|
2008
|
|
|
Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago, besteak beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez dutelako posizio des berdinetan funtzio desberdinen berri ematen. Esan
|
beharrik
ez da, laguntzaile mota zehaztea ere garrantzitsua dela oso, hauek aditzaren oinarrizko osagaien berri ematen digutelako euren presentzia beharrezkoa izan gabe esaldian.
|
|
|
Esan
|
beharrik
ez dago hauetako anitzetan ea> gisako fonetismoak ematen direla. Orobat aipatzekoa gaztelaniar fonetikaren eragin zuzena, s> > j> gisako bilakaeran, adibidez, Ezkizarana > > Ezkijarana, > Kanpozarra > Kanpojarra, Arabako Basalde > > Bajalde, > Basauri > > Bajauri> eskualde, aspaldi, gaztelaniaztatuko kasuen araberakoa.
|
|
|
Izen beretik abiatuta bi predikatu konplexu mota sortu ditugu: batek osagaietatik eskuraturiko esanahia du (significado composicional) eta hiztunak berariaz ikasi
|
beharrik
ez du (gorde, kontu, gordetzen/ kontzen egon); bestearena, berriz, ezin da osagaietatik ondorioztatu, hiztunak predikatu osoa ikasi behar du: itxoin, itxaron, esperoan egon, 11?
|
|
|
Bestetik, (8) an eta (9) an lehiaketa> publikoari> publizitatea> eman> ageri da eta (10) ean berriz, lehiaketa> koa> rgitara> Esan
|
beharrik
ez dago bigarrena dela egokiena, kakofoniarik ez dagoelako eta publizitatea> eman> gaztelaniazko dar> en kalkoa delako.
|
|
|
Ikusi da nola S. Arana Goiri-k Egutegia erabili zuen bere euskal izende gi berria zabaltzeko, beraz hizkuntzaren inguruko bere lana ezagutzera emateko. Esan
|
beharrik
ez dago antzeko asmoak erakutsi zituela López
|
|
|
Motiboa ez dago niretzat argi. Azken ordukoa izateaz gainera berrerator penaren
|
beharrik
ez duen ezarpen eremu mugatukoa delako?
|
|
|
Eta ez ikertzaile eruditu soil moduan, baizik baita euskararen zabaltze lanean («difusión»). Esan
|
beharrik
ez dago «órbita de vascófilo» edo euskaltzale gisa «gorputz eta arimaz» aritzea205, hizkuntza zabalduz, militantzia nazionalistaren agerpen argia dela (hain ageria ezen garaian bertan antzematen zuten «separatismo» salaketak eragiteraino). Azkuek, jakina, ez zion bere euskaltzale jarduera horri «nazionalista» deitzen, batetik adjektibo hau oso lotuta zegoelako jeltzaleekin (horrek aldean zekarren konnotazio alderdikoi, inplikazio independentista eta mamu separatista guztiekin), eta bestetik «vascófilo» gisako izen kulturalistak, politikoki neutralagoak izateaz gain, deskriptiboagoak ere izan zitezkeelako bere lana azaltzeko orduan.
|
|
|
Maiz aipatu izan da Azkue «odol gorria» zela (Txomin Agirre «odol zurbilaren» aldean), bataren bitalismoa eta bestearen pasibotasuna irudikatzeko249 Esan
|
beharrik
ez dago, izaera bizi eta aktiboa izateak ez duela berez erromantizismoarekin zerikusirik, baina argi dago halako tenperamentua izatea ondo uztartzen dela joera erromantikoekin. Tenperamentu horrek Azkueren lanerako joera nekaezina eta are bere gustu zein sorkuntza estetikoen zergatia ulertzen laguntzen du.
|
|
|
Kultura horrek beti eta derrigor esangura politikorik ez bazuen ere, erraz identifikatzen zen espainolismoarekin. Hola, adibidez, 1919an Mutrikun diputatu maurista bati egindako omenaldian, kaleetan espainiar banderak jarri eta harrerazko manifestazio bat antolatu zen, haren buru «una españolísima extremeña» jarriz, zeina «iba ataviada de charra» eta pasodoble baten doinuari segituz ibiltzen baitzen392 Mauristak, esan
|
beharrik
ez dago, Errestaurazioko Espainia ofizialaren defendatzaile eta euskal autonomiaren aurkakoak ziren.
|
|
|
Erlijio oro funtsatzen da naturaz gaindikoarekiko fedean, jakina. Erlijio katolikoari dagokienez, esan
|
beharrik
ez dago, Jainko ahalguztidun baten existentziaren eta haren errebelazio mirarizkoen sinestean oinarritzen dela. Biblian eta bereziki Ebangelioetan biltzen dira katolikoen naturaz gaindiko fede gai eta errebelazio kasu nagusiak.
|
|
|
«quiera Dios que una vez aprobado el texto autonómico podamos elevar al rango merecido a la Academia de la Lengua»85 Izan ere autonomiak euskara erabiliko zuen administrazio eta hezkuntza sistema ekar zezakeen, eta hizkuntzaren erabilera ofizial horrek arauak eta ereduak zituen, gaztelania euskara hiztegi normatibo bat adibidez. Esan
|
beharrik
ez dago bide hau Gerra Zibilak eten zuela.
|
|
|
Hola, 1909tik Bizkaitarra Bilboko astekari jeltzaleko plantillan sartu zen,. Kirikiño? ezizena aurrenekoz hartuz484 Aldizkari hau, esan
|
beharrik
ez dago, gaztelaniaz zegoen idatzita ia osorik, baina bazuen euskarazko atal bat, Bustintzaren ardurapean hain zuzen. Bertan, beraz Bustintzak kazetaritza arloa sabindar euskaraz landu zuen hainbat urtez.
|
|
|
Baina izatez, formalki plana Arana Goiriri eskatzea Ademari edota Guilbeauri zegokien, eta haiek ez zutenez eskatu (antza Daranatzen akta aski zitzaien), Broussain eta Azkue ere ez ziren saiatu. Esan
|
beharrik
ez dago, jatorrizko proiektua ez eskatzea ez zela oso prozedura txukuna izan, baina izatez Arana Goiri bera ere ez zen molestatu bere plana Guilbeauri edo kongresukideei helarazteaz. Hortaz Guilbeau, Adema edo Azkue arduragabeak izan baziren, Arana Goiri ez gutxiago.
|
|
|
Hortaz, tentsio politikoa laster igaroko zela espero bide zuen Azkuek. Esan
|
beharrik
ez dago, gatazkak baretu barik larritu egin ziren, laster Gerra Zibila lehertuz. Frankismo garaian, jakina, ezinezkoa izango zen ezer argitaratzea.
|
|
|
Esteban Bilbaori idatzitako gutunean bezala, hemen ere, euskara irakastean gaztelania hobeto menperatuko dela esaten da, eta gainera euskaldunen leialtasun politikoa bermatuko duela estatuak. Esan
|
beharrik
ez dago, proposamen guztiz moderatu hauei estatuak ez ziela inolako jaramonik egin.
|
|
|
317 «Una encuesta pro euzkera. La opinión de don Resurrección María de Azkue», Euzkadi, 1934.11.08 Esan
|
beharrik
ez dago «Euzkalerria», zetarekin, egunkarikoen transkribapena dela, Azkuek eserekin idazten baitzuen.
|
|
|
Soilik Garibai edo Axular moduko euskaldun ikasi eta ibiliek aipa zitzaketen muga horiek zehaztasun handiagoz. Eta esan
|
beharrik
ez dago, Euskal Herri linguistikoaren lurraldetasun honek, ideologia kantabrista indartzetik haratago, ez zuela inolako errelebantzia politikorik. Politikoki garrantzia zuen lurraldetasuna, probintziena, printzerriena eta monarkiena zen.
|
|
|
Esan
|
beharrik
ez dago garai hartan arraza herri baten ondarearen parte bereiztezin kontsideratzea arrunt arrunta zela, kultura bera arrazari loturik ikusteraino. Mikel Altzo kaputxino euskaltzaleak, adibidez, hola adierazten zuen:
|
|
|
posible da Azkuek Antilletako naufrago gizajoa aipatzean Kuba eta Puerto Rico antillar uharteak izatea gogotan, 1898ko Espainia hondoratutik igerian libre hasi bezain laster estatubatuar marrazoek irentsi zituztenak. Esan
|
beharrik
ez dago herrialde horiekin jazotakoa garaikoentzat guztiz ezaguna eta inpaktantea izan zela, eta beraz 1918ko hitzaldi hartan zeuden entzuleek, Azkuek bezala, oso presente izan behar zutela. Baina, gainera, Azkuek gertaera haietaz idatzi ere egin zuen behinola.
|
|
|
Halaber, Azkuek 1918an esandako «conservo la cordura suficiente para preveer» esaldiak, zentzu komuna izan baduela baieztatzearen adiera izan dezakeen arren, orobat iraganeko aurrekariren batetik irakaspenak atera zituela pentsarazten du; eta, dudarik gabe, 1898ko gertaerek aukera handiak zituzten aurrekari hori izateko. Edozein kasutan, 1918ko hitzaldiko Antillen pasartearen interpretazioa hau, esan
|
beharrik
ez dago, hipotesi bat da. Probablea, baina ezin baiezta daitekeena.
|
|
|
Bera gabe bertan behera geratuko zen erakundeak berriro ateak ireki zituen. Dinamika berria, esan
|
beharrik
ez dago, izugarri ahula zen, baina hala ere dinamika bat zegoen: hileroko batzarrak, euskaltzaleentzako bilgunetxo bat, Akademiako biblioteka irekita?
|
|
|
Irakurleak, Eskualdunaren kasuan bezala, nekazariak ziren gehien bat, baina Iparraldeko aldizkaria ez bezala, Argia osoki zen euskarazkoa. Esan
|
beharrik
ez dago, Azkuek begi onez ikusi zuela aldizkari hau, eta hango arduradun batzuekin harreman onak izan zituen (Gregorio Muxikarekin, Bittor Garitaoinaindiarekin...).
|
|
|
Erregeak berak luzaro aipatuko ziren hitzak esan zituen ekitaldien hasieran: «Cultivad vuestra lengua milenaria y venerable, joya preciadísima del tesoro de la Humanidad que recibisteis de vuestros padres y que debéis legar incólume á vuestros hijos»215 Esan
|
beharrik
ez dago erregearen hitzek oso harrera ona izan zutela. Garaian pentsatu omen zen Eduardo Datok prestatu ziola hitzaldia Alfonso XIIIari, baina antza Gasteizko apezpiku Eijo y Garay izan zen egilea, erregearen diskurtsoari kutsu euskaltzalea eman guran216.
|
|
|
Gorago aipatu denez, erregistro bakarra besterik ez darabilte gazte askok eta gabezia horretatik datozke, besteak beste, euskararen kalitate eskasa eta egoera eta esparru ez formaletan erdaraz aritzea. Egoera hori irauli nahian, lehenik eta behin, bi kontzeptu horiek zer diren ondo ulertzea ezinbestekotzat jotzen dugu eta, bigarren pauso batean, egoera eta esparru ez formaletan erabili beharreko erregistro hutsunea nola bete proposatu nahi dugu, ezer berririk asmatu
|
beharrik
ez dagoela azpimarratuz eta dagoeneko erregistro ez formal hori ondo garatuta duen hizkera eredua kontuan hartuz Ikastolako erabilera esparruetan, betiere bakoitzaren ingurune soziolinguistikoaren arabera.
|
|
|
Lezamako adierazpenean, berriz, alor bakoitzeko zenbait irizpide eman zuen Euskaltzaindiak, 2004an. Guztiak hona aldatu
|
beharrik
ez, eta bakarrik irakaskuntzari dagozkionak ekarriko ditugu:
|
|
|
Iruzkinen
|
beharrik
ez du, gure ustez, argi eta garbi esaten baita azken lerroartean Iparraldeko ikastoletako jokabidea zein den.
|
|
|
Bestela, gerta daiteke eta sarri gertatzen da gaur, euskalkien aitzakiaz hizkuntzaren barnean hesiak gero eta gogorrago bihurtzea, elkarganatu beharrean bata bestetik urrunduaz joatea. Eta joera zatikatzaile hori Euskaltzaindiak ez dezakeela onar esan
|
beharrik
ez dago.
|
|
2009
|
|
|
Euskaltzaindiak, sortze beretik, euskararen erakunde ofiziala izatearen kontzientzia izan badu ere, nortasun juridikoz jabetu
|
beharrik
ez du ikusi izan nonbait, ez gerra aurrean eta ez gero berandu arte. Azkuek berak, edo Etxaidek zein Lojendiok egin zituzten saioek ez zuten helburua jo, ikusten denez.
|
|
|
2009an Urkiolako Barne Jardunaldietan aldaketa garrantzitsuagoa erabaki da, ordea: forma bakoitzari buruzko azken erabakia osoko batzarrean hartu
|
beharrik
ez izateko, Hiztegi Batua (2 itzulia) batzorde ahaldundua sortu da. Hemendik aurrera batzorde horrek izango du azken hitza.
|
|
2010
|
|
|
Hain da gaztelaniaren gizarte eragina eta ingurumeneko harreman sare informaletarainoko sarbidea sendoa, non gizarte eragin horrek beste elementuak (ama hizkuntza, lagunartea, auzo giroa eta eredua) kontrarrestatu egiten dituen eta, adin batetik aurrera, haurrik euskaldunenak ere gazte elebidun bihurtzen. Horrek ez du esan nahi, gazte euskaldun horiek inolako hobetu
|
beharrik
ez dutenik beren gaztelaniazko trebetasunetan218 Esan nahi duena da hemengo ikasle batek eta Gaztelako edo Andaluziako batek antzeko trebetasun pautak ageri dituztela batez bestean. Hots, hangoak bezain erdararen jabe direla hemengo gazteak, aldeak alde eta ñabardurak ñabardura.
|
|
|
Aurreikus daitekeen bezala, herrikoek, etorkinek baino gehiago euskal kultura ezagutzen dute. Ondorioz bereganatzearen
|
beharrik
ez dute sentitzen edo guttiago bederen.
|
|
|
Bigarren lerroan dagoen arrazoia da baliagarritasun eskasa orokorki (bertakoen %27, etorkinen %24). Euskararen
|
beharrik
ez da familia erdaldunetan (bertakoen %29, etorkinen %21). Baliagarritasunaren izenean guraso anitzek nahiago dute haurrak ikas dezan ingelesa edo gaztelania edo beste nazioarteko hizkuntza bat (bertakoen %29, etorkinen %20).
|
|
|
Gero, ordea, gaia ikastola batzordeetara eramatean eta eztabaidatzean era guztietako argudioei aurre egin behar izan zieten: zilegitasun ofiziala, doakotasuna, lanpostu ziurra, lan baldintza onak, kudeaketa
|
beharrik
ez eta, beraz, administrazio amatxoren eskuetan dena uztea?
|
|
2012
|
|
|
Haren garaiko itzultzaile gehienak bezala, euskararen eta euskalkien kontuak kezkatzen zuen gehienbat; Telemakeren itzulpeneko ohar gehienak ezezagun samarrak iruditzen zaizkion hitz edo esamoldeen esanahia argitzeko ezarriak dira, edota lapurtera ez beste euskalkietako hitzen ordainak emateko. Itzulpen irizpideari buruz, berriz, esan genezake nahiago zuela, garaiko itzultzaile gehienen antzera, hitzez hitz itzuli
|
beharrik
ez izatea.
|
|
|
Euskaratik erdaretara itzultzeko beharra ere azaldu
|
beharrik
ez dago, apur bat izango dugulako besteei eskaintzeko modukoa, eta pozgarria da euskarazko liburuek ingelesera edo grezierarako itzulpena merezi izatea. Hala ere, utzi egidazu erreparo bat egiten, itzulpen gehienak espainolera egiten dira, eta ez dakit ez ote dugun morrontza bat hor Espainiarekiko, ez egiten diren itzulpenengatik, baina bai baldintza orokorrengatik.
|
|
|
Guztien ezaupide izate hori, bere bakarrean, argudio oinarri garrantzitsua da. Horrek berarekin dakar argudio ondorioen kateatzea egiteko inolako justifikazioen
|
beharrik
ez izatea,, mundu guztiak jakitea, k bermatzen baitu konexio hori. Azken batean, argudio oinarria arautzen duten axioma edo hastapenak izango lirateke.
|
|
|
Zenbat eta jende gehiagoren babesa izan, orduan eta indar handiagoa izango du bere tesiak eta orduan eta justifikatu behar gutxiago argudio (ar) en eta ondorio (ar) en arteko konexioa. . Guztiak horren jakitun direnez gero, aipatu ere egin
|
beharrik
ez legoke, baina hori estarian egon ordez, berariaz aipatu egingo du?. Beraz, argumentazioan aurrera egiteko estrategia erretoriko pragmatikotzat joko dugu.
|
|
|
Egindako zehaztapen hori, bada, askitzat jotzen du; gehiago esan
|
beharrik
ez du sentitzen nonbait. Buruan duen norentzakoa kultur ezaupide horren jabe delako hipotesia du esatariak, eta ez du pista horrek(. Frantziako Paris iburuz ez diharduela?
|
|
|
hasi ahozko tradiziozko eragin nabarmena duten ipuin pasadizoen aipuetatik, euskal idazle klasikoen aipuekin jarraitu, eta XX. mendeko literatura modernoaren ispilu direnetara iritsi arte. Esan
|
beharrik
ez dago testuartekotasun161 honek, estarian nahiz agerian beste testuei egiten dien erreferentzia sare honek? –nolabaiteko gaitasun literarioa?
|
|
|
Zaitegi zalantzan edo, kezkati, aurkitzen dut liburu honetan ohi ez bezala, honek edo hark dioena dela eta. Bere hitzez esateko. Bururik ez eta txapela nai, ari omen naiz urliaren164 iritzian, eta bururik eztuenak txapel
|
beharrik
ez omen? (LIB II:
|
|
|
– Gehienetan, hain jakintzat ematen du (edo behintzat bere balizko irakurleak jakin beharrekotzat), Bibliatik hartuak direnik ez esateaz gain, besteren aipuak direlako seinale ikur grafikoekin ere inguratu
|
beharrik
ez du ikusten:
|
|
|
Harako. Viva Zapata, n. Elia Kazanena hura ere? ezpain gainean zeraman bigote zarpail haren
|
beharrik
ez du orain, jakina, eta orduko kartoi itxurako gelditasun hura ere ez zaio nabari. (ZIN:
|
|
|
Esan
|
beharrik
ez dago aurten, 2012an, Koldo Mitxelena Elissaltek utzi gaituela 25 urte betetzen diren honetan, Mitxelenaren harrobiak guztiz joria izaten jarraitzen duela eta denborak ez duela saretu hemen utzitako lanen ehuna. Ehun hori ikasgai, ikergai askok ehundua da eta errenteriarraren zazpiehun (euskal eta erdal) lan baino gehiagok osatutako uzta alderdi askotatik irakureta jorra daiteke eta hala egiten da.
|
|
|
Esan
|
beharrik
ez dago Mitxelenak euskararen batasunaren sortze bilakaeretan izan duen eragina eta egin duen lana. Gu ez gara horren jorran ariko.
|
|
|
Argitaraldien aukerak ondorio latzak dakartzala esan
|
beharrik
ez dago. Guk aztergai Euskal Editoreen Elkarteak kaleraturiko Klasikoen Saileko 21, 22 eta 23 zenbakiak dituzten liburuxkak hautatu ditugu:
|
|
2013
|
|
|
Ez da gaitz ikustea zeri esker finkatu dituen erroak gerla huntan erlisioneak. Behar ordu minean gizona bere baitharik itzultzen da gaineko nausiari buruz; bere gostuko dohazkonean aferak, orduan ahantz dezake Jainkoa, iduri baitzaio nehoren ez deusen
|
beharrik
ez duela. [?] Eskolatzale hauta da herioa, lehen auzo duguno.
|
|
2014
|
|
|
Gerora etorri zen, nire burua euskalduntzeko ahaleginetan, berri ro ere euskara neureganatzea eta Arestiren literaturarekin topo egitea. Horretarako akuilua, esan
|
beharrik
ez dago, Xabier Kintana eta Andolin Eguzkitza izan ziren, bi horiengan ikusten bainuen nik Bilbon eta, oro har, Euskal Herrian behar genuen euskaldun tasun moderno eta hiritarraren eredua.
|
|
2016
|
|
|
Hegoaldean kanpoko eragina bilatzen zen, kanpoko ideien ezagutzeko nahikeriak. Horrelako
|
beharrik
ez zen azaltzen Ipar Euskal Herriko idazleen artean eta antzerki munduko jendeen artean.
|
|
|
Taularatzaileen formatzearen beharra aipatzen du, formatzaileen
|
beharrik
ez du aipatzen, galdera izan daiteke, formakuntza mota ere ez du erraten, moldatzea erraten du baina zer pertsona mota behar litzatekeen bazekien. Teatroa eta publikoa.
|
|
2019
|
|
|
Zentsoreen artean euskaraz zekienik ez zutela argudiatuta, diktadorearen mendeko militarrek erabateko debekua ezarri zieten euskarazko testuei, Bizkaiko egunkarietako euskarazko zutabeetatik hasita. Egoeraren larritasunaz ohartuta, Resurreccion Maria Azkuek eta Nazario Oleagak gutun bat igorri zioten Bizkaiko gobernadore zibilari, 1923ko irailaren 16ko datarekin, jakinarazteko konfiantzazko zentsore euskaldunak bilatzeko prest zeudela, horri esker euskarazko testu guztiak zentsuratu
|
beharrik
ez izateko; gutun hartan, Alfontso XIII.a erregeak 1918an euskararen alde esandako hitzak gogoratu zizkioten gobernadoreari, eta euskara bultzatzeak ez duela zertan ekintza, separatista, izan argudiatu zuten.
|
|
2021
|
|
|
Bena Joanaren bi etxalteen artean zerratürik zagoan, üngüratürik, frantsesez enclavée, eta hor andere azkarrak etxen bezala erauntsi züan, Maule bi aldiz porrokiz, 103 eliza errez Xiberoan eta Baxenabarren, gure lürralde txipian bereziki Santa Grazikoa:
|
beharrik
ez beitzen sühoi! Herri hortako lürren parte handi bat hartü züan ekialdetik, bere oihanekin, eliza kantüxkalano, eta Bearnori lotü orozbakoz.
|
|
|
Sos beharrüne tink elibati bürü emaiteko, 1594ko apirilaren 23an," Atharratzeko jauregian, Züberoa herri eta bizkonterrian, arrastiritan... musde Xarles Lüküzeko jaun gora eta poteretsüak, horko eta beste lür eta jaurerri elibatetako jaun eta baru, Erregearen ordenako zaldün eta Majestate Horren ordari orokor denak erran delako Züberoa herri eta bizkonterrian", ordarigoa eman zeion alaba gehien Charlotte Catherine Lüküz andere gora eta poteretsü, Boutevilleko etxekandereari, beren hontarzünen bidealatzeko eta bahitzeko musde François de Méritein kapitainaren faboretan, lekü hortako baita beste lür eta jaurerri elibatetako jauna denari, 5.000 lüsen heinealano, jakile dütüelarik" Maisü Behako Arño, züzenbideko lizentziadüna, Garrüze hirian sortürik, hor bizi dena, Baxenabarre herrian, Nicolas Leclerc gizon noblea, Erregearen ama erregiña zenaren idazkaria, Jacques Garnaud, Lüküze eta Boutevilleko anderearekin egoiten dena, eta Gracian du Tisner, Atharratzeko herritarra eta egoiliarra". Bena ordarigoa horren
|
beharrik
ez zen izan, zeren musde François de Méritein, Nabarzi eta Bizkaiko jauna, bera joan zen Atharratzera; Lüküzeko baruari 306 lüs ürrezko soletan prestatü zeitzon, lüsa 12 errealetan kontatüz eta erreala 5 soletan, bermetzat ükenez Ahatsako lür eta jaurerria, Garazi herrian, bere jabegoa güziekin.
|
|
|
Izen sintagma osatzeko mugatzailearen
|
beharrik
ez duten izenak izen bereziak direla diogu: Joxe, Paris, Ines eta abar4.
|
|
|
Euskaltzaindiak" Hitz elkartuen osaera eta idazkera" arauan esanaren arabera,
|
beharrik
ez dagoenean ez genuke hirutik gorako hitz elkartuetara jo behar: hobe euskal aldizkarietako zuzendarien bilera, soinu uhinen hedapen bidea edo Mendibilgo Udalaren kirol patronatua, ezen ez euskal aldizkari zuzendari bilera, soinu uhin hedapen bidea eta Mendibilgo udal kirol patronatua.
|
|
|
Zerbait eskatu duela ere badaki. Jadanik ulertutzat ematen badute esan
|
beharrik
ez da. Dena den, izenordain pertsonalak ez diren sintagmen ezabaketa testuinguruaren mende gelditzen bada ere, pertsona izenordainak ezabatzea zeri dagokio?
|
|
|
kalean inesiboa, Bilbora adlatiboa, adibidez. Hauen egitura zein datekeen aztertzen hasi
|
beharrik
ez da, arbola (ren) gainera eta arbolan gora moduko sintagmek adiera desberdina dutela onartzeko: arbolaren osagaia gainera adberbioaren osagarria izango da.
|
|
|
Sintagma hauen osaera argi dago zein den. Inesiboaren eta abarren
|
beharrik
ez dugu orain ere: [IS [PS [DS bost urte] ko] iloba].
|
|
|
honela Lazarragak erabiltzen du eta hedatua da gipuzkeraz edo bizkaieraz idazten dutenen artean; horrela adberbioak leku gehiago izan du Hegoaldean, eta gutxiago Lapurdin, Nafarroa Beherean edo Zuberoan; hala Lazarragak erabiltzen du eta, bizkaierazko tradizioan lekukotasun urriagoak baditu ere, oso hedatua izan da euskalki guztietan; hola (eta holan, bizkaieraz) ez da hain erabilia izan, baina Iparraldean Etxeberri Ziburukoak eta XVIII. mendeko idazleek erabiltzen dute, XIX. mendean bizkaierazko testuetan eta gipuzkoar bertsolariren batek ere, eta XX. mendean oro har hedatzen da. Hortik sortzen dira hola eta hola (berriz aipatu
|
beharrik
ez dagoen zerbait labur adierazteko edo), hala hola, hola hola, hala nola, nola hala eta abar (§ 15.4.4). Gaurko liburuetan arruntak dira, nahiz hola baino maizago ageri diren gainerakoak.
|
|
|
Zain, bila eta eske berez dira argumentu egituradunak, aditzaren
|
beharrik
ez dutenak osagarria hautatzeko. Beraz, erraz azter daitezke" (norbait) egon/ ibili PRED [X+ bila, eske, zain] PRED" moduan, non X bila, eske edo zainen argumentu den.
|
|
|
31.4.6.2a Esan bezala, goiko perpausetako egituran bi perpaus ditugu: alde batetik galdera izenordain bat izenordain aurrekari gisa daukan mendeko perpaus bat, baitaurrizkia dakarrena, eta bestetik, bestearen eskuinean, izenordain anaforikoa daukan perpaus bat, menderatua izan
|
beharrik
ez duena, eta beraz adizkia menderagailurik gabe izan dezakeena. Ondoko adibidean erakusten dugu korrelaziozko perpausen egitura:
|
|
|
30.6.3.2.4a Jakina da (re) kin eta gaz postposizio atzizkiek aski esanahi desberdinak har ditzaketela; beste horrenbeste gertatzen zaie tzearekin zein tzeagaz perpaus osagarriei ere. Esan
|
beharrik
ez da soziatiboak adierazten duen elkartze hori gauza abstraktuen elkartzea izango dela perpaus osagarrien kasuan: Lide Aitorrekin ezkondu; Merke erostea kalitatea zaintzearekin ezkondu.
|
|
|
34.5.2.3d Baldintza irrealeko perpausean [tuko+ izan/* edun] alegiazko adizkia (etorriko balitz, ekarriko balu) erabiltzen denean, gehienetan ondore perpauseko adizkia ere era horretan eraikia da: Etorriko balitz, mesede ederra egingo liguke; Ekarriko balu, bila joan
|
beharrik
ez nuke izango. Esan beharra dago, bestalde, euskalki batzuetan alegiazko aldiko adizki sintetikoen erabilera ahuldu bezala egin dela, eta orduan, alegiazko laguntzailea duen [tuko+ izan/* edun] adizki analitikoak erabiltzen dituztela sintetikoen ordez, egoera aditzekin kontrafaktualak adieraziz:
|
|
|
Ezin du oporrik egin: hain dabil lanpetua; Honen akatsak aipatu
|
beharrik
ez dago: hain daude axalean (Mitxelena); Ezin izan zuten zerrenda bukatu; hain da luzea (Berria).
|
|
|
28.4.7c Lehenengo osagaian ez ezik/ ez ezen/ ez eze duten egituretan ez dira perpaus jokatu beregainak elkartzen, baizik bestela ere mintzagai izan daitezkeen perpaus osagaiak. Esan
|
beharrik
ez dago, mintzagaiok mota berekoak izan behar dutela: Liburu hau ez ezik, beste hori ere baduzu; Euskadin ez ezen, Europan ere ibili naiz; Ameriketara joan zela ez ezik, handik itzuli dela ere jakin dugu; Irakurri ez ezik, idatzi ere bai.
|
|
|
Zabaleta); Hau adierazten diot neure jaun horri, nire berri izan dezan eta onez har nazan (J. A. Mujika); Ulertu nuen nahi ninduela higitu, harrotu, jalgi nendin (Aintziart); Mira eginda nengoela esan
|
beharrik
ez nuen Anton hartaz ohar zedin (Jimenez); Barandaren kontra bermatu zen ilara amaigabea pasa zedin (Saizarbitoria). Idazlan klasikoei jarraikiz, idazle zenbaitek —nagusiki ekialdekoek— tzat edo amoreagatik postposizioa lagundurik osatzen dute adizkia, nolabait helburua indartzeko:
|
|
|
28.4.1e Eta juntagailuak maila bereko juntagaiak lotzen ditu, baina esan
|
beharrik
ez da, ez direla beti eta guztiak maila berekoak perpaus batean: Liburuetan eta egunkari eta aldizkarietan agertzen da.
|
|
|
Hain zuzen, azken adibide honek erakusten duen bezala, sarritan egidun adjektiboak tzeko formako osagai bat eraman ohi du: Garestiegia da erosteko; Urrutiegi dago egun batean joateko eta abar. egidun adjektiboa predikatu osagarria denean, batzuetan artikulua agertu
|
beharrik
ez dela dirudi: Berritsuegi da langile ona izateko.
|
|
|
6 De Rijkek (1969, 1978) aintzat hartzen ditu Greenbergek (1963b) III motako hizkuntzetan ikusten zituen ezaugarrietako batzuk, hala nola postposiziodun hizkuntza izatea, galde hitzak nahitaez aurreratu
|
beharrik
ez izatea (wh fronting deitzen zaionaren beharrik ez izatea) eta adizki laguntzailea adizki nagusiaren ondoren ezartzea.
|
|
|
6 De Rijkek (1969, 1978) aintzat hartzen ditu Greenbergek (1963b) III motako hizkuntzetan ikusten zituen ezaugarrietako batzuk, hala nola postposiziodun hizkuntza izatea, galde hitzak nahitaez aurreratu beharrik ez izatea (wh fronting deitzen zaionaren
|
beharrik
ez izatea) eta adizki laguntzailea adizki nagusiaren ondoren ezartzea.
|
|
|
berdin zaigu bata zein bestea, aditz nagusian adierazten dena gertatuko da. Batzuetan, banakaritzako bi kasuak (gogorarazi nahi dugu, bestalde, bi juntagai baino gehiago ere izan daitezkeela egitura distributiboetan) muturrekoak izaten dira (goiz izan, berandu izan); beste batzuetan, besterik gabe juntatzen diren bi perpaus, muturrekoak izan
|
beharrik
ez dutenak; gertukoak ere izan daitezke: Lagunekin irten dela, familiarekin joan dela, gaur ere Olatz ikusi gabe gelditu gara.
|
|
|
Badator laguna; Badakit hori; Zuk, behintzat, badituzu lagunak. Esan
|
beharrik
ez da gertakariaren baiezkotasuna nabarmentzen duen badugunean, ezin dela beste galdegairik egon. Ikus bi adibide hauen arteko aldea:
|
|
|
Baina goiko adibideak erakusten diguna da perpausetik irten
|
beharrik
ez dagoela ere horri zor zaion interpretazioa emateko. Perpaus elkartu batean aski da behar den aurrekaria mendeko perpausean izatea.
|
|
2022
|
|
|
Bi armadak aldizka Zuberoan sartu ziren. Joanarenak Maule handizki kaltetu zuen, eta bi euskal lurraldeetan ehun bat eliza erre zituzten, haietan Urdatx Santa Grazikoa, baina hau beti hor zegoen,
|
beharrik
ez baitzen biziki suhoi! Joanak parrokia horri ekialdetik eremu zabala kendu zion, oihantsua, eta iraunkorki Bearnori lotu.
|
|
2023
|
|
|
Eliteko itunpeko ikastetxe batzuek A eredua sartzea planteatu dute, gutxienera joan nahi ez badute. Euskararen ofizialtasunak gauzak asko erraztuko lituzke Nafarroa osoan, A eredua derrigorrezko gutxienekoa izango litzatekeelako, eta G eredua desagertuko litzatekeelako, prozesua asko merkatuz, euskara irakatsiko denean gelak bitan banatu
|
beharrik
ez zegoelako. Ofizialtasun hori gabe, euskara ere aurrera egiten ari da, ematen ez badu ere.
|