|
2001
|
|
|
Ingelesen uztarritik ateratzeko
|
bi
gerla egin zituzten (1846, 1849). Galdu egin zituzten.
|
|
2003
|
|
|
Populua ideologikoki menderatzen zuen jauntxo eliztarraren botere zapaltzailea bere aurka jartzea baino ez zuen lortu. Bizkitartean, Hegoaldeak
|
bi
gerla karlista jasan zituen urte laburrez.
|
|
|
Espainiako Gerla Zibila bukatu zen hegoaldeko euskaldunen ametsak odolean eta errepresioan ezabatuz. Erran behar da
|
bi
gerla karlistetan nola, hala guduka honetan euskaldunak euskaldun izateko hil zirela, hil zituztela, hiltzera joan zirela. Umiliatze metatu horren zirrikitutik jauki zen, 1959 urtean, ETA, Hegoaldean eta Iparraldean onartu zen mendeku eta zuzentasun lanabes ideologikoa.
|
|
|
Abertzaletasunaren bizkar. Edo hori abertzaletasuna, itxurazko
|
bi
gerla horien justifikatze politikoa. Gainerako gaiak estakuru hutsak ziren:
|
|
2007
|
|
|
Atharratzek eta Maulek, berriz, Zuberoako maskarada guztiak hartzen zituzten, «lehenak lerdoz (ostegun gizena), eta bigarrenak igande gizenez, noiz eta dantzariak trebeen direlarik». Bedaxagarri gizon batek esan zion behin,
|
bi
gerlen artean (1930ean edo), bost maskarada izan zirela Atharratzen, «ber mementuan». Jakina, «orain baino haboro gazte bazen».
|
|
2010
|
|
|
Euskal kultura, bereziki Xiberoko dantza, maskarada, pastorala, beti azkar izan da hemen. XX. Mendean, munduko
|
bi
gerlen artean, kasik urte oroz maskarada antolatzen zuten. Gazteek beti entzun dute etxekoetarik, aitañi amañiren ganik Gu ari güntian dantzan.
|
|
|
–Zenote barrura botatzea? zen bigarren azpititulua, eta
|
bi
gerlarik gizajo bat ur putzu batera nola botatzen zuten erakusten zuen. –Bihotza ateratzea?
|
|
|
Orain gaixorik daude biak, hamakan etzanda sukarrez. Uruxari ek beste
|
bi
gerlari dauzkate tribuan, mutilek bizirik irauten badute, behintzat.
|
|
|
Orain, aldiz, amateurrak garen ber, egin behar dugu bardako, eta eskertu behar genuke gure militatzeko gutiziaren espresatzeko xantza eman digutelako. Bedaxagarrek mintzaldi batean adibidetzat hartu zuen
|
bi
gerlen arteko Lexardoat txululariak ofiziale baten eguneko jornala eskatzen zuela. Pako Aristirekin bat etorriko zen, Berrian idatzi baitzuen igeltsero baten estatusa nahi lukeela berarentzat.
|
|
2014
|
|
|
«Stanislavskik mendeen juntan elaboratzen zuen konfliktoaren teoria ez dute ezagutzen». Eliza jendeaz eta
|
bi
gerlen arteko antzerkiaz ari da. Eta jarraitzen du:
|
|
|
Holakoetan xinaurri batek zangoa behartzen du, eta entzuten duzu orroaz. Ene buruan nahasten ziren Ezterenzubiko
|
bi
gerlen arteko libertimenduak, eta imajinatzen nuen soinuak eta Larramendiren bertsoek orduko gorputzetan egin zezaketen tsunamia. Sustrai niretzat paregabeko ofizioko bertsolaria da, eta nonbait nioke txapelketaren inguramenean lehiakortasunak ahal hori kaltetzen diola.
|
|
|
Biziki zaila da jendea delarik, karrikak bihurgunetsu, kabalkada plantan atxikitzea, ez dadin bilaka dantzari deanbulazio bat hirian, hots esanahia begiratzea. Konbentzitua naiz,
|
bi
gerlen arteko kabalkada erraldoiek, Ocañak argazkitan hartu dituen horiek dutela kabalkadaren esanahia disolbatu, dantzari bakoitzaren gogoan suge guziaren kontzientzia galaraziz. Orduan, handiago, ederrago egiteko sartu dira karroak, zirtzilak kendu, haurrak ezarri aitzinean, eta balentria zen hiria bezain handi izan zedin ibilaldia.
|
|
|
Eta akituak izanen garelarik aratxea hilen dugularik.. Bai.Katxorena aipatu zuelarik Piarres Xarritonek, beti egiten dituen digresio sublimo horietarik batean, kontatu zuen
|
bi
gerlen artean biltzen zirela amerikanoak Zelaia kaskoan, orduko ja ezindua zen Xetre koblari Lekuindarra erregeren kadiran eramaten zuten goiti eta han aratxea errarazten zuten Argentinako moldean, el asado egiten zuten, arnoa isurtzen zen basoetara eta Xetre kantuz. Ez da ederra bizia?
|
|
|
Ezterenzubi libertimendu lur emankorra izan zen XX. mendeko lehen parte osoan baina gazteek ez zuten ikusi. Libertimendu ekimena
|
bi
gerlen arteko bertso sasi eskolari lotua zitzaion eta gelditzen zen azken muskila Ameriketan. Ohargarria izan zen hurbildu ziren gazteetan zer interes sortu zuen.
|
|
|
Zigante eta basandereak gelditzen zaizkigu. Hauek digute ere buru hauste gehienik eman
|
bi
gerlen artean eta 1950 urteetan material berriak ateratzearekin jantziak biziki aldatu dira. Nor dira?
|
|
|
(" cavalcade avec sujet" dio Guilcherek). Ezterenzubiko jada aipatu dugun informatzailea ez zen oroitzen, tobera izendatzen zuten ikusgarririk bere herrian izanik(
|
bi
gerlen arteko garaia zuen aipatzen):
|
|
|
Lau zati nagusi dauzka" Ajeriaz" liburuak. Lehen partean Aljeriako
|
bi
gerla aipatzen dauzkigu: 1830, Frantziak Aljeria konkistatu zuen garaikoa, eta 1954ko gerla, Aljeriak burujabetza berreskuratzeko piztu zuena, kasik zortzi urte iraun zuen gerla gogorra.
|
|
2015
|
|
|
Hamaikagarrenean Pariseko Irratian fede katolikoaz predikuak ematen zituenekoa. Hamahirugarrenean
|
bi
gerla handien arteko denboraldiaz, hamalaugarrenean Hego Amerikako lanetan jesuita moduan egindako ibilerak, hamabosgarrenean Argentinako Panpan artzain zuberotarrekin topatu zenekoa. Jelkaldi honetan igo ziren ohiko artzainak, astoa eta artaldea oholtzara eta kantu ederra abestu zuten.
|
|
|
XX. mendean nazionalismoak bide desberdinak hartu ditu, haatik, Ipar eta Hego Euskal Herrian. Hemen," aberri ttipia" (Euskal Herria) urtu da" aberri handian" (Frantzia), bereziki
|
bi
gerla handien eraginez, jendea sendi daitekela memento berean euskaldun eta frantses. Hegoaldean, aldiz, gerla zibilak eta diktadurak bereziki indartu baizik ez dute euskal nazionalismoa eta, nola ez, 1979ko autonomia estatutuak han edo euskaldun edo espainol sendi dela jendea, bainan biak betan ez edo hain guti.
|
|
|
Oraia iragana baino makurragoa ote da egiazki? Badakigu zer mundutan bizi behar izan zuten guen aitatxi amatxiek,
|
bi
gerla mundialak sofritzen zituztela, eta batzuek Aljeriakoa ere beren semesoaren bitartez.
|
|
2016
|
|
|
Hau izango da kulturaren aldeko mugimendu inportantea. Bigarrena,
|
bi
gerlen artean sortuko da eta erakunde berri batzuk agertuko dira gazteriaren aterpetxeekin (Auberges de la jeunesse), eta 1921 eta 1936ko arte horretan Action Catholique de la Jeunesse Française ren inguruan, adar bereziak sortuko dira JAC (Jeunesse agricole catholique 1921), JOC (Jeunesse ouvrière catholique 1926). Elkarte horien aipatzeak gure gaian badu toki berezi bat horiei loturik sortuko baitira euskal gazteriaren taldeak eta horiek dira hedatuak izanen eta praktika kulturala eramanen publikoraino.
|
|
|
Euskarari buruzko kezka nagusitzen joan zen
|
bi
gerlen artean. Hizkuntzaren defentsarako tresnak beharrezkoak ziren eta irakaskuntzarenak martxan ematen saiatu ziren.
|
|
|
Tarte honetan,
|
bi
gerlen artean, sortu zen Piarres Lafitteren inguruan euskal herrizaleen mugimendu bat Aintzina kazetarekin, Jean Claude Larrondek le «Mouvement Euskalerriste» deitzen duena Madeleine de Jaureguiberry ri buruz sortu pastoralaren karietara egin duen artikuluan. Hemen ere, J.C. Larronden azterketek baieztatzen eta hobesten dituzte, garai hartako aipamen bakarrenetakoa da, eta Piarres Lafitteren lekukotasunen ildotik datozenez ez zaigu interpretazio okerrik agertzen.
|
|
|
Urkok ez du mahomatarren kontrako gerlarik piztu nahi Nafarroatik. Hau ere,
|
bi
gerla desberdin horien gertakizunak oroimenera ekartzen ditu horrela, berak nola iragan ziren ez baditu kontatzen xeheki. Hemen, ikus genezake Euskal Herriak bizi duen problematika bi erresumen artean, aipamen garaikidea bete betean.
|
|
|
Eta publikoa oso ongi ezagutzen du, publikoarekin komunikazio goxoa nahi du, ez ditu ikusleak bortxatu nahi, ez ditu mindu nahi, hain zuzen historia hurbila ezagutzen baitu. Ezagutzen du aberri handi eta aberri txikiaren kontzeptua, badaki bertako jendeek, euskaldunek,
|
bi
gerla handitan parte hartu dutela, eta hori oso oroitzapen bizia da jendearen gogoan. Baina garaiko arazoak, gazteen eskakizuna ez ditu baztertu nahi, eta zeharbidea hartzen du horren egiteko.
|
|
|
Horren oihartzuna bazuela oso normala dela pentsa daiteke. Bestalde,
|
bi
gerlen artean Frantzian, antzerkiak bultzada berria ezagutu zuen. Horrela aipatzen du Hélène Etxekoparrek:
|
|
|
" Gerlari ohiek,
|
bi
gerletako gizonek bat egin behar dute Petainen inguruan eta haren aldean. Batzuek eta bertzek ahantz ditzatela lehengo kalapita bideak, orhoituz bakarrik, batasunak chutik duela atchikiko Frantzia.
|
|
|
Presio demografikoa han handia izanen da, emigrazio izugarria bat Argentinara buruz abiatuko dela 19 mende erdian, Ibarra hustuko duena bere gazteriaz. Horrek, baita 20 mendeko
|
bi
gerlek eta joateak, ondorioak izanen dituzte etxaldeetan, hainbat segidarik gabe izanen baitira. Lurrak zatituak izanen dira gelditzen diren laborarien artean, eta etxe franko lurrera joanen dira.
|
|
2017
|
|
|
" Europaren aita" bezala ikus daiteke de Gaulle, Charles() Lillen sortua, bigarren mailako irakasle baten semea, Parisen hazia, ofizioz militarra da. Munduko
|
bi
gerletan parte hartuko du. Bien artean estratega bezala, eta bereziki armada blindatuko aditu bezala nabarmentzen da bere idazlan batzuetan, baina debaldetan:
|
|
|
Munduko
|
bi
gerla handietan, aljeriar frankok parte hartuko dute Frantziaren aldeko guduketan. Lehenaren ondotik, zerbitzu eginak oroitaraziz, Abd El Kaderen arrasemeetarik den Khaled emir kapitainak indigenentzat berdintasuna eskatzen dio Frantziako gobernuari:
|
|
|
Bah! Memento sordeirik
|
bi
gerla denboretan igaranik nintzan. Bai!
|
|
|
Haatik Europaz ahalge niz! 100 urte barne,
|
bi
gerla piztu ditu: miliunka gizon, emazte eta haur metatu dira lurpean eta beste miliun batzu enbalier edo erdi bizi gelditu!
|
|
2018
|
|
|
Europako gerlen karietara, euskaldun asko ihes ibili dira mugaren alde batetik bestera: Hegoaldekoak honuntz bi karlistadetan, 1936, 150.000 euskaldun aterpetu ziren Frantzian gaindi, eta berrikiago ETAren borroka denboran gazteak ehunka, beharbada zenbait mila ere; Iparraldeko mutil gazte asko haruntz munduko
|
bi
gerla handietan, lehenean ehunka soldaduzkari bizkarra emanez, bigarrenean milaka hortik Ipar Afrikara soldadu joaiteko.
|
|
|
" Andere Serora Hiriburun" pastoralak Hiriburuk bizi izan duen 800 urteko historia aurkeztuko dauku, Erdi Arotik XX. mendeko
|
bi
gerla handien erditsura artekoa. Bi lagun dira idazketari lotu, biak buru ezagunak, Patxi Iriart bertsularia, herriko semea, eta Guillaume Irigoyen kazetari, kantari eta antzerkilaria.
|
|
|
Miñabaita etxalde ttikitxo bat da, hiru, lau soro ta pentzez inguratua. Duela kasik mende bat,
|
bi
gerla handien artean, hor hartu zuten kabia ezkondu berri ziren Maijane eta Koxe Cruz ek. Etxalde ttiki horretan sortuko ta haziko dira sei anai arreba.
|
|
2019
|
|
|
Davantek, ez zuen hasiera batean, proposamen hura onartu, sobera gai zabala eta hitsa iruditu baitzitzaion, baina gero, Baionan sortutako René Cassin bakezaleaz gogoratu, sohütarrei aurkeztu eta horiek onartzean, idazteari ekin zion. René Cassin pertsonaia egokia ikusten zuen Davantek,
|
bi
gerla handietan ibilia izan baitzen eta beti mezu bakezalea defendatu zuelako.
|
|
|
Hauxe da Davantek pastoral süjeta izateko hautatu zuen pertsonaia,
|
bi
gerla handiak ezagutu eta beti bakearen alde egin zuen baionarra.
|
|
|
Gai hau oso garrantzitsua zen Antonio Gramsciren idazkietan, bereziki bere Espetxeko kaierak lanean. Gramscik Marx, Engels eta Leninek argitaratutako lanetatik edan zuen; Italian faxismoarekin eduki zuen esperientziatik ere ikasi zuen, eta baita
|
bi
gerlen arteko Europa eta AEBei eragin zien krisi politiko, ekonomiko eta jendarte krisi zabalagoetatik ere. Marxek estatu modernoari buruz egindako azterketen laburpen egokia litzatekeen iruzkin baten bidez, Gramscik estatua honako hau zela iradoki zuen:
|
|
2021
|
|
|
Halere turkoen aurkako aiherrak iraun zuen munduko
|
bi
gerlen artean, zeren gure aitatxiak horien aurka borrokan ari izanak ziren, bereziki 1915ean Dardaneletako itsasartean britainiarrekin uztarturik egin zuten eraso luzean: hilabete zenbaitez gogorki gudukatu ondoan, gibelerat egin behar ukan zuten itsasontzietara.
|
|
|
Piarres Lafittek anitz moldez landu zuen euskal literatura munduko
|
bi
gerlen artean. Lan horietatik batean bada euskal literaturaren historiaz ikuspegi orokor bat ematen duen liburutto bat, 1941ean argitaratua izan zena:
|
|
|
Gorago erran bezala, ohargarria da zenbait idazle nagusi bereizi zituela, Axular, Etxeberri sarakoa, Salbat Monho, Laphitz, J. HiriartUrruty, Jean Pierre Arbelbide eta Jean Etxepare, besteak beste. Beraz,
|
bi
gerlen artean eta Orixe-ren gisa hasi zen Piarres Lafitte euskal literaturaren kanona osatzen. Halarik ere, ezberdintasun nagusi bat aurki daiteke 50eko hamarkadan Koldo Mitxelenak egin zuen aukerarekin.
|
|
|
Eredu nazionalaren aurrean beste aukera garrantzitsu bat agertu zen XX. mendeko
|
bi
gerla nagusien artean," eskola alemana" k sortu zuena hain zuzen. Eskola horren gidari bezala, Ernst Robert Curtius, Erich Auerbach eta Leo Spitzer izan ziren.
|
|
|
Erudito eta filologoek abiatu hastapenen ondotik, lehen saio orokorrak egin ziren euskal literaturaz, erran nahi baita hegoaldeko eta iparraldeko idazlanak kondutan hartzen zituztenak. Munduko
|
bi
gerlen artean egin ziren. Pierre Lhandek, Le Pays basque à vol d’oiseau, argitaratu zuen 1925ean eta, liburu hartan, parte luze bat egin zuen literaturaz.
|
|
|
Bitartean neskameei janaria prestatzeko eta ardoa ekartzeko eskatu zieten. Ardoa edan ondoren Semenok, Gonzalok eta
|
bi
gerlarik, emakume batzuk bortxatu omen zituzten eta gertatu zen iskanbilarekin etxeko jauna eta bere bi gizon oldartu ziren, borrokatu, eta kristauak hiltzea lortu baino lehen, bi gerlariak, gidaria eta morroia hil zituzten. Gainera, etxeko morroi batzuek ihes egitea lortu zuten.
|
|
2022
|
|
|
Pasabidetik ez urrun, leku harritsu batetik pasatzean, gurdia ezkutatzeko toki aproposa bilatu zuten. Animalien arrastoak ezabatuz, zaurituak zaintzeko eta ezkutatzeko bertze leku bat aurkitu zutenean, Otxoak eta bertze
|
bi
gerlarik hegoaldera jo zuten despistatzeko arrasto bat utziz. Ilundu bitartean atseden hartu zuten gauean ibili ahal izateko.
|
|
|
Pobrea ez zen bakarra dorreko jauntxoa zen, besteei zergak eskatzen zizkiena. Egurrezko zubia pasatzeagatik ere txanpon txiki bat eskatzen zuten jauntxoaren
|
bi
gerlarik. Etxe edo txabola bakoitzean belaunaldi anitzeko familiak bizi ziren, gehienetan hamar hamalau pertsona.
|
|
|
Alhondigak zereal eta jakien hornitegiak ziren, batzuetan bertan merkatarien ostatuak izanik. Azenari, Jakue, Joan eta orduan laguntzen zieten
|
bi
gerlari sanhayarrak gurdien artean mugitu ziren. Soldaduek eta biztanleek errespetatzen zuten elkar, gauza harrigarria beste leku askotan.
|
|
|
Lehenengo eta behin, begi bistakoa da Pierre Lotiren Ramuntcho horrek eskola egin zuela Euskal Herrian frantsesez aritzen ziren idazleen artean. Jon Casenavek zehaztu duenez, eleberri erregionalistetan roman basque delako subgeneroa guztiz modan egon da
|
bi
gerla handien arteko urteetan, eta hamabost bat titulu zenbatu ditu epigrafe horretan sailka litezkeenak, Ramuntcho ren ildotik. Multzo horretakoak dirateke:
|
|
|
Munduko
|
bi
gerla handietan, aljeriar frankok parte hartuko dute Frantziaren aldeko guduketan. Lehenaren ondotik, zerbitzu eginak oroitaraziz, Abdelkaderen arrasemeetarik den Khaled emir kapitainak indigenentzat berdintasuna eskatzen dio Frantziako gobernuari:
|
|
|
Mende bat arte, Frantziako estatuak Aljerian
|
bi
gerla handi egin ditu hango indigena gehienen aurka: lehena konkistakoa(), azkena aljeriar iraultzakoa().
|
|
|
Mementoan, bakearen finkatzeko, munduko
|
bi
gerlek ezagutu zituzten ondorio kontrajarriak hor daude. 1919an garaileek galtzailea peko errekan sartu zuten, eta harek hogei urte berantako errebantxa hartu zuen.
|
|
|
Ajeriar anitzek parte hartu zuten munduko
|
bi
gerletan. Lehenaren ondotik agertu zen Khaled emirra, Abdelkaderren arraseme bat, gerla kapitain gradoan egin zuena.
|
|
|
Iparraldean behenafarrera nagusi agertu da, emeki emeki gaina harturik, batetik Baxenabarreko demografia emankorrari esker, apez euskaltzaleak ere ugari ematen baitzituen, bestetik Lapurdiko itsasaldean frantses etorkin aberatsen eraginak euskararen eremua murriztu baitzuen eta beti murizten, gero eta zaluago ere. Gainera munduko
|
bi
gerlen artean Jean Etchepare idazle handiak idatzi zuen, euskaltzale mundua zinez markatuz.
|
|
|
Adibidez iduri zait diasporako euskaldunen historia ere gurean sartzen dela, nahiz ez den Euskal Herrian edeiten eta kabitzen. Ber gisan diot munduko
|
bi
gerlen historia gurea dela, euskaldunak ere zinez hunki baigintuen. Halaber Aljeriako gerla, euskaldun gazteek horretan parte hartu baigenuen milaka.
|
|
2023
|
|
|
Ene aldetik, eta ez bide naiz bakarra, gaurko
|
bi
gerla handi dira kezkatzen nautenak: Ukrainakoa eta Palestinakoa.
|
|
|
“Stanislavskik mendeen juntan elaboratzen zuen konfliktoaren teoria ez dute ezagutzen”. Eliza jendeaz eta
|
bi
gerlen arteko antzerkiaz ari da. Eta jarraitzen du:
|