|
2003
|
|
|
Fenomeno horrek ere ez zuela inolaz ere argitzen, zioen psikologoak bere artikuluan, gure Romain Garyren kasua,
|
bi
idazleen lanak, parekotasunik egon arren, arras bereziak eta desberdinak direlako.
|
|
2004
|
|
|
Auzi honekikoak garbitu aurretik, betor beste
|
bi
idazleren lekukotasun bikoitza. Lehenik, Andu Lertxundi, euskarak espainolismoari eragiten dizkion bihotzerreen berri izateko.
|
|
|
Nik ez dut auzipean jarri nahi
|
bi
idazle bikain horien zalantza eta susmo zilegia: hau da, nazionalismoak, Irlandakoak edo hemengoak, nazio identitatearen baitan hizkuntzari esleitu behar liokeen lekua beste zerbaiti opa izanik, interes politikoen araberako beste zerbaiti alegia, nazio hizkuntzaren eta kulturaren arloa bazterturik edukitzea.
|
|
|
Eta, hala eta guztiz ere, hortik ez litzateke ondorenik atera behar Atxagak eta Saizarbitoriak egiten duten sentiduan. Aurreko horri guztiorri ez baitario, berez edo,
|
bi
idazleok ikusarazi nahi digutena: alegia, (in) denpentziaren auzia dela gutxienekoa, botere nazionalaren eragina dela gutxienekoa, eta ekiteko zinez ekin behar geniokeen euskalgintzari.
|
|
|
Ikuspegi horren arabera, badirudi, euskalduntasunari dagozkion dimentsio soziala eta kulturala, ez direla nazio boterearen terminoetan gorpuzten diren izariak, ez direla (in) dependentziaren gakoetan hezurmamitzen diren gizarte ekimenak. Hala, euskalgintzaren garapena ez litzateke, gisa horretara, botere izaera duen gizarte jardunaren giza jokabidean gorpuztuko,
|
bi
idazleok buruan daukaten hizkuntzaren eta kulturaren hala holako kontzeptuaren eraginpean baizik. Ez dago esan beharrik, noski, hala holako kontzeptu horrek indar magikoa izan lukeela bere baitan, gizarte jardun oro, guk dakigularik bederen, makro eta mikro boterez gurutzatutako existentzia materiala eta sinbolikoa izaten baita azken batean.
|
|
2009
|
|
|
D. Annunzio, Balzac, Flaubert, Anatole France, Victor Hugo, David Hume, Kant, Maeterlinck, Montaigne, Montesquieu, Pascal, George Sand, Spinoza, Stendhal eta Zola? Egile haietaz gain, bazituen don Anizetok beste
|
bi
idazle, biak errusiarrak, zein baino zein erraldoiagoak, ezin ikusi zituenak: Tolstoi eta Dostoievski, sinetsi ere, sinesten baitzuen haien liburuak arriskutsu baino arriskutsuagoak zirela, tsarren garaiko ohitura onen eta balio moralen hondamenarekin zerikusi zuzena izan zutenak?
|
|
|
Honek, baina, arazo bat zuen: Erromako Elizak ez zituela
|
bi
idazleok zerrenda beltzera kondenatu. Halere, zergatik ez berak, aita kalonje txit agurgarriak?
|
|
|
D’Annunzio, Balzac, Flaubert, Anatole France, Victor Hugo, David Hume, Kant, Maeterlinck, Montaigne, Montesquieu, Pascal, George Sand, Spinoza, Stendhal eta Zola... Egile haietaz gain, bazituen don Anizetok beste
|
bi
idazle, biak errusiarrak, zein baino zein erraldoiagoak, ezin ikusi zituenak: Tolstoi eta Dostoievski, sinetsi ere, sinesten baitzuen haien liburuak arriskutsu baino arriskutsuagoak zirela, tsarren garaiko ohitura onen eta balio moralen hondamenarekin zerikusi zuzena izan zutenak... hondamen haren ondorio izan baitzen atzetik iritsi zena:
|
|
|
Honek, baina, arazo bat zuen: Erromako Elizak ez zituela
|
bi
idazleok zerrenda beltzera kondenatu. Halere, zergatik ez berak –aita kalonje txit agurgarriak– biak kondenatu... edo bietan bat gutxienez, han Regina enean?
|
|
2010
|
|
|
baldintzatzen zuen nire pertzepzioa: esan nahi dudana da
|
bi
idazle hauen pertsonaien errealitate psikologikoaren marrazkia xinpleegia gertatzen zitzaidala. Dostoievskiren Raskolnikovekin konparatuta zer esanik ez!?: lerro zuzen batek bereizitako pertsonaia onak edo gaiztoak, iraultzaileak haiek, errekzionarioak hauek?, aurrez ikusteko moduko erreakzioak zituztenak, onak beti on eta gaiztoak gaizto?, arau ustez zuzenez, arau zuzen baten errepresentazio geometrikoa lerro zuzen bat da, norabide batean zein aurkakoan ibil daitekeena?
|
|
|
Beharbada, Gorkirenak eta Korolenkorenak, oro har, pertsonaia planoak zirelako ohartzen nintzen hartaz; edo ez ziren hain planoak, baina Dostoievskiren ezagutzak —jarraian mintzatuko natzaizu Dostoievskiz— baldintzatzen zuen nire pertzepzioa: esan nahi dudana da
|
bi
idazle hauen pertsonaien errealitate psikologikoaren marrazkia xinpleegia gertatzen zitzaidala —Dostoievskiren Raskolnikovekin konparatuta zer esanik ez! —: lerro zuzen batek bereizitako pertsonaia onak edo gaiztoak —iraultzaileak haiek, errekzionarioak hauek—, aurrez ikusteko moduko erreakzioak zituztenak —onak beti on eta gaiztoak gaizto—, arau ustez zuzenez —arau zuzen baten errepresentazio geometrikoa lerro zuzen bat da, norabide batean zein aurkakoan ibil daitekeena— osatutako kode moral baten eraginpean.
|
|
2015
|
|
|
SEI: Nobela hau idazteko ez nuen bereziki gogoan izan hainbat nobela historikoren eredua (ez eredu hori bakarrik behintzat), oso moderno eta gaur gaurkoak ditugun beste
|
bi
idazleren obrak baizik: James Joyce-ren Ulises eta Virginia Woolf-en Orlando.
|
|
2016
|
|
|
Neskak autobusa hartu eta alde egin duen arte ez dut nire barneko bozkario ergela kanporatzeko abagunerik izan, ergela behar baitu batek musu bat lapurtzeak horrela pozteko. Lehiakide ditudan
|
bi
idazle gazteen pare sentitzen nintzen, nahiz eta gure artean ezer gertatu ez balitz bezala jarraitu dugun hizketan autobusaren markesinaren azpian eserita, aurreko aldian baino elkarrengandik gertuxeago; bere beheko ezpain hanpatua begien aurrean ikus nezakeen berriro, lehen baino gizenagoa orain, eta eroriagoa ere bai, nik emandako hozkaden ondorioz seguru asko. Idazle bakoitzak bere idazle kutunen konstelazioa aurkitu arte bere estiloa finkatzea zeinen zaila duen kontatzen ari zitzaidan ikastaroan erabiltzen zuen tonu aseptikoan, bion arteko intimotasun bat batekoegiari iskin egin nahian seguru asko, autobusa badatorrela ikusi dugunean.
|
|
|
Astebete ez da igaro eta gaur igorri dit lehen txosten laburra: irakaslearekin harremanetan dauden
|
bi
idazleetatik bat bakarrik da gaztea. Bestea bigarren mailako idazle edadetu bat da, bere ingurukoen artean bakarrik irakurtzen dutena, nahiz eta kritikoren batek bere azken eleberrian berrikuntza tekniko handiak ikusi dituen.
|
|
|
–Agirrerena bikoitza da gutxienez? erantsi du neskak, eta bere ardurapean gauden beste
|
bi
idazleoi buruzko komentario nola halakoak egiten dituzte. Niri buruz ari dela, esate baterako, honako hau dio neskak:
|
|
|
Beharbada bere etxera eramango nauela pentsatu dut, ondo merezia bainuen opari hori, bere erruagatik aurkitzen nintzelako nengoen egoeran, baina kafetegi baten atarian geratu da, askatu dit eskua eta sartu gara barrura. Mahaian eseri orduko beste
|
bi
idazleak aske atera direla esan dit, haien izenak aipatu gabe. Eta ondoren, urduri, gertatua argitu nahian, errealitatearen eta fikzioaren artean tarteka ematen diren karanbola horietako bat izan dela esan du lehenik, txiripa harrigarri bat, eta ez zuela inolako garrantzirik izango, baldin eta tartean Kirmen Uribe agertu ez balitz, bere lehen poema liburua argitaratu zuenetik idazle maitatuena bilakatu baita, inoiz libururik irakurri ez duen jendearen artean ere.
|
|
|
Zeren eta Erresuma Batuko Gobernuak mundu osora zabaldu duen jardunaldi, irakurketa, antzezlan eta ekitaldi programa anbiziotsuak agerian utzi du idazle espainiarrak erakundeetatik jasotako arreta falta. Utzikeria salatu dute ahotsik kritikoenek urtea hastearekin batera, eta, nahiz eta hilabeteek aurrera egin ahala polemika apur bat baretu den, esanguratsua da
|
bi
idazleei eskainitako omenaldien arteko aldea. Nabarmen hilago doa Cervantesen urteurrena, uste denaren kontra, heriotza guztiak ez baitira heriotza bera.
|
|
|
Bruma, lanbroa, gandua, lainoa, gurma eta zehazgabetasun biografiko berean murgilduta
|
bi
idazle handiak. Baina ezagutu al zuten elkar Shakespearek eta Cervantesek?
|
|
|
Urte luzez hori izan da Cervantesen adituen inkognita maiteenetariko bat, eta alde izan dute lainoa hor ere. Eman, nahi beste suposiziotarako ematen baitute
|
bi
idazleen biografietako hutsuneek, eta baliatu egin dute zirrikitu hori ikerlariek. Lanbro horretan erein dituzte beren hipotesiak.
|
|
|
frogarik gabe, lekukotzarik gabe, dokumenturik gabe. Hutsunez beteta daude
|
bi
idazleen biografiak, gainera, eta lur ona dira horregatik fantasietarako. Heriotzak bien lanak uztartu dituela da ziur dakiguna, baina ezin jakin bizitzak ere elkartu ote zituen.
|
|
|
[Literatur babesleku antinuklear baten baitan, betoizko geruza hirukoitzekoa. Bertan,
|
bi
idazle. Kanpoan, eraikina inguratuz, zelatan, best-sellerrak eta liburu banalak, zientoka, burrunba eta elitro soinu higuingarriak eginez, arrastaka, atzaparrak zorroztuz].
|
|
|
Eta handik lerratu dira, bata bestearen atzetik, bizkor baino bizkorrago, 3 Mariaken ale akorazatu bat, L? élégance du hérisson arantzadun bat, Arturo Pérez Reverte eta Iñaki Irasizabalen obra osoak, leporaino armatuak, eta Dolores Redondoren zenbait liburuki solte, Baztan zopez osatutako komando gastronomiko batzuen buru:
|
bi
idazleei erreakzionatzeko astirik eman ez, eta haien gainera jauzi egin dute, gupidarik gabe. Eta ondoren hauxe da gertatu dena].
|
|
2020
|
|
|
Berako bideak Baroja eta Aitzol batu bai, baina patu oso diferenteetara bideratu zituen. Barojak Parisen zegoela izan omen zuen pasadizo bitxi bat nahikoa argigarri izan liteke
|
bi
idazleen patu diferenteen zergatikoak ulertzeko. Gau batez, pasieran zebilela, lapur itxurako pertsona bat atzetik zebilkiola konturatu omen zen on Pío.
|
|
2021
|
|
|
Eta bide horretan laguntzeko onenak klasikoak dira. Asko daude aukeran baina nik
|
bi
idazle hautatu ditut, bi eredu, bi maisu, bi printze.
|
|
|
Salaberrirekin inspiratu naizen bezainbeste hunkitu naiz, sarri sarri gainera, Bitoriano Gandiagarekin, bai bere prozesuaz hitz egiten duenean –Hiru gizon bakarka (Elkar, 1990) poemarioaren hitzaurrean, adibidez–, bai beste idazle batzuei buruz hitz egiten duenean ere. Cervantesen eta Axularren literatura ezin hobeto ulertu zituen poeta liluragarri honek maitasun handiz egindako gutun ederrak idatzi zizkien bere bihotzeko
|
bi
idazle horiei, eta testu horiek urrea dira hain urria eta hain gutxietsia dugun euskal literatura erromantikoaren tradizioan.
|
|
|
Aiztoaren ahoarekin idaztea eta aho hori umore lehorrarekin zorrozten jakitea izan da beti idazle irlandarren ezaugarri nagusietakoa, nagusia ez bada. Umore libertario eta ia heretikoa topatuko duzue Brendan Behan handia irakurtzen baduzue, eta ahozko terrorismo satirikoa eta lisergikoa Jonathan Swiftek XVIII. mendean idatzitako Gulliver en bidaiak, Gezur politikoaren artea edo Proposamen apal bat aukeratzen badituzue103 Irlandan sortu ziren XX. mendeko literatura transformatu zuten
|
bi
idazle kapital, James Joyce eta Samuel Beckett, narratibaren eta teatroaren esperimentalista iraultzaileak. Beckettek 1969an irabazi zuen Literatura Nobel saria; Irlandako idazle batek eskuratzen zuen bigarrena.
|
|
2022
|
|
|
Ulertu behar da azken honek garaiko errusiar literaturan guru moduko baten autoritate morala zeukala. Sakhalinerako bidaiaren ondoren, nolabaiteko haustura gertatzen da
|
bi
idazleen artean, nahiz eta elkarrekiko errespetuzko harremana izaten jarraituko duten. Txekhov gaztearentzat ez zen onargarria Tolstoik aldarrikatzen zuen espiritualtasun aszetiko hura, eta ez zuen partekatzen lurtarra zen guztiari muzin egin behar zitzaiolako ustea.
|
|
2023
|
|
|
Giroa abegitsua eta alaia da. Emakumeetatik
|
bi
idazle eta kazetariak dira, ni bezala, eta beste hirurek hedabideetan edo argitalpen industrian lan egiten dute. Zuriak dira ni ez beste guztiak.
|