|
2000
|
|
|
Honen guztiaren
|
berri
emateko, batzuetan kronotopo zehaztua eta besteetan zehazgabea darabil. Zehazgabetasuna batez ere historiaurreko pasarteetan ikus daiteke, eta zehaztasuna garaikideak diren pasarteetan.
|
|
|
elkarrizketak, irakas metodoak, galde erantzun gisara eraturiko irakasaldiak, hiztegiak... Hartara, aniztasun honek askotan irakurketa zailduko du, izan ere, batzuetan istorioaren
|
berri
emateko hainbeste itzulinguru erabiltzen dituenez, badirudi irakurlea galtzeko arriskua dagoela. Askotan zaila dirudi loturak egitea, eta hausnarketa eta gogoeta batzuen aurrean egoteko sentsazioa besterik ez zaigu geratzen.
|
|
|
Istorio honen
|
berri
emateko idazleak hirugarren pertsonan mintzatzen den narraziotik at dagoen narratzaile orojakilea darabil, narratzaile estradiegetikoa. Modu honetara, fokalizazioaren bidez, bi maitaleen ikuspegitik eskaini dakiguke narrazioa.
|
|
|
Hau da, batik bat istorioaren gorabeherak hobeki ulertzeko beharrezkoa dugun informazioa azaltzen zaigu. Oro har, kontalariak hirugarren pertsonan hitz egiten duela esan dugun arren, oroitzapenen
|
berri
ematean narratzaile intradiegetikora igarotzen da. Izan ere, bi plano bereizten baitira:
|
|
|
Izan ere, bi plano bereizten baitira: narratzaile estradiegetikoak bi maitaleen oraineko harremana narratzen digu; eta narratzaile intradiegetikoak iraganeko gertaeren
|
berri
ematen digu. Narratzaile intradiegetiko honek gertaeretan parte hartzen du, Andoni bera da, eta narratario intradiegetikoari zuzentzen dizkio bere hitzak, hau da, istorioaren protagonista bati:
|
|
|
Donostia, Durango, Getaria, iparraldea... Beraz, kronotopo determinatua irudikatu du maitasun loraldi honen
|
berri
emateko. Izan ere, sinesgarritasuna islatu nahi duela dirudi.
|
|
|
Oro har, pertsonaia ezberdinen
|
berri
eman ahal izateko narratzaile orojakilea aurki badezakegu ere, batzuetan, bere iraganeko pasarte batzuen berri ematerakoan, Pedro pertsonaiak hartuko du hitza lehen pertsonan. Honela, bi maila narratibo bereiz daitezke:
|
|
|
Oro har, pertsonaia ezberdinen berri eman ahal izateko narratzaile orojakilea aurki badezakegu ere, batzuetan, bere iraganeko pasarte batzuen
|
berri
ematerakoan, Pedro pertsonaiak hartuko du hitza lehen pertsonan. Honela, bi maila narratibo bereiz daitezke:
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, istorio hau guztia narrazioan parte hartzen duen pertsonaia batek kontatzen digu. Izan ere, narratzaileari Iñakik berak bere istorioaren
|
berri
eman ziola aitortzen du. Beraz, Iñakiren istorioa kontatzen ez duenean, baina honen berri nola izan zuen azaltzean, narrazioan parte hartzen duen narratzailea dugu.
|
|
|
Bestalde, bere nortasun berria zeharo bermatzeko beharrezkoa zuen lehen harreman sexuala Kepa deituriko ETAkide batekin izango du. Honela, hasieran bereizirik aurkezten zaizkigun hiru plano hauen bateratzearekin ezohiko harreman hauen
|
berri
ematen zaigu. Hiru plano hauetako istorioak pertsonaia ez den narratzaile estradiegetiko batek kontatzen dizkigu:
|
|
|
Esan bezala, horretarako hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabil. Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren
|
berri
emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera ematen zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde:
|
|
|
Manhattan ikus 4.2, eta Speed gauak ikus 2.2, esaterako). Gainera, oso gertutik deskribatzen digu mundu hori bertan aurki daitekeen samurtasun eta adiskidetasunaren
|
berri
emanez. Honela, irakurle batzuentzat urruna eta ezezaguna den mundu horrekiko hurbiltasuna sentiaraztea lortzen du.
|
|
|
Eleberri honen istorioa kontatzeko berriro ere hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabilen arren, amaren ikuspuntutik kontaturiko narrazio baten aurrean gaude: pertsonaia hau izango da fokoa, pertsonaia honen ezaugarrien
|
berri
emateko batik bat barne fokalizazioa erabiliz. Honela, bi seme alaba dituen andre baten bizipenak aipatuko ditu:
|
|
|
Hau guztia ikusirik, bakarrizketa luze baten aurrean gaudela esan genezake. Gainera, narratzaileak eleberri psikologikoetan ohikoa den bezala, barne fokalizazioa darabil pertsonaiaren barne munduaren
|
berri
emateko. Kasu honetan, barne fokalizazio hori iraunkorra da, Alvaro izango baita fokoa eleberri osoan zehar.
|
|
|
Gogoeta hauen artean Helenarekin izandako harremanaren
|
berri
emateaz gain, bere aspaldiko lagun batekin gertatu zaiona kontatuko du: Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren, etxean ostatu eman dio.
|
|
|
Gogoetetan oinarrituriko narrazioetan ohikoa den bezala, denboran atzera egiteak ugariak dira, batez ere, bere nerabezaroko zenbait pasarteren
|
berri
ematean. Kanpo analepsi hauek pertsonaiaren izaera ezagutzen laguntzen digute.
|
|
|
Pertsonaiaren gatazken
|
berri
emateko, egile honek ere bakarrizketa baten modura egituratu du kontakizuna. Narratzailea, hortaz, lehenengo pertsonan mintzatzen da eta istorian parte hartzen duen pertsonaia nagusia da:
|
|
|
hauetan atzera saltoak nabariak dira, noski. Kasu gehienetan, kanpo analepsiak erabiltzen ditu, erabakia hartu aurreko gertaeren
|
berri
emanez. Epe labur horretan ez da gauza gehiegirik gertatzen, ekintzak baino, pertsonaiaren barne mundua baita garrantzitsuena:
|
|
|
Besteak beste, Pirinioetako munduaren
|
berri
ematen digu gogoeta hauekin. " Aspe bezalako ibar batekoa, hiritik urrun, baina ikuspegi hiritarretik ere begiratuta". (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Beraz, istoriaren pertsonaia nagusia izango litzateke eleberri honetako narratario intradiegetikoa. Bestalde, narratzaile honek batzuetan fokalizazioa erabiltzen du beste pertsonaien gogoeten
|
berri
emateko. Itxuraz, gainerako pertsonaien sentsazioak adierazi ahal izateko darabil narratzaile orojakilea, eta ez lehenengo pertsonan diharduen kontalaria.
|
|
|
Ipuin gehienetan hirugarren pertsonako narratzaileak kontatzen dizkigu istorioak. Hala ere, ipuin bilduma honen hasierako ipuinean lehenengo pertsonako narratzailea ageri zaigu, idazlearekin berarekin identifika daitekeena, eta ipuin bildumaren
|
berri
emanez.
|
|
|
Honela," Gasteizko postale ezagunak dira batzuk, giro underground ezezagunago batekoak beste batzuk" (Jakin 101). Hiri baten
|
berri
emateaz gain, pertsonaien bidez gizakiaren sentimendu unibertsalen berri ere ematen digu. Heriotza, esaterako, etengabe agertzen den gaia da.
|
|
|
" liburuko pertsonaiak errepikatzen joaten direla, batzuk azaltzen, besteak gordetzen, batzuk ipuin batean protagonistak, eta beste batean bigarren mailakoak" (Egunkaria VI). Izan ere," hainbat eta hainbat pertsonaiaren bilakaeraren
|
berri
ematen digu bere azken liburuko ipuin ezberdinetan" (Jakin 101). Honela, pertsonaia hauen bidez hiriaren lekukotza eskaintzen digu.
|
|
|
Manex Imirurirekin, agian. Hala ere, askotan narrazioen
|
berri
emateko hirugarren pertsonara igarotzen da. Baina, idazleak berak narratzailearekin bat egiten du Abere madarikatuak ipuin bildumari buruz aritzen denean.
|
|
|
Egileak liburua hiruki modura egituratu zuela azaldu zuen: batetik, basapiztia horien bizimoduaren inguruko gorabeherak agertzen dira; bigarrenik, basapiztia horien eta gizakien arteko harreman gatazkatsuen
|
berri
ematen da; eta azkenik, basapiztia horien inguruko mundu mitologikoa islatzen da; hau da, aimalia horien inguruan sorturiko sinesmen ezberdinak. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Izan ere, bizitzaren mozkorralditzat har genitzake ipuin hauek, gaueko ametsen mundua irudikatzeko erabilia. Xede honekin, askotan gaueko harremanen
|
berri
ematen zaigu. Batzuetan gaueko behin behineko harreman hauen bidez, maitasuna eta desioen ezintasuna adierazten zaigu.
|
|
|
Edorta Jimenezen ustez narratzailearen ikuspegia ezohikoa da. (Egunkaria XII) Izan ere, batzuetan gizonezkoa fokotzat hartuz, eta honen istorioaren
|
berri
emanez, bigarren mailakoa den emakumezko pertsonaiaren istorioa bereganatzen dugu gizonezkoarenaren hurbiltasun berberaz. Felipe Juaristik honela adierazi zuen bere iritzia:
|
|
|
Edorta Jimenezek dioen bezala," inor gutxi salbatzen da, narratzailearen hitzak bisturiarena egiten bait du, trebetasunez pertsonaien perfiletan, prosa bera, beti beti borobiltzea lortzen ez badu ere." (Egunkaria XII) Beraz, Montoiak ironia erabiltzen du harreman hauen
|
berri
emateko.
|
|
|
Denbora eta espazio unibertsalak irudikatu nahi izan dituela dirudi, desioaren sentimendu unibertsalarekin bat eginez. Bestalde, gertaerak orokorrean kronologikoki kontatzen bazaizkigu ere, ugariak dira gertatzen ari denaren
|
berri
emateko denboran egiten diren erretrospekzio edo atzera egiteak: oroitzapenen bidez, pertsonaien desiren berri ematen baitzaigu.
|
|
|
Bestalde, gertaerak orokorrean kronologikoki kontatzen bazaizkigu ere, ugariak dira gertatzen ari denaren berri emateko denboran egiten diren erretrospekzio edo atzera egiteak: oroitzapenen bidez, pertsonaien desiren
|
berri
ematen baitzaigu.
|
|
|
Barne bilaketa horretan, pixkanaka pertsonaien irudi ezkutuak azaleratuz joango dira. Honela, gauzen bi aldeen
|
berri
ematea lortzen du, argazkiek osaturiko hezurdurari haragia gehituz: iraganari oraina erantsiz.
|
|
|
Beraz, portuak, arrantzaleak, itsasoa,... etengabe errepikatzen diren elementuak izango dira. Haatik, era ezberdinetako arrantzaleak aurkeztuko zaizkigu, eta gainera, batzuetan arrantzaleen
|
berri
eman ordez, haien zain daudenen gorabeherak testuratzen ditu. Hortaz, itsasoaren munduarekin nolabaiteko lotura duten pertsonaiak aurkezten zaizkigu, lotura hori zuzena nahiz zeharkakoa izanik (senideren bat itsasoan izanagatik edo).
|
|
|
Ostegunak deituriko bilduman, unibertsitateko ikasleen xelebrekeriak kontatzen dizkiguten bost ipuin eskaintzen dizkigu, eta Ostiralak liburuan, ordea, karrera amaitu ondoren lan munduan sartzear dauden ikasle ohiak aurkezten dizkigu sei ipuinetan: hots, ikasle eta langile artean dagoen bidegurutzearen
|
berri
ematen da:
|
|
|
Kritikaren aipamen ugari ekarri zituen Andoni Egañaren lehen eleberri honek. Horietaz baliatuko gara, beraz, eleberri honen
|
berri
emateko. Argumentua honela laburbildu zuen Gari Berasaluzek:
|
|
|
Bi istorio hauek kontatzeko bi plano ezberdin erabiltzen ditu: batean 1930eko gertaeraren
|
berri
ematen digu; bestean, 1960ko gertaerak kontatzen ditu:
|
|
|
Lubakietako egoeraren
|
berri
emateko, soldaduen arteko harremanak deskribatuko dizkigu. Bereziki, bi pertsonaien arteko harremanak ditu kontagai:
|
|
|
Uneko giro hori islatzeko asmoa dela-eta, ez zaigu pertsonaiei buruzko informazio askorik eskaintzen. Narratzaileak batik bat kanpo fokalizazioa hautatu du hauen
|
berri
emateko: eta noski, pertsonaia hauen hizketa zuzena, aipaturiko zeharkako estilo librearen bidez. Hortaz, bi maila narratibo bereiz ditzakegu; batetik, narratzaile estradiegetikoak hirugarren pertsonaren bidez giroari buruzko xehetasunak eskaintzen dizkigu; bestetik, pertsonaiek hitza hartzen dute elkarrizketetan:
|
|
|
hortaz, ez dugu analepsi zein prolepsirik topatuko. Pertsonaiek oso gutxitan jotzen dute iraganeko gertaeren
|
berri
ematera: Etxegoienek seminarioko bizipenak konparaketarako ekartzen ditu gogora; baita Mandelek kartzelako oroitzapenak ere.
|
|
|
Nahiz eta une historiko jakin bat hizpide izan, xede nagusia bertako giroa deskribatzea denez, oso aipamen historiko gutxi egiten ditu. Antza denez, historia osatu duten eta ahaztuak izan diren gizakiak azaleratu nahi izan ditu, historiaren beste aldearen
|
berri
emanez. Beraz, giro honen berri emateko, deskribapenak etengabeak dira:
|
|
|
Antza denez, historia osatu duten eta ahaztuak izan diren gizakiak azaleratu nahi izan ditu, historiaren beste aldearen berri emanez. Beraz, giro honen
|
berri
emateko, deskribapenak etengabeak dira: horretarako, argitasun jokoak egiten ditu:
|
|
|
Trama honen
|
berri
emateko gasteiztarrak hirugarren pertsonako narratzaile orojakilea aukeratu du. Era honetara, narratzaile estradiegetikoak fokalizazioaren bidez, hainbat pertsonaietara gerturatzeko aukera du, intriga indartuz.
|
|
|
Hona hemen beste zenbait: Egin, Euskal Idazleak Gaur liburua,... Baina, garaiko zenbait ezaugarriren erreferentzia etengabea den arren, bukaera arte ez da data zehatz baten
|
berri
emango. Hala ere, aipu hauek guztiek narrazioa girotzeko baliagarriak diren arren, ez dute istorioaren nondik norakoa bideratzen, izan ere, istorio bera beste lekuren batean ere irudika baikenezake.
|
|
|
Hain ezberdinak eta ugariak diren pertsonaien gertaeren
|
berri
emateko narratzaile orojakilea darabil idazleak. Era berean, narratzaile honek ikuspegi aldaketa eginez pertsonaia ororen berri emango digu:
|
|
|
Hain ezberdinak eta ugariak diren pertsonaien gertaeren berri emateko narratzaile orojakilea darabil idazleak. Era berean, narratzaile honek ikuspegi aldaketa eginez pertsonaia ororen
|
berri
emango digu: are gehiago, bere gogoetak eskainiko dizkigu (narratzaile, beraz).
|
|
|
Kasu honetan ere, narratzaile estradiegetiko batek kontatzen digu intrigazko istorioa, honela narratzaile guztiahalduna pertsonaia guztiengana hurbil baitaiteke. Egile honek ere kanpo fokalizazioa darabil gertaeren
|
berri
emateko. Izan ere, mota honetako eleberrietan batik bat kontatzen den istorioa da garrantzia duena, ekintzak ez pertsonaien barne egoera.
|
|
|
idazleak hutsuneen bidez irakurlea irudimena erabiltzera gonbidatzen du. Esate baterako, eleberriaren amaieran ez zaigu Aitorgoitian istilua konpontzeko burutzen diren elkarrizketetan esandakoaren
|
berri
ematen: horiek guztiak geure sormenerako edo irudimenerako uzten dira.
|
|
|
hots, Xabierrek emango digu gertaeren berri. Beraz, narratzaile autodiegetikoa izango da oraingoan intrigazko istorioaren
|
berri
emango diguna. Hala ere, zenbaitetan hirugarren pertsonara joko du narratzaileak, pertsonaia nagusiarekin hertsiki loturik ez dauden zenbait pasarteren berri ematean.
|
|
|
Beraz, narratzaile autodiegetikoa izango da oraingoan intrigazko istorioaren berri emango diguna. Hala ere, zenbaitetan hirugarren pertsonara joko du narratzaileak, pertsonaia nagusiarekin hertsiki loturik ez dauden zenbait pasarteren
|
berri
ematean. Hortaz, paralepsi bat dagoela dakusagu:
|
|
|
lehenengo eleberrian narratzaile orojakile batek aurkezten dizkigu istorio honen nondik norakoak, narratzaile estradiegetikoak; bigarrenean, berriz, Isidrok, protagonistak berak kontatzen digu istorioa, hots, narratzaile autodiegetikoak. Bi eleberrietan, bestalde, kanpo fokalizazioa darabil gertaeren
|
berri
emateko. Izan ere, pertsonaia lauak baitira sortzen dituenak:
|
|
|
Gainera, 2004 urteaz aritzean iraganean dihardu, eta 2008 urtea aipatzean, aldiz, orainaldian. Istorioa kronologikoki kontatzen bazaigu ere, pertsonaien
|
berri
emateko haien bizitzari buruzko zenbait pasarte aipatzean, denboran hainbat erretrospekzio egiten direla dakusagu. Bestalde, kontuan hartu genuke batzuetan narrazio luze baten bidez oso epe laburraren berri ematen dela, eta beste batzuetan, liburuaren amaieran, esaterako, orrialde batetik bestera urteetako aldea dagoela.
|
|
|
Istorioa kronologikoki kontatzen bazaigu ere, pertsonaien berri emateko haien bizitzari buruzko zenbait pasarte aipatzean, denboran hainbat erretrospekzio egiten direla dakusagu. Bestalde, kontuan hartu genuke batzuetan narrazio luze baten bidez oso epe laburraren
|
berri
ematen dela, eta beste batzuetan, liburuaren amaieran, esaterako, orrialde batetik bestera urteetako aldea dagoela. Hau da, narrazioaren erritmoa aldakorra da.
|
|
|
Jo dezagun bilduma hauen
|
berri
ematera.
|
|
|
Ipuin hauetan sentsazio ugariren
|
berri
eman ahal izateko adjektibazio etengabea darabil. Bestalde, askotan esaldi batetik bestera oraina eta iragana tartekatzen ditu, bat egin nahiko balitu bezala.
|
|
|
Ipuin honetan ezustea eta zentzugabekeria etengabeak dira. Rob deituriko mutil batek Greta bere aspaldiko maitaleari hitz egiten dio, bere bizitzaren
|
berri
emanez. Bakarrizketa honetan zehar, Roben bizitzaren inguruko gertaera batzuk argituz joango dira, etengabeko ezusteek aurrera jarraitzeko piztuz.
|
|
|
Honako eskenatokian narratzen digu ondorengo istorioa: ikasketak bukatu berri dituen gazte baten bizimoduaren
|
berri
ematen digu. Mikelek, gazte honek, ez du lanik egiten eta Bilbon bizi da Dionisos bere lagunaren lepotik.
|
|
|
Antza denez, Dionisosen jokaera ulertzeko giltza azaldu nahian dabil, baina, horretarako beharrezkoa izango litzatekeen pertsonaiaren barne munduan sakontzeko ahaleginik ez du egiten. Bestalde, gainerako pertsonaien hainbat gogoetaren
|
berri
ematen badigu ere, ez da beraien barne munduan sakontzeko ahaleginik sumatzen, pertsonaia lauak aurkeztu nahi dizkigu eta. Ez da garapen psikologikorik islatzen, barne hausnarketa ugariren berri eman arren.
|
|
|
Bestalde, gainerako pertsonaien hainbat gogoetaren berri ematen badigu ere, ez da beraien barne munduan sakontzeko ahaleginik sumatzen, pertsonaia lauak aurkeztu nahi dizkigu eta. Ez da garapen psikologikorik islatzen, barne hausnarketa ugariren
|
berri
eman arren. Izan ere, pertsonaien kezkak era sinplean ezagutarazten saiatzen da.
|
|
|
elkarrizketa biziak. Hizkera ezberdinak erabiliz, kaleko eta gaueko giro horren
|
berri
ematen saiatzen da. Berasaluzeren aburuz," elkarrizketak dira, gainera, liburuaren oinarri sendoenetarikoak".
|
|
|
Egunkaria IV). Gure aburuz, bestalde, Iturriagak azalkeria darabil eleberriko istorioaren
|
berri
emateko. Honek ez du esan nahi, azalkeria islatu nahi izan duenik, izan ere, azalkeria horren berri ematearekin, gizartearen baloreen kritika egitea izan baitzezakeen helburu.
|
|
|
Gure aburuz, bestalde, Iturriagak azalkeria darabil eleberriko istorioaren berri emateko. Honek ez du esan nahi, azalkeria islatu nahi izan duenik, izan ere, azalkeria horren
|
berri
ematearekin, gizartearen baloreen kritika egitea izan baitzezakeen helburu.
|
|
|
Mundakarrak bere bigarren eleberriari nobela historikoaren ikutua erantsi nahi izan dio, beti ere kostaldea ahaztu gabe. Egunkariako iruzkin batean eginiko laburpenaz baliatuko gara eleberriaren argumentuaren
|
berri
emateko:
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, narratzaile estradiegetikoa hautatu du istorioaren
|
berri
emateko. Honela, barne eta kanpo fokalizazioaren bidez deskribatuko ditu pertsonaiak eta hauen sentimenduak.
|
|
|
Hain zuzen ere, XVI. mendeko ohituren
|
berri
ematen digu, horretarako Sebastian deituriko pertsonaia baten bizipenak gogora ekarriz. Gainera, ohituren deskribapenak eta gertakari guztien gorabeherak hilketa batek eragindako harilkatuko ditu.
|
|
|
Garai historiko honen
|
berri
emateko, noski, kronotopo determinatua darabil. Izan ere, gertaera hauek Mundakan kokatzen ditu; eta protagonistak 1571 urtean jaio zela ere azaltzen digu.
|
|
|
Ordutik aurrera denboraren tarte guztiak zehaztuak emango ditu. Garai hartako gertaeren
|
berri
emateko dokumentazio lan handia egin zuela ere aitortu zuen idazleak.
|
|
|
Haatik, nobelan zehar jarraikortasuna gailentzen den arren, askotan atzera egiteak ere badira, bere senitartekoen gertaerei erreferentzia egitean. Hortaz, kanpo analepsiak kontatzen dizkigu, bere senideen
|
berri
emateko. Beste batzuetan, bestalde, iragarpenak ere egiten dira, narrazioaren denbora eta iragana parekatuz.
|
|
|
Bestalde, nahiz eta pertsonaiak bere gertaeren
|
berri
eman, ez dugu inolako garapenik sumatzen bere izakeran. Izan ere, Jimenezek garai hartako hainbat gertaera eta ohitura deskribatzea izan baitu helburu nagusitzat, ez pertsonaia biribilak aurkeztea.
|
|
|
Eleberri honetan ere, Edorta Jimenezek bere estilo aberats eta biziari eutsi dio, baita bizkaieraren kutsuari ere. Aitzitik, eleberri honetan aurrekoetan baino deskribapen gehiago tartekatuko ditu, garai hartako ohituren
|
berri
emateari berebiziko garrantzia eman baitio. Lutxo Egiak adierazi zuen bezala," Baleen berbaroa izugarri ondo girotutako eta euskara ederrez idatzitako eleberria da." (Deia)
|
|
|
Hartara, maila narratibo ezberdinak ikus ditzakegu plano bakoitzean: batetik, narratzaile intradiegetiko heterodiegetiko batek kontatzen dizkigu kanposantuko gertaerak; bestetik, narratzaile autodiegetikoak beste bi planoko gertaeren
|
berri
emango digu: bata, Argentinako bizipenak; eta bestea, Donostiatik Bilborako ibilbidea.
|
|
|
Mujikaren eleberri gehienetan bezala, honetan ere plano ezberdinak darabiltza gertakizunen
|
berri
emateko. Liburu honetan, beraz, plano horiek lotzen dituena, pertsonaia eta narratzaile nagusia bera izango da:
|
|
|
Hiru egun hauen
|
berri
emateko hika darabilen narratzaile autodiegetikoa dugu: hots, narrazioan esku hartzen duen narratzailea.
|
|
|
Goraxeago aipatu bezala, nahiz eta eleberria definitzeko garaian iritzi ezberdin ugari egon6, dirudienez gaur egun fikziozko kontakizun luze baten
|
berri
ematea da eleberri baten funtsezko ezaugarria.
|
|
|
Edozein modutan ere, eleberri honen funtsa pertsonaia baten hausnarketak, gogoetak, zalantzak, oroitzapenak... dira. Horien guztien
|
berri
emateko, Aranbarrik hirugarren pertsonako narratzailea hautatu du. Narratzaile hau narraziotik kanpo dago, hots, estradiegetikoa da, beraz, ez du gertaeretan parte hartzen.
|
|
|
Liburuan, zuri eta beltzen arteko gerra izan beharrean, gris asko dago. Pertsonaiak ez dira antagonikoak." (Argia 1504) Are gehiago, gogoeta jarioak pertsonaia gatazkatsu honen sentsazioen
|
berri
emango digu: bere etsipena, ezinegona, damua,...
|
|
|
Bestalde, metaliteraturari buruzko erreferentziak etengabeak dira; ez baitugu ahaztu behar mamiaren harietariko bat editore eta zentsorearen arteko harremana dela. Honela, islatzen den garaiko egoeraren
|
berri
emateko literaturaren beraren arriskua aipatu egiten da, literatura eta errealitatearen arteko hika mika harira ekarriz.
|
|
|
Idaztankeraren
|
berri
emateko, Felipe Juaristiren hitzak jaso ditugu oraingoan: " ondo zaindutako idazkera da, aberatsa hitzetan, indartsua efektoetan.
|
|
|
Beluna Jazz eleberrian, batetik, Bob Ieregi saxojole ospetsuaren bizipenak kontatzen zaizkigu; eta bestetik, eroetxe bateko giroa du hizpide. Bestalde, liburuaren hasieran hilketa baten
|
berri
ematen da: honela, irakurlearen arreta piztea lortzen du.
|
|
|
Hortaz, eleberrietan zehar hain bereizturik aurkezten zaizkigun bi plano hauek estuki uztartzen dira istorioek aurrera egin ahala. Are gehiago, lokarri gisa aurkezturiko bi pertsonaia hauek izango dira musikaren
|
berri
emango digutenak: Bobek jazz aren berri emango digu; eta satorrak, aldiz, blues aren munduan murgilduko gaitu.
|
|
|
Are gehiago, lokarri gisa aurkezturiko bi pertsonaia hauek izango dira musikaren berri emango digutenak: Bobek jazz aren
|
berri
emango digu; eta satorrak, aldiz, blues aren munduan murgilduko gaitu.
|
|
|
Dirudienez, lehen eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du. Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten
|
berri
ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du. Dena den, beheraxeago bi eleberri hauen arteko ezberdintasunak ere izango ditugu hizpide.
|
|
|
Denborari bagagozkio, eleberriaren hasieratik amaierara arte garapen kronologikoa nagusi den arren, bigarren atal honetan kartzeleratzearen
|
berri
ematean, kanpo prolepsi baten bidez sortzea lortzen du. Haatik, garapen kronologiko honetan zenbaitetan denbora bera errepikatu egiten da, gertaerak beste ikuspuntu batetik emanez.
|
|
|
Gainera, eleberri honetan" Sentimendu hitza funtsezkoa da, gertakizun guztien gidaria" (A.A.A.: Pergola 66) Hiru gazte hauen bidez, ikasleen mundu horren
|
berri
eman nahi izan du, eta zehazki, gazteen gaueko irteeren berri. Beraz, bizitzaren gertuko plano bat eskaintzen zaigu:
|
|
|
Ezusteko amaiera eskaintzen zaigu, beraz. Hasiera batean narratzaile estradiegetikotzat dugun narratzaile orojakileak kanpo eta barne fokalizazioa darabil pertsonaien gorabeheren
|
berri
emateko. Ondoren ikusiko dugun bezala, barne fokalizazio horren bidez, pertsonaien sentimendu, zalantza eta beldurrak ezagutaraziko dizkigu.
|
|
|
Pertsonaia nagusia, noski, Joan narratzailea bera da. Nahiz eta pertsonaia nagusiak bere bizitzaren
|
berri
eman, ez du bere barnean sakontzeko ahaleginik egiten, izan ere, batik bat ekintzak axola zaizkio. Hots, bere bizitzan jazorikoari ematen dio lehentasuna, eta kanpo fokalizazioaren bidez aurkezten dizkigu gertakizunak.
|
|
|
Argentinara joandako bi euskaldunen arteko maitasuna kontatzen digu. Hauek Ameriketan ezagutu ondoren, Euskal Herrira itzuli eta bertan bere seme alabekin bizitakoen
|
berri
ematen digu. Belaunaldi ezberdinen bizipenak harira ekarriz, eta historiaurreko gizakiei erreferentzia eginez, unibertsaltasuna aldarrikatzen saiatzen dela dirudi.
|
|
|
Zientzia fikziozko12 narrazioetan etorkizunean kokaturiko irudimenezko mundu bateko gertaeren
|
berri
ematen zaigu. Beraz, fantasiaren bidez, eta zientziaren eta teknologiaren aurrerapena kontuan izanik, mundu posibleak eratu ohi dira.
|
|
|
Are gehiago, Harkaitz Canoren eleberrigintzan esaterako, bi eleberrietan eleberri lirikoa edo poematikoa jorratzen badu ere, bere bigarren eleberrian errealismoaren eragina nabari da. Hortaz, honek nagusia den korrontearen eraginaren
|
berri
ematen digu. Errealismoari dagokionez, garai historiko jakin baten inguruko narrazioek leku garrantzitsua bete dute.
|
|
|
Fokalizazio mota hau zehaztasun osoz erabiliz gero, ez litzateke deskripziorik edo fokalizaturiko pertsonaien inguruko kanpo azalpenik eman, soilik barne bakarrizketak aurkeztu lirateke. Hala ere, era orokor batean barne munduaren
|
berri
ematen denean
|
|
|
Hau da, narratzailea komunikazio narratiboaren protagonista izango litzateke, diskurtsua enuntziatzea dagokiona. Bestalde, narrazioaren kontalariak ikuspuntu ezberdinak aukera ditzake istorioaren
|
berri
emateko: narratzaile heterodiegetikoa (ik.), homodiegetikoa (ik.) eta autodiegetikoa (ik.).
|
|
|
lekuko zuzenaren jarrera hartzen duen narratzaileari deritzogu: hortaz, istorioaren narratzaileak, istorioaren pertsonaia nagusia izaki, bere esperientzien
|
berri
ematen digu. Beraz, pertsonaia hau narrazioan kontaturiko gertaeren mailan kokatzen da.
|
|
|
Bestalde, pixkanaka liburuen erreseinen kopurua ugarituz doala azpimarratzekoa da. Hauetan, liburuaren
|
berri
emateaz gain, iruzkingileak bere iritzia eskaini ohi du, iruzkingile batetik bestera aldaketak nabarmenak diren arren.
|
|
|
Haatik, ezin dugu ahaztu euskal literaturaren inguruko kritika publikoa batik bat hamarkada honetan zabaldu eta garatu dela. Izan ere, 1990 urtean Euskaldunon Egunkaria kaleratzen hasi zenetik (VII), egunkarietan euskal literatur lan gehienen
|
berri
ematen hasi dira, ordura arte lan batzuen kaleratzea ez baitzen aipatu ere egiten. Ordutik aurrera, pixkanaka gainerako egunkarietan ere euskal literaturari txoko txiki bat eskaintzen hasi dira.
|
|
|
Asteroko erreseina hauez gain, liburu berri baten argitarapena dela-eta, batzuetan elkarrizketak edo aurkezpenaren
|
berri
eman ohi dute egunkariek. Halaber, Argia astekarian ere astero argitaratu berri diren liburuen zenbait aipamen egiten dituzte.
|
|
|
Honen guztiaren
|
berri
emateko lantxo hau lau ataletan banatu dugu: lehenik, bilduriko kritikaren zerrenda jaso dugu urtez urte; bigarrenik, hamarkada honetako eleberri eta ipuin bilduma batzuen iruzkinak eskaini ditugu; hirugarrenik, hamarkadaren ikuspegi orokor bat emateko asmoz, azken ohar orokor batzuk bildu ditugu; eta azkenik, eranskin labur bi atondu ditugu:
|
|
2001
|
|
|
1976an 95 liburu
|
berri
eman baziren argitara, gaur egun 1000 titulutara hurbiltzen gara, eta gorakada horren atzean leudekeen arrazoiak guztiok ezagutzen ditugu: EAE eta Nafarroako Gobernuaren sorrera, euskararen ofizialkidetasuna, hezkuntza mailan eredu euskaldunen hedapen eta arrakasta, euskara batuaren finkatze eta onarpena, euskal alfabetatuen kopuruaren gorakada,...
|
|
|
Ez dakit gogoeta xume hauetan Egunero hasten delako nobelak nigan eragindako irakurketa amaigabeen
|
berri
ematen asmatu dudan. Edozein modutan delarik ere, ziur nago nobela honek oraindik konplize ugari aurkituko dituela euskal irakurleen artean.
|
|
|
Modu honetan, bere nobeletan azaltzen zaigun diskurtso eta ahots aniztasunarekin (heteroglosiaz hitz egin genezake), Saizarbitoriak nobela horien oinarrian dagoen" background" sozio historikoaren
|
berri
ematen digu. Azken nobela honetako" ahots" eta hizkuntza erregistro aberastasuna izugarria da:
|
|
|
14 Nobelaren amaiera trajiko hau behin eta berriro iragartzen da testuan zehar. Irakurle inplizitoari etengabeki egiten dizkion keinuetan, dagoeneko 107 orrialdeetan horren
|
berri
ematen digu narratzaileak: " Azkeneko hartan, berriz, oso desberdina izango zen guztia.
|
|
|
Baliabide honen bidez, egileak nobelan bertan esaten denaren egiazkotasunaz haratago, bere unibertso literario eta sozio-kulturalaz datuak ematen dizkigu. Argi dago bertan azaltzen diren pertsonaia horiek zer diren edo benetakoak diren jakin gabe nobela" irakurri" eta" uler" daitekeela, baina helburua ez da irakurgarritasuna erraztea, nobelaren eta egilearen munduaren
|
berri
ematea baino.
|
|
|
Gauzak horrela, ezinezkoa izango litzaiguke honelako artikulu batean ikuspuntu narratiboaren inguruan sortutako tirabira eta ikerlan guztien
|
berri
ematea, eta bestalde, gure helburua literatur kritikaren esparruan gaur egun arazo honen inguruan proposatzen den paradigma metodologikotik abiatuz 100 metro nobelaren azterketa egitea izanik, kontzeptu teoriko honen bilakaera historikoaz jardutea baino, askoz ere interesgarriagoa iruditu zaigu oinarrian dauden kezka galderei buruz zerbait esatea. Horretarako, ondoko lerroetan, XX. mendeko narraziogintzaren garapenaz zenbait ohar eginez hasiko gara.
|