|
2008
|
|
|
Baina ezin dugu xede hau inolaz ere bete ez badugu lehenago antzinako doku mentazioa euskal lekukotzat jotzen, ez bagaude seguru zein izen den euskal izen eta zein arrotz, zein soinu euskararena eta zein inguruko
|
beste
hizkuntza batena. Segurantza hau hizkuntzalaritza historikoak bakarrik konparaketaren bitartez eman diezaiguke, metodo konparatzaileak eskatzen dituen baldintza zorrotzak garai ezber dineko baina ustez hizkuntza bereko datuei aplikatuz.
|
|
|
Webgune elebakarra izanik,
|
beste
hizkuntza batean lan egiteko pentsatu den tresnekin egiten bada.
|
|
|
Euskara hainbat esparrutan eta zenbait gaiez jarduteko (oso) gutxi erabilia izan da azken urte hauetara arte. Halaber, ezin ahantz genezake euskaraz dihardugunean, lehenago
|
beste
hizkuntza batean edo batzuetan jasotakoa itzultzen edo egokitzen ari garela, zuzenean ez bada zeharka.
|
|
|
Altunak kontzeptu honi eman zizkion konotazioekin ulerturik (non herri poeta, poeta ikasigabea, kopla landugabeak herritar xeheek egundainotik egin izan duten maneran egiten zituena baitzen), ez zait iruditzen molde horretan defini daitezkeen Echepareren koplak, gizon ikasi batek euskara letren mun duan ohorean jarri nahiz eta garai hartako tematikan osoki sartzen ziren gai batzuk erabiliz, 47 idatzi eta inprimarazi zituenak. Euskal neurtitzak plaza bete an
|
beste
hizkuntzetakoekin batean koplen dantzan sarraraziz, euskal autore gutik izan du geroztik euskaldunentzat letren munduan bide berri bat irekit zen ari zuelako halako kontzientziarik.48 Horregatik ere, mendearen lehen
|
|
|
|
beste
hizkuntza batera ezin alda daitekeenaren etsenplu bikaina, zentzua eta hoskidetasuna batera gordeko badira.
|
|
|
Gaztelaniaz alfabetaturiko irakurlego zabala ere egina zuen (orobat salmentarako merkatua), baita Euskal Herrian bertan idatzitako gaztelaniazko literatura «zintzo» ugari askoa ere, gainditua izateko prest. Euskal kasua gaztelaniarekin barik, hain normaldurik ez zegoen
|
beste
hizkuntza batekin alderatzen bada, katalanarekin adibidez, euskararen oinarrizko egoerak kaxkarra izaten segitzen zuen: katalanek, 1890 aldera modernismorako jauzia eman zutenean (Espainiako literaturarik abanguardistena bihurtuz), aurreko hamarkadetan zehar beren hizkuntzan landutako literatura historizista eta erregionalista izan zuten abiapuntu212.
|
|
|
Hura ikasi arte beste hizkuntzak toleratzen ziren, beti ere maisuen zeregina gaztelania irakastea zela argi utziz. Halaber, behin gaztelania ikasitakoan, maisuak umeei
|
beste
hizkuntza bat eginez gero irakaslea falta egiten egongo zen eta zigorra ezarri zitzaion («serán exigibles [las responsabilidades] en el caso de que el Maestro emplee idioma distinto al oficial, dirigiéndose á alumnos que sepan castellano») 249.
|
|
|
(?) Halaber, gazteen artean euskararen erabilera indartzeko bestelako aldaerak (argota, hitanoa, etab.) sailkatzea eta kontuan hartzea garrantzi handiko kontuak dira. Izan ere, euskara egokia eta une egokian erabiltzeko gai ez den hiztunak ez du komunikaziorik lortuko, ez du hizkuntza erabiliz gozatuko, eta, azken batean, euskara bazterrean utzita
|
beste
hizkuntza batez baliatuko da.
|
|
2010
|
|
|
Euskara doi bat dakiena, ia euskalduna da edo kasikeuskalduna. Erdalduna da euskara ez dakiena eta euskaraz
|
beste
hizkuntza bat darabilena, frantsesa. Elebakarra da hizkuntza bakar bat menperatzen duena.
|
|
|
Lau gaitasun ikertuko ditugu: elebakarrak frantses hutsa erabiltzen dutenak, frantsesaz gain
|
beste
hizkuntza bat edo beste erabiltzen dituztenak, gaztelaniadunak eta ingelesdunak hots hizkuntza erabilienak.
|
|
2012
|
|
|
Itzulpenaren teoria postmodernoak aztertuta (itzulpen ikasketa deskribatzaileak, ikasketa kulturalak, dekonstrukzioa, teoria postkolonialak, teoria hermeneutikoak, itzulpenaren poetikak...), ikusiko dugu itzulpenaren epistemologia postmodernoan jatorrizko testua ez dela berezko zentzu objektiboa duen entitate itxi eta bukatutzat jotzen, milaka interpretaziotara irekita eta etengabe mugimenduan dagoen izatetzat baizik. Teoria modernoek testu baten zentzua objektiboki interpretatzea eta zentzu hori
|
beste
hizkuntza batean bere horretan ematea posible zela defendatzen bazuten, teoria postmodernoek aldarrikatuko dute testuek ez dutela berezko zentzurik, eta zentzua irakurleak edota itzultzaileak ematen diela. Teoria modernoek a priorizko egiatzat jo izan duten, jakintza?, beraz, ez da itzulpenean baizik gauzatuko:
|
|
|
Egitekoa zaila den arren, arrazoiaren eta metodologia egokiaren bidez posible da sorburu testuan idatzitakoa, dezifratzea? edo, dekodetzea?, gero funts edo esentzia hori
|
beste
hizkuntza batean emateko.
|
|
|
252), eta itzultzaileak, prestakuntza egokia jasoz gero, esperientzia hori hautemateko gai izango zirela defendatzen zuen. Richardsen eredu linguistikoak jatorrizko mezua zuzenki deskodetu eta ondoren
|
beste
hizkuntza batean birkodetu zitekeela proposatzen zuen.
|
|
|
eta, benetako? bat dutela sinesten da, eta itzulpenaren bidez posible dela zentzu hori testutik erauzi eta
|
beste
hizkuntza batean bere horretan ematea. Itzulpena, azken batean, deskodetze birkodetze jarduera gisa hautematen da.
|
|
|
Ohartarazpen hori garrantzitsua da itzulpen gogoetaren bilakaeran, pixkanaka garatzen hasiko den itzulpenaren epistemologia postmoderno edo postpositibista aurreratzen baitu, esanahia bere horretan transferitzearen zailtasunak agerian jartzean. Halere, esanahiaren eta baliokidetzaren arazoa, Jakobsonentzat, ez datza hizkuntza batean idatzitako mezu bat
|
beste
hizkuntza batean adierazteko ezintasunean, hizkuntzen egituran eta terminologian dauden desberdintasunetan baizik. Beraz, kasu batzuetan hizkuntza bateko kode unitate bat beste hizkuntza bateko kode unitate bakar batekin eman ezin bada ere, beti da posible mezua osorik itzultzea:
|
|
|
Halere, esanahiaren eta baliokidetzaren arazoa, Jakobsonentzat, ez datza hizkuntza batean idatzitako mezu bat beste hizkuntza batean adierazteko ezintasunean, hizkuntzen egituran eta terminologian dauden desberdintasunetan baizik. Beraz, kasu batzuetan hizkuntza bateko kode unitate bat
|
beste
hizkuntza bateko kode unitate bakar batekin eman ezin bada ere, beti da posible mezua osorik itzultzea:
|
|
|
Hala eta guztiz ere, Chomskyri egiten dizkion kritikak gorabehera, Wilss ere sakoneko egitura/ azaleko egitura bereizketa bitarrean oinarritzen da, funtsean. Itzulpena, Wilssentzat, unibertsal sintaktiko, semantiko eta esperientziazkoen sakoneko egiturek bermatzen dute, eta baliokide sintaktiko, semantiko eta esperientziazko horiek
|
beste
hizkuntza batean aurkitzean datza itzultzailearen lana:
|
|
|
gisa ikusten diren hainbat eta hainbat kontraesan itzulpenaren definizio mendebaldarraren murrizkeriak eragin dituela. Izan ere, itzulpenaren teoria tradizionaletan, hizkuntza batean idatzitako testu bat
|
beste
hizkuntza batera transladatzea da itzulpena. Definizio horretako kontzeptuak, ordea, guztiz problematikoak dira;, hizkuntza?
|
|
|
Horrela, jatorrizko lana modu sortzailean osatuz, itzulpenak bi hizkuntzen bateratzea du helburu. Itzultzailearen egitekoa
|
beste
hizkuntza batean preso dagoen hizkuntza purua askatu eta bere hizkuntzan azalaraztea da:
|
|
|
67), hots, jatorrizkoari ahalik eta hurbilenetik jarraitzen dion itzulpen literal ia ia hitzez hitzezko gisa. Badirudi horrela jokatzera bultzatu zuen arrazoia garai hartako testuinguru erlijiosoan nagusi zen ideian datzala, alegia Jainkoaren hitza
|
beste
hizkuntza batera aldatzean itzultzaileak kontuan hartu beharreko fideltasunean.
|
|
|
Jainkoaren hitzek funts edo esentzia garbi bat gordetzen dute, zentzu transzendental bat, itzultzaileak, dezifratu? eta inolako manipulaziorik gabe
|
beste
hizkuntza batean eman behar duena. Horregatik saiatzen da Leizarraga jatorrizko testua59 ahalik eta fidelkien erreproduzitzen.
|
|
|
[...] ziur ziur nago
|
beste
izkuntza batek, naiz aberatsenak eta ots aundikoenak, ez lezakela ain egoki itzuli iñola ere, askoz gutxigo emon leíokela ordea, bereberea ba, lu bezela Euskerak damaíon bezela itzulkeran, Matxin Burdin, ek zelai zabal orietako lu, unez uíelasturik daukan gautxo barnegogo bizibizia. Izkera mota oro, a, otz, zaizkio biziki noski, Euskera baka, a zaío etxeko mintzo (Jakakortexarena 1972:
|
|
|
Nahasketa hori, ordea, oso modu desberdinean gertatzen da bi itzultzaileen lanetan. Orixeren kasuan,
|
beste
hizkuntza batean idatzitako testuak xede hizkuntzara eta kulturara egokituta daude, guztiz etxekotuta, itzulpenak direnik ere ez sumatzeko moduan askotan. Horren erakusgarri dira, besteak beste, latinezko metrika euskaraz itzultzean eginiko hautuak.
|
|
|
Sarrionandiak gerora bere idazlanetan behin baino gehiagotan96 aipatuko duen Stéphane Mallarmé idazlearen frantsesezko aipu hori tartekatuz, hitzen esanahi manipulatuaz jabetzeko eta horren aurka borrokatzeko deia egiten dute Pott bandakoek. Izan ere, itzulpenaren teoria modernoetan ziurtzat jotzen da hitzek zentzu finko edo esanahi literal bat dutela (ekar dezagun gogora Saussurek proposatutako adieraziaren eta adierazlearen arteko bereizketa97), eta ondorioz, teoria horien arabera, itzultzaileak egin behar duen gauza bakarra hitzen benetako zentzu hori atzeman eta
|
beste
hizkuntza batera pasatzea da. Teoria postmodernoek, baina, agerian jarri dute suposizio horren faltsutasuna, hitzen esanahia testuinguruaren, irakurlearen, garaiaren eta beste hainbat faktoreren arabera osatzen eta aldatzen dela erakutsita.
|
|
|
–Eneganatu? horrekin esan nahi duena da, hain zuzen ere,
|
beste
hizkuntza batean irakurtzen dituen poema horiek bere baitako beste hainbat ideia eta esperientziaren arabera interpretatuz bere egiten dituela, eta interpretazio pertsonal horren arabera birsortzen dituela ondoren bere hizkuntzan.
|
|
|
[...] testu literarioa literala da. Testu literario bat
|
beste
hizkuntza batera itzultzen duzunean, gai berberari buruzko testu bi izango dituzu (Sarrionandia
|
|
|
Liburuaren hitzaurrean bertan aitortzen du Sarrionandiak poema itzulien artean apokrifo batzuk ere badaudela, 118 baina lehen begiratuan behintzat ez da erraza sasi itzulpenak benetako itzulpenetatik bereiztea. Mohammed Al Kali ustezko poeta afrikarraren hiru poemak, adibidez, ez dira
|
beste
hizkuntza batean idatzitako sorburu testu baten itzulpenak, Sarrionandiak berak asmatutako poemak baizik. Testu horiek, ordea, beste poema itzuli batzuen artean aurkezten ditu, itzulpenak balira bezala, eta fikziozko autoreari buruz ematen duen informazioa benetako autore batzuen inguruan ematen duena bezain sinesgarria denez, benetako autore baten poemen itzulpenen aurrean dagoela sinetsarazten dio irakurleari.
|
|
|
Kasu horietan, kontrazalean esaten dena sinestera, euskal itzulpena Sarrionandiak egin duela ondorioztatzen da. Dena den, itzulpena ipuin guztietan gertatu bide da, ipuinak euskaraz kontatzen dituzten haur gehienek ere
|
beste
hizkuntza batean entzungo zutelako istorioa: Ekuadorren jaiotako mutikoak, esaterako, euskaraz kontatzen du amonari jibaro hizkuntzan entzundako ipuina.
|
|
|
Teoria modernoek bi hizkuntzaren arteko, translazio? bezala definitzen zuten itzulpena, jatorrizko testuaren funtsa dekodetu,
|
beste
hizkuntza batera pasatu eta hizkuntza horretan birkodetzean zetzana. Teoria postmodernoek, aldiz, agerian jarri dituzte definizio mugatu horrek sortzen dituen kontraesanak, eta definizio hori zabaltzearen beharraz jardun dute.
|
|
|
535). Izan ere, elementu semantikoak eta formalak bereizterik balego, posible litzateke itzulpen perfektuak egitea, jatorrizkoaren edukia (zentzu edo funts finko eta aldaezina) elementu formaletatik biluztu eta
|
beste
hizkuntza batera pasatzea. Itzulpenaren epistemologia postmodernoan, ordea, argi geratu da edukia (adierazia) aldatu egiten dela formaren (adierazlearen) arabera eta beste hainbat faktoreren arabera, eta horretan datzala, hain zuzen ere, poesiaren eta itzulpenaren sormen indarra:
|
|
|
Beste hainbeste pentsatzen zuten itzulpenari buruz ere: itzultzailearen zeregina, haien arabera, jatorrizko testuan gordetzen zen funts edo mamia bere azaletik askatu eta
|
beste
hizkuntza batera itzultzea zen; itzulpenean, ordea, jatorrizkoak beti galtzen zuen zerbait, jadanik errealitatearen erreprodukzio desitxuratua zen testu originala beste hizkuntza batera itzultzean perfektutasunetik gero eta gehiago urruntzen zela pentsatzen baitzen. Pentsaera hori itzulpenaren epistemologia modernoan txertatzen da bete betean.
|
|
|
Beste hainbeste pentsatzen zuten itzulpenari buruz ere: itzultzailearen zeregina, haien arabera, jatorrizko testuan gordetzen zen funts edo mamia bere azaletik askatu eta beste hizkuntza batera itzultzea zen; itzulpenean, ordea, jatorrizkoak beti galtzen zuen zerbait, jadanik errealitatearen erreprodukzio desitxuratua zen testu originala
|
beste
hizkuntza batera itzultzean perfektutasunetik gero eta gehiago urruntzen zela pentsatzen baitzen. Pentsaera hori itzulpenaren epistemologia modernoan txertatzen da bete betean.
|
|
2014
|
|
|
eta bazterketa bortitza pairatzen duen hizkuntza den sasoi ba tean, eskola hizkuntza izaten hasi berria den egunetan eta euskal hiztun garaikideak
|
beste
hizkuntza batean irakurtzen ikasitakoak direnean, argitaletxe industria bat izatea gehienez ametsen erre sumakoa zenean... Baldintza hauetan nekez lor zezakeen bere poesiak truke balio handiegirik21.
|
|
|
Gabriel Arestik gazte gaztetatik oso garbi izan zuen bere sorkuntzaren mundua euskararen bidez loratzekoa zela, Harri> eta> Herriren bere ideia ezin zela adierazi
|
beste
hizkuntza batean, hi tzek hots bera aurkitzen ez dutelako, eta lortu egin zuen; aitaren eta amaren etxea defenditu zuen zekien modurik hoberenean, XiX. mendean aingura botata zegoen literatura kostunbrista eta erromantiko bati bere inspirazioa erantsiz. Baina beste zerbait ere egin zuen Arestik:
|
|
2015
|
|
|
Beste hizkuntzetan asmatuak izan diren testuen itzulpenek Euskal Literaturari eginiko ekarpena biziki estimagarri eta onuragarria izan eta izaten ari dela, eta itzulpen horiek, era batera edo bestera, Euskal Literaturaren sistemaren atal osagarria direla aitortzea nahitaezkoa bada ere, Antologia honek ez du jatorrian euskara ez den
|
beste
hizkuntza batean ekoiztutako testuen itzulpenik jasotzen. Ezta ere, aurrena erdal moldaeraz agertu diren euskal testuak edota jatorrizko argitalpenean euskal testuaren parean erantsitako erdarazko bertsio edo itzulpenik, Refranes y Sentencias (1596) bilduman ageri den gaztelaniazko bertsioa, kasurako.
|
|
2016
|
|
|
... Orain naizen puntuan gehienik interesatzen zaidan antzerkia ez da Parisen baina Baionako festibalean ematen,
|
beste
hizkuntza batean, gazteleraz gehienik, mintzo den obra behar baitiote jendeari preziarazi. Hobeki erranik, ez beste hizkuntza baina publikoko jendeak desberdinki, batere, gaizki edo ontsa ulertzen duena.
|
|
|
Herria eta hizkuntza Larzabalen antzerkien zutabeak dira, horiekiko atxikimendua eta euskaldunen historiaren memoria lantzen aritu da. Horiek oro landu ditu bigarren mailako hizkuntza batean, gutxienik gizarteak
|
beste
hizkuntza bati balio gehiago ematen ziolarik. Sorkuntza literarioa, sorkuntza bera goraipatua ez zelarik.
|
|
|
Profesionalaren bihurtzeko aukera landu dute antzerki munduan. Euskal antzerkiarentzat bide oso zaila gelditu da, ez bazen hautatzen
|
beste
hizkuntza batean ere obren aurkeztea. Gaurko autore nagusiek ez dute profesionaltasunaren bidea hartu, askatasun osoz aritzeko gisan, nahiz eta ondorioz oztopo asko gainditu behar.
|
|
|
Hizkuntza batean gatazkak bizi baldin badira, hizkuntza horretan sentituko dira. Ondorioz nola komunikatu
|
beste
hizkuntza batean gatazka horretaz, faltsu airea ematen dio. Are gehiago aktorea ez bada hizkuntza horretan bizi, testua ez badu benetan sentitzen eta ulertzen hizkuntzarengatik.
|
|
|
Garai berean Larzabalek beste eremu batean, beste giro batean, beste kultura batean,
|
beste
hizkuntza batean sortzen zituen idatziak plazaratzen eta taularatzen zituen. Obra pedagogikoak, dimentsio politiko batekin tokian eraman zen teatrotik urrunago joaten saiatzen zen.
|
|
2019
|
|
|
Ikerketaren zazpigarren edizio honetan entzundako 187.635 elkarrizketetan parte hartu duten solaskide gehienak gaztelaniaz ari ziren (solaskide guztien %76, 4). Frantsesez entzun dira solaskideen %8, 3 eta, azkenik, %2, 7 ari zen
|
beste
hizkuntzaren batean.
|
|
2021
|
|
|
Zeren Klimako sainduak dioen bezala, balentia handia da egunean eguneko deskarguaren egitea (Axular). Hori are garbiago ikusten da aipamena
|
beste
hizkuntza batean egina denean: Zabiltza erne, zeren" No es oro todo lo que reluce"; Hori ez da harritzekoa, zeren" Quid prodest homini".
|
|
|
Bestetik, hizkuntza batean kategoria bati egozten zaizkion ezaugarriak, beste hizkuntza batzuetan ez dira beti kategoria bereko aleetan aurkitzen. Bestalde, hizkuntza batean oinarrizkoa dirudien kategoria batek, beste batetik eratorria irudi lezake
|
beste
hizkuntza batean. Laburbilduz, kategoria gramatikalen zerrenda unibertsal bat egitea lan zaila (edo ezinezkoa) dirudi.
|
|
|
gauza bat baita akademia frantses (Frantzian dagoen edozein akademia) eta frantses akademia (frantsesa irakasten den akademia). Berdin gertatzen da setter ingelesa (Ingalaterrako setterra) eta idazle ingelesa (Ingalaterrako idazlea,
|
beste
hizkuntza batean idazten badu ere).
|