|
2007
|
|
|
Horrela, Victor Dubarat apaizak, Trabaux> > historiques> > Ministerioaren urgazle izandakoak, proposatu zuen 1895ean apaizgaiek irakaspen teologiko sakonagoak jaso zitzatela, Tolosako Institutu Katolikoan3 Apaizgaiak kulturizatzeko erabaki hori aurrepauso handia eta erabakigarria izan zen euskal kulturarako, ordutik aurrera kultura jasoko irakaskuntza gune izan baitzuten euskaldunek, Elizaren pean garatu bazen ere. Jean Goyhenetchek horren
|
berri
ematen du:
|
|
|
Hain zuzen ere, Piarres La, tte katolizismoaren ikuspegi totalitariotik urrundu zenetariko adibide argia dugu. Aipatu hiru hamarkadok La, tte kristaua eta antiliberalen
|
berri
ematen badigute ere, demokraziaren bidetik jardun zuen eta liberalekin lehitu beharra onartu zuen La, tte ere erakusten digute.
|
|
|
Kontestu honetan, propopogra, aren bidetik11 abiatuko gara Piarres La, tteren lagunarte intelektualeko kideen
|
berri
emateko. Horretarako, honako helburu hauek bete nahi izango genituzke:
|
|
|
Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aldizkaria berriro mintzagai hartuz, 1923an Baionako Udalak Sociétéri egindako eskaeraren
|
berri
eman zuen, Euskal Museoa antola zezan; helburua:
|
|
|
Euskal Museoak Bulletin> du> Musée> Basque> bihilabetekaria kaleratu zuen 1925ean. Museoaren ondareen
|
berri
ematearekin batera, jakitunek zehaztasunak agertzen zituzten arkitektura, pintura, ohitura zaharrak, antzerkia eta hizkuntzari buruz, betiere Euskal Herrian kokaturik. Erabilitako hizkuntzari dagokionez, artikulu guztiak frantsesez izan ziren idatziak.
|
|
|
Baina lau argitalpenok modernizazioak ekarritako aldakuntzen eragina gutxitzen saiatu baziren ere, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, Revista> Internacional> de> Estudios> ascos> eta Euskerak, ostera, helburu desberdinak islatu zituzten, maila zienti, koko ikerkuntza sustatu nahi baitzuten. Euskerak konkretuki Euskaltzaindiaren lanen
|
berri
eman zuen.
|
|
|
Malherbek La, tteren eragozpenen
|
berri
ematen du Action> françaisetik urruntzeko, partaidea izan zela erakusten duena; Malherbek Harichelharrekin izandako elkarrizketa aipatzen du, Malherbe, J. P., aipatu 3 zikloko Tesia, 28 or.
|
|
|
Oronosek La, ttek erresistentzian burutu zituen ekintzen
|
berri
eman digu: Son activité consiste surtout à communiquer au Général Giraud qui se trouve en Afrique du Nord, les mouvementes des troupes allemandes dans la région, grâce à une double, lière qui va dUstaritz à Valcarlos et à tracer des cartes qui transitent par lEspagne pour lAfrique du Nord, Oronos, M, aipatu liburua, 77 or.
|
|
|
Izan ere, 1919tik 1936ra buruturiko bost hauteskundeetan Jean Ybarnégaray eskuindarra nagusitu zen Euskal Herrian; Garat Euskal Herriko garaile ezkertiar bakarra izan zen (Bérard eta Delzangles erdi ezkertiarrak ziren), 1924tik 1932ra hauteskundeak irabazi zituena Baionako I. barrutian. Emaitzok Ipar Euskal Herriko herritarren pentsamoldearen
|
berri
ematen digute: nekazari bizimodu eta antzinako ohiturez bizi ziren herritar gehienak kontserbadoreak ziren, erlijiozaleak eta antzinako bizimolde horri eustearen aldekoak.
|
|
|
Eskualdunan euskal herrietako gertakarien
|
berri
eman zuten Nouvelles du Pays atalean, nekazarien arazoez hitz egin zuten Laborarier izenburupean eta erreklutatu eta gerlarien egoera aipatu zuten Nouvelles militairesn127 berrietan. Baina, aipatu atalez gain, Eskualdunak politika jorratzen jarraitu zuen, eskuindarren batasuna bilatzen baitzuen128, Errepublikaren pentsamoldeari aurka eginez batera.
|
|
|
La, tte, P., Le> Basque> et> la> Littérature> dexpresion> asque, > Baiona, 1941, 68 or. Piarres Xarrittonek ere Larresoroko eskolaren
|
berri
eman digu, Xarritton, P.: Pierre> Broussain, > Sa> ntribution> aux> études> asques>(), CNRS, Paris, 1985, 166 orr.
|
|
|
Eskualdunak aro berri hartan izan zituen lankideen
|
berri
eman digu La, ttek: Jean Baptiste Constantin, de Menditte, Pierre Espil eta Armagnague xuberotarrak, irakurle zuberotarrak erakartzen saiatu zen Hiriart Urruty151?, Michel Iriart, Julien Héguy, Michel Gombault, Etchegaray, Bidégaray, Jean Etchepare medikua, Charles Harispe, Martin Landerretche, Georges Lacombe, Jean Baptiste Daranatz, etab.152 Tamaina handiagotu egin zuten, mamia aberastu eta euskarari leku zabalagoa eskaini.
|
|
|
Eskualdunaren zuzendari izendatu zutenean, Jean Saint Pierre astekariaren lehenengo orrialdean hasi zen idazten, J.S.P. z sinatuz. Politika eta ekonomia gaiak jorratu zituen, baita herrietako gertakizunen
|
berri
eman ere bigarren edo hirugarren orrialdeetan.
|
|
|
Azkuek ere Aranarekiko desadostasunaren
|
berri
eman zion Guilbeauri:
|
|
|
Eusko Ikaskuntzak Boletín> de> la> Sociedad> de> Estudios> Vascos.> Eusko> Ikaskuntzaren> Deia> hiruhilabetekaria argitaratu zuen272 Aldizkari horrek elkartearen Batzar Iraunkor zein Batzar Nagusien bileren
|
berri
eman zuen; 1920 eta 1935 urteen artean burutu zituen 71 bileretan honako hauek izan ziren maizen parte hartu zuten kideak:
|
|
|
Boletín> de> la> Sociedad> de> Estudios> Vascos.> Eusko> Ikaskuntzaren> Deia> hiruhilabetekaria, Anuario> de> la> Sociedad> de> Eusko> Folklore> urtekaria, Memoria> de> la> Sociedad> urtekaria eta Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos> seihilabetekaria, azken hau 1918an Julio Urkijok sorturikoa eta 1921ean Eusko Ikaskuntzaren aldizkari o, zial bihurtu zena. Gure lanerako lehenengoaren informazioaz baliatu gara, Eusko Ikaskuntzaren batzarren
|
berri
ematen duelako. Intelektualen idatzizko lana neurtzeko, ostera, azkenengoa iruditu zaigu egokiena, lauretatik idazlan kopuru handiena jasotzen baitu.
|
|
|
Piarres Xarrittonek Eusko Ikaskuntzaren idazki bat aipatzen du, non Pierre Broussainek kide batzuen pentsamolde politikoaren
|
berri
eman zuen: Julio Urkijo karlista; Arturo Campion, Cosme Elgezabal, L. Urabayen, Louis Eleizalde, Claudio Armendariz, J. Cunchillos, X. Gortazar, H. Eguren euskal nazionalistak.
|
|
|
Euskaltzaindiak argitaraturiko Euskerari dagokionez, artikulu gutxi argitaratu zituzten bertan, aldizkariak orri gehienak ematen baitzituen bileren bilakaera eta onartutako hizkuntz arauen
|
berri
emateko. Bide batez, esango dugu, 1924ko abenduaren 22an eskaintza egin ziotela Sebero Altuberi Euskera> Euskaltzaindiaren agerkariaz ardura zedin, agerkaria nola erreztu ta irakurgarriago egin litekeen txostena ere buru zezan eskatuz297.
|
|
|
Gure> Herriak Eskualdunarekin> zituen harreman komunen
|
berri
eman zuen, adieraziz: Gure ustez segurik Gure Herria hartzen duten gutiz gehienek Eskualduna irakurtzen dute317 Beste aldetik, Dominique Soubelet zoriondu egin zuen Jean Elissaldek Gure> Herriaren orrialdeetan, kaleratu berri baitzuen sei orriko Eskualduna:
|
|
|
Jean Barbier 1931n hil zenean Jean de Jauréguiberry doktorea izendatu zuten Barbieren aholkularitza lana burutzeko335 Urtero bezala, Piarres La, ttek idazkari adjuntuari zegokion ekintzei ekin zien, bilera bakoitzean aurreko batzarraren
|
berri
emanez; lan hartan ari zela, hona hemen La, tteri zuzenduriko estimu hitzak:
|
|
|
Louis Colasek Julien Vinsonen pentsamoldearen
|
berri
eman zuen,, nkatu eta aldaezin bezala (nous connaisions tous ses idées très arrêtées354). Louis Dassancek aipatu egin zuen Vinsonek adeitasunez adierazitako oharra355 Henri Dopek, ostera, Vinsonek folklorez idatzirikoa mesprezatu egin zuen:
|
|
|
Museoak Bulletin> du> Musée> Basque> bihilabetekaria kaleratu zuen 1925ean. Museoaren ondareen
|
berri
ematearekin batera, jakitunek zehaztasunak agertu zituzten arkitektura, pintura, ohitura zaharrak, antzerkia eta hizkuntzari buruz, betiere Euskal Herrian kokaturik.
|
|
|
Laukiak erakusten digun bezala, Euskal Museoaren arduradun nagusia, William Boissel, Société> s> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonne> bileretara joaten zen, hain zuzen ere museoaren ekintzen
|
berri
emateko. Ostera, Philippe Veyrin, Euskal Museoaren Batzorde Iraunkorraren idazkaria izan bazen ere, ez da laukian agertzen, ez baitzen Sociétéren bileretara joaten, ezta beste elkarteren batek antolaturiko batzarretara ere.
|
|
|
Piarres La, ttek ez zuen 1920 eta 30.eko hamarkadetako Bulletin> du> Musée> Basque> aldizkarian idatzi. Are gehiago, Bulletinen behin baino ez da La, tte aipatzen, 1931ko alean, > Cahiers> de> Centre> Basque> et> Gascon> dEtudes> Regionales argitalpenaren
|
berri
eman zutenean, La, tte irakasleak Les études basques au travers des siècles artikulua argitaratu zuela Cahiersean aditzera emanez543.
|
|
|
Oronosek ere La, ttek gazteekin burutu zituen lehenengo ekintzen
|
berri
eman digu: il ne se cantonne jamais à sa classe (hirugarren maila).
|
|
|
Menditarrak taldearen buruek, eta Hegoaldeko EAJren inguruan sorturiko Mendigoizaleen araudia eredu harturik573, gazteen betebeharren
|
berri
eman zuten aditzera: adimenaren garapena sustatuko zuten, gorputzaren osasuna eta eskuzko trebetasuna, egokia izanda euskara ikas zezaten.
|
|
|
Eskutitz horietan, euskalzaleek burutu zituzten bileren
|
berri
eman zuten: 1933ko apirilaren 23an elkartu zirenean Amoçain, Eugène Goyheneche, La, tte, Jean de Jaureguiberry eta Bellevue kalonjeak hitz egin zuten, Pierre Amoçain eta Eugène Goyhenechek Eskual> Herriaren> Alde591 taldearen egitamua aurkeztearekin batera.
|
|
|
Badirudi egunkariren batek bilera horren
|
berri
eman zuela, Michel Diharcek, Pinchin, artikulua jaso baitzuen arrebak bidalirik608.
|
|
|
Pierre Amoçainek ere 1933ko abenduan egindako batzarraren
|
berri
eman zuen Aintzina> aldizkarian, 1934ko urrian argitaratu zuten lehenengo alean, esanez: Il créa de vrais liens de fraternité et fut le point de départ de travaux importants609.
|
|
|
Aintzinaren xedeei dagokienez, Pierre Narbaitzek aldizkariak bete behar zituen helburuen
|
berri
eman zuen:
|
|
|
Aurreko laukia Piarres La, tteren idatzizko jarduera intelektualaren laburpena da, 1920 aroari dagokiona: Eskualduna> eta Gure> Herria> aldizkariek 20 eta 30 hamarkadetako La, tte langile sutsuaren
|
berri
ematen digute; 1930 hamarkadan Aintzina> gehitu zitzaien La, tteren lanaren erakustoki bezala. Hiru aldizkari horiek bat zetozen jende ez ikasiari zuzenduriko artikuluak argitaratzean.
|
|
|
Marc eta Jacques Legassek, Legasse familiaren sei neba arrebetatik abertzaleenak zirenak eta dirua zutenak721, aldizkari bat argitaratzea erabaki zuten. Horrela, Xabier Diharceri722 adierazi ostean, La, tteren bila abiatu ziren horren
|
berri
emateko; Piarres Xarrittoni ere zuten asmoa aurkeztu zioten723 Baina Bigarren Mundu Gerraren garai hartan Frantzia alemanenmende zegoen eta aldizkari kulturalak baino ezin zitezkeen argitaratu; zaila zatekeen ere izen berriko aldizkari bat kaleratzeko baimena lortzea. Hori guztia zela eta, Gure> Herria> aldizkari kulturala birsortzea erabaki zuten, 1936tik argitaratzen ez baitzen.
|
|
|
Amaia Ereñagak ere garai horren
|
berri
ematen du: En Hazparne, Iratzeder efectuó una larga y detallada presentación al seminarista Xarritton de aquel monsieur> Légasse, un hombre rico y que quiere hacer algo, Ereñaga, A, aipatu liburua, 38 or.
|
|
|
Are gehiago, Bigarren Mundu Gerraren garai hartan, Aintzinak artikulu baten islatu zuen aldizkariaren pentsamoldeak bat egiten zuela Pétainek bultzatu zuen Révolution> ationalaren printzipioekin, zeinetan iraganaren eta baserri giroarean mina islatu zuten. Juan Carlos Jiménez de Aberasturik ere horren
|
berri
eman digu:
|
|
|
1924an Laurent Apestéguyk Gure> Herriarako ohiko lankide hartu zuen La, tte. Hain zuzen ere, 1924 urtean La, ttek irabazi zuen Eskualzaleen Biltzarrak banaturiko sarietariko bat; horren
|
berri
eman zuen Jean Etcheparek Gure> Herrian, garai hartan Eskualzaleen Biltzarraren burua ere baitzen.
|
|
|
Laukiak Piarres La, ttek 20 urte zituenetik 30 bete zituen arteko La, tte eta sarekideen
|
berri
ematen digu. Jaiotzetiko idazkera erakargarria zuen La, ttek; izan ere, Eskualdunan eta Gure> Herrian lehenengo artikuluak argitaratu zituenean, goi ikasketak hasi ere ez zituen egin La, ttek:
|
|
|
Partidu politiko izateko asmo horren
|
berri
ematen digu argitaratu zuten aldizkariaren izenak berak: Aintzina.> Trait> dunion> l> des> onalistes.
|
|
|
Aintzina.> Trait> dunion> l> des> onalistes. Aldizkari hartan taldearen helburu eta ekintzen
|
berri
eman zuten euskaltzaleek. Ordurako Piarres La, ttek denbora zeraman Eskualduna> eta Gure> Herrian idazten, baina ez zuen egoki ikusi aldizkariotan euskaltzaleen berri ematea (je nai jamais voulu engager les types dans les journaux où jai écrit) 835 Dena dela, zail izango zitzaien Eskualdunaz baliatzea euskaltzaleen berri emateko, garai hartan Eskualdunaren zuzendaria zen Soubelet frantximantak ez baitzituen gogoko euskaltzaleen ekintzak.
|
|
|
Aldizkari hartan taldearen helburu eta ekintzen berri eman zuten euskaltzaleek. Ordurako Piarres La, ttek denbora zeraman Eskualduna> eta Gure> Herrian idazten, baina ez zuen egoki ikusi aldizkariotan euskaltzaleen
|
berri
ematea (je nai jamais voulu engager les types dans les journaux où jai écrit) 835 Dena dela, zail izango zitzaien Eskualdunaz baliatzea euskaltzaleen berri emateko, garai hartan Eskualdunaren zuzendaria zen Soubelet frantximantak ez baitzituen gogoko euskaltzaleen ekintzak.
|
|
|
Aldizkari hartan taldearen helburu eta ekintzen berri eman zuten euskaltzaleek. Ordurako Piarres La, ttek denbora zeraman Eskualduna> eta Gure> Herrian idazten, baina ez zuen egoki ikusi aldizkariotan euskaltzaleen berri ematea (je nai jamais voulu engager les types dans les journaux où jai écrit) 835 Dena dela, zail izango zitzaien Eskualdunaz baliatzea euskaltzaleen
|
berri
emateko, garai hartan Eskualdunaren zuzendaria zen Soubelet frantximantak ez baitzituen gogoko euskaltzaleen ekintzak.
|
|
|
Ikusi berri dugun laukiak Piarrres La, tteren
|
berri
ematen digu, 1920 hamarkadan La, tte ikasleak buruturiko ekintzei 1930 hamarkadan buruturiko La, tte helduaren jarduera intelektuala gehituz.
|
|
|
Interesgarriak izan ziren harreman berri horiek, zeren eta René Cuzacq eta Jean Lamarquerekin SSLAB> elkarteari buruz hitz egiteko aukera izan baitzuen La, ttek (ordurako bakarrik Maurice Amestoy eta Louis Dassancerekin hitz egin ahal izan zuen SSLABri buruz); eta Pedro Garmendiak Eusko Ikaskuntzaren
|
berri
emango zion (1920 hamarkadan ez zuen inor sarean Eusko Ikaskuntzaz hitz egiteko).
|
|
|
La, tteren antzinako lagunkide horiek harremanetan jarraitu zuten La, tterekin 1930 hamarkadan Gure Herria elkartearen batzarkide bilakatu zirelako, hala nola Maurice Amestoy, Philippe Aranart, Edmond Blazy, Louis Dassance, Dominique Dufau, Jean Elissalde, Jean Etchepare, Jean Lamarque, Albert Léon, Clément Mathieu, Isaac López de Mendizabal, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Maurice Souberbielle. Hauek guztiek Gure Herria elkartearen bilerak baino ez zizkieten gehitu 1920 hamarkadan egin zituzten ekintza kulturalei, Louis Dassancek eta Clément Mathieuk izan ezik; izan ere, Dassance eta Mathieu Euskaltzaindiaren bilera batean izan ziren 1930 hamarkadan; La, tteri Akademiari buruzko
|
berri
emateko gai bilakatu ziren, beraz, Georges Lacombek La, tteri emandako Euskaltzaindiari buruzko informazioa osatuz.
|
|
|
Aurreko parragrafoan aipaturiko euskaltzalekideengandik, Olphe Galliardek SSLAB> elkartearen
|
berri
emango zion La, tteri, elkarte horri buruz Amestoy, Cuzacq, Dassance eta Lamarquek emandako informazioa osatuz. Jean de Jaureguiberryrekin Eskualzaleen Biltzarraz hitz egin zezakeen, elkarte horretaz aurretik hitz egin bazioten ere Maurice Amestoy, Albert Constantin, Louis Dassance, José Eizagirre eta Jean Etcheparek.
|
|
2008
|
|
|
Guk, ordea, komunztadura hauek kasu ra mugatuko ditugu, numero ageria (singularra eta plurala) nahiz ageria ez dena (guk mugagabe gisa ulertuko duguna), absolutibotzat hartuz. Hala, gure sisteman bi abso lutibo aldi barean agertzea onartuko dugu horrelako erlazioen
|
berri
ematen duten neu rrian. Bestelako kasurik aldi berean errepikatzea, ordea, ez dugu momentuz kontuan hartuko.
|
|
|
Ondoren, esan dugun bezala, atera zaizkigun balio desberdin horietan, kasu bakoitzak zein izaera semantiko duen aztertuko dugu, eta horren arabera, balio semantiko berak edo antzekoak dituzten aditzekin multzo koherenteak osatzen saia tuko gara. Honen bidez, uste dugu, sintaxia eta semantikaren artean dagoen harreman horren
|
berri
ematen dugula neurri handi batean. Horretaz gain, aditzak multzokatze ak duen garrantzia ukaezina da, lexikoia (edota hiztegia) modu orokorrean antolatze ko, eta horrela informazioa alperrik ez errepikatzeko.
|
|
|
Eta horien jarraian etorri dira Jackendoff (1990b) eta Pustejovsky (1995) bezalako autoreen proposamenak. Autore hauek sistema konple xuak lantzen dituzte erlazio honen
|
berri
emateko; oro har, primitibo semantikoen des konposaketan oinarritutako sistemak dira, gero primitibo horiek mekanismo sintakti ko konplexuen bidez azaleratzen direlarik.
|
|
|
Azterketa linguistikoari begira, berriz, jakina da, aditzen osagaiak sintaktikoki gauzatzerakoan agertzen duten sintagma mota (azpikategorizazio informazioa, ale gia) zehaztea funtsezkoa dela lexikoa eta sintaxiaren arteko loturaren
|
berri
emateko. Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago, besteak beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez dutelako posizio des berdinetan funtzio desberdinen berri ematen.
|
|
|
Azterketa linguistikoari begira, berriz, jakina da, aditzen osagaiak sintaktikoki gauzatzerakoan agertzen duten sintagma mota (azpikategorizazio informazioa, ale gia) zehaztea funtsezkoa dela lexikoa eta sintaxiaren arteko loturaren berri emateko. Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago, besteak beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez dutelako posizio des berdinetan funtzio desberdinen
|
berri
ematen. Esan beharrik ez da, laguntzaile mota zehaztea ere garrantzitsua dela oso, hauek aditzaren oinarrizko osagaien berri ematen digutelako euren presentzia beharrezkoa izan gabe esaldian.
|
|
|
Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago, besteak beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez dutelako posizio des berdinetan funtzio desberdinen berri ematen. Esan beharrik ez da, laguntzaile mota zehaztea ere garrantzitsua dela oso, hauek aditzaren oinarrizko osagaien
|
berri
ematen digutelako euren presentzia beharrezkoa izan gabe esaldian.
|
|
|
Bestalde, garapenean dagoen saio baten
|
berri
emango dugula azpimarratu nahi dugu. Alegia, guk hemen aditzak lantzeko prozedura bat proposatzen dugu, horretara eraman gaituzten arrazoiak agerian jarriz, baina ez dugu emaitzarik ez eta ondoriorik aurkeztuko, horixe baita uneotan egiten ari garena.
|
|
|
Ondoren, hutsune hauei irtenbide emateko, azken joera linguistikoek proposatzen duten bidea, sintaxia eta semantikaren arteko elkarreragina, alegia, izango dugu hiz pide, bereziki B. Levin en English> verb> classes> and> alternations> (1993) lanaren plan teamenduari erreparatuko diogularik. Lan horretan ikusi dugunetik ateratako ondo rioetan oinarrituta, gure lan prozeduraren
|
berri
emango dugu hurrengo atalean, horre tarako hartu ditugun baliabide sintaktikoak, aurrerabakiak, eraikitako datu basea, eta hautatutako aditz zerrenda aurkeztuko ditugularik. Eginkizun horretan baliatuko ditugun baliabide automatikoen garrantzia ere azpimarratuko dugu.
|
|
|
Bere hipotesia indartu nahian, Europako zenbait leku izen eta Europan hitz egin diren indoeuropar hizkuntzetako (hau da, germaniera, zelta, latina eta greziera) zen bait hitz euskaren bitartez azaltzen saiatu da onderengo urteetan argitutako lanetan. Horretarako ezinbestekoak zituen aitzin euskararen eredu bat izatea eta eredu horre tatik gaur eguneko euskarara eman diren aldaketen
|
berri
ematea. Ikusirik alde batetik indoeuroperaren morfema egitura fonotaktikoa euskararena baino askoz konplexua goa dela (kontsonante multzoa hitz hasieran, kontsonantez amaitzen den silaba koda, euskarak ezagutu ez dituen kontsonanteak hala nola labiobelareak, era askotako larin galak,/ p/,/ m/, e.a.) eta bestetik sistema sinpleago batetik konplexuago batera pasa tzea azalbide askoz ere zehatzagoak eskatzen dituela, ez du beste erremediorik indo europerazturiko aitzin euskara proposatzea baino, hau da, indoeuroperak normaltzat dituen fonemak eta distribuzioak aitzineuskararentzat (bere Vasconic) ere proposatu.
|
|
|
Ez naiz konparaketa klasikoaren barruan egin diren lanen
|
berri
ematen hasiko. Duela guti Trask ek (1995) kritikatu egin zituen lan guzti horien metodozko puntu ahulak, hala nola, zatiketa morfologiko arbitrarioak egitea, erkatzen diren hitzen esa nahia zuzena ez izatea, askotan sekula ere esan ez diren hitzak erabiltzea, hitz berriak, maileguak edo oso hedapen gutikoak zahar eta jatortzat hartzea, hitz batean esanda, erkatzen diren hizkuntzen eta haien historien ezaguera eza.
|
|
|
Sailkapenean zehar, lehenengo osagai bikoitzean hirugarren izenaren nagusigo aren arabera gertatzen den erreferentzi aldaketa adieraziko dugu eta horrela, likido/ solido nahasketa> bezalakoen
|
berri
emateko adibidez, osotasuna/ osagai biak delako etiketa jarriko dugu, azken batean metonimia baten bidez osagaiak osotasun modura ulertzen direla aditzera emateko.
|
|
|
Pozgarri bada beti euskara historikoaren aztarna berriak aurkitzea, hainbatago oraindik aurkikuntzak egungo euskararen esparrutik kanpokoak badira. Hain zuzen, bada urte mordoska Merino Urrutia errioxarrak Errioxa Garaia eta Ezkarai aldeko euskal toponimiaren
|
berri
eman zigula liburuki batean; bere lehia, gehienbat, Ezkarai aldera mugatu zen, Burgosko probintziaren egungo muga barruetan aurkitutakoak hain heatuki aztertu eta bilduak izan ez zirelarik. Beraz, guk l150 kopuruko euskal toponimiazko multzoa jasoa dugu azken urteotan (l984 urteko udaldian hasita), eta toponimia horren sarritasuna aberatsa da, bereziki, Pradoluengo inguruko herrietan, hots, Arandio edo La Demanda mendikatearen babesgune berezian, Valdelaguna haranekoak ere intentsitatearen aldetik biziki interesdunak direlarik.
|
|
|
Esate baterako, herri, eskualde eta nazio esparruen hedabideek hurrenez hurren herriko hizkera, eskualdeko euskalkia eta Euskara Batua erabili luketela aldarrikatu du Zuazok (2000). ...grafikoaren hautapena komunikazioaren xedeekin ere lot daiteke eta ikuspegi honetatik, kode bat baino gehiago menderatzen duen hiztunak aukera gehiago ditu komunikazio egoeretara moldatzeko3 Adibide bat ematearren, bi kode edo gehiago dituen hiztunak eremu nazionaleko hedabidea den telebistan edo irratian batean dagoelarik, aukeran izango du bere euskalkiaz hitz eginez, bere izaera eta jatorriaren
|
berri
emateko, edota bere hizkera bereko jendearekiko hurbiltasuna adierazteko, edota beste hizkera batzuk dituzten hiztunekiko distantzia agerian uzteko eta beraz, berbaldian nabariki inplikatzeko, edo euskara batua erabiliz, berbaldi autonomoagoa egiteko.
|
|
|
Aldaera geografikoen
|
berri
emateko orduan, hedapen geografikoari eta hizkuntza osoaren baliabideen artean aldaera horrek egiten duen hautapenari begiratzen diogu, baina aldaera funtzionalen ezaugarriak finkatu nahi ditugunean, ezinbestekoa dugu erabilera esparruak eta komunikazio egoerak kontuan hartzea: solaskideen ezaugarriak eta inplikazioa, euskarria (mintzatua, idatzia, elektronikoa?), komunikazioaren xedea (informatzea, eragitea?) e.a.
|
|
|
El arco iris y la vía láctea en Guipúzcoa. RIEV XXII 1931 Artikulu horretan, lehenengo eta behin, Gipuzkoan 1931n ostadarra adierazteko erabiltzen ziren 71 hitzen
|
berri
ematen du, herri eta eskualdeka sailkatuta. Artikuluaren bigarren zatian hitz guztien balizko etimologiaz aritzen da eta azkenik, Esne bidea edo Santiago bidea euskaraz nola esan gaiaz jarduten du.
|
|
|
|
berri
eman zigun. Oso interesgarria da Ortzi eta In ustezko jainkoei buruz eta berauen isla eguraldi hiztegian idatzi zuena.
|
|
|
1885ean euskaraz euskalki guztietan ostadar hitza adierazteko berben
|
berri
eman
|
|
|
Gaitasun eta erantzukizun hori dela-eta, orain arteko hizkuntza politika aldatu eta zuzendu egin behar dela uste dut. Lau gaixotasun larriren
|
berri
eman dut orain arteko kontakizunean:
|
|
|
Bildutako datuen deskribapena egiten hasi aurretik, ordea, sarrera honetan zerbait esan nahi nuke Soziolinguistikaz nik dudan ikuspegiaren eta irakurri ditudan egileen
|
berri
emanez. Badira aukera bat baino gehiago hizkuntza eta gizartearen arteko harremanean.
|
|
|
Bestalde, Soziolinguistikaz dudan ikuspegia azaldu nahi izan dut, labur izanik ere, artikulu honetan. Era berean, lagungarri gertatu zaizkidan eta eskuartean erabili ditudan zenbait egileren hipotesien
|
berri
ematen ere ahalegindu naiz. Helburu nagusia, ordea, Zaldibiako euskaran hizkuntza aldakortasuna ageri duten aldagaiak deskribatzea eta datu horien inguruan irakurleari nire hipotesien berri ematea izan da.
|
|
|
Era berean, lagungarri gertatu zaizkidan eta eskuartean erabili ditudan zenbait egileren hipotesien berri ematen ere ahalegindu naiz. Helburu nagusia, ordea, Zaldibiako euskaran hizkuntza aldakortasuna ageri duten aldagaiak deskribatzea eta datu horien inguruan irakurleari nire hipotesien
|
berri
ematea izan da.
|
|
|
Baliabide hau honela gauzatua aurkitu dugu: lehen ipuinaren sarrera egiten da gaiaren, pertsonaiaren edo elementu garrantzitsu baten aurkezpenaren bitartez, ipuinaren jatorria azalduz, gaiari lotutako istoriotxo bat ekarriz, bertsioen
|
berri
eman daiteke, eta abar. Ipuinen aurrerapen antzeko baliabide honen adibide bat dakargu: ç
|
|
|
Euskaltzaindiak antolatu duen Biltzar hau ezin egokiagoa zaigu, laburki bada ere, gaurko hiztegigintzaren premien eta arazoen
|
berri
emateko, Nafarroako ikuspuntutik abiatuta. Argi utz dezagun ez garela inolako argitaletxe edo hiztegigileren ordezkari.
|
|
|
Argumentu ikuspegiaren arabera hitz eginez, esango genuke hor zaleren argumentua estari dagoela, baina testuingurutik nekerik gabe berreskura daitekeela. Bestalde, pentsa ere daiteke, Bosqueren bidetik (1990,113), hemen zale (izond.) izaki baten ezaugarriaren
|
berri
ematetik saila edo taldea adieraztera pasa dela24.
|
|
|
Elementu horiek beste izen edo izenon doak baino askoz maizago darabiltzagu beste kategoria lexiko baten eskuinean hitz eratu bat osatzen. Honek, ordea, delako elementuaren jokamoldearen
|
berri
eman dezakeen arren, ez du arrazoia argitzen, ez digu esaten zergatik erabiltzen den horren maiz hitz eraketan. Gainera, bistan da zabalegia eta estuegia dela aldi berean, izan ere:
|
|
|
(Kocourek 1982) edo, oro har, espezialitateko testuetako hizkera deitzen dugun hori eredu orokorraren azpisistematzat hartu behar dugu (Gutiérrez 1998). Testu hauen ezaugarri nagusiak beste argitalpen batean azalduak ditugu (Ugarteburu 2000) eta testu hauek, terminologiak duen garrantzia ahaztu gabe, unitate konplexutzat hartuko ditugu edo errealitate kontzeptual konplexu baten
|
berri
ematen duten unitatetzat. Horregatik, hainbat ikuspuntu har daitezke testu hauen azterketarako (Cabré 1983):
|
|
|
7 Katalanezko itzulpena erabili dugunez eta bibliografian ere horren
|
berri
eman dugunez, katalanezko argitalpenaren
|
|
|
Hainbat testu hautatu dugu zenbait arazoren
|
berri
eman ahal izateko. Testu batzuk soilik hautatzeak ezinbestean eraman gaitu arazo ugari aipatu gabe uztera.
|
|
|
Euskal Herriaren
|
berri
eman nahi diozularik arrotzari lasterbidez, ez ibil mila xendra eta jakingarritan gaindi idurita denak salatu beharrez. Aitzitik, hobe duzu, non ez duzun argazki tresna on bat eskutan, plazako karta postal saltegirainoko bat egitea.
|
|
|
Beti gogotik irakurri izan ditut Joakin Lizarraga Elkanoko idazlearen izkribruak, ez, jakina, erakusten duten ortografia ederragatik edo egileak gaiak erabiltzeko zuen antze eta trebetasunagatik, han hemenka aurkitzen ditugun bitxi linguistikoengatik, Iruñerriko euskararen
|
berri
ematen diguten erranairu, itzuli eta hitzengatik baizik. Iñaki Caminok eta neronek behin baino gehiago tan adierazi dugun bezala (ikus, adibidez, Camino, 2004:
|
|
|
Bakan batzuetan ez. Horren
|
berri
eman dut liburuan. Dena den, ez nuen utzi nahi Mariano Izetaren izena aipatu gabe hemen.
|
|
|
Baina orain ez gara horretaz ari. Orain segurtasun ez hori adierazteko modu honen
|
berri
eman nahi dugu: partizipioari, izan?
|
|
|
9 Bi erramolde horien
|
berri
eman nahi izan dut. Batasuna beharrezkoa du hizkuntzak, bertzenaz aise lehenago hilen da, hor ez dut zalantzarik.
|
|
|
Kortazarrena ez nuela kontzienteki begi aurrean izan nirea idazten nuen bitartean, bai ordea Jon Juaristiren Literatura vasca, justu Paulo Iztuetak, zergatik ez dakidala, bere azterketan isilarazi duena. Ze, zientziaz ari bagara, lehen baldintza litzateke jokoaren arauen
|
berri
ematea. Euskal literaturaren historiografiaz ari bagara ezin da kapritxosoki inor alde batera utzi, eta hori egiten bada, zergatia eman behar da.
|
|
|
Euskararen kasuan, Artiagoitiak (2004) aldarrikatzen du euskaraz ere IS ren eta DS ren artean badela delako Zenbatzaile sintagma hori. ZenbS horren kokagune desberdinaren
|
berri
emateko, berriz, ezkerraldean agertzen direnak ZenbS ren espezifikatzaile gunean sortzen direla dio. –Sintagma itxura?
|
|
|
Baina goian aipatu dugun bi izenen arteko hautapen erlazioaren
|
berri
eman litzateke. Stavrou k (2003), egitura hauetan gertatzen diren hautapen kontu hauen berri emateko, dio neurri izena, izen erdi lexikoa dela.
|
|
|
Baina goian aipatu dugun bi izenen arteko hautapen erlazioaren berri eman litzateke. Stavrou k (2003), egitura hauetan gertatzen diren hautapen kontu hauen
|
berri
emateko, dio neurri izena, izen erdi lexikoa dela. Izen hau klasifikatzaile moduko bat izango litzateke, izen lexikoa hautatuko lukeena.
|
|
|
–Etxahun Xaharraren? bizia eta obra sakonki aztertu eta ikertu ditu, eta horien
|
berri
eman digu bi liburu lodi eta marduletan: bata, Le poete souletin Pierre Topet Etxahun(), Contribution a l? Étude de la poesie populaire basque du XIXème siècle, 1969an agertua Baionako Euskal Museoan; bestea,. L, oeuvre poetique de Pierre Topet Etxahun (texte traduction variantes notes)?, Euskera Agerkaria XIV XV,, Euskaltzaindia, Bilbo.
|
|
|
Gainera pastoralaren maitale sutsua da Haritschelhar, eta ez du bakar bat ere ikusi eta entzun gabe uzten. Bakoitzaren
|
berri
ematen du lumaz, bereziki
|
|
|
aurkezten dira Rousseau-renekin parekatzeko asmoz. Azkenez, hirugarren atalak, euskaraz idatzita, gure garaiko egoeraren
|
berri
ematen du. Bereziki, lengoaiaren jatorriak eta hizkuntzen sailkapenek amaitu berri dugun mendean eta oraingoan izan duten jarraipenaz arduratzen naiz.
|
|
|
Berba horren barruko osagarriek ukipen handia dute ta, fenomeno foniko eta morfofonologiko ugari jazoten dira (kontrakzioak, ø errealizazioak, etab.) eta erakusten dute oso sintesi gradua altua. Orokorrean, parametro hau beharrezkoa da ahosko formen
|
berri
emateko. Hizkuntza teknika nagusia eta sintesi gradua kontuan edukiz, bistan dago euskara hizkuntza eransle garbienetariko bat dela, bere sintesi gradua oso altua duelarik..
|
|
|
–Mosen Bernat Etxaparere kantuia, k, hamahirugarren koplak, pairatu zuen bidegabekeria baten
|
berri
ematen du. Baina, kopla ontzeko erabili zituen ehun eta bi bertso lerroak ez zituen izan bizi izandako gertaera mingarri baten berri emateko soil soilik, irakasteko bitarteko bihurtzen baitu berria.
|
|
|
–Mosen Bernat Etxaparere kantuia, k, hamahirugarren koplak, pairatu zuen bidegabekeria baten berri ematen du. Baina, kopla ontzeko erabili zituen ehun eta bi bertso lerroak ez zituen izan bizi izandako gertaera mingarri baten
|
berri
emateko soil soilik, irakasteko bitarteko bihurtzen baitu berria. Bidegabekeria bat tarteko jasan duen epaiketa eta ondorengo espetxeratzea azaltzerakoan ez ditu nabarmentzen bakarrik gertaerak eragindako sentimen duak; izan ere, barnea husteaz gain, esperientzia horretatik ikasi beharrekoa azpimarratzen du.
|
|
|
Bi koplen gaia (baita hitzaurrearena ere) nobedadearen eta nobedade hori sorrarazi dutenen
|
berri
ematea da. Kodea bera dute gune bi koplek, kodeak eskuratu duen estatus berria.
|
|
|
Duela hamabi bat urte, Pedro de Yrizar (g. b.) ikertzaile azkoitiarrari lagundu nahiz, Lapurdiko Milafrangan aditzari buruzko inkesta bat betetzen ari nintzela, duzüik> adizki bitxiarekin topo egin nueneko lekukotasunaren
|
berri
ematera nator. Delako inkesta Yrizarrek bere Morfología> del> verbo> auxi > liar> bajo> navarro> > izenburuko lanean argitara eman zuen, euskalki honen baitan sailkatu baitzuen Louis Lucien Bonaparte printzeak, besteak beste, Errobi ibaiaren saihetsean kokatzen diren herrietako mintzamoldea.
|
|
|
Honenbestez, Yrizarri bidali gutunari jarraipena damaiot, zeinean adizki horren balizko arrasto bila eginiko saioaren
|
berri
ematen den.
|
|
|
Mitxelenak euskal literaturaren historiaren egile gisa, Echepareren kopletan ageri ziren literatura eraginak azaldu nahi zituen, horretarako gai zenbaitek hartzen zuten tokiaz eta tratamenduaz baliatuz. Etxaidek, aldiz, euskaldunei beren literaturaren
|
berri
ematean, ez zuen nahi Echepare apaiza ren idazki ozarrak eliza moralaren aldetik bidegabeki eta anakronikoki epai zitezen:
|
|
|
1634ko data Jakoberentzat Hérelle k eta Omont ek onartua zuzena dela uste dugu, eta bai kasu honetan bai eta Oiharçabalek ikertzen duen Santa> Elisabethe ren kasuan, eskuzkribuetan ageri diren datak beste kopia zaharrago batenak lirateke, noski, azken honenak garbi baitago aperitifak eta beste gastuen
|
berri
ematen duen bigarren folioak dioenez, 1er> aout> 1834? > 1350, > 1er> > 1835? > 100?, > hala nola grafiak eta hizkera aztertuz ere XIX. mende hasierakoa dela.
|
|
|
Euskara beste hizkuntza batzuekin erlazionatzen zuten zenbait teorien inguruko iritzia ere eskatzen zion Schuchardti. Halaber eskuartean zituen proiektuen
|
berri
ematen zion: euskal linguistika ikastarotxo bat antolatu gura zuen hurrengo urtean Bilbon, aurrerago euskal gramatika bat idatzi, eta ahal izanez gero lehenago Euskal Akademia sortu187 Hola bada, 1913ko artikulua Azkuerena izan ez bazen eta kasu horretan debate hartatik kanpo egon bazen 1914 hasieran, Urloren porrotak ostera ere Akademiaren kontura eraman zuen.
|
|
|
Ospe horretan oinarrituz agintariei zuzentzea jokabide intelektuala bada ere, ez hainbeste modu pribatuan egitea. Intelektualengan ohikoena auziak publikoki haizatzea zen, herriari gauzen
|
berri
emanez. Eta Azkuek, sarri gurago zuen gauzak pribatuki egin, eskandalu gabe, eraginkorrago izateko ustean.
|
|
|
Apaiz irakasleak euskara katedrak hezkuntza proiektu gisa nola sustatu zituen II.8 atalean ikusi da.. Hemen euskara katedren sustapen orokor hori berriro aztertu barik, Azkuek konkretuki Bilboko euskara katedra bere abiapuntu gisa nola baliatu zuen arakatu da. Izan ere, katedra bere hainbat proiekturen
|
berri
emateko, eta autoritatez janzteko abiapuntua izan zen. Auzi honi zorrotz antzeman zion Itziar Lakak1 Izatez orain arte berea izan da gaiaren inguruko hurbilketarik onena.
|
|
|
Hola 1900 urtean Azkue Berlingo Unibertsitateko Emil Hübner filologoarkeologoarekin jarri zen kontaktuan. Hübner ek baina, euskara katedra sortzeko zeuden oztopo ugarien
|
berri
eman zion377 Hala ere, Azkuek bere 1905eko hiztegian etsi gabe segitzen zuen: « ¿ No habrá en Oxford, Berlín ó Washington, ya que no dan señales de vida en este punto la Sorbona y la Universidad de Madrid, que son las más llamadas; no habrá en aquellos focos de lingüística quien acoja esta hermosa lengua[...]? »378 Dudarik gabe Azkuek gehiago espero zuen atzerritar unibertsitateengandik Espainiakoengandik eta Frantziakoengandik baino.
|
|
|
Une hartan, baina, arazo nagusia ez zen Iparraldeko akademikoena, baizik jeltzaleen eta Azkueren artekoa. 1918ko azaroan bertan Luis Eleizaldek Broussaini idatzi zion, Azkueren adiskide zela jakin gabe segurki, Hegoaldeko tentsio horien
|
berri
emanez:
|
|
|
hiztunak testuak egokiro erabiltzeko hizkuntz formak aukeratzen ditu kanpo faktore batzuen eraginpean. Horietariko batzuek mintzakidearen egoera psikologikoaren
|
berri
ematen digute; euron bidez jakin dezakegu pozik, haserre, triste edo zelan dagoen, baita ez duela bere egoeraren berri eman nahi ere. Aldagai sozialek ere baldintzatzen dute hizkuntz formen aukeraketa (adina, sexua, maila soziala, hezkuntza soziala).
|
|
|
hiztunak testuak egokiro erabiltzeko hizkuntz formak aukeratzen ditu kanpo faktore batzuen eraginpean. Horietariko batzuek mintzakidearen egoera psikologikoaren berri ematen digute; euron bidez jakin dezakegu pozik, haserre, triste edo zelan dagoen, baita ez duela bere egoeraren
|
berri
eman nahi ere. Aldagai sozialek ere baldintzatzen dute hizkuntz formen aukeraketa (adina, sexua, maila soziala, hezkuntza soziala).
|
|
|
Ikastola eta ikastetxe batzuek hartu duten bidea zein den jakitea argigarri izan daiteke erregistro eta aldaeren lekua zein den aztertu nahi dugun honetan. Horretarako, Hegoaldeko eta Iparraldeko zenbait jokabideren
|
berri
emango dizuegu ikuspegi orokorrago bat osatzeko.
|