|
2005
|
|
|
2.Gure hipotesiaren balioheuristikoa ukaezina da, nireustez.Ikusten badugu, esate baterako, amuhitzakazentueramarkatuaduelaOndarroan, Lekeition, Markinan, etab., datu honek etimologiaren
|
berri
ematen digu. Emandezagun ezdakigulaezerhitzhonenetimologiaz (edoezgarelagogoratzen). Gurehipotesiarenarabera, azentumarkatuadutenhitzakelkartu/ eratorriak edomailegatuakdira.Egituragatik hitzhonekezdirudi polimorfemikoa.Orduan, pentsatubehardugumailegubatdela.Etahorrelada.Gureerdal hiztegietarabagoazorain, ikusikodugulatinezkoordainahamus delaetagaztelaniazkohiztegianerehamo hitzaaurkitzen duguesannahihorrekin, nahiz etaosoerabiliaezizan.
|
|
|
Hizketa hotsen azalaren azalari so egiten badiogu, eta ekoizpen oharmen prozesu eta mekanismoen
|
berri
ematen diguten teoriak aintzat hartuta, aztergaitzat hobetsi dugun alderdiaren estudioari edozein ikusmoldetatik helduta ere, hizketaren ezaugarriekin tupust egingo dugu. Besteak beste, ondorengo hauek ditugu nabarmenenak:
|
|
|
8 Udako Euskal UnibertsitatekoHizkuntzalaritzaSailakhalaeskaturik, Bergarako herri hizkera etaahozkotasunabultzatzekoegitasmoaren
|
berri
eman zuen Estepan Plazaolak Iruñean 1999kouztailaren 27an.Oro harBergarakogaztetxoen euskararen kalitatea zain tzekohelburua ereaurreikustenduaipatuegitasmoak.
|
|
|
Hortaz, hizkuntzen aldaketen nondik norakoak ulertzea funtsezkoa da gertatuz doazen aldaketak ebaluatu ahal izateko' 0 Filologia ere funtsezkoa zaigu euskarak mendeetan zehar garatu dituen baliabideak ezagutzeko eta orain arte gertatu diren aldaketen noranzkoa finkatzeko. Edonola, Filologia idatzitako testu jakin batzuetan oinarritzen da eta, beraz, garai batean hizkuntzak onartzen zituen bideen
|
berri
ematen digu; ez digu, ordea, ezinezkoak ziren erabileren berri ematen. Hau da, testuetan mota bateko eraikuntzarik ez agertzeak ez du ezinbestean esan nahi testua idatzi zen garaiko hiztunentzat erabilera hori ezinezkoa zenik eta hilda dauden hiztunek
|
|
|
Hortaz, hizkuntzen aldaketen nondik norakoak ulertzea funtsezkoa da gertatuz doazen aldaketak ebaluatu ahal izateko' 0 Filologia ere funtsezkoa zaigu euskarak mendeetan zehar garatu dituen baliabideak ezagutzeko eta orain arte gertatu diren aldaketen noranzkoa finkatzeko. Edonola, Filologia idatzitako testu jakin batzuetan oinarritzen da eta, beraz, garai batean hizkuntzak onartzen zituen bideen berri ematen digu; ez digu, ordea, ezinezkoak ziren erabileren
|
berri
ematen. Hau da, testuetan mota bateko eraikuntzarik ez agertzeak ez du ezinbestean esan nahi testua idatzi zen garaiko hiztunentzat erabilera hori ezinezkoa zenik eta hilda dauden hiztunek
|
|
|
biltzen ditugun baliabideen
|
berri
ematen baitigu11
|
|
|
Ezaguna da euskarak perpausen osagaiak era askotara antolatzea onartzen duela, baina testu tekniko zientifikoetan perpausen osagaien hurrenkera ere anbiguotasun txikiena dakarrena izan ohi da: testu antolatzaileak kokagunerik kanonikoenetan erabili ohi dira, harreman logikoak ezartzeko edo osa gaiak nabarmentzeko eginkizuna ahal den eta egokien bete dezaten' 6; gai alda keta bat gertatzen den bakoitzean aldaketa horren
|
berri
ematen duen mintza
|
|
|
Jakintza esparru edota gai bakarra hartuta, batetik, estilo desberdinak behar dira komunikazio idatzirako eta mintzaturako eta, bestetik, igorlearen eta hartzailearen ezaugarrien arabera. ...ertsitatean; era berean, desberdinak izan lukete adi tuek beren artean trukatzen dituzten testuek eta adituak ez diren hiztunei zuzendutakoek, eta jakina, desberdinak izan behar dute sendagile batek gaixoekin mintzatzen denean erabiltzen duen hizkerak, medikuntza biltzar batean bere lankideen aurrean aurkezten duen komunikazioak eta kazetari batek telebistan ikusleei medikuntzaren aurrerapen baten
|
berri
emateko irakurtzen duen albisteak. Euskaraz erregistro hauek guztiak landu beharrekoak dira, hizkuntza osasuntsua izanen badugu eta zenbait alderditan horiek guztiak elkarrekin aldatu badute ere, beste alderdi batzuetan aldendu egingo dira estilo aniztasunaren mesedetan29. Hizkuntza bat beste baten eraginaren pean bizi denean, ahultzearen diagnosia egin ahal izateko ezinbestekoa da ondo bereiztea hizkuntza menderatzailearen sistemak eragindako aldaketak eta sistema horrek eragindakoak ez diren aldaketak.
|
|
|
7 Hemen ere maileguen bertakotzeak hizkuntzaren joera sakonen
|
berri
eman liezaiguke: ingelesezko CVC morfemak hartzen dituztenean, hizkuntza hauetan CVCV bilakatu ohi dira, euskara zaharreko muta cum liquida taldeak ezabatzeko ezartzen den bokalismoaren antzeko (baina kontrako zuzenbideko) erregela batez:
|
|
2019
|
|
|
1949 urteari dagokionez, soilik R. M. Azkuek Akademiaren izenean egindako diru laguntza eskaeraren
|
berri
eman zen otsailean.392 Euskaltzain gaztea ausarkeriaz ari zen Akademiari bultzada berria eman nahian, R. M. Azkueren adinak eragindako botere hutsunea eta J. M. Seminarioren babes politikoa erabiliz.
|
|
|
Lexikografia batzordeak bere lanen
|
berri
ematen zuen batzarretan. 1945ko irailean," a" letra amaitua zutela adierazi zuten, baina euskal ordainik ez zuten zenbait hitzen arazoa eztabaidatu zen.
|
|
|
Nolanahi den, agerkari ofizialarena funtsezko auzia zen Euskaltzaindiaren jardueraren
|
berri
eman eta hartutako erabakiak plazaratzeko. Tresna hori gabe, ezin zitzaion aurre egin askok salatzen zuten Akademiaren gelditasun edo hutsaltasunari.
|
|
|
Akademiaren 1953ko lehen batzarrean, I. M. Echaide eta A. Irigarayk euren arduraren
|
berri
eman zutela adierazi zen. Akta zirriborroan ez da ezer argitzen, baina, gero ikusiko dugunez, GPDko presidentearekin izandako bileraz aritu ziren seguru asko.
|
|
|
" Congreso Internacional de Lingüística Románica" delakotik.931 Euskaltzaindiak nazioarteko biltzar zientifikoetatik kanpo jarraitzen zuen. Hain zuzen, Akademiaren urtarrileko batzarrean J. Gorostiagak argitaratutako Épica y lírica vizcaína antigua (1952b) liburuaren eta" Literatura ibérica pre clásica" (1952c) artikuluaren
|
berri
eman zen. J. Gorostiagaren ustez idazkun iberikoetako hizkuntza ez zen iberiera, punikoa baizik.
|
|
|
Dena dela, Akademiaren idazkaritza eta diruzaintzan erabiltzen zen hilabete izenen terminologia nagusia hau zen: Urtarrila= Urtarrila; Otsaila= Otsaila; Epaila= Martxoa; Jorraila= Apirila; Orrila= Maiatza; Bagila= Ekaina; Garagarrila= Uztaila; Dagonila= Abuztua; Iraila= Iraila; Urrila= Urria; Azila= Azaroa; Lotazila= Abendua. rroa gordetzen da.935 Hasteko, 1952ko ekainean urgazle izendatutako E. Erquiagaren esker oneko gutunaren
|
berri
eman zen.936 Horrekin lotuta," Academia Montiano" delakoaren idazki bat jaso zen, martxotik aurrera euskarazko eskolak emateko baimena eskatzen zuena, E. Erquiaga bera irakasle zela.937
|
|
|
946 J. M. Azaolaren ustez, L. Dotres Informazio eta Turismo ministerioaren Gipuzkoako delegatu eta diputatu ohiak ez zion prentsari dimisioaren
|
berri
ematen utzi, hutsunea berak betetzeko asmoa omen zuelako, baina dimisioaren onarpena da atzeratu zena (Sancho el Sabio Fundazioa, José Miguel Azaola funtsa: J. M. Azaolaren gutuna F. Pérez Embidi,). izendatu ere uztailaren 7ra arte:
|
|
|
J. Urquijoren eskuzko aktak ez du edukirik zehazten, baina seguru asko Salamancako ekitaldia prestatu eta zuzendaritza berria jakinarazi zuten. P. Sainz Rodríguez artean ez zen RAEko kide ere, baina ministro izendatu zuten berehala eta seguru asko Gobernu mailako aginduen
|
berri
eman zuen.103
|
|
|
IdeE ri eskaria bideratzeaz M. Artigas, P. Baroja eta M. Machado arduratu behar ziren. Alemaniako H. Juretschke hispanistaren Das Frankreichbild des modernen Spanien (1937) tesiaren
|
berri
eman zuen E. Orsek, gaztelaniara itzuli zutena, A. Tovar falangistaren hitzaurre beligerantearekin (Juretscke 1940). Horren guztiaren berri eman zuen Donostiako prentsak handik bi egunera, baina ez zituen gainerako batzarkideak aipatu:
|
|
|
Alemaniako H. Juretschke hispanistaren Das Frankreichbild des modernen Spanien (1937) tesiaren berri eman zuen E. Orsek, gaztelaniara itzuli zutena, A. Tovar falangistaren hitzaurre beligerantearekin (Juretscke 1940). Horren guztiaren
|
berri
eman zuen Donostiako prentsak handik bi egunera, baina ez zituen gainerako batzarkideak aipatu: M. Asín arabista, A. González de Amezúa, R.
|
|
|
Epítome de gramática españolaren azken edizioa Academia Española errepublikanoak argitaratu zuen 1931n, baina akademiko eskuindarrek ezin zuten hori besterik gabe berrerabili, eta 1929ko edizioa hartu zuten oinarritzat (Gómez Asencio 2011). Era berean, A. Palacio Valdés akademikoaren heriotzaren
|
berri
eman zuten.105
|
|
|
Lehen eskuko informazioa zuten IdeE ko idazkariaren bidez. RAEko diruzaina, aukera hori baliatu eta eskola gramatikak berriz argitaratu eta banatzearen beharraz mintzo zen. M. Artigahorren
|
berri
eman zuen, baina edukien eta partaideen izenik aipatu gabe (cf. El Diario Vasco; La Voz de España). sekin batera, gai hori eramateko batzordea osatu zuen.106 Martxoaren 29an berriz bildu ziren probintzia jauregian kide hauek:
|
|
|
M. Azkuek huts egin zuen, beraz. Conde de Romanonesek IdeE ri egindako 25.000 pezetako dohaintzaren
|
berri
eman zuten. Erdia RAEko akademikoen idazlan guztien bilduma handigurarako erabiltzea erabaki zuten.
|
|
|
Erdia RAEko akademikoen idazlan guztien bilduma handigurarako erabiltzea erabaki zuten. Era berean, M. Artigasen seme baten heriotzaren
|
berri
eman zuten.107 Biharamunean IdeE k hirugarren ekitaldi publikoa egin zuen Hezkuntza Nazionaleko ministerioaren Gasteizko egoitzan. Bertan izan ziren P. Sainz Rodríguez, Conde de Rodezno Justizia ministroa, J. M. Pemán edota Italiako enbaxadorea.
|
|
|
Gai nagusien artean, Ameriketako hizkuntza akademien atxikimendua bilatzea zegoen, aipatutako politika kultural inperialistaren bidetik. Era berean, M. Linares Rivas akademikoaren heriotzaren
|
berri
eman zuten.119
|
|
|
G. Lacombe ez bezala, H. Gavel eskuindar kolpisten alde agertzeak lagundu zuen, noski: " le triomphe de la cause de la justice —et du bon sens— étant, de toute façon, assuré" zioen Angelutik Donostiara 1938ko neguan idatzitako gutunean.125 Tolosako Unibertsitateko irakasleak Parisko ICOS biltzarreko eztabaiden
|
berri
eman zion, eta J. Urquijok ordainetan IdeE z hitz egin zion, baita herri hizkuntzek erakunde berrian ikergai gisa izan zezaketen lekuaz zerbait adierazi ere.126 Errezelo politikoak begien bistakoak ziren. Pirinio Behereetan isiltasun gorgarria nagusi zen bitartean, Hanburgoraino iritsi zen J. Urquijo RAEko idazkari izendatu izanaren berria.127
|
|
|
M. Azkuek.167 Euskaltzainburuak, Lekarozko" Colegio de Ntra. Sra. del Buen Consejo" ko irakasleari idatzi zion, egoera zehatzaren
|
berri
emateko 1941eko apirilaren 14an:
|
|
|
E. Calle idazkariak euskaltzainburuaren erreguaren
|
berri
eman zuen JCVren otsaileko batzarrean, baina geroratu egin zuten erabakia, urte horretako argitalpen gastuak zeintzuk izango ziren ikusi arte.339 1949ko martxoaren 25ean Donostian batzartu zen ohi baino euskaltzain talde handiagoa: R.
|
|
|
Alde batetik, E. Esparzaren dimisioaren
|
berri
eman zuen A. Irigarayk, hura lanpetuegi zegoela azalduz Akademiaren zereginetarako. 1941ean euskaltzain izendatu zutenetik, frankista amorratua ez zen inoiz batzarretara agertu.
|
|
|
1944ko irailean R. M. Azkueri idatzi zion bere burua zuritu eta egoeraren
|
berri
emateko:
|
|
|
Hurrengo egunetan prentsa frankistak Akademiaren ekitaldiaren
|
berri
eman zuen.368 CE PV egunkariak, noski, azalean eman zuen berria, bi fotografiarekin. Entzuleen artean, orain arte aipatutakoez eta JCVko kideez gain, Berako alkateordea, Joaquín Caruncho Bizkaiko poliziaburua, itsas komandantziaren ordezkariak eta beste agintari frankista batzuk zeuden.
|
|
|
Horretarako, zenbait abertzalez osatutako epaimahaiaren eta" Txepetxa" teatro taldearen parte hartzea behar izan zuten. Jon Echaidek (euskaltzainburuordearen semeak) guztiaren
|
berri
eman zion T. Monzoni. Lehiaketa erbesteko prentsan ere iragarri zuten eta EGLZ DCEko buruak baiezkoa eman zion parte hartzeari:
|
|
|
M. Lecuonak, bestalde, euskal kulturaren arloko hainbat
|
berri
eman zituen Akademiaren 1952ko lehen batzarrean, Donostiako elizbarrutian euskararen aldeko giroa pizten ari zenaren seinale. Alde batetik, F. I. Lardizábalen (18061855) heriotzaren mendeurrena prestatzeko asmotan ari zen Zaldibiako Udala.
|
|
|
Horretarako, S. Michelena (OFM) sermolari eta idazlea proposatu zuen, euskaltzain izateko ez balitz, gutxienez urgazletarako. Bestalde, Zarauzko Itxaropenak abiatutako" Kulixka" [sic] liburu sortaren
|
berri
eman zuen. Lehen zenbakia Islandiako J. Svensson (SI) germanofonoaren Noni eta Mani (1952) haur liburua zen, P. Múgicak (SI) itzulia eta Donostiako elizbarrutiko bikario jeneralak 1951ko urrian baimendua.779 Loiolako santutegiko irakaslea, halaber, R.
|
|
|
Hain zuzen, 1951n Bilbon egindako J. Gorostiagaren sarrera ekitaldian esandakoek JCVko kideen ezinegona eragin zuten. F. Echegaray eta J. B. Merinok N. Oleagari egindako bisita baten eta sarrera ekitaldiaren
|
berri
eman zuten batzarrean, gehiago zehaztu gabe.788 Maiatzaren 20ko datarekin, E. Calle idazkariak N. Oleagaren eskaerari baiezkoa eman zion JCVren izenean.789
|
|
|
Bestalde, Durangoko alkateak P. P. Astarloaren jaiotzaren bigarren mendeurrena ospatzeko Akademiari eskatutako laguntzaren
|
berri
eman zen. Horretarako ekainean egingo zen ekitaldian J. Gorostiagak hitzaldia ematea erabaki zuten.
|
|
|
Lafon, P. Lhande edota B. Echegaray. Hala ere, Akademiarekin nolabaiteko harremana bazuten, ezin etorriak justifikatu eta egiten zituzten lanen
|
berri
emateko. Kargugabetzeak, halaber, seguru asko J. M. Seminario euskaltzain zelatariari eragin zekiokeen, batzarretara joan ez eta euskaltzain asko aurka zituelako.
|
|
|
Zirriborroan ezabatuta agertzen den oharraren arabera, Akademiaren hurrengo batzarra uztailaren 29an egitea erabaki zuten, baina ez zen halakorik gertatu.821 EAJ PNVren agerkariak, orobat, Akademiak GPDko jauregian egin zuen batzarraren
|
berri
eman zuen, ohi ez bezalako partaidetza izan zuela nabarmenduta. Euskaltzain berri bi izendatu zituztela adierazteaz gain, zirriborroan ageri ez den JCVko ordezkariaren esku hartzea aipatu zuen:
|
|
|
Batzarrak, katedra sortzea onartzeaz gain, esker ona adierazi zien A. Irigoyen eta J. Peñari, Bilboko egoitzan altzariak konpontzeko egindako lanagatik. Urriko batzarrean, A. Irigoyenek," diruzainorde" gisa, Akademiaren egoera ekonomikoaren, JCVk ordaindutako egoitzaren egokitze lanen eta bibliotekako harpidetzen
|
berri
eman zuen. 1955eko urtarrilean A. Irigoyen, politika klandestinotik aldentzen zen aldi berean, Bilboko egoitzaren langile izendatu zuen Euskaltzaindiak, G. Maidagan eta J. Gorostiaga behin behinean ordezka zitzan, urtean 4.000 pezetako soldatarekin.
|
|
|
...obrak abiatzea agindu zuen dekretuz 1954ko urtarrilaren 29an.1043 BPDko aparejadorearen ardurapean martxoan amaitu zituzten igeltserotza, arotzeria, dekorazio, pintura eta elektrizitate lanak, 13.898,94 pezetako gastuarekin.1044 Uztailean, aldiz, pintura lanak eta bibliotekako arotzeria lanak amaitu ziren, 4.346,71 pezetako gastuarekin.1045 JCVko diruzaina Euskaltzaindiaren egoitzan egindako lanen
|
berri
emateaz arduratu zen BRSVAPen (Merino Urrutia 1954).
|
|
|
Azkenik," Actividades de la Academia" atal anonimoa zegoen gaztelaniaz. GPDko jauregian emandako literatura hitzaldi eta hizlarien
|
berri
emateaz gain, BRSVAPen argitaratuko zituztela iragartzen zuten, nahiz eta gero batzuk Eganen agertu ziren. Era berean, Euskaltzaindiaren argitalpenak iragarri zituzten, diru laguntza ofizial nahikorik izanez gero:
|
|
|
A. Tovarrek auziaz galdetu zuen Informazio eta Turismoko ministerioaren Salamancako delegazioan. Ordezkaritza horrek berehala jo zuen Gipuzkoara, gestioen
|
berri
eman eta agerkariaren aleak banatzen ari zirela jakinarazteko.
|
|
|
I. M. Echaide buruordeak uztailaren 13an sei orrialdeko gutun luzea idatzi zion Donostiatik. Gaixotasunagatik ez zuen artean Akademiaren 1952ko zereginetan parterik hartu, baina A. Irigarayk bisita egin eta, gorabehera guztien
|
berri
emateaz gain, F. Krutwigen hitzaldiaren kopia eskuratu zion. I. M. Echaide bezalako uste osoko integrista batentzat, Eliza katolikoaren aurkako hitzaldi hura oso iraingarria zen.
|
|
|
Akta ofizialik ez egon arren, egun berean idazkariak lau kide berriei izendapenaren jakinarazpenak bidali zizkien.870 Horrelako izendapenetan nabari da, akta ofizialik ez egon arren, batzar horietan hartutako erabakiek ondorio eraginkorrak izan zituztela bizitza akademikoan. Herriak eta Boletín del Instituto Americano de Estudios Vascosek, halaber, batzarreko gainerako edukietan sartu gabe, lau izendapenon
|
berri
eman zuten.871 P. Lafittek ezin izan zion kexu bat adierazteko tentazioari eutsi: " Heldu den aldian, diotenaz, erabaki handiak hartuko dituzte.
|
|
|
Ikusi dugunez, F. Krutwig, J. Gorostiaga eta N. Oleagak sinatutako aurkezpenak uztailaren 28ko data zuen, baina Bilboko idazkariari abuztuaren 3an eman omen zion F. Krutwigek.713 Esplizitatu gabeko arazoengatik J. Saint Pierreren sarrera ekitaldirik ez zen egin, baina Donostian 1951ko irailaren 28an egindako batzarrean L. Villasante 31 urteko frantziskotar gaztea euskaltzain izendatu zuten, aurrekaririk gabeko azkartasunarekin. F. Krutwigek izendapenaren
|
berri
eman eta sarrera hitzaldia prestatzen joateko esan zion, bera aukeratu baitzuten erantzuna emateko.714 Are P. Lete probintzialak ere prentsaren bidez jakin zuen, izendapenaren urgentziaren erakusgarri dena: zuen.
|
|
|
R. M. Azkue zenaren omenez JCVk eta Nuevo Ateneo-k egindako ekitaldien
|
berri
eman zen. Atzerapen handiarekin, J. M. Barandiaranek eta NFDk bidalitako dolumin mezuak jakinarazi zituzten.
|
|
|
Era berean, atzerapen handiarekin, J. Saint Pierreren abenduko heriotzaren
|
berri
eman zuten batzarrean. Apezpikuaren idazlanak argitaratzeko asmoa zuen P. Lafittek:
|
|
|
1950eko urtarrileko Akademiaren batzarrak, orobat, NBEk euskaraz argitaratutako" Gizonaren Eskubidegai Guzietaz Aitorkizuna" delakoaren
|
berri
eman zuen, besterik gehitu gabe. NBEk, artean Espainia frankista aitortzen ez zuenak, 1948ko abenduan onartu zuen Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala.
|
|
|
Nafarroako tenore ohiak N. Ormaechea idazlea miretsi egiten zuen eta F. Krutwigek gutun irekian hark euskaltzain izan lukeela aditzera eman zuen. Horren guztiaren
|
berri
eman zion I. Fagoagak jadanik Guatemalan zegoen N. Ormaecheari maiatzean. F. Krutwig Akademiaren zilegitasuna zuritu nahian ari zen erbesteko kritiken aurrean.
|
|
|
GPDko goi funtzionarioa eta zenbait enpresa kontseiluko kide zen. Abenduko batzarrean, Gipuzkoako CAPek emandako 1.000 pezetako diru laguntzaren
|
berri
eman zuten. Areago, A. Irigarayk adierazi zuen GPDri behar bezalako gela bat eskatu behar zitzaiola batzarrak egin eta Akademiaren ordezkaritza izateko (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
M. Azkue, A. Irigaray, I. M. Echaide, F. Krutwig, M. Lecuona, J. Gorostiaga eta N. Oleaga. Ezin etorria jakinarazi zuen L. Dassancek eta hainbat urgazle berrik esker ona adierazi zuten, gutunez, izendapenagatik.588 Batzarrean, orobat, A. H. Kelso de Montigny antropologoak AEBetatik bidalitako gutunaren
|
berri
eman zuten. Euskara eta protoindoeuroperaren arteko gramatika eta hiztegi konparatiboak gaztelaniaz eta ingelesez argitaratzeko laguntza eskatu zion Akademiari.
|
|
|
Gernikako zuzendariaren bidez, F. Krutwigek N. Ormaecheari hautagaitzak izandako oztopoen
|
berri
eman eta ez etsitzeko eskatu zion. N. Ormaecheak 1951ko apirilaren 7an erantzun zion uko egiten ziola euskaltzain izateari, baina bere ordez J. Zaitegui proposatu zuen.
|
|
|
N. Echániz apaizak ere, Euskaltzaindiari aurka ez egitea aholkatu zion J. Zaiteguiri 1951ko irailean, eta, Akademia paralelo baten ordez, idazle elkarte bat sortzea zitekeela egokiena, euskararen erabilerak berak ematen zuelako nagusitasun morala hizkuntzaren gizarte auzian. Hain zuzen, barnealdeko euskalgintzari egindako presio politikoarekin jarraituta, Euzko Gogoak 1951ko uztailean PEN Euskal Bilkura(" Poets, Essayists, Novelists") delakoa Parisen sortu izanaren
|
berri
eman zuen.601 Baina erbesteko beste proiektu batzuekin gertatu bezala, zuzendaritza nominala zen, propagandarako tresna. Elkartearen ardura osoa A. Ibinagabeitiak zeraman eta, PEN Euskal Bilkuraren bidez, euskal argitalpenen berri frantsesez ematera mugatu zen (Iztueta & Diaz 2007b:
|
|
|
Ordukoan ere M. Arruza, B. M. Garro eta L. Villasante urgazleak bertaratu ziren. Ezin etorria adierazi zuten Calahorrako M. Lecuonak eta Uztaritzeko L. Dassancek.621 Sarrera ekitaldia udaletxean egiteko emandako laguntzagatik, J. Zuazagoitia alkateari eskerrak ematea erabaki zuten.622 Halaber, J. Urquijoren alargunak Euskaltzaindiaren dolumin telegramari Portugaletik emandako erantzunaren
|
berri
eman zen.623 Dena dela, batzarreko erabaki garrantzitsuena, gerraondoan emandako lehen hizkuntza arauarena izan zen:
|
|
|
Hil horretako Akademiaren batzarrean heriotzaren
|
berri
eman eta otoitz egin zuten. A. Irigarayk J. Urquijori idatzitako gutunean hilberri akademikoaren antzekoa idatzi zuen, aldi berean Mundu Gerrako giroak areagotutako ezinegona erakusten zuten interpolazioekin:
|
|
|
Diru laguntzen eskasak, zeharkako zentsura azken finean, geldiarazi egin zituen Akademiaren argitalpenak 1940ko hamarkadan. 1942ko martxoan, Víctor Gaubeca() editoreak aurkeztutako idazkiaren
|
berri
eman zen. Euskera agerkariaren 1936 azken bi zenbaki monografikoak zor zizkioten.225 Akademiak ez zuen erabakirik hartu, alde batetik, dirurik ez zuelako zorra ordaintzeko eta, bestetik, ez zelako garai egokia argitalpenei berriz ekiteko (Euskaltzaindia 1956:
|
|
|
320). Bi urte igaro ondoren, haserre, Bermeoko editore jeltzaleak eskaria berritu zuen.226 1944ko apirilean horren
|
berri
eman zuen Akademiaren batzarrak, eta azkenean 2.108 pezetako zorra urrian ordaindu zioten.227 Garai hobeen zain, 1936 Euskeraren azken bi zenbaki monografikoek (S. Altube eta J. A. Moguelen lanekin) banatu gabe jarraitu zuten.228 1949an, orobat, Société de Linguistique de Paris ospetsuak arteko kotizazioak erreklamatu zizkion Akademiari:
|
|
|
Akademiaren jardueraren
|
berri
emateko, Euskaltzaindiak agerkari ofiziala izan zuen artean. Gerra zibilak, ordea, eten egin zuen Euskera agerkariaren agerpena, eta Akademiak ez zuen lortuko normaltasunez plazaratzea 1956 arte.
|
|
|
Kopia mekanografiatuez gain, N. Oleagaren zenbait eskuzko zirriborro ere badaude Euskaltzaindiaren artxiboan, erakundearen historia berregiteko ezinbestekoak direnak. Azkenik, G. Maidagan behin behineko diruzainaren kontabilitate liburuak ere urtero egindako batzar dieten
|
berri
ematen du. Hor ageri denez, Akademiak hainbat batzar egin zituen akta mekanografiatu ofizialik ez dutenak.256 Idazkariaren zirriborroetan nahiz diruzainaren liburuan ezberdintasun nabarmenik aurkitu dudanean, berariaz aztertu dut arazoa ondoko orrialdeetan.257
|
|
|
Euskaltzaindiaren aktaren gaztelaniazko kopia, batzarrean, salbuespenak F. Krutwig eta lehenago G. Lacombe izan ziren. G. Lacombe agnostikoaren heriotzaren
|
berri
eman zenean 1947an, batzarrak ez bide zuen otoitzik egin (Euskaltzaindia 1956: 328; cf. Murua Uria 1997:
|
|
|
J. Urquijok dosier bakarra aurkeztu zuen, iberiar idazkunez(). Hala ere, Espainia Frantzietan egiten zen linguistika eta filologia lanen
|
berri
ematen saiatu zen. Ikerlan hauek izan zituen hizpide batzarretan:
|
|
|
Hala ere, zortzi batzarretan baino ez zuen parte hartu. 1941 JCVk antolatutako ikastaroen eta CSICen asmoen
|
berri
eman zuen. 1942an bi aldiz eta 1943an behin bakarrik agertu zen, eta gero utzi egin zion joateari.
|
|
|
E. Esparza, bestalde, ez zen inoiz ere agertu batzarretara. Esanguratsuki, ez zuen Akademiaren
|
berri
eman Príncipe de Viana aldizkarian idazten zuen" Los trabajos y los días" izeneko kultura kronikan. Aitzitik, ez zuen erraztasunik izan, 1940ko hamarkadan Iruñean batzarrik egin ez zutelako.
|
|
|
Batzarretan, liburu berriak iruzkindu edo JCVk antolatutako ekitaldien
|
berri
eman zuten. JCVren 1941eko jakinarazpen ofizialak aipatzen zuen zeregin akademikoetako bat, Euskera agerkaria berriz argitaratzea, 1953 arte izoztuta geratu zen.
|
|
|
Inzagaray. Akademiak bien heriotzaren
|
berri
eman eta familiei doluminak ematea erabaki zuen. Euskaltzaindiak agerkaririk argitaratzen ez zuenez, ordea, beste instituzio batzuen esku geratu zen haiei gorazarre egitea.
|
|
|
Gutunaren kopia EBBko kideei edota C. Jemeini ere bidali zien.442 Erbesteko EJ GEk gorabehera horien guztien berri bazuen. 1949ko abenduan, Parisko Euzko Deyak bere posizioaren
|
berri
eman zuen artikulu baten bidez. Ez zen Euskaltzaindia berrituaren aurka agertu, baina argi utzi nahi zuen euskararekiko tolerantzia zenbait eremutan ez zela frankismoaren liberalizazio zantzua, baizik eta euskal gizarteak, erbestekoak barne, eragindako presioaren garaipen mugatua. Gerraosteko jazarpen faxistaren eta hamar urte ondoko euskararen egoera, funtsean ezberdinak ote ziren galdetzen zion bere buruari artikulugileak:
|
|
|
Donostiako iraileko batzarrean, Holandako Christianus Cornelius Uhlenbeck() deduzkoaren heriotzaren
|
berri
eman zen. 1928ko" Congrès International de Linguistes" delakoaren antolatzailea atzerriko euskalarien dekanoa zen, aspaldi hilak baitziren H. Schuchardt edota J. Vinson.
|
|
|
Bestalde, Euskaltzaindiaren batzarrean JCVk bidalitako gutun baten
|
berri
eman zen, eta horretaz N. Oleaga arduratzea erabaki zuten. BPDk JCVren araudi berria onartu ondoren, bere egituran Bilboko Udala formalki integratu zuen.
|
|
|
M. Azkuek gerra zibilaren ondoko urteetan izandako jarrera baloratzea saihestu egin zuten erbesteko prentsa abertzalean. EAJ PNVren agerkariak heriotzaren
|
berri
eman zuenean, EJ GEko J. M. Leizaolak" El abrazo de Sabino y de don Resurrección" izenburu esanguratsua jarri zion bere artikuluari, nolabait R. M. Azkueren aurkako eraso abertzaleak uxatzeko (Alderdi 1951).
|
|
|
Euskaltzainburuaren heriotzak sortutako nahigabearen erakusgarri, instituzio eta pertsona ugarik bidalitako dolumin mezuen
|
berri
eman zuen batzarrak: J. Casares RAEko idazkaria, JCV, E. Bilbao Gorteetako presidentea, A. Elorriaga GPDko presidentea, Conde de Peñaflorida, RSVAP, euskaltzainak (B.
|
|
|
M. Azkueren heriotzagatik senideei eta Euskaltzaindiari doluminak emateaz gain, Akademiarekin omenaldi bat antolatzea erabaki zuten. Dena dela, baldintza gisa ekitaldia" filologo nazional" batek zuzentzea ezarri zutenez, Euskaltzaindiarekiko mesfidantza eta balio kentzea ageri zen erabakian.662 Akademiari bidalitako ofizioak horren
|
berri
eman zuen:
|
|
|
664 ABA EUS: B. Echegarayren gutuna N. Oleagari, talpen nagusia Diccionario vasco español francés() izan behar zen.665 Bilboko prentsak, Akademiaren azaroko batzarraren
|
berri
emateaz gain, tituluan nabarmendu zuen egitasmoa: " Serán reeditadas las obras de don Resurrección María de Azkue y su Diccionario Vasco Español Francés" (La Gaceta del Norte). 666 Lehen ediziotik igarotako urte luzeetan, R.
|
|
|
666 Erbesteko kultura aldizkariek ere batzarraren edukiaren
|
berri
eman zuten (IAEV 1952a).
|
|
|
Betiko otoitza egin ondoren, aurreko lau batzarren aktak onartu zituzten, gorabeherak pilatzen ari zirenaren erakusgarri. B. Echegarayk ezin etorria adierazi zuen gutun baten bidez, eta esku artean zuen lanaren
|
berri
eman zuen: Espainiako harginen jargoian zeuden euskal jatorriko hitzen azterketa (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Horrek beste gastu bat aurreztea zekarren, baina aditzera ematen zuen ere eredu linguistikoaren gaia berriz eztabaidagai zena. Bestalde, P. Lafitte batzarrean egon ez arren, egunean bertan dosiergileak idatzi zion gertatukoaren
|
berri
emateko. H. Gavel deduzko supernumerario izendatzea amarru formal bat zen, euskal jatorririk ez izan arren, euskaltzainen eskubide berak izan zitzan.411
|
|
|
– Euskera agerkaria berriz argitaratzea, orri gisa baino ez bazen ere, eta prentsan batzarren
|
berri
ematea.
|
|
|
Ez zuen barnealdeko informaziorik, ezta S. Altuberena ere. S. Altubek F. Krutwigi idatzitako gutunaren
|
berri
eman zion C. Jemeinek.419 1949ko irailaren 8an," Reanudación de actividades de la Academia Vasca" izeneko berria eman zuten, P. Lafitte" eminente euzkerálogo" ak Herrian abuztuan argitaratutakoa gaztelaniara itzultzen zuena besterik gabe (Oficina Prensa Euzkadi).
|
|
|
1949ko otsailetik J. Saldaña falangista alkate zuen Donostiako Udala, noski, gonbidatuta zegoen. Besteak beste, Iruñeko alkateak edota M. Lecuonak ezin etorria adierazi zuten telegramaz.527 F. Krutwigen asmoari jarraituta, prentsa batzarren
|
berri
ematen hasi zen, barnealdean nahiz erbestean. Horregatik, ekital526 Hain zuzen, EIL SIEBen zuzendaritzak batzarra egin zuen Baionan uztailaren 8an," Euzkeraren Eguna" prestatzeko:
|
|
|
Lafonen sarrera ekitaldirako Akademiaren gonbita, M. Gortariren telegrama & S. Altuberen oharra Euskaltzaindiari,[]. tatu zatekeen, berak zuzentzen zuen Gure Herriak ez baitzion lerro bat ere eskaini ekitaldiari. Aitzitik, nazioarteko oihartzun horren aurrean, badirudi Donostiako BRSVAP Euskaltzaindiaren jardueraren
|
berri
ematera ausartu zela lehen aldiz, Gipuzkoako gobernadore zibilaren debekurik aipatu gabe, jakina (RSVAP 1950). F. Krutwigek I. Fagoagaren Donibane Lohizuneko etxera joateko baliatu zuen ekitaldia, eta euskaltzainburuaren heriotzak sor zezakeen hutsunea N. Ormaechearekin betetzen saiatzea hitzartu zuten (Iztueta & Iztueta 2006:
|
|
|
Sam Pope Brewer The New York Times egunkariaren Espainiako berriemaile ezerosoak, otsailaren 28an, artikulu bat argitaratu zuen horren
|
berri
ematen, eta EJ GEren berripaperak itzuli egin zuen: " La mencionada orden del Gobernador de Vizcaya, en sí misma, tiene poca importancia pero demuestra que continúa [n] los esfuerzos para hacer desaparecer las características diferenciales de los vascos" (Oficina Prensa Euzkadi).
|
|
|
Bilbon zapuztuta eta noraezean geratutako lapurterazaleak ere erakartzen saiatu ziren. ...zenbait galdera egin zituzten.1011 Izan ere, euskaltzainen hizkuntza egitasmoari frankismo ofizialaren kutsua kendu nahiz, erbesteko argitalpenetan A. M. Labayen, A. Ibinagabeitia eta P. Lafittek XVIII. mendeko idazleari egindako laudorioak aipatu zituen hizlariak (Villasante 1953a). 1012 Ekitaldian, A. Irigarayk GPDko presidentearen laguntza eskertzeaz gain, Akademiaren asmoez eta egoeraz zenbait
|
berri
eman zituen:
|
|
|
1021 ABA EUS: I. M. Echaideren GPDko bibliotekako hitzaldien zerrenda, [1955eko otsaila]. udal hauteskundeetan buru belarri zebilen.1023 Euskaltzainburuordeak, halaber, GPD eta SFVJUrekin izandako harremanen
|
berri
eman zuen. Diru laguntza gehiago jasotzeko asmoarekin, Gipuzkoako CAPi hilaren 16an bidalitako idazkia aipatu zuen.
|
|
|
Azkenik, horren guztiaren berri BPDri jakinaraztea erabaki zuten. Hain zuzen, N. Oleaga eta J. Gorostiagak JCVko ordezkariekin izandako elkarrizketen
|
berri
eman zuten. JCVk nolabait konpondutzat ematen zituen iraganeko istiluak, Akademiari diru laguntza gehitzeko asmoa zuelako, bereziki Bilboko egoitza hondatuan egokitze lanak egiteko.
|
|
|
Bistan da erabaki garrantzitsu horiekin JCVk zeregin akademikoetan izan zezakeen eragina mugatu nahian zebiltzala. Akademiako idazkariak erabakien
|
berri
eman zion idazki banatan J. M. Ruiz Salasi maiatzaren 11n.1027 Euskaltzaindiko ofizioak jaso bezain laster, JCVko kide hauek batzartu ziren: BPDko presidentea, F. Echegaray, H. Bilbao, J. Irigoyen, C. Lasterra, N. Zorrilla, B. Bureba, Conde de Superunda eta E. Calle.
|
|
|
I. M. Echaideren gutuna J. C. Zabalori, dia bere autonomia galtzearekiko uzkur ageri zen, batez ere J. Irigoyen eta J. M. Seminariok egindako ekarpen urrien ondoren. J. Gorostiagak, bestalde," Euskaltzaindiaren Adiskideak" izeneko taldeak egindako elkarlanerako eskaintzaren
|
berri
eman zuen, eta horrek, A. Irigoyenen taldearekin zerikusia zuen, seguru asko. A. Irigarayk, orobat, Donostiako hitzaldien eta Euskera argitaratzeko gestioen berri eman zuen.
|
|
|
J. Gorostiagak, bestalde," Euskaltzaindiaren Adiskideak" izeneko taldeak egindako elkarlanerako eskaintzaren berri eman zuen, eta horrek, A. Irigoyenen taldearekin zerikusia zuen, seguru asko. A. Irigarayk, orobat, Donostiako hitzaldien eta Euskera argitaratzeko gestioen
|
berri
eman zuen. Azkenik, R.
|
|
|
879 Antza denez, 1952ko udan A. M. Labayen urgazleak bi lagun entzun zituen euskaraz hizketan Uztarrotzen, eta berehala horren
|
berri
eman zuen. M. Garde Iruñeko El Pensamiento Navarron bezala, J. Arteche ere erronkarieraren egoera agonikoaz aritu zen Donostiako egunkarian (La Voz de España; Urkizu 2004:
|
|
|
1216 Donostiako prentsak batzarraren
|
berri
eman zuen, baina edukirik eta partaiderik gabe. IdeE ren bigarren ekitaldi publikoa biharamunean egin zen Donostian (El Diario Vasco;; La Voz de España,; Calvo Sotelo & al. 1992: 90).
|
|
2021
|
|
|
Testu laburrak dira asko, sinadurarik gabeak, lehiaketara dei eginaz edo irabazleen
|
berri
emanaz, eta luzatzen direnean pilota partiden edo idatzizko lehiaketaren berri emateko egiten dute normalean. Bat bateko saioa askozaz ere gutxiago agertu ohi da, eta zenbaitetan mespretxu puntua nabari daiteke, ahozkotasunaren ertzekotasunaren ordain gisa ziurrenik80.
|
|
|
Testu laburrak dira asko, sinadurarik gabeak, lehiaketara dei eginaz edo irabazleen berri emanaz, eta luzatzen direnean pilota partiden edo idatzizko lehiaketaren
|
berri
emateko egiten dute normalean. Bat bateko saioa askozaz ere gutxiago agertu ohi da, eta zenbaitetan mespretxu puntua nabari daiteke, ahozkotasunaren ertzekotasunaren ordain gisa ziurrenik80.
|
|
|
Sekulako dimentsio mediatikoa du urretxuarrak. 1858an Argentinako El Nacional eta La Tribuna dira bertan emandako hainbat kontzerturen
|
berri
ematen dutenak, 1864an hainbat egunkarik jasoko du Pedro Egañak Senatuan emandako diskurtsoan Iparragirreren figurak hartzen duen pisua, baina Argen81 Ik. ZAVALA, A. (1992): Karlisten leenengo gerrateko bertsoak.
|
|
|
Informazio berria eskaintzen lehena La Correspondencia de España izan zen, garai hartan Espainiako egunkaririk indartsuena zena, eta Bigarren Karlistaldiko gerra korrespontsal ezagunenak sinatu zuen, Francisco Peris Mencheta valentziarrak87 Erabat txikituta zeukan eskuineko zangoa mozteko ebakuntzaren
|
berri
eman zuen urtarrilaren 24an:
|
|
|
Hurrengo hilabeteetan, bertsolariaren agonia luzatzen den bitartean, testuak urritu egingo dira harik eta 1876ko uztailaren 22an Diario de San Sebastiánek heriotzaren
|
berri
eman zuen arte:
|
|
|
¡ Los Fueros han muerto ¡, ¡ Vivan los Fueros!". Eta testu nagusi honen azpian, kasualitatea, bertsolariaren heriotzaren
|
berri
ematen zuena.
|
|
|
Eragileek eurek, azaldu den gisan, hedabideen bitartekotzaren garrantziaren kontzientzia garbia izatea, euren proiektuan bertsolaritzaren hedabideratzea txertatu nahi izatea funtsezkoa suertatu zen, ordea: txapelketaren
|
berri
eman zuten hedabide guztiak, Madrilgo El Sol salbu, hedabide abertzaleak izan ziren.
|
|
|
1920ko azaroaren 2an Pittsburg eko KDKA kateak AEBko presidentetzarako hauteskundeen
|
berri
emanaz burututakoa izan zen lehen irrati emanaldia munduan, eta Europan, esaterako, 1922an sortu zen British Broadcasting Company enpresa, bost urte geroago British Broadcasting Corporation (BBC) izena hartuko zuena. Frantzian, 1921ean egin ziren lehen probak, Espainian 1924ko maiatzean jarri zen indarrean lehen arautegia, eta Euskal Herrian lehen emanaldiak Radio Club de Vizcaya irratiak eskaini zituen 1925eko urtarrilean.
|
|
|
21 eta 52). Itxieraren
|
berri
emanaz El Díak urriaren 31n argitaratutako" ¡ Han muerto las emisiones euskéricas!" artikuluak, esaterako, errepaso orokor eta joria eskaintzen du. Honela, emanaldietan parte hartutako herri ezberdinetako batzokiak aipatzen ditu, Hernaniko eta Pasaiako ‘Schola Cantorum’ ak, Donostiako poxpolinak, antzerki munduko Beorlegi eta Egileor, Donostiako Orfeoiko bakarlariak, Eusko Abesbatzako partaideak, Donostia edo Errenteriako txistulariak...
|
|
|
Bertsolaritzak bigarren aldi honetan ere izan zuen presentziarik. Horrela, Txirritak 1936ko txapela jantzi ondoren egindako bisitaren
|
berri
ematen du Zubimendik:
|
|
|
Txirritaren elkarrizketak hiru orrialde hartzen ditu, sinaturik ez dauden lau argazki berrirekin, eta argazki oinek jarraituko den tonuaren
|
berri
ematen dute: " Academia de versolaris [sagardotegia];" ‘Chirrita’ celebra sesión con otros dos compañeros [sagardotegia berriro]";" Cuando la sidra es buena, surge espontánemente el versolari [botilaz inguraturik]";" Harto de corretear por su mundo, ‘Chirrita’ ahora desgrana mazorcas y les canta coplas a sus sobrinos [familiaz inguraturik]".
|
|
|
Ipar Euskal Herritik ziklo honetan etorriko den beste ekarpen nagusia bertako Lore Jokoen
|
berri
ematen duten egunkari frantsesena izango da. L’Avenir des Pyrénées et des Landes() ezkertiarra izango da testu gehien argitaratuko duena eta Le Messager de Bayonne() eta Le Courrier de Bayonne() kontserbadoreak ere ziklo honetan gehien argitaratu duten hamar medioen zerrendan sartuko dira.
|
|
|
Lore Jokoetatik kanpo egindako bertso saioen
|
berri
ematen duten prentsako testuak ere topatu dira. Horien kasuan ere batzuetan kartela baino ez da iragarriko, eta beste batzuetan festako kronika zabalagoaren baitako paragrafoa baino ez zaie eskainiko bertsolariei, baina tartean topa daiteke kronika interesgarririk ere.
|