuek zuzenbide prozesala deitzen duten zuzenbidearen adarra zuzenbide jurisdikzionaltzat hartuz, ez da ukatzen prozesuak duen garrantzia, baina hura jaun bakartzat hartzeari uko egiten zaio, harekin batera beste bi jaun daudenean, akzioa eta jurisdikzioa, azkenekoa, era berean, lurraldeko erregina denean. Hala ere, argia da
|
bide
jurisdikzionalaren garapenean prozesuak duen garrantzia: epaileek funtzio jurisdikzionala haren bitartez egikaritzen dute eta herritarrei auzitegien aurrean aintzatesten zaien eskubide multzoa, akzioa, alegia, haren bitartez asetzen da.
|
|
|
eta prozeduraren printzipioak, egintza prozesalen eta beren multzoaren forma informatzen dutenak? baloratu eta batzuek eta besteek
|
bide
jurisdikzionalari ekartzen diotena mahaigaineratuko da. Ondoren, hurrengo puntu batean, bere babes helburu eta protagonistekin bat, langileak eta ugazabak?
|
|
|
Legezkotasun printzipioa
|
bide
jurisdikzionalaren muina izanik, ezinbestekoa da bai prozesuari bai prozedurari aplikatzea. Beraz, legeak bi elementuak berariaz arautzen ditu, bereziki, LPLk, nahiz eta aurretik ikusi den bezala, PZLra igorpenakbetasunerako eta zalantzarako lekurik asko diren.
|
|
|
Beraz, legeak bi elementuak berariaz arautzen ditu, bereziki, LPLk, nahiz eta aurretik ikusi den bezala, PZLra igorpenakbetasunerako eta zalantzarako lekurik asko diren. Ondorioz, herritarrak lan gatazkari bukaera emango dion konponbide baten bila doazenean
|
bide
jurisdikzionalera, badakite zein izapidetzeari jarraitu behar dioten; epai organoari eskatutako babesa lortzeko egin beharreko egintza guztiak eta beraien formak ezagutzen dituzte. Hortaz, printzipioz, ez da ziurga483 Horrekin, lan prozesua eta lan prozedura errealitate zorrotzak, zurrunak eta konplexuak direla pentsa liteke.
|
|
|
Lan organo jurisdikzionalek eskaintzen dituzten hiru babesetan (adierazpenezkoa, betearazpenezkoa eta kautelazkoa) atzeman daiteke bertute hori. Gauza zeharo desberdina da praktikan langileak eta enpresaburuak beren gatazkak konpontzeko derrigorrez
|
bide
jurisdikzionalera joan beharra jurisdikzioz kanpoko bidea garatu gabe dagoelako. Akats hori ezin dakioke bide jurisdikzionalari egotzi, jurisdikzioz kanpokoari baino, eta azken horren ahulezia argi geratzen da horrela.
|
|
|
Gauza zeharo desberdina da praktikan langileak eta enpresaburuak beren gatazkak konpontzeko derrigorrez bide jurisdikzionalera joan beharra jurisdikzioz kanpoko bidea garatu gabe dagoelako. Akats hori ezin dakioke
|
bide
jurisdikzionalari egotzi, jurisdikzioz kanpokoari baino, eta azken horren ahulezia argi geratzen da horrela.
|
|
|
Behin alderdietako batek, edo biek,
|
bide
jurisdikzionalera joatea erabakita demanda aurkeztu, justizia eskatu eta prozesuari hasiera eman ondoren (LPLren 80 art.), alderdiak prozesuaren jaun eta jabe dira. Magistratuak bakarrik demandatzaileak aurkeztutako prozesuaren objektua eta demandatuak aurkeztutako erresistentzia ezagutu eta ebatzi du, eta bakarrik alderdiek, bietariko edozeinek, edo biek batera?
|
|
|
Horrek guztiak
|
bide
jurisdikzionalari epaile eta alderdien arteko oreka ekartzen dio, eta batzuetan, magistratua supra partes ez dagoela pentsa liteke. Baina, ez da horrela.
|
|
|
Lan prozesuaren alderdi hori inolako traba gabe txalotzen da eta haren gaitasuntzat jotzen da. Egokia da, eta ebatzi beharreko lan gatazkarekin era ezin hobean ezkontzen da, lan
|
bide
jurisdikzionalera doazenak alderdiak direnez gero, prozesua gehienbat haien esku geratzea; magistratuari legezkotasunaren eta hark alderdiei aintzatesten dizkien bermeen babeserako ahalmen batzuk aintzatesten zaizkio, eta horrela epai bidezko babes eraginkorra bermatzen da. Gatazkaren ebazpenean alderdien parte hartzea aztertzean egingo da indar horretan.
|
|
|
Lan prozesuaren bakuntasunaren erakusgarri da 18 urtetik beherako eta 16 urtetik gorakoei gaitasun prozesala aintzatestea (LPLren 16.2 eta 4 art.). Nahiz eta aipatutako adina, lanean aritzeko legezko adinarekin bat etorri, legegileak gaztetxo horiei bere kabuz aritzen, inoren laguntzarik gabe, alegia, lagatzen die. Ezin da ukatu puntu honetan postulazioa beharrezkoa ez izateak
|
bide
jurisdikzionalerako sarrera asko errazten duela. Ez da behar postulaziorik auzialdiko adierazpen prozesuan, ezta betearazpenekoan eta kautelazkoan ere.
|
|
|
Lan
|
bide
jurisdikzionalera sarrera errazten du, baita langileak, oro har, edozein pertsonari eta bereziki sindikatu bati bere ordezkaritza emateko aukerak ere (LPLren 18.1 eta 20.1 art.). Gainera, ezin daiteke ahaztu, salbuespen bezala, eskudunak diren lan epaitegi eta gizarte aretoak irekita ez daudenean, demanda zaintzan dagoen epaitegian aurkez daitekeela, eta gizarte epaitegirik ez duten irletan, zain...
|
|
|
Rodríguez Piñeiro Arroyo, M. C. ren ustez,. La trayectoria actual de los tribunales laborales?, op.cit., horretarako biderik onena jurisdikzioari zuzendutako baliabide materialak eta pertsonalak gehitzea da. Antzeko konponbidea proposatzen du
|
bide
jurisdikzionalaren krisiari bukaera emateko, Barona Vilar, S. k, Solución extrajurisdiccional de conflictos. –Alternative Dispute?, op.cit., 15 or.
|
|
|
Hiru dira atzerapen judizialaren arrazoi nagusiak:
|
bide
jurisdikzionalera aurkezten diren gatazka mordoa, horrek dakarren gehiegizko zama edo kolapsoa eta erabakitzeko hiru mailen (auzialdi bakarra eta bi helegite berezi) aurreikuspena562.
|
|
|
Geldotze edo atzeratze horrek dakartzan ondorio ekonomikoak alde batera utziz,
|
bide
jurisdikzionalak lan harremanen konplexutasunera eta eboluziora egokitzea zailtzen du, eta horien eboluzioa mugatzen du. Denborak egoerak eta harremanak aldatzen ditu, eta epaileen erabakiek haiek aztertzen eta ebazten dituzten mementoan, askotan, eboluzioaren ondorioz, ebazpena zentzu gabe uzten dute563.
|
|
|
una mirada al futuro, Abeledo Perrot, Buenos Aires, 2002, 12 or., denborak enpresa harremanetan duen garrantzia azpimarratzen dute, eta galtzen denean betiko galtzen dela azpimarratzen dute. Azkenik, García de la Cruz Herrero, J. J. rekin,. La satisfacción de los usuarios con la actividad de los tribunales de Justicia?, op.cit., garrantzitsua da azpimarratzea herritarrei
|
bide
jurisdikzionalaren kostuez galdetzean gehienek denbora garrantsituenetarikoa bezala aintzatesten dutela.
|
|
|
Hala ere, argi gera bedi,
|
bide
jurisdikzionalaren eraginkortasuna neurtu nahi bada, ezinbestekoa dela denboraren elementu horri epaileen ebazpenen kualitatea gehitzea. Ez du ezertarako balio organo jurisdikzional batek denbora jakin batean hainbat sententzia ematea, gutxieneko kalitate bat ez badute.
|
|
|
Nahiz eta guk alde batetik kostu ekonomikoak eta bestetik denbora aztertu, zalantza gabe denbora dirua da (beti aipatzen den urrea). Gizarteari
|
bide
jurisdikzionalak dakarkion kostu ekonomiko handia jada aipatu da. Zentzuzkoa denez, zenbat eta denbora gehiago eman, kostua handiagoa eta eragikortasuna txikiagoa izango dira.
|
|
|
Horren isla da magistratuak alderdiei zehaztugabetasunak, ahaztutakoak eta akatsak konpontzeko ematen dien aukera. Legelariak, hurrenkerak duen garrantziaz jakitun, bereziki babesten du, eta presiditu zuen magistratuak sententzia eman ezin badu, epaiketa berriro errepikatu behar dela xedatzen du (LPLren 98 art.). Beraz, hurrenkera printzipioa lan
|
bide
jurisdikzionalaren indar bat dela esan beharra dago497.
|
|
|
Ondore horri berehala erreparatuko zaio,
|
bide
jurisdikzionalaren emaitza aztertzean.
|
|
|
Aurreko lerroetan auzialdian, helegiteetan, bide exekutiboan eta kautelazkoan prozesua nola bukatzen den ikasi da. Puntu honetan, oro har,
|
bide
jurisdikzionalean gatazkaren ebazpenak aurkezten dituen indarrak eta ahuleziak aztertuko dira.
|
|
|
Bide jurisdikzionalean gatazkari bukaera ematen dion azken ebazpenaren abantailen artean, lehenbizi, epaileen ebazpenen derrigorrezko onarpena eta haiek betearazteko aukera aipatu behar dira. Enpresaburuak eta langileak,
|
bide
jurisdikzionalera doazenean, badakite epaileek beren gatazkari ematen dioten konponbidea betetzeko betebeharra dutela. Badakite estatuko agintari baten menpe jartzen direla eta haren erabakia borondatez edo derrigorrez bete dutela.
|
|
|
ematen dio herritarrari gauza epaituaren ondoreak, bere bi alderdietan, formala eta materiala. Bi horien aplikazioaren ondorioz, hiru dira
|
bide
jurisdikzionalean lortutako ebazpenari egozten zaizkion gaitasunak. Batetik, ez alderdiek, ezta organo jurisdikzionalak ere ezin dute lan gatazkari ezarritako ebazpena ezagutu edo aintzatetsi.
|
|
|
Batetik, ez alderdiek, ezta organo jurisdikzionalak ere ezin dute lan gatazkari ezarritako ebazpena ezagutu edo aintzatetsi. Gainera, ezin da berriro auzirik hasi jada
|
bide
jurisdikzionalean ebatzia den gatazka baten gainean. Azkenik, ondorengo edozein lan gatazkak ebatzitakoarekin harremanik badu, hura ezagutzeko prozesuak, aurreko prozesuan erabakitakotik abiatu du.
|
|
|
Bata auziko irabazlea izango da eta, bestea, galtzailea. Posizioen dualitatea oinarri moduan duen
|
bide
jurisdikzionalaren ekidiezineko ondorioa da. Hala ere, arras zaila da bata bestearen aurka agertzen diren bi alderdien errealitate prozesal hori lan harremanak galdatzen duen lankidetzarekin uztartzea.
|
|
|
Bere esanetan, gutxienez, prozesuaren emaitza praktikoen gainean beti sortzen da frustrazio edo inpotentzia maila bat. Bestalde,
|
bide
jurisdikzionalaren desabantaila nagusi moduan aurkezten du aipatutako inpaktu desorekatzailea, Rodríguez Piñeiro, M. k,. Sindicato, proceso y relaciones laborales en España?, op.cit. Egile horren ustez, laneko gaietan, bide jurisdikzionala baino alderdiek adostutako bestelako irtenbide edo konponbideak hobeak dira. Azkenekoek kostu merkeagoarekin emaitza hobea lortzen omen dute.
|
|
|
Bere esanetan, gutxienez, prozesuaren emaitza praktikoen gainean beti sortzen da frustrazio edo inpotentzia maila bat. Bestalde, bide jurisdikzionalaren desabantaila nagusi moduan aurkezten du aipatutako inpaktu desorekatzailea, Rodríguez Piñeiro, M. k,. Sindicato, proceso y relaciones laborales en España?, op.cit. Egile horren ustez, laneko gaietan,
|
bide
jurisdikzionala baino alderdiek adostutako bestelako irtenbide edo konponbideak hobeak dira. Azkenekoek kostu merkeagoarekin emaitza hobea lortzen omen dute.
|
|
|
Los acuerdos de empresa. VI Congreso Nacional de?, op.cit., 20 or.,
|
bide
jurisdikzionalaren malgutasun falta azpimarratzen du, legea aplikatzean hark agindutakoaren eremuan aritu behar baita. Antzean, Durán López, F. k,. Medios de solución no jurisdiccionales de los conflictos laborales:
|
|
|
Antzean, Durán López, F. k,. Medios de solución no jurisdiccionales de los conflictos laborales: el arbitraje?, op.cit., eta auzitegien malgutasun faltan sakontzen du «zuzenbideak eta argumentazio juridikoak preso dituela» esaten du, eta alderdien garaipenak orekatzeko eta horrela,
|
bide
jurisdikzionalari izaera traumatikoa kentzeko baliabiderik ez dutela aldarrikatzen du. Argudio bera erabiltzen du del Rey Guanter, S. k, Los medios extrajudiciales de solución de conflictos de trabajo en la función pública, op.cit., 30 eta 58 or. Azkenik, duela urte asko, Pastor Prieto, S. k,. Elementos para un análisis económico de la justicia:
|
|
|
Egiaztatuta dagoen errealitatea da zuzenbidea beti gizarte egitatearen atzetik doala, horregatik, etengabe
|
bide
jurisdikzionalera jotzeak lan harremanen garapena ekiditen du. Elementu horretan egiten dute indar, Rodríguez Piñeiro, M. k,. Sindicato, proceso y relaciones laborales en España?, op.cit.; Iglesias Cabero, M. k, Reforma laboral y negociación colectiva, Colex, Madril, 1997, 87 or.; Bonafe Schmitt, J. P. k,. El Estado y las alternativas a la Justicia?, ZZAA, Encuentros internacionales sobre justicia alternativa, Dirección de consumo del Gobierno Vasco, Gasteiz, 1989, 39 or.; Lorenzo de Membiela, J. B. k,. Título ejecutivos que causan la ejecución de despido y la incidencia de la LEC de 7 de enero de 2000?, Poder Judicial, núm.
|
|
|
Kasu horretan, organo jurisdikzionalak haren kaudimengabezia adieraziko du eta jardundakoak behin behinean artxibatzeko aginduko du, betearaziaren ondarea handitzearen zain. Herritarrak
|
bide
jurisdikzionalaren porrotik nabarmena du aurrean. Adierazpen, betearazpen eta, beharbada, baita kautela prozesu baten ondoren, ez du bere eskubidea aseko, Soldatak Bermatzeko Funtsak eman edo aitortu diezazkiokeen prestazioak alde batera utzita578 Txikiagoa da deskalabrua, baina porrota ere bada, betearazpen zehatza diruzko betearazpen orokor bihurtzea579.
|
|
|
Arrazoi hau dela-eta,
|
bide
jurisdikzionalaren porrota aintzatesten dute Pastor Prieto, S. k, ¡ Ah de la justicia! Política judicial y económica, op.cit., 31 or.; Andino Axpe, L. F. k, Ejecución en el orden jurisdiccional social, op.cit., 17 or.; Ramos Méndez, F. k,. Medidas alternativas a la resolución de conflictos por vía judicial en el ámbito civil patrimonial?, op.cit.; Titium, P. k,. Los trabajos del Consejo de Europa sobre el coste de la justicia?, Cuadernos de Derecho Judicial, 2001/ 15 zk. eta Mejías Gómez, F. k,. Resolución alternativa de conflictos?, ZZAA, Curso sobre resolución alternativa de conflictos (arbitraje, conciliación), op.cit., 21 or. Bere aldetik, Artaza Bilbao, M. J., Breñosa Álvarez de Miranda, F. k, La ejecución de sentencias en materia laboral, op.cit., 9 or., akats hori legelariak betearazpen prozesuari eman dion garrantzi eskasari leporatzen diote.
|
|
|
Hori ez da helburu programatiko hutsa, praktikoa baino. ...54 art. kolektiboetarako), epailearen aurrean adiskidetze prozesala aurreikusteak (LPLren 84 art.) eta sententzia eman aurretik edozein mementotan akordio batera heltzeko aukerak (LPLren 84.2 LPL artikulua, oro har, eta bereziki gatazka kolektiboetarako LPLren 160 art.) 580 Hala ere, LPLk ez du garatzen gatazkak ebazteko jurisdikziotik kanpoko bidea, guztiz zentzuzkoa dena, lege honen funtzioa lan
|
bide
jurisdikzionala arautzea dela kontuan hartzen bada eta, horregatik, hura arautzeko elementu juridikorik egokiena ez dela onartzen bada581 Baina LPLk ez du ukatzen liskarrak ebazteko jurisdikziotik kanpoko bidearen existentzia, eta behin baino gehiagotan mintzatzen da hari buruz582.
|
|
|
10 Lan gatazkak konpontzeko
|
bide
jurisdikzionalaren ahuleziak eta indarrak
|
|
|
Aurreko kapituluetan lan gatazkak ebazteko
|
bide
jurisdikzionalaren azterketa objektiboa egin ondoren, bide hori baloratzeko ordua heldu da. Ez da aurrekoaren laburpen huts bat egin nahi, aipatutako datuekin bat, bide jurisdikzionalaren indarguneak eta ahuleziak, bertuteak eta akatsak erakutsi baino.
|
|
|
Aurreko kapituluetan lan gatazkak ebazteko bide jurisdikzionalaren azterketa objektiboa egin ondoren, bide hori baloratzeko ordua heldu da. Ez da aurrekoaren laburpen huts bat egin nahi, aipatutako datuekin bat,
|
bide
jurisdikzionalaren indarguneak eta ahuleziak, bertuteak eta akatsak erakutsi baino. Horretarako, lehenengo pauso batean, sistema bere orotasunean baloratuko da.
|
|
|
erreparatuko zaio. Era berean,
|
bide
jurisdikzionalaren oinarri juridikoei ere so egingo zaie, eta egiten zaizkien kritika nagusiak mahaigaineratuko dira. Hurrengo pausoetan, bide jurisdikzional horren hainbat elementu baloratuko dira, eta osotasun hori osatzen duten zati desberdinen erradiografia bat egingo da454 Horrela, justizia banatzen edo egiten duten magistratuei eta haiek osatzen dituzten jurisdikzio organoei erreparatuko diegu, eta ondoren, hura lortzeko bidea baloratuko da, prozesua eta haren prozedura, alegia.
|
|
|
Era berean, bide jurisdikzionalaren oinarri juridikoei ere so egingo zaie, eta egiten zaizkien kritika nagusiak mahaigaineratuko dira. Hurrengo pausoetan,
|
bide
jurisdikzional horren hainbat elementu baloratuko dira, eta osotasun hori osatzen duten zati desberdinen erradiografia bat egingo da454 Horrela, justizia banatzen edo egiten duten magistratuei eta haiek osatzen dituzten jurisdikzio organoei erreparatuko diegu, eta ondoren, hura lortzeko bidea baloratuko da, prozesua eta haren prozedura, alegia. Bide horretan herritarrek dituzten bermeak (akzioa) bereziki azpimarratuko dira.
|
|
|
Iragarritako lanarekin hasi orduko, bi ohar. Batetik, ezin da inoiz ahaztu, gure ikasgaia lan gatazkak ebazteko lan
|
bide
jurisdikzionala dela. Ñabardura hori ez da ahuntzaren gauerdiko eztula, lan ordena jurisdikzionalak, nahiz eta jurisdikzioaren zati izan eta horregatik haren ezaugarri, indar eta ahulezia gehienak erakutsi, bere ezaugarri propioak ere badituelako.
|
|
|
Toharía, J.), El juez y su imagen en la sociedad: pasado, presente y futuro, Botere Judizialaren Kontseilu Orokorra, Madril, 2000, 11 or., irakur daitekeenez, herritarrek
|
bide
jurisdikzionalaren elementu desberdinak era desberdinean baloratzen dituztelako. Antzean, Toharia, J.,. La imagen social de la justicia en españa (1)?, Cuadernos de Derecho Judicial, 2000/ 25 zk.
|
|
|
Kontuan izan beharreko ideia da, zeren jurisdikzioari, hura oro har ulertuta? egozten zaizkion on eta txar guztiek, lan ordena jurisdikzionalari aplikatzen zaizkionean haren neurri, ñabardura eta esangurak baitituzte455 Ildo beretik, eta bigarrenez, argi gera bedi, liskarrak ebazteko
|
bide
jurisdikzionalaren gainean aurkezten diren kritika, ñabardura eta ohar guztiak, Espainiako justizia administrazioa hobetzeko asmoarekin eginak direla456.
|
|
|
Aplikazio horretan lortzen dena legegileak aurreikusitakoaren isla hobea edo txarragoa da. Beraz, sistema bera eta bere elementuak baloratzen hasi orduko, horietatik kasuan kasuko ondorioak ateratzeko, argi geratu behar du
|
bide
jurisdikzionalak ezin duela bere burua eraldatu, berritu, edo erreformatu. Botere Legegileak eta Betearazleak bide jurisdikzionala antolatzeko eta egituratzeko ematen dituzten legeek bakarrik alda dezakete, eta oraindik garrantzitsuagoa, hobe dezakete bide hori.
|
|
|
Beraz, sistema bera eta bere elementuak baloratzen hasi orduko, horietatik kasuan kasuko ondorioak ateratzeko, argi geratu behar du bide jurisdikzionalak ezin duela bere burua eraldatu, berritu, edo erreformatu. Botere Legegileak eta Betearazleak
|
bide
jurisdikzionala antolatzeko eta egituratzeko ematen dituzten legeek bakarrik alda dezakete, eta oraindik garrantzitsuagoa, hobe dezakete bide hori. Ideia horren itzalean esaten da arau multzoak eta haiek aurreikusten dituzten diru eta pertsona baliabideak direla sistema jurisdikzionalaren funtzionamenduaren ardatza457 Beraz, bide jurisdikzionalari egiten zaizkion kritikak, hura arautu, antolatu eta kudeatzen duten arauei egiten zaizkien kritikak bezala ulertu behar dira, hura legezkotasun printzipioaren aplikazio zorrotzean bizi baita.
|
|
|
Botere Legegileak eta Betearazleak bide jurisdikzionala antolatzeko eta egituratzeko ematen dituzten legeek bakarrik alda dezakete, eta oraindik garrantzitsuagoa, hobe dezakete bide hori. Ideia horren itzalean esaten da arau multzoak eta haiek aurreikusten dituzten diru eta pertsona baliabideak direla sistema jurisdikzionalaren funtzionamenduaren ardatza457 Beraz,
|
bide
jurisdikzionalari egiten zaizkion kritikak, hura arautu, antolatu eta kudeatzen duten arauei egiten zaizkien kritikak bezala ulertu behar dira, hura legezkotasun printzipioaren aplikazio zorrotzean bizi baita.
|
|
|
Aipatutako oharrak aurkeztuta, oro har
|
bide
jurisdikzionalari begirada bat eman ondoren, esan beharreko lehenengo gauza da benetako sistema bat dela. Beraien artean, helburu jakin bat lortzeko (herritarren gatazka juridikoen ebazpena bidenabar haiei epai bidezko babes eraginkorra emanez), lotuta dauden elementu multzo bat da458 Legelariak planeta osorik pentsatzen du, hura osatzen duten elementu guztiak eta beraien arteko lotura.
|
|
|
Aipatutako bide jurisdikzioanalaren ezinbestekotasuna lan arloan duen errotze handiarekin lotu behar da. Lan harremanak bereziki gatazkatsuak izanik, haien ebazpenerako
|
bide
jurisdikzionalera jotzea arrunta izan da espainiar ordenamendu juridikoaren historian460 Datu honek irakurketa bikoitza izan dezake. Batetik, langile eta enpresaburuei bide jurisdikzionalak ematen dien konfiantza erakusten du; bestetik, magistratuen jarduera indartzen du, jurisdikzioa, oraindik gehiago, ahal bada?
|
|
|
Lan harremanak bereziki gatazkatsuak izanik, haien ebazpenerako bide jurisdikzionalera jotzea arrunta izan da espainiar ordenamendu juridikoaren historian460 Datu honek irakurketa bikoitza izan dezake. Batetik, langile eta enpresaburuei
|
bide
jurisdikzionalak ematen dien konfiantza erakusten du; bestetik, magistratuen jarduera indartzen du, jurisdikzioa, oraindik gehiago, ahal bada, legitimatzen du.
|
|
|
Baina, jarraian ahuleziak agertzen dira. Ezin da ahaztu
|
bide
jurisdikzionalaren errotze sendoa izan dela Espainiako estatuan jurisdikziotik kanpoko tekniken (adiskidetzea, bitartekaritza eta arbitrajea bereziki) azpigarapenaren arrazoi nagusia, eta horrek sortutako galerak handiak izan dira, autonomia kolektiboaren garapenik eza bereziki. Gainera, epaileek epaitzen duten mementoan indarrean dauden legeak aplikatzen dituztela eta zuzenbidea beti gizarte errealitatearen atzetik doala kontuan hartuta, ezin daiteke ahaztu konponbide jurisdikzionalak lan harremanen inboluziorako arriskua daramala.
|
|
|
460 Lan arloan
|
bide
jurisdikzionalak duen errotzea azpimarratzen du del Rey Guanter, S. k,. Los medios extrajudiciales de solución de conflictos?, Relaciones Laborales, 1992/ 16 zk. Egile berak, La resolución extrajudicial de los conflictos?, op.cit., 20 or. Baina zergatik dago hain errotuta bide jurisdikzionala lan gatazkak ebazteko. Casas Baamonde, M. E. rekin,. Proceso sobre conflictos colectivos y sistema de relaciones laborales?, Relaciones Laborales, 1993/ 1 zk., bi arrazoi nagusi aipatu behar dira:
|
|
|
460 Lan arloan bide jurisdikzionalak duen errotzea azpimarratzen du del Rey Guanter, S. k,. Los medios extrajudiciales de solución de conflictos?, Relaciones Laborales, 1992/ 16 zk. Egile berak, La resolución extrajudicial de los conflictos?, op.cit., 20 or. Baina zergatik dago hain errotuta
|
bide
jurisdikzionala lan gatazkak ebazteko. Casas Baamonde, M. E. rekin,. Proceso sobre conflictos colectivos y sistema de relaciones laborales?, Relaciones Laborales, 1993/ 1 zk., bi arrazoi nagusi aipatu behar dira:
|
|
|
Baina akatsetara bueltatuz,
|
bide
jurisdikzionalaren eta ordena administratiboaren eskumenekoak diren gaien mugatze desegokia eta epaitegi eta auzitegien asetasuna, lehenengoa, bereziki, lan ordenari eta bigarrena, oro har, jurisdikzioari egiten zaizkion bi kritika nagusiak dira. Biek merezi dute gure arreta.
|
|
|
Bide jurisdikzionala elementu anitzek osatzen dutela egia bada ere, ezin daiteke ukatu hartan epaile eta magistratuek eta haiek osatzen dituzten organo jurisdikzionalek duten garrantzia. Hurrengo lerroetan haien gazi gozoetan egingo da indar, eta
|
bide
jurisdikzionalaren erradiografian ezinbesteko garrantzia dutela aintzat hartuko da.
|
|
|
Zalantza gabe, lan ordena jurisdikzionalaren indar bat da, haiek jurisdikzioaren egikaritzan esperientzia handiagoa baitute. Gainera,
|
bide
jurisdikzionalean lan gatazka ezagutzen duen hirugarrena zuzenbidean aditua da, epaile karreran legeak aurreikusten dituen frogak gainditu ondoren sartua. Horrek hainbat iruzkin eta balorazio kontraesankor bat ekartzen ditu burura.
|
|
|
Gatazkak konpontzeko
|
bide
jurisdikzionala sistema gisa 232
|
|
|
Herritarraren berme orokorrak
|
bide
jurisdikzionalean: akzio eskubidea 263
|
|
|
10.7 Lan
|
bide
jurisdikzionalaren eraginkortasuna 276
|
|
|
Horregatik, ziur asko, eta gaztetasunak ematen duen atrebentziak bultzatuta, nire doktorego tesia horien azterketan zentratu nuen. Lan gatazka ebazteko
|
bide
jurisdikzionala versus bide estrajurisdikzionala deituriko mila orrialde baino gehiagoko lanean, lan gatazka ebazteko bide nagusi biak aztertu nituen: bide jurisdikzionala eta bide estrajurisdikzionala.
|
|
|
Lan gatazka ebazteko bide jurisdikzionala versus bide estrajurisdikzionala deituriko mila orrialde baino gehiagoko lanean, lan gatazka ebazteko bide nagusi biak aztertu nituen:
|
bide
jurisdikzionala eta bide estrajurisdikzionala. Bien azterketa objektiboa eta subjektiboa uztartuz, orriak joan, orriak etorri, nire hipotesia tesi bihurtu zen:
|
|
|
Lan gatazkak ebazteko bideen azterketa nagusiaren barnean, egun gehien erabiltzen den bidea aztertzea du helburutzat lan honek,
|
bide
jurisdikzionala alegia. Lerro hauek idazten dituenak, euskarari, gure hizkuntzari egin nahi dion oparia da.
|
|
|
Puntu honetan
|
bide
jurisdikzionalak bertara jotzea aukeratzen duten herritarrei eskaintzen dizkien bermeak aztertuko dira. Sobera jakina denez, irtenbide jurisdikzionalaren kasuan aurreko elementua zuzenbide jurisdikzionalaren ardatz batekin identifikatzen da, akzioarekin, alegia.
|
|
|
Berme horiekin batera, eta beroriei estuki loturik, lan gatazka ebazteko sistema jurisdikzionalean alderdiek duten parte hartzea aztertuko da. Azkenik,
|
bide
jurisdikzionalak hirugarrenen eskubideengan, hau da, prozesuko alderdi ez direnengan duen eragina begiratuko da.
|
|
|
10.6.2 Herritarraren berme orokorrak
|
bide
jurisdikzionalean: akzio eskubidea
|
|
|
Bere mementoan esaten zen moduan, herritarrek
|
bide
jurisdikzionalera jo ahal badute, horretarako eskubidea aintzatesten zaielako da, nazioarteko mailan aintzatetsia eta EKren 24 artikuluan berariaz jasotako eskubide bat egikaritzeko. Aipatu dira aurretiaz langile eta ugazabei, batez ere, lehenengoei?
|
|
|
Berrikuspen helegitearen arauketak (LPLren 86.3 eta 234 art.)
|
bide
jurisdikzionalean justizia materialaren lorpena bermatzen du.
|
|
|
Beraz, aski argi eranakkutsi den legez, malgutasuna lan prozesuaren ezaugarria da. Hala ere, badira lan prozesuan alderdiek duten parte hartzea eskasa dela uste dutenak, eta
|
bide
jurisdikzionalak gatazkarekiko alderdien kontrolik eza daramala azpimarratzen dute530 Hein handi batean ulertzen da kritika hori, ezin baita ukatu, bide jurisdikzionalaren eta magistratuek egikaritzen duten jurisdikzio ahalaren ezaugarria delako, lan jurisdikzioari bukaera ematen dion ebazpen judiziala magistratu baten edo gehiagoren fruitu esklusiboa dela.
|
|
|
Beraz, aski argi eranakkutsi den legez, malgutasuna lan prozesuaren ezaugarria da. Hala ere, badira lan prozesuan alderdiek duten parte hartzea eskasa dela uste dutenak, eta bide jurisdikzionalak gatazkarekiko alderdien kontrolik eza daramala azpimarratzen dute530 Hein handi batean ulertzen da kritika hori, ezin baita ukatu?
|
bide
jurisdikzionalaren eta magistratuek egikaritzen duten jurisdikzio ahalaren ezaugarria delako, lan jurisdikzioari bukaera ematen dion ebazpen judiziala magistratu baten edo gehiagoren fruitu esklusiboa dela.
|
|
|
Puntu honetan
|
bide
jurisdikzionalaren eraginkortasuna baloratuko da: lan gatazka konpontzeko edo ebazteko lanean, eraginkorra al da jurisdikzioa?
|
|
|
Kostu psikologikoak alde batera utziz, oro har, lan
|
bide
jurisdikzionala eta lan prozesua merkea da auzilarientzat. Ondoren frogatuko da.
|
|
|
Akzioa, epaileengana jotzeko eskubidea buru dela, herritarrei
|
bide
jurisdikzionalean aintzatesten zaizkien eskubideen multzo bezala definituta, bistakoa denez, eskubide horiek zein diren eta beren edukia ezagutzeko ordenamendu juridikoari so egin behar zaio. Horrela adierazten du Fairén Guillén, V. k, Estudios de Derecho Procesal, Editorial Revista de Derecho Privado, Madril, 1955, 74 or. Egile horren esanetan (87 or.), «akzioa ez da eskubide berezi bat, materiala edo prozesala, gizabanakoaren nortasunaren gaineko eskubide bat baizik» (Hellwig, System des deutschen Zivilprozessrechtss, 29 or. aipatzen du); are gehiago, haren esanetan, akzioa gizakiaren, herritarraren oinarrizko eskubidea da.
|
|
|
Espainiar ordenamendu juridikoko sistema penalak kinka larria bizi du. Beste akats askoren artean, bereziki mahaigaineratzen dira
|
bide
jurisdikzionalak zigor liskarrak ebazteko aurkezten dituen ahuleziak. Testuinguru horretan, delituak eta faltak konpontzeko tresna egokia delakoan, zigor bitartekaritzaren aldeko apustua egiten dugu.
|
|
|
Zergatik? Esan bezalaxe, garrantzi gutxiko urraketetan besterik ez delako erabiltzen, hau da, teknika hau erabili ezean,
|
bide
jurisdikzionalean sobreseimendu batekin edo artxibo batekin bukatuko liratekeen kasuetan. Ondorioz, asko dira zigor bitartekaritza jurisdikzioaren alternatiba bat ez dela baieztatzen duten autoreak59.
|
|
|
Artikulu honen lehenengo zatian ikusi dugunez, biktima eta urratzailea dira zigor bitartekaritzako prozeduraren ardatz, egile eta protagonista. Beraiek dira,
|
bide
jurisdikzionala alde batera utzi eta beren liskarra ebazteko elkarrizketaren eta elkar ulertzearen aldeko apustua egiten dutenak, horretarako bitartekariaren laguntza bilatuz. Eremu honetan, Frantzian, mundu guztian bezala, eta justizia berritzailearen ideiekin bat, bitartekaritzak biktimari pairatu duen gatazkaren konponketan zeresana ematen dio.
|
|
|
Jakin dakigunez, bitartekaritzan abokatuaren parte hartzea ez da derrigorrezkoa73, hala ere, alderdiek, horrela nahi izanez gero, letratu baten laguntza eta aholkua izan dezakete. ...tzeko bihurtzen dutela alegatuz74 Kontrako ikuspuntua beste autore batzuek defendatzen dute, abokatuak bitartekaritzatik baztertzea beren lanaren ezagupen eza dela argudiatuz, abokatuen lan nagusietako bat liskarrean dauden alderdiak adiskidetzea eta epaiketak ekiditea dela esanez75 Gainera, bigarren iritzi horretako autoreek aldarrikatzen dute bitartekaritzara joatea erabakitzen duten herritarrek
|
bide
jurisdikzionalera doazenek dituzten berme berdinak izan behar dituztela, abokatuaren laguntza eta aholkua izateko eskubidea bereziki azpimarratuz76.
|
|
|
ADR espirituarekin bat, Frantziako legelariak era oso malguan arautu du zigor bitartekaritza, ordena publikoko kontuak bakarrik aintzat hartuz (bere helburuak, aipatutako hirurak?, oinarria, alderdien askatasuna eta akordioa? eta
|
bide
jurisdikzionalarekin duen harremana). Ez du legelariak prozedura zehatza arautu, ezta zigor bitartekaritzaren bitartez ebatzi daitezkeen liskarren zerrenda finkatu.
|
|
|
19 Legezkotasun hau errespetatzeak
|
bide
jurisdikzionaleko berme diren asko bitartekaritzan aplikatzea dakar. Hala nola bitartekariaren inpartzialtasuna, alderdien berdintasuna eta kontraesankotasuna, errugabetasun presuntzioa, defentsa gabeziaren debekua?
|
|
|
Nola konpondu biktimari sortutako kaltea? Ez bakarrik ekonomikoki,
|
bide
jurisdikzionalak egiten ohi duen bezala45 Bitartekaritzak konponketaren kontzeptu zabal bat maneiatzen du, konponketa era globalean ulertuz. Horrela, biktimaren kon ponketan hiru dimentsio desberdintzen dira:
|
|
|
Horrela zalantza gabea da bitartekaritza delituaren jazarpen judizialaren benetako alternatiba dela49 Are gehiago, bitartekaritzak porrota ezagutzen badu, edozein arrazoirengatik garatu ezin delako edo/ eta urratzaileak, nahiz eta teknikaren garapena nahi izan, gero neurri zehatzak betetzerakoan huts egiten duelako, Fiskaltzak akzio publikoa egikaritu du, zigor prozesuari jarraipena emanez50 Horrenbestez, behin akzio publikoa egikarituta, inoiz ezin izango da zigor bitartekaritza erabili zigor liskarra konpontzeko. Arauketa honekin bitartekaritzaren autonomia zaintzen da,
|
bide
jurisdikzionalaren benetako alternatiba gisa gauzatuz. Hala ere, badira Frantzian zigor bitartekaritza instrukzio, epaiketaeta betearazpen fasean aplikatu behar dela aldarrikatzen dutenak, nahiz eta akzio publikoa egikarituta egon51.
|
|
2022
|
|
|
Lehenik eta behin, argi izan behar da eskaeran beti egon behar duzula eskatzailearen zaurgarritasun egoera frogatzen duten agiriak barne. Erantzuna aldekoa ez bada, aurretiazko erreklamazioa
|
bide
jurisdikzional sozialera. Hau da, idatzi bat egin Administrazioaren aurrean.
|
|
|
Kontzientzia eragozpena adierazten duten profesionalekin zerrenda bat ere egingo dute, eta dira batzorde klinikoetan egon. Gainera, ez dute azken hitza edukiko 22 aste baino gehiagoko haurdun dagoen emakume batek abortatu dezakeen erabakitzeko, eta andreek
|
bide
jurisdikzionaletik jotzeko aukera edukiko dute. Halaber, Irene Montero Berdintasun ministroak ziurtatu du bermatuko dutela emakumeek gertuen daukaten ospitale publikoan abortatu ahal izatea.
|
|
2023
|
|
|
Prozedura ekonomiko administratiboetan emandako ebazpenen aurka, alegia, administrazio bidea agortzen dutenen aurka,
|
bide
jurisdikzionala irekitzen da Administrazioarekiko auzi errekurtsoaren bidez84 TFAOen 247.
|