|
2000
|
|
|
Nolanahi ere, bi lanek datu argigarriak dakarzkite Tillac en bizitzaz. Bere bizian nola
|
bere
obran kontrasanez oratua zegoen Tillac. 1880an Angoulemen jaioa, 17 urterekin beka bat erdietsi zuen Pariseko Arte Eder Eskolan trebatzeko.
|
|
|
«nahiz eta
|
bere
obran denetik atzematen ahal den, lanak eta oso onak tartekatzen dira. Errealitateari atxikitzen zitzaion, bere marrazki azkar bezain adierazgarrien bidez. Nekazal munduaren erreportaria ere bazen, apunteak ere hartzen zituelako.
|
|
|
. Zoritxarrez, formato handiagoak eta oleoa sobera gutxi lantzeak
|
bere
obra goretsia izatea galarazi zuen.
|
|
|
Hasierako antzerki topaketa horien inguruan, beste hainbat ekitaldi antolatzen joan dira denboraren poderioz. Urtero euskal antzerkigile bat omentzen da,
|
bere
obra ezagutua izan dadin. Iaz Nemesio Etxaniz omendu zuten bere biografia eta hainbat liburu batean bilduz.
|
|
|
Obrak konposatzen dituzte, baina askotan ez dira argitaratzen". Datorren urtean Tomas Garbizu jaio zela 100 urte beteko dira eta oraindik argitaratu gabe dauden
|
bere
obrak argitaratzeko asmoa du elkarteak. Konpositoreek obrak egin arren, sarri ez daude hemengo abesbatzen mailara egokituta.
|
|
|
Bestalde, mintzaira horrek joera liriko nabarmena du. Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio
|
bere
obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Irakurle gazteen artean, beraz, oso harrera ona izan du, eta adinean gora egin ahala hobea. Bestalde, Joan Mari Torrealdaik egindako inkestek euskal idazlerik estimatuenen artean kokatzen dute eta
|
bere
obrak" obrarik hoberenak" sailean ere bai.
|
|
|
M. Azkue" sariaren irabazle modura. Liburuaren hitzaurrean egileak poesigintzaren arloan sentitzen zuen deserosotasuna aitortzen zuen" errez idazten dira poemak, baina poesia ona idaztea gauzarik zailena da" eta, beharbada, horregatik esaten du
|
bere
obra hau" baino gordairu zaharren batean atxikitzekoa, berari eta adiskideei bakarrik dagokien lana" dela. Idazle gazte (23 urte) apalaren oharrok gora-behera, funtsean literatur zereginaren arloan jarduterakoan anbiziotsu agertzen da.
|
|
|
Sakontasun psikologikoa
|
bere
obran gero eta handiagoa den bezala, bere lanean badago gero eta lortuago dagoen beste sakontasun mota bat ere, estilistikoa edo dei dezakeguna. Ipuin hauek mundu literario koherentea eskaintzen digute, eta estilo finkaketa batez horniturik.
|
|
|
Beraz, Aizuko iruzkingileak Mujikaren obraz hitz egitean aipatzen zituen ezaugarriak, jada bere lehen eleberrian bertan aurki ditzakegu: "
|
bere
obran alde kontraesankorrak, paisaien testuinguru magikoa eta bizitzaren ildo sakona dira ezaugarri nabarmenenak" (Aizu! 216).
|
|
|
Hasieran ez nintzen gehiegi harritu: lanean bazuen lagun eskulturgile bat, etxean non ipini geratzen ez zi  tzaionean, noizean behin
|
bere
obrak oparitzen zizkiona. Baina fardeleko papera kentzean, ohi ez bezalako eskultura bat topatu nuen, aurrekoetatik oso desberdina zena.
|
|
|
Hortaz, bere garaiko gizarte egoera ikusita, Unamunok —Barojak, Sabino Aranak eta beste anitzen antzera—
|
bere
obretan espainiera erabili nahiago izan zuen, hots, hizkuntza jadanik batua eta aurrekoek egokitua, eta ama hizkuntza zuen aldetik, euskara baino hobeki zerabilena, literatur euskara batua sortzen aritu baino. Gaztelaniaren aldeko aukera honek, gainera, irakurle askoz gehiagorengana heltzeko era eskaintzen zien, ezagutza eta ospe handiagoarekin batera, bai eta, kasu batzuetan, ekonomian eta politikan etekin hobeak lortzeko parada ere.
|
|
|
Salbatore Mitxelenak irudimenez egin zion elkarrizketa zirraragarri hartan, Unamunok beste mundutik euskara berpizten ikusten zuen atseginez. Nik ere uste dut bilbotar argia, edonon delarik ere, pozik dagokeela
|
bere
obretarik bi berak bere gaztaroan bultzatu zuen hizkuntzan argitaraturik12 eta UPV/ Euskal Herriko Unibertsitatean honezkero enborreko irakasgaien% 50 euskaraz ematen direla ikustean, mintzaira hori, bere kritika zorrotzei esker, hirugarren milurtekoaren hasieran, jakite hegoek igoa, jadanik kultur hizkuntza izateraino heldurik. Horrela bete da, gainera, lehen euskal idazleak, Bernard Etxeparek, 1545.ean profetikoki aldarrikatu zigun nahi zaharra:
|
|
|
Koloreak, hotsak, dastak, usainak, ukituak... hau da, naturaren ñabardura guztiak izendatzeko ahalmena daukan poeta dugu Perurena. Halako jakinduriaz non esan bailiteke gure ruralismo guztiak deskubritu ezin izan zuen Naturaren kantore handi bat dugula
|
bere
obra. Ez ordea jarrera ideologiko edo aldeaurreko hautu baten ondorioz; ez dugu haren lanetan deus aurkituko elaborazio hutsez egina, dena ematen zaigu lehenagoko hausnartze zuhur baten ostean —hitzaren adiera jatorrean," auzmartze" baten ostean, berak esanen lukeen gisan—, Perurena zentzumenen poeta delako lehenik:
|
|
|
Negar egiten duela ulertzen dut nik, gizonaren ahuleziaren eta lanaren handiaren arteko desorekak amorratuta, inpotentziak gainez eginda. Malkoa isurtzen zaion aldi bakarra du ia
|
bere
obra osoan, eta zeharbidez aitortzen digu, ahalke da, ez du lirikotasun merkea egin nahi edo sentimentalkeria baliatu. Lizardik zuhaitzagatik egiten du negar, gizaki abstraktuagatik; Arestik izenak eta izerdiak ezagutzen dizkien gizakiengatik egiten du negar, gizon konkretuaren alde dagoelako:
|
|
|
Chillida oraindik bizirik dago, eta ez da bera desagertu arte itxaron behar izan, bere lana guztion esku uzteko, berak Bachen musika adina maite duen baserri horretan. Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu egin nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian,
|
bere
obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak. Niri ere gustatzen zait Chillidaren lana, beste askori bezala, baina aho bakar batek hitz egin du Chillidaren lanaren inguruan aste guztiotan, eta faltan bota dut orain hamarkada batzuk Jorge Oteizarekin sortutako tirabira, haserre eta eztabaidak gaur egun berpiztu ez izana, ez Oteizarekin —ez zuten eta alferrik elkar besarkatu bi artistek, lehenagoko gorabeherak atzean utzi izanaren sinbolo gisa— baina bai Chillidaren obrak dituen kritiko gogorrekin, baditu eta.
|
|
|
otoitza kantuan. Apezteko gogoa eta euskaltzale izateko gogoa, biak batean piztu zitzaizkion, eta
|
bere
obra ere binomio etenezin horri zor zaio, fedea eta euskaltasuna bat ditu ezin banatuzko karrean. Iratzederrek esan ohi, Etxanizen modura, berak ez duela literatura egiten, bihotzean dituenak erran besterik ez.
|
|
2001
|
|
|
Arestiren literatur obra libreago bat aurkitu du Angelek. Biografia berriak haren bizitzari betirako indarra emango diola eta
|
bere
obra perspektiba berri batekin irakurriko dela espero du.
|
|
|
Guretzat urte gogorra eta polita izan da aldi berean. Batetik,
|
bere
obra eta ideiak plazaratzeari ondo deritzogu beti. Beraz, jende pilo bati eskertu behar dizkiogu beraien ahaleginak, lana eta ilusioa.
|
|
|
Kontuan hartuta orain dela gutxi ikasi dudala, bere idatziak gaztelaniaz irakurtzen nituen, eta itzulita ez dagoena, ez nuen ezta ezagutzen ere. Orain
|
bere
obraren irakurketa berri bat egin dut, eta sumatzen ez nituen dimentsio berriak ere aurkitu ditut. Euskal filologiari buruz, denetarik aurkitu dut berau ikasten.
|
|
|
Kike Diaz de Rada Tentazioak ekoiztetxeko kideak adierazi digunez, hainbat kointzidentziren fruitu izan da «Muerte accidental de un anarquista»ren muntaia: «Fori 1997an Nobel saria eman ziotenetik,
|
bere
obraren bat taularatzeko gogoa genuen. Obra hau egin nahi genuen bereziki, bizitasun handia duelako.
|
|
|
Bere inguruko hainbatek dio bizi zelarik
|
bere
obra ez zela behar adina apreziatua izan. Orain, hil berri denean, komunikabideetan bere ibilbide artistikoari errepaso egiten zaio.
|
|
|
Chirico edo Boscoren eragina, hasierako flamendarren teknika... batzen zituen mihisean. Baina azkenean denak bat datoz
|
bere
obra definitzeko orduan: bakarra, berezia.
|
|
|
Baina arteak bere" suizidioa" antzeztu badu, ez da izan Hegelek pentsatutako" goi mailako kontzientzia" bilakatzeko, eskenatokiaren bestaldetik hitz egiten jarraitzeko baizik. Berriro ere Sarrionandia aipatuz" Ezin mintza daitekeenaz, mintzatu egin behar da" 16, eta horregatik, Wittgenstein-ek Filosofiari zeregin analitiko berria egotzi zion bezala, Becketten protagonistak ez dira inoiz isilduko, bere azken Sobresauts en dakusagun bezala (nahiz eta jakin badakigun,
|
bere
obran baliapideak murriztea azken mugetaraino iristen dela).
|
|
|
Sistemak, berez, legez kanpoko alderdirik ez du, ez bakarrik fair use (bidezko erabilera, hau da, erabiltzaileak, pertsonalki baliatzeko, diskoen segurantzi kopia gordetzeko eskubide osoa duen alderditik) deitzen den horretatik begiratuta; baita, ordea,
|
bere
obra inongo eragozpenik gabe zabaldu nahi duten egileei eskaintzen dien aukeragatik ere.
|
|
|
Ondare literario eta linguistiko nazionala idazlearen aurredefinizio ia ekidinezina da,
|
bere
obra eta ibilbidearen bitartez aldatzen duen lehen definizioa (behar izanez geroberau ezeztatuz edo, Beckett-ek legez, beronen kontra auto definituz)[...] Jarauntsiabazter dezake, ondare literario gehiago duen unibertso batean integratzen saiatzeko, Beckett-ek eta Michaux k egiten zuten bezala; oinordetza onar dezake jasotakoondarea itxuraldatu eta autonomizatzen ahaleginduz, Joyce-ren antzera, z...
|
|
|
Gainera dezagun, Atxagaren kasuan destino literarioa euskal literatur esparruan ez ezikespainolean ere erdietsi duela,
|
bere
obren itzultzaile edo berridazle izatea erabakiz. Alde horretatik, Atxagak Pascale Casanova-k aipatzen zituen bi estrategiak batera ezarri ditu praktikan:
|
|
|
Pello Lizarralde (Urretxu, 1956), esan bezala, ez da hain autore ezaguna, eta hasteko, esan beharra dago, bere lana errealismotik harantzago doala, eta ez dela, beraz, gizarte eta une jakin baten testigantza. Un Ange Passe (Isilaldietan) izeneko lanahartu dut
|
bere
obraren eredu gisa eta bere obraren berri emateko. Lau narraziolaburrek osatzen dute liburu hori, eta, nire ustez, euskarazko narratiban pieza arraro eta bakana da:
|
|
|
Pello Lizarralde (Urretxu, 1956), esan bezala, ez da hain autore ezaguna, eta hasteko, esan beharra dago, bere lana errealismotik harantzago doala, eta ez dela, beraz, gizarte eta une jakin baten testigantza. Un Ange Passe (Isilaldietan) izeneko lanahartu dut bere obraren eredu gisa eta
|
bere
obraren berri emateko. Lau narraziolaburrek osatzen dute liburu hori, eta, nire ustez, euskarazko narratiban pieza arraro eta bakana da:
|
|
|
Lizarralderen kasua, bestelakoa da: ez du literatura kaleratuaren munduan luze eman, baina
|
bere
obren arteanazken lana nabarmendu behar da, euskal literaturan bitxia delako eta, nire iritziz, kultuko autoretzat har daitekeelako, bere obrak zabaltzeko kasuan, komunikabideekbaino gehiago, literatur zaleen aburu eta iradokizunek funtzionatu dutelako. Ahozahoko transmisio hori esanguratsua da, komunikabideek ezarri nahi duten merkatuetatik at doalako.
|
|
|
Lizarralderen kasua, bestelakoa da: ez du literatura kaleratuaren munduan luze eman, baina bere obren arteanazken lana nabarmendu behar da, euskal literaturan bitxia delako eta, nire iritziz, kultuko autoretzat har daitekeelako,
|
bere
obrak zabaltzeko kasuan, komunikabideekbaino gehiago, literatur zaleen aburu eta iradokizunek funtzionatu dutelako. Ahozahoko transmisio hori esanguratsua da, komunikabideek ezarri nahi duten merkatuetatik at doalako.
|
|
|
Ate leihoak zabaldu, baino noraino? Ez dakit puntu hau behar bezala aztertua izan denik, baina badirudi, arras oker ez banabil, erabiltzen ziren erdaratikakoak hartu zituela
|
bere
obran; ez zuela gehiagorik erabili ez besteri erabilarazi. Mailak hobeki finkatu behar genituzke, nik uste, orduko usadioetan ere.
|
|
|
Goresmenik behar balu, aski litzateke esatea, eta ez genuke egia soila baizik esango, Euskal Herriari eta euskarari eskaini dizkiola bere bizitza luze eta lanpetuaren fruiturik gehienak eta onenak, etengabeko ahaleginen gaina eta bikaina. Hori nahikoa ez balitz, gainera, esan daiteke
|
bere
obra dugula beharbada asmoz eta neurriz, erabat harturik eta inorena gutxietsi gabe, euskal idazle batek, noiznahikoa den, sortu duen larriena.
|
|
|
Garatek argitara dituen Humboldtenak ez ote ditugu irakurri? " Beronek ere âAstarloak, alegiaâ, maisuaren antzera,
|
bere
obra guztiak erdaraz egin zituen". Tira, nik esango nuke, eta Kintanak berak horixe dio goraxeago, gero gogotik itzuri bazaio ere, gehixeago eta hobekixeago egin zuela Larramendik durangarrak baino.
|
|
|
Eta hitzak ezinbestean bereizgarri gertatzen direnez gero, bada, edozeinentzat, judu nahiz jentilentzat, mintza daiteke eta hala mintzatu da, mintzatu ere. Halaz guztiz,
|
bere
obrek, isilik ari direlarik hizketan, badute, haatik, izena. Eta izen hori maiz izan da euskal izena.
|
|
|
Omenaldi iragarriaren aurreko asteetan kazetariek
|
bere
obraz galdeak egiten zizkiotenean, egiazki heineko, planttako eta behar bezalako plaza-gizonaren itxura eskaintzen zuen Joanesek, modestiaz hordi, lan ongi burutuaz satisfos, bizi guztia euskararen alde... eta euskarak alde egiten... pentsa emazu! Sakrifikatua eta gurutzefikatua.
|
|
|
Klubeko zaindariak iritsi zirenean, eta atea irekitzea lortu zutenean, ikusgarri danteskoa kausitu zuten (albotik esan dezadan: zer pentsatuko luke Dantek ikusiko balu
|
bere
obra guztiak adjektibo bat baizik ez duela balio). Denak zeuden bainujantzian, edo toallan bilduta.
|
|
|
Gehiegi, agian. Milaka liburu idatzi dira
|
bere
obra interpretatzeko, bere estiloa disekzionatzeko, bere ideologia aztertzeko, bere gaiak zerrendatzeko, bere kezkak ikertzeko, bere psikoanalisia egiteko, bere filiak nabarmentzeko, bere fobiak zehazteko, bere mozkorrak deskribatzeko, zer janari zuen gustuko adierazteko, egunean zenbat aldiz joaten zen komunera zenbatzeko, bere gorozkien zenbatekoa eta nolakoa kalibratzeko, bere oinarrizko metab... Bai, gehiegi idatzi da Leibnizbarrutiaz.
|
|
|
tematzen zen, aulkiak eta are pupitreak hartuta lintxatzera zihoazenei ezaxola. Orduan, bere bizitzako goren unean, ausaz, amorraziozko keinu batez kapirotea kendu zuen, arrabiaz; honelako keinu erabatekoetan erakusten du bere burua egiazko artistak,
|
bere
obrari guztizko lehentasuna ematen dionean, munduko beste gauza guztien gainetik –bere hortzak barne– jartzen duenean, obrak eta obraren egile izatearen aldarrikatzeak beste ezer –makilaz eta labanaz armaturiko asesinatze asmoko talde asaldatu eta jendetsu bat barne– baino garrantzi handiagoa duenean. Beraz, artista puska horrek kapirotea kendu zuen, arrabiaz.
|
|
2002
|
|
|
Gotzon Garatek Nafarroan zehar bildu zituen Gero argitaletxearen Noski sailean plazaratu den «Nafarroako Ezkurran» agertzen diren ipuin eta pasadizoak, baina Noski sailaren helburua euskaraz literatura irakurtzen hasi nahi duten ikasleei liburu egokiak eskaintzea denez, traba eta nekerik gabe euskal literatura irakurtzen has daitezen, idazleak bere erara prestatu ditu irribarrea sortarazteko aproposak diren kontakizun hauek, euskara erraz baina bizian azalduz haien mamia. Horrez gain, liburuaren azken orrialdeetan, Gotzon Garate eta
|
bere
obra kokatu eta dakien euskara lantzeko aukera ematen zaio irakurleari. Liburu hau euskaltegietako 8 urratsetik gorako ikasleentzat eta eskoletako eredukoentzat da erabilgarri.
|
|
|
Irailean ekingo diote argitarapen lan horri, Julio Urkixo Mintegiaren sorreraren 50 urteurrena ospatzeko ekitaldien baitan. Mitxelenaren lanek hamar milatik gora orrialde dituzte eta beraz, lau urteko epea kalkulatu dute
|
bere
obra osoa plazaratzeko.
|
|
|
Bergarako besarkadaren ostean Londresen egon zen atzerriraturik, baina urte batzuk igarota berriro Euskal Herrian zen. Gero Madrilera joan zen ama bisitatzera, eta han abestu zuen lehen aldiz, 1853an,
|
bere
obra ezagunena: " Gernikako arbola".
|
|
|
Orduan konposatu zuen, ama gogoan," Nire amak baleki" abestia. Gero berriro erbesteratu zuten eta 1877an, Baionan zegoela," Ara nun diran"
|
bere
obra zoragarrienetako bat egin zuen. 1881ean hil zen Zumarraga eta Ormaiztegi artean dagoen Ezkioko Zozabarroko bentan.
|
|
|
Poliglota berebizikoa zen Mirande (hizkuntza zelta guztiak ezagutzen zituen, eta gainera frantsesa, alemana, gaztelania, ingelesa, nederlandera, errusiera, hebreera modernoa, etab.), eta hogei urte inguru zituela hasi zen euskara era metodikoan ikasten. K. Mitxelenak berak ere azpimarratu zuen bere garaian autorearen oinarri kultural aberatsa, eta
|
bere
obra poetiko zein narratiboan asko dira irakurketa filosofiko (estoikoak, Nietzsche eta Spengler, batik bat) eta literario (Poe, Baudelaire, Kafka, Yeats...) ugarien oihartzunak. Baina bere ideia eta jarrera politikoek erakarri dute arreta gehiena bere ibilbidean.
|
|
|
Apurka apurka, marrazkilari obsesionatu hori inguratzen duen guztitik bakartzen da ezagutzen duen errealitate bakarrean moldatzeko:
|
bere
obraren unibertsoan.
|
|
|
Gizonak espilu bat ei dauka, hain zuzen,
|
bere
obra osoa. Horregaitik sarritan egilearen izena ta irudia urteen joaneko bide zidorretan galdu egiten dan arren, egilearen laneginak barriz, bizirik eta indardun irauten dau.
|
|
|
Ferrer ez da pertsonaia historiko sentitzen, baina hala ere,
|
bere
obrak, bere proiektu itzelak denboran zehar irautea du amets.
|
|
|
Imre Kertesz dik izena, judu hungariar bat, mutikoa zela Auschwitz eta beste kontzentrazio zelai batzuetako infernu hori guztia ezagututakoa, eta hala ere bere bizitza eta ibilbide literarioa Alemanian egin dituena, bitxia ere baden gauza. Holokaustoaren esperientzia hori duk, gainera,
|
bere
obra guztietako abiapuntu, ezinbestekoerrefe rentzia eta elikagai; seinale, badirela norberaren bi
|
|
|
Arazoa da, idazleari ere galdera bera egin eta honek erantzunak ematera behartzen denean. Areago, arazoa da idazlea soluziobideak bilatzeko tenorean jartzen denean eta, horren kariaz,
|
bere
obran ere nolabaiteko neurriakhartu behar dituela sinestarazten zaionean. Eta ez.
|
|
|
Nasserrek jazarria, gainerako ia bizitza osoa kartzelan egin zuen eta azkenik urkatu egin zuten. Tratu txarrak sufritu arren, hantxe idatzi ahal izan zuen
|
bere
obraren funtsezko atala. Qutben ustez, mundua jahilija —hau da, ezjakintasun egoera bat— bizitzen ari da, aro aurreislamikoan bizi izandakoaren antzekoa.
|
|
2003
|
|
|
Horregatik, ingurukoek
|
bere
obra baino bere jarreraren garrantzia aldarrikatzen dute, esperimentaziorako, sormenerako grina.
|
|
|
Izenik ez edukitzeaz ikurra egin zuen Ignacia de Zabalok. Izen artistikoa du Zabalo andereak
|
bere
obrarik biribilenetako bat».
|
|
|
Baina Ignaciak ezin izan zuen
|
bere
obra borobildu. 1931an «Txiki» enpresa utzi eta Bartzelonara joan zen bakarkako marrazkilari bideari jarraitzeko.
|
|
|
Eduardo Txillidaren nahia
|
bere
obra ahalik eta jende gehienarengana iristea omen zen. Bada, datozen asteotan bere 200 lan ikus ahal izango dira munduko puntu ezberdinetan.
|
|
|
Idazlearen mutikotakoa oinarrian. Aurreratu dugunez, honetan,
|
bere
obra guzti edo ia guztietan txertatzen ditu idazleak pintzelkada autobiografikoak, baina Kurl honetan Oskillasoren mutikotako mundua, bere gaztetxotako Gernikan elaberrian, Arrigorrietan bizi izandako mundutxoa islatu nahi digu. Idazlea bera dugu, mutiko zela, obrako protagonista, eta txikitako Gernikan izan zituen lagunak pertsonaia lagunetariko batzuk.
|
|
|
Frantses Iraultza aurretxoan idatzitako liburu honen xedea Iparraldeko euskal aristokraziaren estatusa defendatzea eta ohoratzea zen, eduki aldetik nahiko kalitate halamoduzkoagaz. Belaren obra ez zen argitaratu, baina Jean Baptiste Sanadon ek() abiapuntutzat hartu zuen
|
bere
obra itxuraz erudituagoa egiteko: Essai sur la noblesse des basques, pour servir d, introduction à l. Histoire générale de ces Peuples (1785ean argitaratua).
|
|
|
Mende erdi geroagoko Hiribarrenek ere, Pirinioen alde bietako Euskal Herria izan zuen gogotan, subjektu historiografiko honek Iparraldean jada tradiziotxo bat sortu zuela erakutsiz. Iztuetak aldiz, Iparraldeko ekarpenak ezezagun izanik, Hego Euskal Herrian nagusi zen kontzepzio historiografiko probintziala mantentzen zuen, soilik Gipuzkoaren historia landuz, eta
|
bere
obra Foruen inguruko polemikan kokatuz.
|
|
|
Aristofanes-ek (K.a. 450)
|
bere
obretan pastelak aipatzen zituen: encris (gurin eta eztiz eginak), taghenata (esne krema, eztia eta arrautzaren zuringoa erabiliz eginak), etab.
|
|
|
Iduseko Museoa egin zuen gero, eta beste eraikin batzuk, Idusen eta Europako hiri batzuetan, eta mugarriak izan ziren guztiak arkitektura modernoan, eta guztiek eman zuten zeresana. Baina
|
bere
obrarik nagusiena egin gabe zeukan oraindik: Iduseko kale oso bat egin nahi zuen arkitektoak goitik behera.
|
|
|
–Bere bizitzaren zati nagusi bat bere bizitza kontagarri egiten pasatu du. Hori izan da bere obsesioa, bere lehia,
|
bere
obra nagusia. Gainerakoa, argitara eman dituen nobela eta kontakizunak, zuek ezagutzen duzuena, ez da ariketa lagungarri bat baizik izan.
|
|
|
–Ez zuen nahi izenik, ez aurpegirik. Jainkoak bezala,
|
bere
obra eta egitateetan bakarrik bizi nahi zuen, iraun, mundu bat ezerezetik sortu eta, inori konturik ez ematearren, ikusezin izan. Ba al dago ikusezin izatea baino harrokeria handiagorik?
|
|
|
Obrak seme alabak bezala direla erantzuten nion nik, idatzi arte gureak direla, baina gero, idatziz gero, munduan jarri ditugularik, beren buruaz agintzen dutela, ezin ditugula katean lotu, ez hil. Erresumindurik, umore txarturik, zer suma ibili zen aldi batez, nire joan etorriak bijilatuz edo paperen artean miatuz,
|
bere
obra nagusi horren aztarnaren bat aurkituko ote zuen eta, aurkitu ez zuenez, ni desagerrarazteko asmoak ote zituen pentsatzen hasi nintzen. Tiraderetan botilatxo susmagarriak eta izenik gabeko botikak aurkitzen nituen.
|
|
|
Bere aitzindariak bezalaxe, benetako Romain Garyk bezalaxe, gezur handi baten gainean, iruzur baten inguruan eraiki nahi zuen bere ahots berria: bere burua hil eta atzerritik jarraitu nahi zuen idazten, ni
|
bere
obraren eta izenaren zaindari hemen utziz. Ez nengoela horretarako prest jakinarazi nion.
|
|
|
Erbesteraturik bizi izan da geure artean, bakardadearen dolarea estutuz egin du bere literatura eta sinadurarik gabe, umezurtz, munduratu dituen liburuek jitoan doazen uharteen edertasuna dute, inorenak edo inongoak ez zirelako beharbada. Utz dezagun bere hilotza bakean eta ez gaitezen haren zatiak biltzen ahalegindu herriko parkeren batean harrizko irudi bat egiteko, gure bihotzetan
|
bere
obraren distirak argi egiten digun bitartean behinik behin".
|
|
|
Beharbada nik ere
|
bere
obraren ezaupide hurbila nuen, tamalez berarekin lotura iraunkorrik ez banuen ere. Leihotik patiora begira geratu zen isilik une batez eta, bat batean erietxeko arauekin gogoratu balitz bezala, paseora ateratzeko ordua zuela esan zuen.
|
|
|
Armairutik ondoren txaketa bat hartu eta" goazen" esan zuen, bizkarretik zintzilikatzen zuela. Pozik zegoela iruditu zitzaidan, pozik beharbada
|
bere
obra hain hurbiletik ezagutzen zuen norbaitekin berriro hitz egin eta hain arretatsu begiratzen zion norbaitekin erietxeko lorategietan pasea zezakeelako. Igogailuan jaitsi ginen sarrerara eta elkarrekin solasean zeuden sendagile eta erizainei agur esan ondoren atera ginen lorategietara eta han, aintzira batean zeuden zisneak erakusteko heldu zidan lehen aldiz besotik.
|
|
|
Eztabaida zakarra izan genuen. ...ela beste irtenbiderik esaten zuen, ez genuela" gure" nobelarik atzerriko hizkuntzetara itzultzerik lortzen, arazo legalak tarteko, eta" gure" horrek egundoko mina eman zidan; diru iturriak murrizten ari zirela erantsi zuen, eta denborarekin, hemendik urte batzuetara, itzulpenak bideratuta zeudenean, obra horien egiletza neureganatzeko aukerarik izango nuela, ordurako berak ere
|
bere
obra egina izango zuelako, Paris, Londres eta Berlingo eskaleen artean nobelak idazten hasteko asmoa baitzuen," idazle batek bere estiloa baino lehen bere bizimodua aurkitu behar duela ikasi dut berandu bada ere", esan zuela dut gogoan eztabaida horretan. Nik arrisku handiak ikusten nizkion operazioari.
|
|
|
askatasunean sortu ezin izan zuenak
|
bere
obran
|
|
|
Lagun hurkoa
|
bere
obrengatik epaitu behar da, zuhaitza bere fruituengatik bezala. Familiaren eta banakoaren izen on edo sinesgarritasunak (kreditu edo" cleituak") berebiziko garrantzia du, eta esamesa, testigantza faltsu eta zurrumurruek kalte sozial eta moral ikaragarria egin dezakete, gero garbitzea oso nekeza dena.
|
|
|
Hugo eta Euskal Herriko naturaren —Euskal Herriaren— arteko identifikatze hau, autorearen ikusmolde orokorraren euskarria ere bada nolabait. Hugoren literatura —estiloa, adibidez, edo
|
bere
obren garabide ohikoa— kontrarioen batasunaren bilaketa dela, esan ohi da. Victor Hugo militar baten semea zen.
|
|
|
Turismoaren helmuga nagusi izanik, irits gaitezen behingoz New Yorkera. Iazko urte amaieran Zumeta bezala, 2003 honetan Jorge Oteiza (Oteitza sinatzen du berak) Marlborough galerian izatekoa da (ez bera,
|
bere
obrak baizik). Altzuzako fundazioarekin hainbeste gorabehera izan ondoren (digresioa:
|
|
|
Altzuzako fundazioarekin hainbeste gorabehera izan ondoren (digresioa: erabat harrituta nauka Saenz deOiza ren alabaren jarrerak Oteiza Fundazioaren patronatuan, Oteizak berak eta Saenz de Oiza arkitektoak berakelka rrenganako zuten miresmena kontuan hartuz), fundazio horrek berak jarri nahi dizkio orain oztopoak New Yorken
|
bere
obra erakusteko, eta oztopo horiek buruhauste bihurtzen ari zaizkio Carlos Catalan Oteizaren ordezkariari, Estatu Batuetan korapilo legalak ez baitzaizkie batere gustatzen. Hitz batean esateko, Fundazioak dio New Yorkera eraman nahi diren lanak bereak direla, eta Oteizak berak dio ezetz, berebe reak dituela, eta nahi duena egin dezakeela obra horiekin.
|
|
2004
|
|
|
jendearen jarrera, jokamoldeak, garapenak eta adierazpenak aldatu omen dira bertan, maila sinbolikoz bada ere. Ohiturazko literaturari muzin eginez, hiriko unibertsaltasunaren isla da
|
bere
obra.
|
|
|
Azkenik, esan behar da araudiak bereziki aipatzen duela eraikuntzaren sektorea, ezbehar gehiago baititu. Ildo horretatik, azpimarratu du kontratista bakoitzak
|
bere
obraren prebentzio baliabideen ardura izan behar duela.
|
|
|
Zaplaztekoak atertu egin ziren. Jo ninduen gizonak urrats batzuk egin zituen atzera, margolariak
|
bere
obra hobeki ikusteko egiten duen bezala. Morroia txaparroa zen, atorra hutsik zebilen eta oso sendoa zen.
|
|
|
Bitorianoren adioa da munduari. Formaz nahiz gaiez,
|
bere
obra osoaren errepaso bat bezala nolabait. Bere bizitzaren errepaso bat ere bai.
|
|
|
Bere azken liburu honetako ataltxo batean poetikari buruz dihardu Gandiagak. Azken urteetan behin baino gehiagotan eskatu zizkioten handik eta hemendik
|
bere
obrari buruz hitzaldiak –batere gustuko ez zuena, ukatzen ere ez zekiena ordea–, eta holakoen artean onduak dirateke pasarteok. Berak poetikarik ez daukala batere, muturtzen da, ordea," Nabarnizko nire jendeari ikasi niona ez bada" behintzat.
|
|
|
Munduaren beti berria, gaixoaldiko esperientzia edo aurkikuntza berri bat izan da Gandiagarentzat. Hau da, lehen ere, egun bakoitzaren eta edozein gauzatxoren berria, inor bai eta, bera miresmenez bete izan duen fenomenoa izan da,
|
bere
obra guztian; baina orain, hiltzeko dagoenean, bestelako esperientzia bat bilakatu da nolabait. Unibertsoaren etengabeko bere buruaren kreazioarena, eraberritzearena, izatearen irrista geldiezinarena, gauzen aurpegi berriarena, agerpen ororen etorri eta iragatearena.
|
|
|
Mila miseria gizatar, gizatarregiren aurka bere kolkoan maiz asaldatu bada ere, Gandiaga animalia apala izan da. Atzera begiratu eta lan txiki, apaltzat dauka
|
bere
obra guztia. Berak, Arantzazun, bere egitekoa egin du, ez du beste munduko gauzarik egin nahi izan.
|
|
|
Ramon Saizarbitoriaren hitzok, titulurako ere erabili ditudanok,
|
bere
obra guztiaren, bere ahalegin literarioaren (eta beraz, kritikoaren) oinarrian daude. Besteek (Sa muelek, esate baterako) hobeto konta dezaketela jakinik ere, norberaren historiak norberak kontatu behar pertsonalaren eta ia etikoaren gainean eraikitako obra baita Saizarbitoria rena, literatura unibertsala bete betean, eta ez autonomikoa, ez lokala eta txokokoa.
|
|
|
E rdozaintzik eta
|
bere
obrak 1970eko hamarkadareninguruan garatu zen Iparraldeko kultur berpizkundeareneta literaturaren berrikuntzaren lekukotasuna eskaintzen digu. Euskaltzale kontzientziaren eragile izan dela esan dezakegu, belaunaldi engaiatu baten aitzindarietako bat.
|
|
|
Errealizazioaren etika diogunean, errealizazio hitza Zubiriren oinarrizko eta funtsezko zentzuan hartzen dugu batetik, baina baita ere, bestetik, Cencillok ematen dion zentzu psiko integratzailean,
|
bere
obra antropologiko eta psikoanalitikoan sakonkiro azaldu duen bezala, bi zentzuok elkarren osagarriak eta argigarriak direlarik.
|
|
|
" Eta hala, guk ez dugu egiazki agindu moralaren ezbaldintzaturiko beharrizan praktikoa kontzebitzen, baina bai kontzebitzen dugu bere misterioa, berau izaki giza arrazoimenaren azken mugetaraino heltzea —printzipioei dagokienez— helburu duen filosofia bati zuzen onez eska dakiokeen guztia". Hitz esanguratsuokin amaiera ematen dio Kantek
|
bere
obrari.
|
|
2005
|
|
|
Ibilbide zabaleko artistak kolore askoko pinturak egiten ditu, zertxobait abstraktuak baina iradokizun figuratiboekin. Bailarak
|
bere
obran eragina izan duela aipatu digu: " Bolada batean mendira joaten nintzen, inguruko txabola batera eta hango basoak margotzen nituen".
|
|
|
" Normalean abstrakzioan nabil beti forma berriak sortu nahian", argitu digu. Bailarak
|
bere
obran eragina duela dio: " Batzuetan margotu izan ditut hemengo parajeak nahiko teknika figuratiboan.
|
|
|
" Artisten lana oso bakartia da, lasaitasuna behar da, eta leku hau oso lasaia da". Aitortzen duenez, bailarak eragin handia izan du
|
bere
obran. Artista honek gehienbat pastela erabili ohi du, teknika figuratiboan.
|
|
|
Baina bere erakusketetan helduentzako bisita gidatuak ere eskaini ohi ditu. Artistak
|
bere
obra azaltzea gaizki ikusia omen dago artearen munduan, kategoriaz jaistea edo omen da, beste batzuei dagokien lana. «Niri ederki iruditzen zait sortzeko soilik dagoen sortzailearen jarrera, beste ezertan denborarik galdu nahi ez duen artistarena» dio Antonek.
|
|
|
Hain da nabarmena kontu hori, duela urte batzuk gaztelania ikasten ari zen lagun batek Barojaren liburuetariko bat luzatu zidan, goitik hasita beheraino" zuzenketaz" beterik, berari irakasten zioten sintaxia, aditzaren" denborak" eta abarri jarraiki," gutxiegi" bat jarriko ziolako On Piori. Edo duela hilabete batzuk, gure lur honek emaniko artista ospetsu baten erakusketa ikustera joan, eta
|
bere
obraren inguruan berak idatzitako gogoeta labur batzuk irakurtzeak eragin zidan etsipena ere buruan geratu zait: euskal arima, ingurua, espazioa eta naturarekin duen pentsamendua berbez adierazi nahian idatzitakoa gazteleraz, noski, euskaraz ez zekien eta nabarmen zen" euskal egituraz" sortua bere barnean.
|
|
|
Agustin Ibarrola artistak Muñogalindon (Avila, Espainia) jarriko du fundazio museoa,
|
bere
obrak erakusteko. Artadi baten alboan izango da eraikina eta artadiko zuhaitz batzuk eta harkaitz batzuk margotuko ditu.
|
|
|
Eraikuntzako instalazio guzti guztien altxatu, sekzio, zimendatze eta estrukturen planoak daude bertan,
|
bere
obran burutu diren bezalaxe, jatorriko proiektutik eginiko aldaketak (horrelakorik egin baldin bada) agertzen direlarik.
|
|
|
Beraz, duda gabe Fletcher euskoiberista da, eta horren froga dira: lehena,
|
bere
obran hiztegian oinarritutako iberieraren eta euskararen arteko kidetasun lexikalak aipatzen dira, eta fonetikaz ia ahazten dela; bigarrena, beste euskoiberista baten lanak oinarri gisa hartzen ditu, Beltran-enak hain zuzen ere, eta berriz ere gudu hitza euskaratzat hartzen du, edota Egiar/ Tegiar euskarazko egin aditza; eta hirugarrean eta azkena, gaur egungo idazle euskoiberisten iturria dela.... Esate baterako Bergua k, Mitxelena edo Untermann en maila berean jartzen du Fletcher.
|
|
|
5 XVIIgarren mendean apologista bat baino gehiago dago (batzuk aldi berean euskal idazle ere bazirenak): B. de Echave, A. Oihenart() eta J. de Moret(), G. de Henaorekin() hurrengo mendera igarotzen gara, eta beraz Larramendi eta
|
bere
obrak, Joanes Etxeberriren tubalismoaren sintesi lanaren jarraitzailea18 Mende berean beste izen distiratsu batzuk ere bazeuden, hala nola, Juan Antonio Mogel(), Juan Bautista Erro(), edo P. P. Astarloa(). Aipaturiko asko (Larramendi, Mogel, Astarloa, Hervas, eta abar) Tubalismo eta euskoiberismoaren arteko zubia izan ziren.
|
|
|
Hübner ek iberiar penintsulako materialak jaso eta itzuli zituen Monumenta Linguae Ibericae (1893) obran. Humboldt-en jarraitzailea bazen ere, ez zituen bereiztu zonalde indoeuroparreko materialak eta iberiarrak, eta
|
bere
obra ezinezkoa zen Iberiar Penintsulako batasun kulturalean oinarritu zuen.
|
|
|
Zentzu honetan, hirugarrenik, kontuan hartzekoa da baita ere berak apenas duela zerbait argitaratu:
|
bere
obra gehiena bera hil ondorengo urteetan aurkituz eta argitaratuz joan izan da eta, oraindik ere, badira zenbait testu (batez ere eskutitzak) plazaratu ez direnak. Kontuak kontu," gizakia" du beti aztergai, bere izate errealean ezagutu eta bere izate posiblean ulertu nahi duen gizakia, eta zeregin honetan geroz eta garbiago ikusten du" hizkuntza" garrantzitsua dela oso, bai gizakiaren osaketarako bai beronen formaziorako.
|
|
|
Kontuak kontu, eta orokorrean begiratuta, funtsezkoa iruditzen zaigu berak behin eta berriz aldarrikatzen duen ideia bat errepikatzea, alegia, hezitzaileak ezin duela bere lana hizkuntzatik at burutu eta, aldi berean, hizkuntz irakaslea hezitzaile bat dela sakon sakonean. Era honetako gogoetek ez dute iraungitze datarik, eta, hain zuzen, honengatik esan dezakegu Humboldten pentsamenduaren garrantzia, hemen eta orain, guk
|
bere
obra gaurkotzeko egiten dugun ahaleginaren araberakoa izango dela.
|
|
|
Humboldten estudio antropologiko pedagogikoek, bestela, arreta berezia eskaintzen diote hizkuntzaren fenomenoari, batez ere Euskal Herrian egon ondoren; eta
|
bere
obra linguistiko eskerga ikusita, hura" hizkuntzalari" edo" hizkuntzaren filosofo" dela ere esan dezakegu. Aztergai honekiko interesa, egiaz, handituz doa bere bizitza guztian zehar eta, zinez dakigun bezala, ia esklusiboki ematen ditu bere azken hamabost urteak hizkuntzaren aspektu sakonenak aztertzen eta hizkuntzen aspektu ezberdinak ikertzen.
|
|
|
" Grundzuge des allgemeinen Sprachtypus"(): hizkuntz tipo orokorrari buruzko testu honen balioa, batez ere, aurreratzen dituen oinarrizko gai eta formulazioetan dago, ze bertan hitzez hitz aurkitzen ditugu Kawi hizkuntzari buruz beranduago
|
bere
obran agertuko diren ideietako asko70.
|
|
2006
|
|
|
Aurora Beltran Liverpooleko LIPA goi musika eskolak gonbidatua izan da bertako ikasleekin
|
bere
obra lantzeko. Paul MacCartneyk sortutako eskolak, Espainiako artista eta interpreteen elkartearekin elkarlanean, artista bat gonbidatzen du urtero eskolak eman ditzan.
|
|
|
Baserriak 500 urte zituen eta sustraiak oso errotuta; tokirik egokiena zen, dudarik gabe. Munduko arkitekto handienen laguna zen eta horietako edonork
|
bere
obrak jasotzeko eraikin ikusgarria egingo zion, eskatuz gero, baina zerbait tradizionalagoa bilatu zuen, bertakoa. Hain zuzen ere, lekuak berak duen alde sentimentala da batez ere museoa berezi egiten duena.
|
|
|
Bertan lan asko egin zuen, asko hausnartu, eta gainera, baserria espeziala zen beretzat. Bere aiton amonak Urretxuko baserri batean jaio ziren eta
|
bere
obrak bilduko zituen lekua baserria izatea nahi zuen. Artelanei dagokienez, ez zuen eskultura kuttunik.
|