|
2000
|
|
|
Iñaki Aldekoak" Joseba Sarrionandiaren poesia: itsaso gartzeleratua" (Hegats 1989) delakoan,
|
bere
berea duen estilo hori lirikoaren ukituak markatzen du: " Bere narrazioetan jakina salbuespena salbu" Sonbreilu baten historia", esate baterako nabarmenagoa da poetaren tonu lirikoa kontalariaren ahotsaren ondoan.
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea,
|
bere
beretik ematen daki eta horrek askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
Herri bat baino gehiago da egoera horretan bizi dena, hots, besteek ezarritakomugak hertsiegi dituena,
|
bere
bere propioak gura dituena, besteak beste bera izateko, besteen artean burua zutik egon ahal izateko baino ez bada ere. Herri bat bainogehiago da munduan bere mapa identitario ezaguturik ez duena eta besteekinposatutako mapa ikasi beharra duena.
|
|
|
Eta orduan kantatzen hasi zen, berak zekien modu berezi eta
|
bere
bere hartan, lurrak haren baitarik nigar eginen balu bezala...
|
|
|
Eta usain berezia zuen eta
|
bere
berea, zeren eta haren azal esnetsuari esne usain berezia baitzerion, eta esne usain hura ere bertze aterbe bat zen ene bakardadearentzat, ene malenkoniarentzat eta ene segurtasun faltarentzat.
|
|
|
Badakizu, jaun André, ezen guti direla gizonezkoen artean irakurtzen eta skribatzen dakitenak, baina are gutiago direla eskolatuak izan diren emaztekiak; aldiz, gure amak, zeina baitzen argia eta zorrotza, ongi irakurtzen eta skribatzen zuen eta hainbat liburu irakurriz janzten eta apaintzen zuen bere jakintasuna. Eta, liburu haietarik gehienak bere aita spiritualak uzten bazizkion ere, bazuen bat
|
bere
berea, eta liburu hura Gaspar de Asteteren Doctrina cristiana ren euskarazko tradukzione bat zen, 1608koa eta Iruñan publikatua, amak erabiltzen zuena bai bere buruaren janzteko, eta bai irakurtzeko eta irakasteko ere zerbitzuko neskei eta emaztekiei, zeinetarik inportantena Hipolita zeritzana baitzen, bere ohorezko dama eta laguntzaile leiala eta artatsua, amaren beztimendez arduratzen zena, ba... Konfesore eta aita spiritual hura, bertzalde, ezkondu baino lehenagokoa zuen amak, eta frantziskotar bat zen, Uraitzeko klaratarren komentuko kaperau izendatu zutena eta harat igorria izan zena; eta, nola gure ama ez baitzegoen haren kontseiluen uzteko, zeren apez hura laket baitzuen —don Frantzisko baino laketago bai bederen—, harat joaiten zen, urtean bizpahiru aldiz, aitorraren eta komunionearen egiteko, haietarik batean Pazkoarekin konplitzen zuela.
|
|
|
Eta nola babestu ninduen umetan haren sabel zabal joriak, noiz eta izuak mehatxatzen baininduen handik edo hemendik... eta nola sentiarazi ninduten haren beso sendoek ahulezian sendo, eta nola, haren gorputz osoak, neure deusezean oso! Eta usain berezia zuen eta
|
bere
berea, zeren eta haren azal esnetsuari esne usain berezia baitzerion, eta esne usain hura ere bertze aterbe bat zen ene bakardadearentzat, ene malenkoniarentzat eta ene segurantza faltarentzat. Baina guztiz alferrik nenbilen orduko, Felisa bizien mundutik joana zenez gero...
|
|
2001
|
|
|
Eguberriek
|
bere
berea dutelarik, sasoi hau heldutakoan baliabiderik gabeko pertsonei laguntzeko erakundeen kanpainetako protagonista bihurtzen da jostailua, jolastea haurrari zor zaion eskubidea dela gogorarazteko.
|
|
|
Eguberriek
|
bere
berea dutelarik, sasoi hau heldutakoan baliabiderik gabeko pertsonei laguntzeko erakundeen kanpainetako protagonista bihurtzen da jostailua, jolastea haurrari zor zaion eskubidea dela gogorarazteko.
|
|
|
Hegoak barne errentaren zati positiboa emanez soilik zerbitza dezake
|
bere
bere kanpo zorra. Azter dezagun hori adibide baten laguntzaz.
|
|
|
Hainbeste aldiz desiratutako odol putzuak; gorputz hilak eskatzen dizkio buruak. Zahartzaroak gaztetasuna hil beharra dauka eta horren aurrean
|
bere
bere buruko igarobide ilunetan murgiltzen da berriz, kontzientziaren izara zuriak akorduaren txokoren batean tolesturik utziz. Tolesturik utziz.
|
|
|
Hona oraindik beste bat. Badirudi gure gramatikariek, euskara
|
bere
berean aztertu beharrean âeta zenbat eta erdalkeriaren etsaiago, orduan eta areagoâ, ez dutela beste kezkarik erdal kategoriak euskaraz nola adieraz daitezkeen azaltzea baizik. Oraindik orain idazten zuen, esate baterako, Umandik6, Aita Omaetxebarriaren7 iritziak zuzenduaz:
|
|
|
Lehengoan badirau edo haizeak badarama, ezin urratuzko aztarna utzi du betiko. Eta oraindik ere, Jauna  lagun, ageriagorik utziko du, Orixek
|
bere
bere duen beste poema hori argitara eman dezanean. Denborari gogor egitea, etxeak hartu dituen kalteak nolabait konpontzea, hizkuntzak aurrerantzean ere bizitzeko behar duen kemenez indarberritzea, gure arloa da.
|
|
|
merezi, ordea, ongi merezia du horrelakoaren izena eta omena. Zalantzaldi honetan, zorioneko zalantzaldia, hala ere, bide hobeen bila gabiltzalako?, hainbeste eta hainbeste haztamuka ari garen bitartean, bera lasai doa bere bidetik,
|
bere
berea duen aspaldiko hizkera hura gero eta sendoago eta trinkoago eta, halaz ere, bigunago eta malguago agertzen duelarik.
|
|
|
Urte gutxitan bide luzea egin baitu Etxaidek, hizkuntzaren aldetik Alos torrean baino hobeto Purra!, purra! n, eta hemen Purra!, purra! n baino askozaz egokiago. Hizkera jatorra du, bizia, aberatsa, eta batez ere
|
bere
berea. Zaharrak eta berriak, hangoak eta hemengoak irakurri eta aztertuz, gaurko euskal prosak dituen maisuen artean jarri du bere burua.
|
|
|
guztiok erdizka aurrekoengandik hartu dugun ondasun ederra da. Eta ez du inork
|
bere
berea balu bezala nahi duen gisara erabiltzeko, utendi et abutendi, eskubide osorik.
|
|
|
Maitagarri beharrean zen oraindik Lizardi hasi berri hartan: laster sortu zuen horratik, bere baitarik, Xahok eta Arakistainek asma zezaketen baino mitologia jatorragoa eta,
|
bere
berea zuelarik, gureagoa. Eta horrenbeste gipuzkoar langile elkarren lehian ari bazaiz  kigu ere, oraingo gisan, mendiak murrizten âedo gehienez pinu beltzez janztenâ, ez dute, eginahalak egin arren, Lizardik utzi zigun baso antzaldatua soilduko, harako leihoak itxitako jauregia dirudien hura, atsedenaren eliza, gau argi izarrez josia goian eta ur berdeak âizar irudiz zirtatuakâ behean dituena.
|
|
|
Arrazoimenak bere aberri segurua den esperientziaren irla txikia uzten du abentura bila joateko; hau da, txalupa hauskorrak eraikitzen ditu (printzipio transzendenteak) balizko mundu berri eta dotoreagoen bila abiatzeko. Ilusio transzendental hau arrazoimenaren emaitza da, eta beraz, ilusio gisa ezagut daiteke; baina ezin da ezabatu, arrazoimenak
|
bere
berea baitu sistematikoa izateko eta edozein muga gainditzeko irrika hori, eta beraz," etsaia gure baitan bilatu behar dugu". Silogismoak (arrazoiketak) sofisma bihurtzen badira, arrazoimenaren sofismak dira eta ez ahoskatzen dituen gizakiarenak, norbaitek arrazoimenaren erabilera okerra egitean sortzen direnak.
|
|
2002
|
|
|
Horregatik bidaiatzen du Julenek: desplazamendu fisikoaz haratago,
|
bere
bereak dituen maitasun literarioak berreskuratzeko. Martin Ugalderen Andoain, Lizardi eta beste hainbaten Tolosa, Obabakoakeko Andazarrate, Azukrea belazeetan oroitarazten duen Urkizu, A. Iturberen Alegia, P. Perurenaren Leitza, bidaia horretako gune bihurtzen dira, izenburuan parafraseatzen den Lauaxetaren bertso lerroarekin, Margaren ahotan jartzen diren Ene Jesuseko" Ikusi nahi al dizkidazu?" galderarekin, edo oraindik zapata estuegiak dituen Daniel Zabalegiri egindako erreferentziarekin batera.
|
|
|
Horrenbestez, kreditu pertsonala eskatzeko egokitasuna tentu handiz hausnartu beharreko kontua dugu: aparteko gastuak finantzatu behar direnean, hori bezain larriak ez den irtenbideetako bat aukera dezakegu; gainera, kreditu eskaerak
|
bere
bereak dituen izapide eta joan etorri piloa ez dugu egin, segurutik.
|
|
|
Transgenikoen gailurrera 1994 urtean iritsi ziren, AEBko Food and Drug Administration (FDA, elikagaien eta botiken segurtasun gaiak arautzen dituen erakunde ofiziala) izenekoak, espezie hari arrotz zitzaion gene bat zeukan landarezko lehen produktuaren komertzializazioa baimendu zuenean: Flavr Savr tomatea zen, Calgene konpainiakoa, eta tomateak
|
bere
berea duen zimeltze eta samurtzea geroratu egin zen, eraldaketa genetikoari esker.
|
|
|
Horixe da aldatu behar den grina txarra. Zipotza, unibertsitatearen ateetanezarri dute, ongi baitakite euskarari bideak irekitzekotan,
|
bere
berekoak di tueneskubideak onartzekotan, egoera eskuetatik joanen litzaiekeela, unibertsitatea erabat euskaldundu eta Nafarroa bera den baino oraindik euskaldunago bilakatukozela; eta zipotza ezarri behar izan zuten. Nonbait jarri behar eta guri egokitu zaigu.Baina holako ziria ez da nahikoa euskararen upelaren zuloa behar den moduanixteko.
|
|
|
«adizu ama, badakizu, sortze berean lotzen ninduenzilbor hestea sendagileak nola ebaki zuen». Jaiotzean, umeak bere gorputz propioagaratzen du, ingurukoen artean, horien eraginpean; baina gorputza propioa da,
|
bere
berea. Amaren aurpegia aterako du, aitaren begiak..., baina gorpuzkera bereberea izango da:
|
|
|
Amaren aurpegia aterako du, aitaren begiak..., baina gorpuzkera bereberea izango da: atleta izateko, fisikaria izateko, etxegarbitzailea izateko..., bainagorpuzkera
|
bere
berea izango du. Amesten dugun unibertsitatean, lehenengoetenak gorputz propioa ekarri behar du, bizitzeko.
|
|
|
Arazoa, konpetentzia kognitzailea nahiz konpetentzia komunikatzailea bakarra dela pentsatzen denean sortzen da. Ikuspuntu horretatik begiratuta, munduaren eta gizarteen kultura aniztasunaren faktuaren konprentsiora heltzen ez den bitartean, gizakiak munduaren ikuskera partziala izango du, oso partziala, berezia eta
|
bere
berea; baina pobrea modu berean.
|
|
|
Hizkuntza bakoitzak bere lurraldea behar du,
|
bere
berea, besteetatik apartekoa; hala ere, hiztun bakoitzak badaki, jakin, hizkuntza eremu horretatik kanpoko gizakiekin harremanak garatzeko, agian berea, agian besteena, agian hirugarren hizkuntzaren bat erabili duela. Kontua da, hizkuntza eremu batera heltzen den kanpotarrak jakin lukeela, era berean, berea ez den komunitate linguistikoaren baitara ari dela sartzen, eta horko hiztunekin errespetuzko obligazioak dituela, eta hori sarritan ahazten du hizkuntza maioritarioetako hiztunak?.
|
|
|
Eta kulturarekin berdin. Bakoitzak bere erreinua behar du,
|
bere
berea. Baina gizaki kultuak jakin luke, ezen beretik aparte beste hamaika ere badaudela, eta ezagut ditzakeela, eta ulertu, eta errespetatu; eta, halaber, bere bereari eusten eta berea errespetarazten.
|
|
|
Bakoitzak bere erreinua behar du, bere berea. Baina gizaki kultuak jakin luke, ezen beretik aparte beste hamaika ere badaudela, eta ezagut ditzakeela, eta ulertu, eta errespetatu; eta, halaber,
|
bere
bereari eusten eta berea errespetarazten.
|
|
|
Igorleak mezua eredu zehatz baten arabera ekoizten du, bere baldintzen arabera, bere gaitasun guztiek ahalbidetzen dioten modura. Hartzaileak, bere aldetik, antzera dihardu, eta interpretazio ereduak eredu propioak dauzka,
|
bere
bereak, mezua bere modura ulertzera daramatenak. Ekoizpena eta interpretazioa desberdinak dira, izatez, Kerbrat ek aurreratu zigunez.
|
|
|
Terrorismoaren makroproposamenean, nazio askapen mugimenduaren jardunaren teman, edo gaizkiletza arruntaren gaian, irakurketa ideologiko desberdina du eztandak. Gertakaria gai batekin lotzea edo beste batekin kateatzea, kazetari profesionalaren egintza subjektiboa da, pertsonala,
|
bere
berea. Gaia, per se, ez da neutroa.
|
|
|
sanjuandarren aldeko bezain oriotarren aurkako. Baina mundu hura, txikia zen arren,
|
bere
berea zuen. Eta kolokan edo zalantzan jartzen zionari, purrustadaren batekin erantzuten zion.
|
|
|
Hala, bada, nitaz eta nire oroitzapenez hitz egin ordez, pazientzia bildu, eta beste bide bati ekin nion: gizonezko askok haustura garaietan  bizitzen dutena melankolia dela eta ez bakardadea; melankoliak, iraungo badu, galdu den zerbaiti buruzko bazka etengabea behar duela; melankoliak
|
bere
berea duen bazka  horren baitan ulertu behar dela gizonezkoei normalean sartzen zaien seme alaben zaintzarekiko larritasuna ere; baina galdutakoa ordezkatu bezain agudo, bukatu dela melankolia, eta seme alabekiko kezka ere bai.
|
|
2003
|
|
|
Kantuen hitzak euskaratzeaz aritu zara. Guk, aldiz, hori ezin dugu egin, bertsio originala
|
bere
berean jartzen dugu. Gurea euskal produktu bat al da?
|
|
|
" Hain nago atsekabetuta entziklopediekin, non neure neure bat egin baitut neure erabilera pertsonalerako. Arthur Schopenhauer hain zegoen atsekabeturik filosofiaren historiekin, non
|
bere
berea egin baitzuen bere erabilera pertsonalerako".
|
|
|
Han baina, ez zen zineklubaren bulegoak sartzeko lekurik eta azken hauek beste toki batera eramatea deliberatu zuten. Gastuak biderkatu ziren, eta diru sarrerak
|
bere
berean mantendu, apal. Zineklubaren geroa kolokan zegoen, hortaz.
|
|
|
Lexiko alderdiko bitxikerien artean, esan dezagun, badirela haren testuetan zenbait erabilera
|
bere
bereak dituenak, eta guk ere bere hartan utzi ditugunak. Halakoak dira, besteak beste:
|
|
|
18 Bide batez gogora dezagun, aurrerago aipatuko ditugun Kurloiak eta El vasco de hoy liburuetako marrazki guztiak eta ugariak dira batez ere bigarren honetan
|
bere
bereak dituela. lanetan ere berdin moldatzen zela adierazi digu alargunak, denetarik baitzekien egiten. Eta ez zekiena bere kabuz ikasten zuen.
|
|
|
Jesusen Barri Onak eta Jesusen Eleizeak Herri bakotxa bera dan letxe hartu behar dabe, herri horren balio ta aberastasun guztiak aintzat hartu, garbitu, aurrera eroan... Gure Euskal Herriak, herri lez, baditu
|
bere
bereak direan gauza batzuk: izakerea, hizkuntza, jakintza, kondaira, kezkak eta amesak, gurari biziak...
|
|
|
Amestutakoak bere ahizpari kondatzen zizkion. Xeleimek
|
bere
berea zuen ipuin miresgarri eta ederrena, azkenean, ahizpari oparitu zion. Himrak bederen hamar aldiz irakurria zuen.
|
|
|
Fraide biai aguertu jaquen emacumea condenaturic, catea goriacaz esturic, deabruz inguraturic, ceintzuec arturic sugue, zapo, sierpe, dragoi, ta chacur amurratuen antza, zatitu ta puscatuten eben erruqui baga, batez
|
bere
bere sama ta miñean confesatu gura ez ebalaco bere pecatua, ta donguero comulgatu zalaco. Emacume madaricatuac negar ta dedar eguiten eban, birao ta erneguac eguiten cituan, baña alperric (Añibarro, ME, II: 260; adibide berdina in J.A. Moguel, 1800: 127).
|
|
|
Elkarbizitza linguistikoaren izenean aldizkariak eta egunkariak agertzen hasi ziren; alderdi eta talde bakoitzak
|
bere
berea sortzeari ekin zion. Euskal Herriak prentsa berriaren beharra zeukan, eta gogo hori asetzen saiatu zen; hizkuntza beharrak elebitasunak bideratuko zituelakoan, Euskal Herriak eltze berean nahastu zituen hizkun  tza desberdinak, zopa onik ez.
|
|
2004
|
|
|
Libro de Familia/ Familia Liburua, Libro de Matrimonios Secretos/ Isilpeko Ezkontzen Liburua, Libro de Personal y Oficina/ Langileria eta Bulego Liburua, Libro Diario/ Liburu Egunkaria. Hasian hasi, ezin alde batera utzi Erregistroaren munduak
|
bere
bereak dituen hitzak eta erabilerak, ohituta ez dagoenari arrotz samarrak zaizkionak. Gaztelaniazko traslado izan daiteke horien artean nabariena testu honetan, horren hiru adiera euskaraz ematekotan (dela liburuak geografikoki tokiz aldatzea, lekualdaketa?, jakinarazpena?
|
|
|
Erromantizismoaren ajeak gainditu ez ditugunok, nola ote gabiltza alor honetan? Has gaitezen Jon Sarasuaren iritziak barreiatzen,
|
bere
berea du-eta gogoeta gai hau: –Gure idazlerik sonatuenari duela gutxi aditu nion telebistan euskal kultura modernotasunera iritsi nahi eta ezinik zebilela, batzuek lortzen dutela, eta bere ustez ez dakit zein kantautore modernoagoa zela beste batzuk baino.
|
|
|
Hasieran Agirrebaltzategik gogorarazi digunez, nolabait ere bigarren globalizazioaren aroa edo izango genuke oraingo hau. Nazio estatuen nazionalismo totalitarioak zabaldutako aro historikoaren jarraipena, baina oraingoak
|
bere
bereak dituen ezaugarriez osaturik. Haren ezpal berekoa ote dugu arrain handi hau?
|
|
|
Zentzu horretan, galderak zehaztasuna eskatzen du: zertan datza euskararen gizarte normaltzeak
|
bere
berea izan lukeen autonomia erlatiboaren luze laburra. Hizkuntza politikaren beregaintasun propioa daukagu hemen gogoeta gai.
|
|
|
Geografia gaietan jakituna eta aditua. Beharbada,
|
bere
berea duen jakintza-gaiaren talaiatik ari delako, zorrotz mintzo zaigu lurraldetasun ideia hizpide hartuta. Abertzale batzuen desbideratze makurra egon litekeela dirudi ele minduon zioan:
|
|
|
Uste sendorik gabeko euskara praktika egiten du euskaldunak gehienbat. Euskaldun izatearen harrotasun imintzioak egiten ditu, batetik, eta
|
bere
berea duen hizkuntza nortasunarekin ez daki zehazki zer egin eta zertaraino hitzeman, bestetik. Hizkuntzaren kontua kontzientzia sinboliko hutsetik haratago doanean, euskara bere bizitzaren bizkarrezurra bihurtu behar duelako uste sendoa tartean daukanean, atzera egiten du.
|
|
|
Bestela esan: tolerantziaren estrategiak ez al luke oinarrizko osagaitzat
|
bere
berea izango indarrezko legearen logika inplizitua. Eta alderantziz:
|
|
|
–Fisikariak margolariak bezalakoak dira –eten zion fisikariak– Michelangelo, Renoir, Caravaggio, El Greco, Monet... Bakoitzak berezko estiloa dauka,
|
bere
berea. Nahastezina...
|
|
|
Haurtzaroko Euskal Herri zahar hori, Gandiagaren obra osoan hondoa egiten zuena, lehen planora dator. Gandiaga hiltzen ari da eta, inoiz baino sentiberago, beti
|
bere
berea izan den Euskal Herri zahar hartara itzultzen zaio izpiritua. Mundu hori haurtzaroko Nabarniz da.
|
|
|
Descartesek babesa eta lasaitu galanta aurkituko du era horretara definitutako askatasunean. Askatasuna
|
bere
berea du, ez dio inork kenduko, ezta Galileo kondenatu zutenek ere.
|
|
2005
|
|
|
Hango familiatzakoa ugaria zan ezkero, Dimitris neba arrebez inguratuta hasi eta hezi zan. Ez eutsien ez izenik ez abizenik aldatu,
|
bere
berean onartu eben. Izan be, euren antzerako umeak, ahotik euren moduko berbak jaulkitzen ebazanak, maitasunaz gainera ez eban barririk ezer gehiago behar.
|
|
|
Gurinak, ondotxo dakigunez, sukaldaritzan erabiltzeko unean arazo latz bat agertzen du: 90º C tatik gorako tenperaturetara berotuta erre egiten da, usain eta zapore desatsegineko akroleina osatuz; tamainan berotzen denean, aldiz, elikagaiak erregosi eta
|
bere
berea duen ahogozagarri horrekin janzteko balio izaten du.
|
|
|
Bakterio horiek dira gurinak
|
bere
bereak dituen zapore eta aromak sortarazten dituztenak.
|
|
|
Latitudeko 25º azpitik, itsas ertzetik gertuko kontinenteetako ekialdeek
|
bere
berea duten klima montzoitzarra Floridan, Mexikoko Golkoan, istmo amerikarrean, Karibean eta Madagaskarren dute.
|
|
|
Beste norbait izatera jokatzea gizasemeak zein emakumeak
|
bere
berea duen praktika da.
|
|
|
Eta Teresak gustu gustukoak aurkitzen zituen Emiliren gustuak?
|
bere
bereak ere sentitzen zituenak, urteetan ehortziak izan zituen arren, amaren esanei eta haren heziketa zorrotzari makurtuta?, eta horrela, ezin pinpirinkiago janzten hasi zen.
|
|
|
Eta linguistikarekin. Horretarako, ordea, diziplina bakoitzak berari dagokion metodologia baliatu behar du,
|
bere
berea dentalaiatik eta bere tresneriarekin begiratu behar du, baina ahaztu gabe zubiak behardituen auzi bat ulertzeko zubiak behar dituela aplikatutako metodologiak ere.Nirea ez den beste diziplina bateko hizkuntza arrotza entzuten jakitea, nirea ez denposizio arrotz horren ahotsa ere entzuten hasteko modu bat da.
|
|
2006
|
|
|
Horretan datza, nire ikuspegitik behintzat, ijitoak
|
bere
berea duen etorkizun urrunerako perspektibarik ezarekin lotua dagoen nomadismoa.
|
|
|
Schelling-entzat mito bat, herri edo nazioa da, inola ere ez arraza bat (nazioa hizkuntzarekin berdindua: beraz, nazioa berdin
|
bere
bere hizkuntza/ mito propioa, hizkuntzak eta mitoak bat egiten dutela, ez arrazak eta mitoak). Ortega-k aski kuxidadez jokatzen du testualki, Schelling-i ez mintzarazteko" arrazaren mitoaz" (herriaren lekuan).
|
|
|
Euskal arrazak ere badizu
|
bere
bere kultura. Baroja-ri asko interesatzen zaio euskal arrazaren kultura edo izpiritua:
|
|
|
Testuinguruagatik, hemengo" filosofia erromantikoa" Hegel da: Hegel-ek esan izango zuen, herri bakoitzak noraezeko
|
bere
bere" ideologia"(?) duela, Marx-ek klase bakoitzaren berea bihurtu duena, eta hala marxismoarentzat" toda idea es partidista"(?), hau omen baita engoitik gaur egungo alderdi eta alderdikeri gizartearen (demokraziaren) leloa. Demokrazia modernoaren alderdi eta aldebakarkeri sistemaren genesia trazatzeko modu polemiko franko kazetairea ematen du honek, eta de fakto, uste dut, beste inon ez dela berriro agertzen Ortega-ren izkribuetan, ez Hegel-en interpretazio eta ez Volksgeistaren erreferentzietan, ikusmolde hau, alegia Volksgeistarena partidismo forma batena bezala unibertsaltasunaren ukazioz (gogora, bestalde, Ortega-ren perspektibismoaren doktrina).
|
|
|
243 Hau dena kontsideratzen da orain, hortaz, herri edo arraza batek
|
bere
berea hizkuntzatik menpegabeki duena.
|
|
|
Arte espainol guztian, zuzenbidean, atsotiztegian, zientzian, literaturan, arima hori islatzen da edonon. Espainia" Grezia kristau" bat izan zitekeen, Birkonkista bukatu zuenean, bere baitan bildu izan balitz, bere Ernazimentu propio batean
|
bere
bere idealak eta balioak mamitzera (Cisneros en politika zen bezala). Horren ordez, baina, mundu guztian barrena sakabanatu zen arrapaladan, Habsburgo tarren politika inperialaren morroi, indarrak arras galdu eta gainbehera sartuz.
|
|
|
Iragan astun horren petik askatzeko, kultura da zereginik premiatsuena: " nuestro deber es buscar el reino de la cultura, y lo demás se nos dará por añadidura" (1902) 275 Baina hori jada ez da etzango herria pentsamendu kritiko eta razionalista arrotzez europartzean –bere estudiante garaiko krausisten programa izpiritu hartara itzulia baita substantzialki–, baizik Espainia bere baitaratzean eta
|
bere
bere balio eternalak, bere barnekondo sakonean lokartuak, berbiziaraztean(" el porvenir de la sociedad española espera dentro de nuestra sociedad histórica, en la intra historia, en el pueblo desconocido" – oroit Michelet, etc., herriaren mistika frantsesak). Herria estudiatu behar da –Costa k egin duen bezala, esaten du–, eta bere eskolan eskolatu, landu.
|
|
|
Apustu egingo nuke sofaz aldatzeko ideia harena izan zela, hasieran, baina ez naiz ondo oroitzen. Badakizue nolakoa den Elena,
|
bere
bereak dituen ideiak denonak bihurtzeko gaitasun horrekin. Koadrilan berdin funtzionatzen zuen, ez al duzue uste?
|
|
|
Badirudi galdera metafisikorik sakonenak pizten zaizkiola han, bere printzipiorik oinarrizkoenak ere kolokan jarriz, eta etxera itzultzean dena aurkitzen duela zegoen hartantxe. Bueno," zenbat koskortu den gure mutila!" esango du Jon besoetan hartzen duenean, baina oihaneko landareari dagokion era
|
bere
berean berezkoa balu bezala edo bere semeak haztea. Azken bolada honetan pentsatu ohi dut Mikelek Afrikan duela etxea eta hona bidaiatu besterik ez duela egiten.
|
|
|
Hiri handiko ibilbide jendetsu batean zehar nabil, jende askorekin topo eginez, ezezagunak denak, adin ezberdinetakoak, sexu eta itxura ezberdinetakoak, aurpegiera ezberdinetakoak. Nork bere eguneroko pertsonala idazten duela irudikatzen dut, tarteka, ezkutuan, esaldirik ederrenak eta zakarrenak josiz eta askatuz, bere izatearen muinik muinena utziz bertan, mundutik arrasto eder eta propioa, nork
|
bere
berea, utzita joango direlako itxaropenetan. Hiri honetan munduko literaturarik oparo eta onena ari da idazten jendea, jende guztia, eta inor ez da horretaz ohartzen ari, une honetantxe neu izan ezik.
|
|
|
Iluntzean jendea trenean, autobusean, autoan, oinez, etxera erretiratzen da, eguna hiltzeko lana bete ondoren. Nor bere etxera doa, nor bere lekura, nork bere lekua baitu,
|
bere
berea, leku bat munduan.
|
|
|
B ez zegoen ohituta erabakiak hartzen; izan ere, oso erabaki gutxi hartu zituen bere bizitzan, eta kasik bakar bat ere ez zen
|
bere
berea izan; gehienetan beste hirugarren pertsonaren bidez edo delegazioz harturikoak izan ziren, hartu zituen gutxi horien kasuan. Horren ondorioz, ez zen benetan ezertan inplikatzen, dena berarekin joango ez balitz bezala zen, dena inpertsonala.
|
|
2007
|
|
|
\ Zer gertatzen da, ba?:
|
bere
bere egina dauka beste hainbatek euskara gaztelania kode narrastua; zer, nola edo norekin hizketan aritzeak ez du bere jarduna aldatzen, ez da aldaketaren beharraz jabetu ere egiten.
|
|
|
Euskalduntze alfabetatzeak baditu ezaugarriak
|
bere
bereak, beste hizkuntz ikas prozesuekin alderatuta, jite propioa ematen diotenak1 Esan gabe doa: azterlan bilduma sendo batek, ikerketa lerro sendo batzuek, erabaki asko hartzen lagunduko ligukete.
|
|
|
Euskalduntzealfabetatzeak baditu ezaugarriak
|
bere
bereak, beste hizkuntz ikasprozesuekin alderatuta, jite propioa ematen diotenak. Esan gabe doa: azterlan bilduma sendo batek, ikerketa lerro sendo batzuek, erabaki asko hartzen lagunduko ligukete.
|
|
|
Kontua ez da guraso izateari uzta, ezta galerarik deitoratzea, bi alderdiek familiaren emantzipazio prozesuak
|
bere
bereak dituen bilakaera eta etapetan inplikaturik segitzea baizik.
|
|
|
|
bere
berea duen fruta jakin batzuek (anana heldu helduak eta ahuakateak, adibidez) areago dezaketen arren, C edo B2 bitamina eduki handia dutenek eragin analgesikoa izan dezakete.
|
|
|
Maiz bizitza modernoak
|
bere
bereak dituen estresaren, tentsioen, sedentarismoaren eta okerreko posturen ondorio da.
|
|
|
Kultura (arima) bakoitza bere sinbolo oinarginean(. Ursymbol?) espresatzen eta laburbiltzen da: arima egiptoarraren lehen sinboloa bidea da, arima arabiarrarena munduko koba, antzinatarrarena gorputz bat indibiduatua (ageriko presentzia), mendebaldarrarena espazio infinitua, etab.; eta kultura bakoitzak
|
bere
bere erakoak eta konparaezinak moldatzen ditu giza karaktereak, artea, erlijioa, zientzia, denak beti sinbolo edo forma basikoaren bariazioak baino ez direnak, bizi beraren (arimaren) agerketak. Kultura bakoitza errotik bereizten eta zermugatzen duena, hortaz, estiloa da, hori arimazkotasuna beste baita.
|
|
|
inolako eskrupulurik gabe mintzo ohi da. Espainiak ere
|
bere
bere arima du, eta Espainiaren arimaren meditazio bat da aipatu testu hori. Espainiaren arima ezaugarritzen duena oldarra duzu, sugarra, mistizismoa, nahikundearen gehiegizkoa eta zoroa, zertarakogabea(, kixotekeria?).
|
|
|
Eta herriaren arimaren egiteko ibilbidea bere gogotik bere gogora da:
|
bere
bere herri gogoa aurkitzea eta gauzatzea da herri arimaren eginkizuna (berdin da gizabanakoaren kasuan bere gogoarekin). Alegia, zuzen ulertzen badut, hemen herriaren gogoa (Volksgeista) Platonen ideia da, eredu aurretiazkoa, metafisiko erlijiosoa; eta horren kopia zerupetarra, denborazkoa (historikoa), herriaren arima.
|
|
|
183 Izpiritu nazional hauetan inkarnatzen da, tokian tokiko, giza izpiritu edo arrazoimen unibertsala. Eta herri bakoitzak historian bere izpiritu nazionalari dagokion sistema politikoa eta legeria edukitzen du, faktikoki184, eta behar du, razionalki185, bakoitzak
|
bere
berea eta diferentea eduki. –Les lois politiques et civiles de chaque nation ne doivent être que les cas particuliers où s, applique cette raison humaine.
|
|
|
Humboldt-i hizkuntzaren kontzeptua autokreatibitate bezala inspiratzeko, grekoarentzat zuen miresmen itsua aipatzen da beti, baina irudi du eraginik izan duela, berak bere egunetan alemanarekin ikusi duen mirari gisakoak: ...zial elegante samarreko edozertsutan, bat batean isiotu eta eztanda harrigarrizko baten fruituak alor guztietan eman ahal baititu mila ustekabeko eta uste ezindako moduetan, zer eta egiten ari direnak bere hurbil hurbilekoak direlarik, lagunak (Goethe, Schiller), bere anaia, bera, baina baita ere Alemania osoa Baltikotik Suitzako hiri alemanetaraino, hizkuntza bera izango balitz bezala itzartu eta
|
bere
bere baitatik udaberririk oparoena sortzen hasia dena geografia guztian. Humboldt-en belaunaldiarentzat hizkuntzaren autokreatibitatea (dagoenean dago hori, beti ez dauka zergatik nabarmena izan) esperientzia bat da.
|
|
|
Sandia dugun errealitatean, bada, mutur batean naturak agindu legeak daude, haren izaera materialarenak, izanbeharrarenak; beste muturrean askatasun ordenatuaren legeak, izpiritualak, arrazoimenak diktatuak (Estatua edo ordena juridiko politikoarenak); eta bien artean, natura eta izpiritua nahastuz eta bion artean zubi eginez, espazio handi bat erdi beharrezko erdi askatasunezkoa (ohiturak, taldeko morala, herri tradizioak; jendarte zibila, interes talde pribatuak). Mutur batean Naturak bere legeak dituen bezalaxe, beste muturrean Izpirituak
|
bere
bere lege estriktoak ditu. –
|
|
|
Herri bakoitzak
|
bere
bere izpiritua edo gogoa duelarik625, bere ekandu eta usadioak dauzka, legeak, erlijio moldea, biziera politikoa. Eta:
|
|
|
Askapen Gerren ostean, liberalismoaren gorakada, Konstituzioaren gatazka, batasun nazionalaren aspirazioa, estatu feudalak erreformatzeko mugimenduak nahinon, honek guztiak batetik razionalismo juridiko bat akuilatu du, Kode Zibil berri unibertsal baten asmoaz Frantziakoaren antzera (Thibaut) 647, eta frontalki joera horren aurka, bestetik, Eskola Historikoa, lege eta kode berririk asmatu ez, baina tradizionalak zientifikoki garbitu eta egokitzeko (leheneratzeko) asmoz, zentralismo eta uniformitate proiektu ororen antitesia beraz648 Zuzenbidearen filosofia razionalista edo positibistentzat, legea legegilearen nahiari baino ez dago atxikia, legegileak edozein unetan delibera eta promulga lezake, h. d., legegilearekin identifikatzen da legearen arrazoia, ez dauka zerikusirik historiarekin. Eskola Historikoarentzat zuzenbidearen edukia beti eta osoki herriarena (nazioarena) da, herriak ekoizten du bere baitatik inkontzienteki (estreina ohitura gisa, etc.), eta iragan nazionalaren osotasunak determinatua da. Volksgeistak?, h. d., ezin da nahierara diktatu, aldatu, zaharra kendu berria sortu, ez herri batetik bestera trukatu, herri bakoitzari
|
bere
bere zuzenbidea baitagokio, ez edozein lege edozein herriri. Hau dena berdin izan liteke balazta bat despota legegin zalearentzat eta haren aurka paladio bat herriarentzat; edota, errazago, Printze eta klase kontserbakoienen justifikaziorako teoria juridiko bat.
|
|
|
Hizkuntza bat, non ere ia dena aditz baita, dena egintza; non dena bizia baita eta arian ari baita dena egonik gabe; aditz konjugazio bat kasik denbora gabekoa, dena presente jartzen, iragana oraingotzen, historia poesia bihurtzen duena; lexiko bat, dena denarekin erlazionatzen duena, dena irudi, dena erritmo, etab. Herder-ek hizkuntzazko iruditik nola pertsonifikazio poetikoak, ipuinak, sagak, sinbolismoak loratzen diren erakusten du; nola garatzen den eguzkiaren goizargitzeko iruditik munduaren kreazioaren kontadizoa. Eta erakusten du nola poesia hebrearra, basamortuko bizi esperientziarena, artzain herri baten poesia, herri bat bere buruaren harroa eta bere Jainkoaren usteosokoa, nola
|
bere
bere aurrebaldintzetatik bakarrik ulertzen den, nola konparaezina den poesia greko edo erromatar edo nordikoarekin: izpiritu nazional bereki baten bizi eta sentieraren espresio.
|
|
|
F. M. Barnard ek arta deitzen duen legez, Herder herri juduak faszinatzen du, hor froga konplia ikusten baitu herri gogoaren independentziarena geografiatik eta nolanahiko baldintza materialetatik443 Erbesteratua, sakabanatua zeru diferenteenen pean, behin eta berriro iraitzia eta zanpatua, eta iraun egiten du, ez du karakterea galtzen, kreatibo jarraitzen du, uholde guztien gainetik
|
bere
bere nortasun eta barne indar autonomoa amataezina da. (Juduen kasua seinalagarria da ikusteko halaber, nola herri gogo edo nazioaren hizkuntzarekin identifikazio erabateko eta mekanikoa ez den zilegizkoa?
|
|
|
Aitor dezagun, antisemitismo edo herri ez europarren balioespenetan Herder ere XVIII. mendeko haurra izan dela, alferrik nahiko genuke bihurtu diskurtso garbi garbi orbangabekodun autore xantu edo postnazista eskarmentatu bat gaurko erretorika politikoki korrektoaren estiloan (Nietzsche, ordea, harrigarriro, Poliakov ek problemarik gabe halakoxea bihurtu gura du). Herder-ek badu adierazpen nahikoa txinarrei, samoiedo eta beltzei buruz, etab., bidaiari eta kolonista edo misiolari europarren informazioek barreiaturiko estereotipoen arabera xelebre samarra edo ez beti oso dotorea;
|
bere
bere iritziak baino gehiago garaiko usteak. Eta historia juduari buruz ere badauka kritikarik, Palestinako lurren okupazio momentutik beretik hasita, hura ez omen zelako tribu guztientzat justizia berdinezkoa izan, ezta nazio juduaren kohesio eta independentzia aski ziurtatzen zuen eran moldatua ere, etab. Hala ere, haren pentsaera bere osoan ikusita, tenoreko ilustratu sonatuenen aldean, Voltaire, Buffon, Diderot, edo bere inguruagoko Kant, Goethe eta letra alemanetako izen sakratuen aldean orobat, Herder, bere ajetxo guztiekin, bere menderako salbuespen hunkigarri bat da kultura guztien eta herri guztienganako begikera positiboan.
|
|
|
(ez greko) bat zuen, herriak? (nazioak, gizarteak), orain bere Homero ipartarra dauka (Ossian),
|
bere
bere poesia, iparraldeko zeru eta paraje ilun hodeitsuei dagokien bezalakoa. –Herri?
|
|
|
Haurrak historian norbera izaten ikasi behar du, ez beste bat izaten. Ez dago eredu arrotzez baliatzerik;
|
bere
bere baitatik gora, bere herritik, bere garai, bere bizitzatik abiatuz behar da hezi haurra. –¡ Qué grandioso tema el de mostrar que para ser lo que se debe ser no se necesita ser ni judío ni árabe, ni salvaje ni mártir ni peregrino, sino sencillamente el hombre ilustrado, instruido, refinado, razonable, culto, virtuoso, gozador, como exige Dios del grado de nuestra cultura? 366 Alderantziz, beste aro batzuk ez dira juzgatu behar gaurko bizitzatik eta irizpideetatik; beste herrietako ohiturak gure ohituretatik.
|
|
|
Greziako ongia eta ederra ez dira Judea edo Germaniako ederra eta ongia. Herri bakoitzak
|
bere
bere izpiritua dizu, bere nortasun, originaltasun menpegabea. Baina Volksgeist hori ez da mugaketa negatibo bat beste herrienganako, bai irekitasuna herri guztietara.
|
|
|
(Arimak kulturak dira). ...koa, berak proposatzen duen historia irakurtzeko modeloan, historian kultura garai batzuk daude, konstelazio edo galaxiak bata bestetik menpegabeak, elkarrekin lotugabeak, nobletasun eta eder berdinekoak denak, denboran bata besteari jarraitu gabe bata bestea aldikatzen dutela, hala ere euren traiektorian denek ziklo organiko berbera eta bizi periodo berdinak ibiltzen dituztela, bakarrik bakoitzak
|
bere
bere estiloarekin, hots, arimaren espresio molde berekiarekin. Spengler ek halako zortzi arima edo kultura garai seinalatzen ditu orain arteko historian:
|
|
|
Beste nazio identitate askok bezala
|
bere
bereak ditu euskal nazio identitateakhonako ezaugarri zeinuok: hizkuntza, kultura, historia eta lurraldea.
|
|
|
Euskara umezurtz dagoela esan berri dugu
|
bere
bereak dituen nazio osagarrien aterpetik eta botere sozialaren babespetik kanpo dagoelako. Oraingo egoeradefinitzeko balio du iritzi horrek, nik uste:
|
|
|
Bestalde, Fichte-ren nia oso pertsonala ere bada, gizaki bakoitza da (eta, gehiago, filosofiatik kanpora batik bat hala ulertu da): nor bere buruaren erantzulea, berak egiten du bere burua, eta bere burua eginez
|
bere
bere mundua egiten dizu, horixe da eta horretantxe datza giza askatasuna292 Gizon eta emakume bakoitza munduaren sortzaile bat da, bere buruaren egile izaki. Fichte-k bakoitzaren nia predikatu egiten du, exijitu egiten du.
|
|
|
Niaren profeta bat da, askatasunaren profeta delako, eta askatasuna izpirituaren konkista bat delako, ez gizaberearen donu naturala. Herriek, gizon emakumeek, bakoitzak bere nia du eta
|
bere
bere nia egin eta izan behar du(, autó nomo?: bere buruaren jaun eta lege); gizadiak libre izan behar du, etab. Ele horiek denek, nia, askatasuna, gizadia, mundua?
|
|
|
Harengandik hozituriko lore betegina da hitz bakuna. Horrengan
|
bere
berea dizu produktu bukatua bera. Fraseari eta hizketari berak forma arautzailea bakarrik erabakitzen die eta hiztunaren hautuari uzten dio moldaera indibiduala»363.
|
|
|
Esan beharrik ez, hiztunak ez duela deus zerotik asmatzen (hizkuntza arbasoengandik datorrena? nolabait gainezarri egiten zaio hiztunari bere edukitasun eta forma guztiarekin), eta hala ere hiztun bakoitzak
|
bere
bere hizkuntza dizu, berak sortzen dizu (hizkuntza pentsatzea kontrarioak pentsatzea da). Jakin ere ez dakigu hizkuntza bat, baizik eta hitz egiten dakigu.
|
|
|
karaktere indibiduala, edozeinek ohartu ahal dizu, baina Turgot ek azpimarratzen zuen (Entziklopedian, «Etymologie» artikuluan): onarturik ere hizkuntza gizarte baten, eta historia bat eta aro baten emaitza dela, hala ere Corneille k eta La Fontaine-k bakoitzak
|
bere
bere eran hitz egiten dute421.
|
|
|
Bakarrik, arrazoi hori baliatzen da orain izpiritu frantses goraren berdingabea goratzeko. Herder-ek ez du besterik egingo esatea baino, frantsesak berea daukan bezalaxe, daukala alemanak bere izpiritua, eta berdin beste guztiek, bakoitzak
|
bere
berea eta konparaezina:
|
|
|
Izpiritu nazional hauetan inkarnatzen da, tokian tokiko, giza izpiritu edo arrazoimen unibertsala. Eta herri bakoitzak historian bere izpiritu nazionalari dagokion sistema politikoa eta legeria edukitzen du, faktikoki1029, eta behar du, razionalki1030, bakoitzak
|
bere
bere eta diferentea eduki.
|